Εγκλιτικά στην αρχαία ελληνική γλώσσα

Αποστόλης Ζυμβραγάκης
0
Μερικές μονοσύλλαβες ή δισύλλαβες λέξεις συμπροφέρονται τόσο στενά με την προηγούμενη, ώστε ακούγονται σαν ν’ αποτελούν μαζί της μία λέξη· γι’ αυτό ο τόνος τους κανονικά ή χάνεται ή ανεβαίνει στη λήγουσα της προηγούμενης λέξης ως οξεία (πβ. τα νεοελληνικά: ο αδερφός μου, ο δάσκαλός μου).

Οι λέξεις αυτές λέγονται εγκλιτικές λέξεις ή απλώς εγκλιτικά.
Συχνότερα εγκλιτικά της αρχαίας ελληνικής είναι:
  • οι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών μοῦ, μοί, μέσοῦ, σοί, σέ - οὗ, οἷ,
     
  • όλες οι πτώσεις ενικού και πληθυντικού της αόριστης αντωνυμίας τὶς τὶ εκτός από τον τύπο του ουδέτ. πληθ. ἄττα (= τινά = μερικά)
     
  • όλοι οι δισύλλαβοι τύποι της οριστικής του ενεστώτα των ρημάτων εἰμὶ (= είμαι) και φημὶ (= λέγω)
     
  • τα επιρρήματα πού, ποί, ποθὲν - πώς, πή πῄ) ποτὲ
     
  • τα μόρια γέ, τέ, τοί, πέρ, πώ, νὺν και το πρόσφυμα δὲ (διαφορετικό από το σύνδεσμο δὲ)
     Εγκ

    Ο τονισμός των εγκλιτικών 

     

    1. Ο τόνος των εγκλιτικών χάνεται:

    α) σε όλα τα εγκλιτικά (μονοσύλλαβα ή δισύλλαβα), όταν η προηγούμενη λέξη είναι οξύτονη ή περισπώμενη:
    • ναός τις, καλόν ἐστι
      • στην περίπτωση αυτή ο τόνος της προηγούμενης λέξης κανονικά ήταν βαρεία, εφόσον τονιζόταν στη λήγουσα· επειδή όμως ανεβαίνει ο τόνος του εγκλιτικού, η βαρεία μετατρέπεται σε οξεία.
    • τιμῶ σε, τιμῶ τινας
    β) μόνο στα μονοσύλλαβα εγκλιτικά, όταν η προηγούμενη λέξη είναι παροξύτονη:
    • γέρων τις, παιδεύω σε.
    2. Ο τόνος των εγκλιτικών ανεβαίνει στη λήγουσα της προηγούμενης λέξης (ως οξεία), όταν η προηγούμενη λέξη είναι προπαροξύτονη ή προπερισπώμενη ή άτονη ή εγκλιτική:
    • ἔλαφός τις, ἔλαφοί τινες
      • η προηγούμενη λέξη είναι προπαροξύτονη, γι' αυτό ο τόνος φεύγει από το εγκλιτικό και ανεβαίνει στη λήγουσά της ως οξεία.
    • κῆπος τὶς > κῆπός τις,
    • Ἀριαῖος τὲ > Ἀριαῖός τε
      • η προηγούμενη λέξη είναι προπερισπώμενη, γι' αυτό ο τόνος φεύγει από το εγκλιτικό και ανεβαίνει στη λήγουσά της ως οξεία.
    •  ἐν τινὶ τόπῳ > ἔν τινι τόπῳ - εἰ τὶς βούλεται > εἴ τις βούλεται 
      • η προηγούμενη λέξη είναι άτονη, γι' αυτό ο τόνος φεύγει από το εγκλιτικό και ανεβαίνει στην ως τώρα άτονη λέξη ως οξεία.
    • εἴ τίς ἐστί μοι φίλος.
      • στο παράδειγμα έχουμε μια σειρά μεταβίβασης τόνων από το ένα στο άλλο. Ο τόνος από το μοὶ πηγαίνει στο ἐστὶ, από το ἐστὶ πηγαίνει στο τὶς και από το τὶς στο εἰ.
    3. Ό τόνος των εγκλιτικών μένει στη θέση του (δηλ. δε γίνεται έγκλιση τόνου):

    α) όταν η προηγούμενη λέξη είναι παροξύτονη και το εγκλιτικό δισύλλαβο:
    • λόγοι τινές, ανθρώπων τινῶν, φίλοι εἰσίν·
    β) όταν η προηγούμενη λέξη έχει πάθει έκθλιψη ή όταν πριν από το εγκλιτικό υπάρχει στίξη:
    • καλόν δ' ἐστίν - Ὅμηρος, φασί, τυφλὸς ἦν·
               έκθλιψη                                  στίξη
    γ) όταν υπάρχει έμφαση ή αντιδιαστολή:
    • παρὰ σοῦ, πρὸς σέ· ταῦτα σοὶ λέγω, οὐκ ἐκείνῳ.

     

     

     

     

    http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos Politismos 

Δημοσίευση σχολίου

0Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου (0)