Αρχαία Α' Γυμνασίου: Ενότητα 7 - Η λύση του γόρδιου δεσμού

Αποστόλης Ζυμβραγάκης
1

Διαδραστικό μάθημα 7ης ενότητας







Ανάλυση 7ης ενότητας 


Όταν ο Αλέξανδρος έφτασε στο Γόρδιο θέλησε να δει το αξιοθέατο της πόλης... Ήταν ένας δεσμός, ένας κόμπος στο ζυγό μιας άμαξας του οποίου δε φαινόταν ούτε η αρχή ούτε το τέλος.
 Όποιος θα έλυνε το δεσμό, έλεγε ο χρησμός, θα κυριαρχούσε σ' όλη την Ασία.
Ο Αλέξανδρος έψαξε να βρει τη λύση, παιδεύτηκε για κάποια ώρα, δεν κατάφερε όμως τίποτα· ώσπου...


Το κείμενο και η μετάφρασή του

Ὡς δὲ Άλέξανδρος παρῆλθεν ἐς Γόρδιον,
Όταν ο Αλέξανδρος έφτασε στο Γόρδιο,
πόθος λαμβάνει αὐτὸν ἰδεῖν τὴν ἅμαξαν τὴν Γορδίου
τον κατέλαβε πόθος να δει την άμαξα του Γορδίου
καὶ τὸν δεσμόν τοῦ ζυγοῦ τῆς ἁμάξης.
και το δεσμό του ζυγού της άμαξας.
Πρὸς δὲ δὴ ἄλλοις καὶ τόδε ἐμυθεύετο περὶ τῆς ἁμάξης,
Και μεταξύ άλλων, βέβαια, και αυτό λεγόταν για την άμαξα,
ὅστις λύσειε τὸν δεσμόν τοῦ ζυγοῦ τῆς ἁμάξης,
ότι δηλαδή, όποιος λύσει το δεσμό του ζυγού της άμαξας,
τοῦτον χρῆναι  ἄρξαι τῆς Ἀσίας.
αυτός ήταν ορισμένο από τη μοίρα να εξουσιάσει την Ασία.
Ἦν δὲ ὁ δεσμὸς ἐκ φλοιοῦ κρανίας
Ο δεσμός ήταν από φλούδα κρανιάς
καὶ τούτου οὔτε τέλος οὔτε ἀρχὴ ἐφαίνετο.
και αυτού δε φαινόταν ούτε τέλος ούτε αρχή.
Ἀλέξανδρος δὲ, ὡς ἀπόρως μὲν εἶχεν ἐξευρεῖν  λύσιν τοῦ δεσμοῦ,
Ο Αλέξανδρος, επειδή αδυνατούσε να βρει τη λύση του δεσμού,
οὐκ ἤθελε δὲ  περιιδεῖν ἄλυτον,
αλλά και δεν ήθελε να τον αφήσει άλυτο,
(φοβούμενος) μὴ καὶ τοῦτο ἐργάσηται κίνησίν τινα ἐς τοὺς πολλούς,
γιατί φοβόταν μήπως αυτό προκαλέσει κάποια αναταραχή στο πλήθος,
παίσας τὸν δεσμόν τῷ ξίφει διέκοψεν
αφού χτύπησε το δεσμό με το ξίφος του, τον έκοψε
καὶ ἔφη λελύσθαι.
και είπε ότι λύθηκε.
Ἀπηλλάγη δ’ οὖν ἀπό τῆς ἁμάξης αὐτός τε καὶ οἱ ἀμφ’ αὐτόν
Απομακρύνθηκε, λοιπόν, από την άμαξα ο ίδιος και οι σύντροφοί του
ὡς ξυμβεβηκότος τοῦ λογίου
με την ιδέα ότι είχε εκπληρωθεί ο χρησμός
τοῦ ἐπὶ τῇ λύσει τοῦ δεσμοῦ.
για τη λύση του δεσμού.
Καὶ γὰρ καὶ τῆς νυκτός ἐκείνης  βρονταί τε
Και πράγματι τη νύχτα εκείνη βροντές
καὶ σέλας  ἐξ οὐρανοῦ ἐπεσήμηναν·
και λάμψη από τον ουρανό έδωσαν σημείο επιδοκιμασίας·
καὶ ἐπὶ τούτοις Ἀλέξανδρος τῇ ὑστεραίᾳ
γι’ αυτό το λόγο ο Αλέξανδρος την επόμενη μέρα
ἔθυε τοῖς φήνασι θεοῖς τὰ τε σημεῖα
πρόσφερε θυσία στους θεούς που του φανέρωσαν τα σημάδια
καὶ τὴν  λύσιν τοῦ δεσμοῦ.
και τον τρόπο λύσης του δεσμού.

2η δραστηριότητα: Προσπαθώ να αποδώσω στη ν.ε. το αρχαίο κείμενο.


Επεξεργασία κειμένου

1
Ὡς δὲ Άλέξανδρος παρῆλθεν ἐς Γόρδιον,

Ὡς = μόλις
δέ = αλλά, ενώ, από την άλλη
παρῆλθεν = αόρ. του ρ. παρέρχομαι = φτάνω > έφτασε
ἐς = στο
2
λαμβάνει αὐτὸν πόθος

λαμβάνει αὐτὸν = τον κατέλαβε
πόθος = επιθυμία
3
 ἰδεῖν τὴν ἅμαξαν τὴν Γορδίου
4
καὶ τὸν δεσμόν τοῦ ζυγοῦ τῆς ἁμάξης.
5
Πρὸς δὲ δὴ ἄλλοις

πρὸς δὲ δὴ ἄλλοις = κοντά στ' άλλα, και μεταξύ των άλλων
6
καὶ τόδε ἐμυθεύετο περὶ τῆς ἁμάξης,

τόδε = αυτό
ἐμυθεύετο = πρτ. του ρ. μυθεύομαι = λέγω (πρβλ. μύθευμα, μυθιστόρημα, μύθος)
> αυτό λεγόταν
περὶ
γύρω, ολόγυρα, σχετικά, περίπου, υπεράνω
7
ὅστις λύσειε τὸν δεσμόν τοῦ ζυγοῦ τῆς ἁμάξης,

ὅστις λύσειε = όποιος λύσει
8
τοῦτον χρῆναι ἄρξαι τῆς Ἀσίας.

τοῦτον χρῆναι = ότι αυτός ήταν ορισμένο από τη μοίρα
ἄρξαι = του ρ. ἄρχω = εξουσιάζω > να εξουσιάσει
9
Ἦν δὲ ὁ δεσμὸς ἐκ φλοιοῦ κρανίας

Ἦν = πρτ. του ρ. εἰμί = ήταν
ἐκ = από
φλοιοῦ = φλοιός, φλούδα
κρανίας = κρανιά (είδος δέντρου πληροφορίες εδώ)
καὶ τούτου οὔτε τέλος οὔτε ἀρχὴ ἐφαίνετο.

τούτου = από αυτόν
Ἀλέξανδρος δὲὡς ἀπόρως μὲν εἶχεν

ὡς ἀπόρως μὲν εἶχεν = επειδή αδυνατούσε
 ἐξευρεῖν λύσιν τοῦ δεσμοῦ,
ἐξευρεῖν = του ρ. ἐξευρίσκω = βρίσκω > να βρει
οὐκ ἤθελε δὲ περιιδεῖν ἄλυτον,

    οὐ, οὐκ, οὐχ, οὐχὶ > αρνητικό μόριο = όχι, δεν
περιιδεῖν = να τον αφήσει
(φοβούμενος) μὴ καὶ τοῦτο

φοβούμενος = επειδή φοβόταν
μὴ καὶ τοῦτο = μήπως και αυτό
 ἐργάσηται κίνησίν τινα ἐς τοὺς πολλούς,

ἐργάσηται = του ρ. ἐργάζομαι > μήπως προκαλέσει
κίνησίν = ταραχή, εξέγερση
τινα = κάποια
ἐς = στους
πολλούς = πλήθος
παίσας τὸν δεσμὸν τῷ ξίφει

παίσας = του ρ. παίω = κτυπώ
τῷ ξίφει = με το ξίφος
 διέκοψεν καὶ ἔφη λελύσθαι.

διέκοψεν = του ρ. διακόπτω = κόβω > έκοψε
ἔφη = είπε
λελύσθαι = του ρ. λύομαι = ότι λύθηκε
Ἀπηλλάγη δ’ οὖν ἀπὸ τῆς ἁμάξης

ἀπηλλάγη = του ρ. ἀπαλλάττομαι > απαλλάχτηκε > απομακρύνθηκε
οὖν = λοιπόν
ἀπὸ
από κάπου, σε απόσταση
 αὐτός τε καὶ οἱ ἀμφ' αὐτόν

αὐτός = ο ίδιος
 τε > συμπλεκτικός σύνδεσμος
    = και
ἀμφί = γύρω (πρβλ. αμφιθέατρο)
οἱ ἀμφ’ αὐτόν = οι γύρω από αυτόν
ὡς ξυμβεβηκότος τοῦ λογίου

ὡς ξυμβεβηκότος = ότι είχε εκπληρωθεί
τοῦ λογίου = από το χρησμό
τοῦ ἐπὶ τῇ λύσει τοῦ δεσμοῦ.

ἐπὶ τῇ λύσει = για τη λύση
Καὶ γὰρ καὶ τῆς νυκτὸς ἐκείνης

καὶ γὰρ = και πράγματι
 βρονταὶ τε καὶ σέλας ἐξ οὐρανοῦ ἐπεσήμηναν·

σέλας = φως, λάμψη
ἐπεσήμηναν = του ρ. ἐπισημαίνω > έδωσαν σημείο επιδοκιμασίας
ἐκ ή ἐξ (πριν από φ.)
από, έξω, μακριά
καὶ ἐπὶ τούτοις Ἀλέξανδρος

ἐπὶ τούτοις = γι' αυτό
 τῇ ὑστεραίᾳ ἔθυε τοῖς φήνασι θεοῖς

τῇ ὑστεραίᾳ = την επομένη ημέρα
ἔθυε = πρτ. του ρ. θύω = θυσιάζω
τοῖς φήνασι = του ρ. φαίνω > που του φανέρωσαν
 τὰ τε σημεῖα καὶ τὴν λύσιν τοῦ δεσμοῦ.

σημεῖα = σημάδια
3η δραστηριότητα: άσκηση για τη μετάφραση



Συντακτική ανάλυση κειμένου




Λεξιλογικά

Για τη λέξη ζευγνύω (και ζεύγνυμι) [= δένω μαζί με κάτι άλλο, ζευγαρώνω, ζεύω)
Για να βρεις τη σημασία των λέξεων του Λεξιλογικού Πίνακα πήγαινε στα λεξικά της Πύλης για την ελληνική γλώσσα ή χρησιμοποίησε τους παρακάτω δεσμούς:

Αρχαία Ελληνική / Νέα Ελληνική
Νέα Ελληνική
ἡ ζεῦξις (-η) = (α.ε.) 1. η σύνδεση, 2. το ζέψιμο αλόγων
τὸ ζεῦγμα = (α.ε.) το μέσο που  χρησιμοποιείται για τη σύνδεση
ὁ ζευγίτης (ν.ε.= ζευγάς, ζευγολάτης)
ζευκτήριος = (α.ε.) ο κατάλληλος για ζεύξη
ζευκτός
ζυγόωζυγῶ = (α.ε.) ενώνω κάτω από τον ίδιο ζυγό,ζυγώνω = πλησιάζω
ζεύω = τοποθετώ ζώα στον ζυγό, για να σύρουν φορτίο
ζέψιμο
ζευγηλάτης = (α.ε.) ο οδηγός ζεύγους βοδιών, ο ζευγίτης, (ν.ε.) ο ζευγολάτης
ὁ συζυγής = αυτός που είναι συνδεδεμένος με άλλον σε ενιαίο σύνολο
σύζευγμα = το αποτέλεσμα της σύζευξης

 Ασκήσεις
Κατέβασε τις πρόσθετες ασκήσεις σε αρχείο pdf 

Σχολικού βιβλίου



Γραμματική


Παρατατικός ενεργητικής φωνής

Να δούμε πρώτα τι γίνεται με τα νέα ελληνικά.
Έστω ότι έχουμε στον ενεστώτα το ρήμα λύνω. Στον παρατατικό λέμε έλυνα.
Για να σχηματίσουμε τον παρατατικό προσθέσαμε στην αρχή του θέματος ένα -ε.
Αυτό γίνεται σχεδόν σ' όλα τα ρήματα που αρχίζουν από σύμφωνο, π.χ. γράφω > έγραφα, δένω > έδενα, τρέχω > έτρεχα κ.τ.λ..
Το ίδιο γίνεται και στα αρχαία. Ας το μελετήσουμε όμως αναλυτικά:

-λυ-ον
-λυ-ες
-λυ-ε
-λύ-ομεν
-λύ-ετε
-λυ-ον

Για να σχηματίσουμε τον παρατατικό των βαρύτονων, προσθέτουμε στο χρονικό θέμα του ενεστώτα τις καταλήξεις του παρατατικού, δηλαδή, για το ρήμα λύω παίρνουμε το θέμαλυ- και προσθέτουμε την κατάληξη του παρατατικού -ον.
Στην αρχή όμως πρέπει να βάλουμε και την αύξηση, (όπως και στα νέα ελληνικά) η οποία είναι δύο ειδών: συλλαβική και χρονική 

Τι είναι η συλλαβική αύξηση;
Συλλαβική αύξηση είναι η προσθήκη στην αρχή του θέματος ενός -- (Προσοχή! παίρνει ψιλή). Λέγεται συλλαβική επειδή προστίθεται μια νέα συλλαβή.

Πότε βάζουμε συλλαβική αύξηση;
Συλλαβική αύξηση βάζουμεόταν το ρήμα αρχίζει από σύμφωνο,
π.χ.  λύω > λυον, διώκω > δίωκον, φεύγω > φευγον
Στην περίπτωση που το ρήμα αρχίζει από  (π.χ. ῥίπτω), τότε εκτός από το  της αύξησης διπλασιάζεται και το . Έτσι ο παρατατικός του ῥίπτω γίνεται ρριπτον
 
Τι είναι η χρονική αύξηση;
Χρονική αύξηση είναι η μετατροπή ενός βραχύχρονου φωνήεντος σε μακρόχρονο, παθαίνει δηλαδήέκταση!!!!!!!

Πότε βάζουμε χρονική αύξηση;
Χρονική αύξηση βάζουμε όταν το ρήμα αρχίζει από φωνήεν. 

Δηλαδή τι κάνουμε;
Κάνουμε κάποιες αλλαγές σε μερικά φωνήεντα.

Ποιες είναι οι αλλαγές;
 Με λίγα λόγια κάποια φωνήεντα αλλάζουν, όπως φαίνεται στη συνέχεια.

ΕνεστώταςΠαρατατικός
>ηγοράζω>γόραζον
αι>αἰχμαλωτίζω>χμαλώτιζον
αυ>αυαὐξάνω>ηὔξανον
ε>ηλπίζω>λπιζον
ει>εἰκάζω>καζον
ευ>ηυεὑρίσκω>ηὕρικσον
ο>ωρίζω>ριζον
οι>οἱκίζω>κιζον
>φαίνω>φαινον
>κετεύω>κέτευον



Θα πρέπει να θυμόμαστε κυρίως τις εξής αλλαγές:
α > η
ε > η
ο > ω
ι > υπογεγραμμένη
Υπομονή, ακόμα δεν τελειώσαμε!
Υπάρχουν και οι εξαιρέσεις!!!!!

Η αύξηση στα σύνθετα με πρόθεση

διέ-λυ-ον
διέ-λυ-ες
διέ-λυ-ε
διε-λύ-ομεν
διε-λύ-ετε
διέ-λυ-ον
Όσα ρήματα είναι σύνθετα με πρόθεση, δεν παίρνουν αύξηση στην αρχή του ρήματος αλλά ανάμεσα
στην πρόθεση και το ρήμα, δηλαδή το ρήμα δια-γράφω, που είναι σύνθετο με την πρόθεση διά,
στον παρατατικό δε θα γίνει ἐ διά γραφον αλλά δι-έ-γραφονΑυτή η αύξηση λέγεταιεσωτερική.
Παρόμοια είναι και τα νέα ελληνικά: Ο παρατατικός του ρήματος δια-γράφω
κάνει διέ-γραφα και όχι ε-διά-γραφα!

Η αύξηση στα παρασύνθετα με α' συνθετικό πρόθεση
Το ίδιο συμβαίνει και στα παρασύνθετα.
(Παρασύνθετα είναι τα ρήματα που παράγονται από μια σύνθετη λέξη, π.χ. το ρήμα ἐγκωμιάζω παράγεται από τη λέξη ἐγκώμιον η οποία είναι σύνθετη από την πρόθεσηἐν-κῶμος)
Το ρήμα ἐγκωμιάζω δε θα γίνει ἐγκωμίαζον αλλά ἐν-ε-κωμίαζον

Προσοχή:
Η πρόθεση ἐκ μπροστά από φωνήεν γίνεται ἐξ, π.χ.
πέμπω > ἔ-πεμπον, ἐκ-πέμπω > ἐξ-έ-πεμπον

Το ν της πρόθεσης συν που τρέπεται σε διάφορα σύμφωνα (δες θεωρία), επανέρχεται μπροστά από το ἐ- της συλλαβικής αύξησης, π.χ.
γράφω > ἔγραφον, συγγράφω > συν-έ-γραφον

Η αύξηση στα παρασύνθετα με α' συνθετικό που δεν είναι πρόθεση
Τα παρασύνθετα όμως με  πρώτο συνθετικό άλλη λέξη εκτός από πρόθεση παίρνουν τη συλλαβική αύξηση στην αρχή, π.χ. φιλό-σοφος > φιλοσοφῶ > φιλοσόφουν, ἄ-δικος > ἀδικῶ > δίκουν



Όχι, δεν τελειώσαμε ακόμη. 
Υπάρχουν και οι ανώμαλες αυξήσεις!  Κουράγιο!

 Κάποια ρήματα που αρχίζουν από ε έχουν αύξηση ει κι όχι η:
ἐθίζω > εἴθιζον, ἐλίττω > εἵλιττον, ἕλκω > ελκον, ἕπομαι > εἰπόμην, ἐργάζομαι > εἰργαζόμην, ἕρπω > εἶρπον, ἑστιῶ > εἱστίων, ἔχω > εἶχον, ἐῶ > εἴων

Κάποια ρήματα ενώ αρχίζουν από φωνήεν αντί να έχουν χρονική αύξηση, έχουν συλλαβική αύξηση!
Αυτά είναι τα:
ὠθῶ > ώθουν, ὠνοῦμαι > ωνούμην, (κατ)άγνυμι > (κατ)έαξα.

Βέβαια υπάρχουν κι άλλες εξαιρέσεις, αλλά φτάνει τόσο. Κι αυτά ήταν αρκετά! Όσοι θέλουν να μάθουν περισσότερα μπορούν να μελετήσουν μια γραμματική της αρχαίας ελληνικής.





Αόριστος ενεργητικής φωνής

-λυ-σ-α
-λυ-σ-ας
-λυ-σ-ε
-λύ-σ-αμεν
-λύ-σ-ατε
-λυ-σ-αν
Για να σχηματίσουμε τον αόριστο χρησιμοποιούμε το θέμα έτσι όπως διαμορφώθηκε στο μέλλοντα, (δηλαδή με το χρονικό χαρακτήρα -σ- ή -ψ- ή -ξ- ανάμεσα στο θέμα και στην κατάληξη) και προσθέτουμε τις καταλήξεις του αόριστου. Οι καταλήξεις μοιάζουν με εκείνες της νέας ελληνικής.
Προσοχή όμως στην κατάληξη του β' ενικού! (δες που αναβοσβήνει!)

Έχει αύξηση ο αόριστος;

Ο αόριστος έχει αύξηση όπως ο παρατατικός. Όσες αλλαγές έγιναν στον παρατατικό οι ίδιες ισχύουν και για τον αόριστο. Θα έχουμε συνεπώς και συλλαβική καιχρονική αύξηση. 

Επειδή σε βλέπω να σκέφτεσαι ότι είναι δύσκολα, μήπως σε βοηθήσουν οι ασκησούλες που ακολουθούν! Λέω εγώ τώρα...
Ασκήσεις



Ασκήσεις 



ασκήσεις σχολικού βιβλίου





Παράλληλα κείμενα

Μετὰ ταῦτα Πισιδῶν τε τοὺς ἀντιστάντας ᾕρει καὶ Φρυγίαν ἐχειροῦτο· καὶ Γόρδιον πόλιν, ἑστίαν Μίδου τοῦ παλαιοῦ γενέσθαι λεγομένην, παραλαβών, τὴν θρυλουμένην ἅμαξαν εἶδε, φλοιῷ κρανείας ἐνδεδεμένην, καὶ λόγον ἐπ’ αὐτῇ πιστευόμενον ὑπὸ τῶν βαρβάρων ἤκουσεν, ὡς τῷ λύσαντι τὸν δεσμὸν εἵμαρται βασιλεῖ γενέσθαι τῆς οἰκουμένης. οἱ μὲν οὖν πολλοί φασι, τῶν δεσμῶν τυφλὰς ἐχόντων τὰς ἀρχὰς καὶ δι’ ἀλλήλων πολλάκις σκολιοῖς ἑλιγμοῖς ὑποφερομένων, τὸν Ἀλέξανδρον ἀμηχανοῦντα λῦσαι, διατεμεῖν τῇ μαχαίρᾳ τὸ σύναμμα, καὶ πολλὰς ἐξ αὐτοῦ κοπέντος ἀρχὰς φανῆναι. Ἀριστόβουλος δὲ καὶ πάνυ λέγει ῥᾳδίαν αὐτῷ γενέσθαι τὴν λύσιν, ἐξελόντι τοῦ ῥυμοῦ τὸν ἕστορα καλούμενον, ᾧ συνείχετο τὸ ζυγόδεσμον, εἶθ’ οὕτως ὑφελκύσαντι τὸν ζυγόν.

Πλούταρχος, Αλέξανδρος 18.1-4


Δημοσίευση σχολίου

1Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου