| Μάχη του Βερολίνου | |||
|---|---|---|---|
| Β' Παγκόσμιος Πόλεμος | |||
 Σοβιετικό πυροβολικό έξω από το Βερολίνο | |||
| Χρονολογία | 16 Απριλίου - 2 Μαΐου 1945 | ||
| Τόπος | Βερολίνο | ||
| Έκβαση | Νίκη των Σοβιετικών | ||
| Εμπλεκόμενες πλευρές | |||
| |||
| Ηγετικά πρόσωπα | |||
| |||
| Δυνάμεις | |||
| |||
| Απώλειες | |||
| |||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Η Μάχη του Βερολίνου ήταν η τελευταία μάχη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη. Διεξήχθη κατά το χρονικό διάστημα 16 Απριλίου έως 2 Μαΐου 1945, ανάμεσα στους Γερμανούς και τους Σοβιετικούς και είχε ως αποτέλεσμα την οριστική ήττα και παράδοση της Ναζιστικής Γερμανίας και το τέλος του πολέμου στην Ευρώπη.
Δυνάμεις των αντιπάλων
- Σοβιετικοί: 2.500.000 στρατιώτες, 6.300 τεθωρακισμένα, 8.400 αεροσκάφη, 22.000 πυροβόλα
- Γερμανοί: 500.000 στρατιώτες, 75.000 άτομα της Χιτλερικής Νεολαίας και δυνάμεις της Λαϊκής πολιτοφυλακής.
Λίγο πριν τη μάχη
Στις 3 Απριλίου 1945, ο Στάλιν μαζί με τον Γκεόργκι Ζούκοφ και τον Ιβάν Κόνιεφ, ύστερα από σύσκεψη και υποβολή των εισηγήσεων των δύο τελευταίων στον ηγέτη της ΕΣΣΔ, κατέστρωσαν τα τελικά σχέδια της μάχης του Βερολίνου. Στο τέλος της σύσκεψης αποφασίστηκε ως ημερομηνία έναρξης της μάχης του Βερολίνου η 16η Απριλίου. Η ημερομηνία αυτή αποτελούσε άκρως απόρρητη πληροφορία και για το λόγο αυτό ανακοινώθηκε στους δύο στρατάρχες προφορικά. Ο Γκεόργκι Ζούκοφ και ο Ιβάν Κόνιεφ, έσπευσαν να μεταβούν στις διοικήσεις των μετώπων τους. Μολονότι το διάστημα που μεσολαβούσε έως την έναρξη της μάχης ήταν πολύ μικρό, έπρεπε απαραίτητα να χρησιμοποιηθεί για την αναδιοργάνωση και ενίσχυση των σοβιετικών δυνάμεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλές από τις μεραρχίες τυφεκιοφόρων του στρατάρχη Ζούκοφ, αριθμούσαν μόλις 3.200 άνδρες, τη στιγμή που η κανονική σύνθεση τους προέβλεπε 10.000 - 12.000 άνδρες.
Ο Κόκκινος Στρατός σε αριθμούς
Στις όχθες του ποταμού Όντερ, του τελευταίου φυσικού εμποδίου πριν από το Βερολίνο, παρατάχθηκαν τελικά 140 σοβιετικές μεραρχίες, κατανεμημένες σε 20 στρατιές, οι οποίες αριθμούσαν 1.593.800 άνδρες, 6.300 άρματα μάχης και 22.000 πυροβόλα διαφόρων διαμετρημάτων. Η τεράστια αυτή δύναμη κρούσης υποστηριζόταν από 8.400 αεροσκάφη. Εναντίον του Βερολίνου επρόκειτο να επιτεθούν τρία σοβιετικά μέτωπα: το 1ο Μέτωπο της Λευκορωσίας υπό τον στρατάρχη Ζούκωφ, το 1ο Μέτωπο της Ουκρανίας υπό τον στρατάρχη Ιβάν Κόνιεφ και το 2ο Μέτωπο της Λευκορωσίας υπό τον στρατάρχη Κονσταντίν Ροκοσόφσκυ.
Οι γερμανικές δυνάμεις σε αριθμούς
Έως τις αρχές Δεκεμβρίου του 1944, οι Σοβιετικοί είχαν ολοκληρώσει την κατάληψη της Πολωνίας και είχαν εισβάλει στην Ανατολική Πρωσία. Για την αντιμετώπισή τους οι Γερμανοί διέθεταν 99 ετοιμοπόλεμες μεραρχίες, ενώ άλλες 38, υπό τον στρατηγό Βάιλερ, βρίσκονταν στην Ουγγαρία, στα περίχωρα της Βουδαπέστης, που απειλείτο από τους Σοβιετικούς. Οι επίλεκτες μονάδες των Waffen SS, μάλιστα, όπως η 1η Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ "Leibstandarte Adolf Hitler", η 2η Μεραρχία "Das Reich" και η 3η Μεραρχία "Totenkopf", αντί να υπερασπίζονται τα πάτρια εδάφη, μάχονταν στο πλευρό των απρόθυμων και δύσπιστων Ούγγρων συμμάχων τους. Παρά τις παραινέσεις του στρατηγού Χάιντς Γκουντέριαν για αποστολή περισσότερων ενισχύσεων στο Ανατολικό Μέτωπο, ο Χίτλερ αποφάσισε να αποσύρει 62 μεραρχίες, τις οποίες χρησιμοποίησε στη μάχη του θύλακα των Αρδεννών, με αποτέλεσμα να παραμείνουν εκεί μόνο 37 μεραρχίες σύνθεσης.
Στις αρχές του 1945, μία γερμανική μεραρχία πεζικού αριθμούσε 10.500 άνδρες, ενώ μία μεραρχία πάντσερ αποτελείτο από 95 άρματα μάχης. Οι μονάδες, όμως, που έλαβαν μέρος στη μάχη του Βερολίνου ήταν στην πλειοψηφία τους καταπονημένες και μειωμένης σύνθεσης. Παρόλα αυτά, στις αρχές Μαρτίου, με διαταγή του Χίτλερ, δημιουργήθηκε η Ομάδα Στρατιών "Βιστούλας" (η ονομασία αυτή προκαλεί απορία, καθώς οι γερμανικές δυνάμεις απείχαν εκατοντάδες χιλιόμετρα από τον ποταμό Βιστούλα, το παλαιό σύνορο Πολωνίας-Πρωσίας). Ο σχηματισμός αυτός αποτελείτο από την 3η Στρατιά Πάντσερ, υπό τον στρατηγό Χάσο φον Μαντόιφελ, ο οποίος μετά τον Γκουντέριαν και τον Ρόμμελ, θεωρείτο ο καλύτερος ίσως στρατηγός τεθωρακισμένων του Γερμανικού Στρατού, ενώ στο παρελθόν είχε διοικήσει την επίλεκτη Μεραρχία "Grossdeutschland", και την 9η Στρατιά υπό τον τραχύ αλλά ικανό στρατηγό Τέοντορ Μπούσε. Διοικητής της Ομάδας Στρατιών "Βιστούλας" ήταν ο ικανότατος και με μεγάλη εμπειρία στο Ανατολικό Μέτωπο στρατηγός Γκόταρντ Χάινριτσι.
Στα νότια της Ομάδας Στρατιών "Βιστούλας" βρισκόταν η Ομάδα Στρατιών "Κέντρο", η οποία προστάτευε τη δίοδο προς τη νότια Γερμανία και τη Βαυαρία και τελούσε υπό τις διαταγές του ευνοούμενου στρατηγού του Χίτλερ, του σκληροτράχηλου αλλά με περιορισμένη στρατηγική αντίληψη στρατάρχη Φέρντιναντ Σαίρνερ.
Στην περιοχή του ποταμού Έλβα, απέναντι από τις εμπροσθοφυλακές των Αμερικανών, είχε παραταχθεί η 12η Στρατιά υπό τον στρατηγό Βάλτερ Βενκ, η οποία περιελάμβανε υπολείμματα διαφόρων μονάδων και αριθμούσε μόλις 55.000 άνδρες. Η στρατιά αυτή αποτελούσε την τελευταία ελπίδα του Χίτλερ για τη σωτηρία του Βερολίνου. Κατά τη διάρκεια της μάχης ο Φύρερ διέταξε τη 12η Στρατιά να σπεύσει προς ενίσχυση της φρουράς της πρωτεύουσας του Γ΄ Ράιχ, κάτι που δεν κατέστη δυνατό νωρίτερα από τις 2 Μαΐου 1945, όταν η μάχη είχε πλέον κριθεί υπέρ των Σοβιετικών.
Ο Σοβιετικός στρατιώτης: Εκπαίδευση και ηθικό
Ο Σοβιετικός στρατιώτης ήταν σκληροτράχηλος, ανθεκτικός στις κακουχίες των εκστρατειών και πειθαρχούσε απόλυτα στις διαταγές των ανωτέρων του. Το 1941, όμως, λίγο πριν αλλά και κατά την γερμανική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση (22 Ιουνίου), γνωστή και με την επωνυμία του σχεδίου της ως "Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα"), το επίπεδο της εκπαίδευσής του ήταν χαμηλότερο από αυτό των περισσότερων ευρωπαϊκών στρατών. Η έλλειψη πρωτοβουλίας των υπαξιωματικών ήταν ένα από τα μεγαλύτερα μειονεκτήματα που χαρακτήριζαν τον Κόκκινο Στρατό της περιόδου 1941 - 1943. Από το 1944 και εφεξής, υπήρξε ποιοτική αναβάθμιση της εκπαίδευσης του Στρατού, ενώ καταβλήθηκαν προσπάθειες για την ανάληψη πρωτοβουλιών από τους διοικητές των λόχων και των διμοιριών.
Πολλοί Σοβιετικοί ποιητές, καθώς και άλλοι διανοούμενοι, εξόρκιζαν τους Σοβιετικούς στρατιώτες να μη λυπηθούν τη ζωή των Γερμανών, ακόμη και αν επρόκειτο για γυναίκες ή νήπια - και να εκδικηθούν για τα δεινά που υπέστη η χώρα τους από τη γερμανική κατοχή. Ακόμη και ο συνήθως φειδωλός σε δηλώσεις στρατάρχης Γκεόργκι Ζούκωφ παρότρυνε τους στρατιώτες του να μη δείξουν έλεος στους κατοίκους των γερμανικών πόλεων που θα καταλάμβαναν. Κατά συνέπεια, πολλοί ήταν οι Σοβιετικοί στρατιώτες που διαπνέονταν από το αίσθημα της εκδίκησης.
Οι σλαβικής καταγωγής Σοβιετικοί στρατιώτες, οι οποίοι προέρχονταν από την ευρωπαϊκή Ρωσία, ήταν εκείνοι που είχαν επωμισθεί το βάρος του πολέμου την περίοδο 1941-1944 και με το αίμα τους είχαν απελευθερώσει τα εδάφη της πατρίδας τους. Κατά τη μάχη του Βερολίνου το ηθικό των ανδρών αυτών ήταν υψηλό, η γενναιότητα όμως και ο ενθουσιασμός τους παραχώρησαν σταδιακά τη θέση τους στη φρόνηση. Η κατάληψη του Βερολίνου δεν ήταν παρά μια συμβολική πράξη, που στην πραγματικότητα στερείτο στρατηγικής σημασίας. Κανένας Σοβιετικός στρατιώτης δεν επιθυμούσε να είναι αυτός το τελευταίο θύμα στην ύστατη μάχη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Στάλιν, αναγνωρίζοντας τις θυσίες των Σοβιετικών στρατιωτών της ευρωπαϊκής Ρωσίας, συμπλήρωσε τα κενά των περισσότερων μονάδων του Κόκκινου Στρατού με Καλμούχους, Τατάρους, Κιργίσιους, Αρμένιους, Τσετσένους και Αζερμπαϊτζανούς. Οι άνδρες αυτοί συγκρότησαν τα πρώτα τμήματα εφόδου, με αποτέλεσμα να υποστούν τις μεγαλύτερες απώλειες. Επίσης, σε αυτούς αποδίδεται το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης για τους φόνους, τους βιασμούς και τις βιαιοπραγίες που διαπράχθηκαν στο Βερολίνο εναντίον των αμάχων, τόσο κατά τη διάρκεια της μάχης όσο και μετά την κατάληψη της πόλης.
Αντίθετα απ' ό,τι πιστεύεται, η μόρφωση των Σοβιετικών αξιωματικών που ήταν απόφοιτοι στρατιωτικών σχολών ήταν υψηλού επιπέδου, ενώ οι περισσότεροι ανώτεροι και ανώτατοι αξιωματικοί γνώριζαν τη γερμανική γλώσσα, την οποία είχαν διδαχθεί στις σχολές πολέμου. Οι αξιωματικοί αυτοί δεν προέβησαν σε βιαιοπραγίες, αντίθετα σε πολλές περιπτώσεις εμπόδισαν τους Σοβιετικούς ασιατικής καταγωγής που είχαν υπό τις διαταγές τους να διαπράξουν βαρβαρότητες.
Ο στρατάρχης Κόνιεφ ήταν μανιώδης αναγνώστης βιβλίων και συχνά εξέπληττε τους επιτελείς του, απαγγέλοντας αποσπάσματα από έργα του Πούσκιν ή του ποιητή Τουργκένιεφ.
Το ηθικό των γερμανικών δυνάμεων
Η πλειοψηφία των Γερμανών στρατιωτών και πολιτών πολέμησε απελπισμένα, προσπαθώντας να διασώσει το Βερολίνο από τις "ορδές των Μογγόλων κατακτητών" όπως έλεγε η προπαγάνδα των Ναζί. Πολλοί γνώριζαν εκ των προτέρων ότι ήταν καταδικασμένοι, εν τούτοις αγωνίσθηκαν υπέρ βωμών και εστιών. Οι ξένοι εθελοντές (Σουηδοί, Νορβηγοί, Γάλλοι, Ισπανοί) πολέμησαν με γενναιότητα, υπερασπιζόμενοι την ιδεολογία τους, ως νέοι σταυροφόροι, αυτή τη φορά κατά του μπολσεβικισμού. Πολλοί πάλι μάχονταν με την ελπίδα ότι θα επενέβαιναν οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί, καταλαμβάνοντας πρώτοι το Βερολίνο. Δεν ήξεραν όμως, ότι οι αποφάσεις για τη διανομή των εδαφών της Γερμανίας είχαν ήδη ληφθεί από τους Συμμάχους στη Διάσκεψη της Γιάλτας το Φεβρουάριο του 1945.
Τα γεγονότα της Μάχης του Βερολίνου -Χρονοδιάγραμμα
16-19 Απριλίου 1945: Βομβαρδισμός του Βερολίνου από Σοβιετικά πυροβόλα και εκτοξευτές ρουκετών "Κατιούσα" (Katyusha), παράλληλα ξεκινά η επίθεση του 1ου και 2ου Λευκορωσικού Μετώπου.
20 Απριλίου 1945: Οι βομβαρδισμοί του Βερολίνου συνεχίζονται με αμείωτη ένταση, ενώ ο Χίτλερ από τις 16 Ιανουαρίου 1945 βρίσκεται στο καταφύγιό του στα υπόγεια της Καγκελαρίας με το επιτελείο του, τους πιστούς ακολούθους του και τη μέλλουσα σύζυγό του.
21 Απριλίου 1945: Ο Χίτλερ αναλαμβάνει ο ίδιος τη στρατιωτική διοίκηση του Βερολίνου. Αποφασίζει την οχύρωση της πόλης. Το Βερολίνο και τα προάστιά του χωρίστηκαν σε 8 τομείς άμυνας. Ο έλεγχος των 7 εσωτερικών τομέων ήταν υπό τις διαταγές του στρατηγού Χέλμουτ Βάϊτλινγκ, ενώ τον 8ο είχε αναλάβει ο υποστρατηγός (Brigadeführer) των SS Μόνκε (Wilhelm Mohnke). Οι μόνες διαθέσιμες δυνάμεις για την υπεράσπιση του Βερολίνου είναι η 18η και η 20η μεραρχία Γρεναδιέρων που αποτελούνταν από Γάλλους εθελοντές SS, η τεθωρακισμένη μεραρχία των SS Nordland που αποτελούνταν από Νορβηγούς εθελοντές SS, ένα τάγμα πεζικού της διαλυμένης μεραρχίας των SS Καρλομάγνος(Γάλλοι εθελοντές), κατάλοιπα της μεραρχίας "Αθούλ" (Ισπανοί εθελοντές) ενώ παράλληλα με αυτές τις δυνάμεις, υπήρχαν 8 τάγματα χαμηλής μαχητικότητας της Εθνοφυλακής (Volksturm) και μερικές χιλιάδες πλημμελώς εξοπλισμένων μελών της Χιτλερικής Νεολαίας.
22 Απριλίου 1945: Οι προφυλακές των Σοβιετικών βαδίζουν μέσα στο Βερολίνο, προετοιμάζοντας το έδαφος για την εισβολή των οκτώ στρατιών του Ζούκωφ και των 7 στρατιών του Κόνιεφ. Οι Σοβιετικοί ανέρχονταν σε 1.285.000 στρατιώτες, 14.600 πυροβόλα και 2.130 τανκς. Συντρίβει τις δυνάμεις των 5 πρώτων τομέων άμυνας του στρατηγού Χέλμουτ Βάιτλινγκ, το 3ο σώμα τεθωρακισμένων του στρατηγού Ρυμπάλκο με αποτέλεσμα να προελάσει 60 χιλιόμετρα μέσα σε λίγες μόνο ώρες.
23-28 Απριλίου 1945: Η προέλαση των Σοβιετικών συνεχίζεται συντρίβοντας όλες τις εναπομείνασες δυνάμεις αντίστασης των Γερμανών. Ο Χίτλερ ελπίζει ότι αν η στρατιά του Βενκ φύγει από τον Έλβα και έρθει στο Βερολίνο, ο Ζούκωφ θα συντριβεί. Στέλνει διαταγή στον Βενκ να βαδίσει στην πόλη, και να καταφέρει ένα αποφασιστικό χτύπημα στον Κόκκινο Στρατό, αλλά, αν και η διαταγή του επιδόθηκε από τον στρατάρχη Βίλχελμ Κάιτελ, δεν εκτέλεσε την εντολή του Χίτλερ για μια σειρά από στρατηγικούς λόγους.
Ο αρχηγός της γερμανικής πολεμικής αεροπορίας (Luftwaffe) Χέρμαν Γκαίρινγκ με μήνυμά του ζητά από τον Χίτλερ να του μεταβιβάσει τις εξουσίες του Φύρερ. Ο Χίτλερ γίνεται έξαλλος και διατάσσει τη σύλληψη του με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας και ακολουθεί ο αρχηγός της SS Χάινριχ Χίμλερ. Στις 28 Απριλίου ο Χίτλερ μαθαίνει ότι ο Μπενίτο Μουσολίνι εκτελέστηκε από Ιταλούς αντιφασίστες και, μη θέλοντας να πέσει ζωντανός στα χέρια των Σοβιετικών, αποφασίζει την αυτοκτονία του.
30 Απριλίου 1945: Οι Σοβιετικοί έχουν φτάσει σε απόσταση αναπνοής από την Καγκελαρία, και παράλληλα πολιορκείται και το Ράιχσταγκ. Στις 3:30΄ το μεσημέρι, ο Χίτλερ και η σύζυγός του Εύα Μπράουν αυτοκτόνησαν, η μεν Μπράουν με κάψουλα υδροκυανίου, ο δε Χίτλερ αυτοπυροβολήθηκε στον κρόταφο. Τα πτώματα τους κάηκαν και ό,τι απέμεινε τάφηκε στον κήπο της Καγκελαρίας στον λάκκο που είχε ανοίξει μια οβίδα.
Η ύψωση της Σοβιετικής σημαίας στο Ράιχσταγκ
Το βράδυ της 30ης Απριλίου γύρω στις 22:50 μια μικρή ομάδα Σοβιετικών λοχίων ανεβαίνουν στην ταράτσα του κτιρίου και υψώνουν τη Σοβιετική σημαία, ο λοχίας που τοποθέτησε τη σημαία σε ένα από τα αγάλματα της ταράτσας του Ράιχσταγκ ήταν ο Μιχαήλ Μίνιν. Η σκηνή επαναλήφθηκε την επόμενη μέρα, 1η Μαΐου για να εκδοθεί σε φωτογραφία με άλλους πρωταγωνιστές.
Ο επίλογος της Μάχης του Βερολίνου
Η μάχη του Βερολίνου τελείωσε με παράδοση της πόλης στους Σοβιετικούς, με τεράστιες απώλειες και για τις δύο πλευρές.
Αναλυτικά:
Σοβιετικοί
- Νεκροί: 78.291
- Τραυματίες: 274.184
- Συνολικά: 352.475
Γερμανοί
- Νεκροί: 92.000 - 100.000 στρατιώτες
- Τραυματίες: 220.000 στρατιώτες
- Αιχμάλωτοι: 479.298
Άμαχοι
- Επιπλέον 95.000 Βερολινέζοι έχασαν τη ζωή τους, εκ των οποίων 11.000 υπέστησαν καρδιακή προσβολή και 6.400 αυτοκτόνησαν.
Η Γερμανία συνθηκολόγησε άνευ όρων στις 8 Μαΐου 1945. Ο πόλεμος στην Ευρώπη είχε τελειώσει.
Περισσότερα ιστορικά αφιερώματα εδώ.