Μπορεί κανείς να οδηγήσει ένα παιδί στην απόγνωση, χωρίς καν να το αντιληφθεί. Τις περισσότερες φορές, εμείς οι ενήλικες προγραμματίζουμε την καθημερινότητα χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη τη γνώμη των παιδιών, παρότι οι επιλογές μας επηρεάζουν αποφασιστικά και τις δικές τους ζωές. Η ένταξη των παιδιών στη ρουτίνα των ενηλίκων είναι μάλλον απίθανο να τα ευαρεστήσει, εκτός κι αν αυτοί προωθήσουν άλλες μορφές συμμετοχικής, φυσικής δραστηριότητας. Η παρακολούθηση της μαμάς ενώ γράφει, διαβάζει ή ασχολείται με λογιστικές πράξεις δεν είναι διόλου ευχάριστη ενασχόληση, ούτε βεβαίως αποτελεί δέλεαρ για τη συμμετοχή του παιδιού. Τα φαινόμενα σ’ αυτές τις περιπτώσεις απατούν. Μπορεί το, μυθιστόρημα να είναι συναρπαστικό, αλλά αυτό που εισπράττει το νήπιο είναι η εικόνα του πατέρα που κάθεται σε μια καρέκλα και χαζεύει ένα βιβλίο.
Ένα κλασικό παράδειγμα αντλούμε από τη συνήθεια των γονιών να παίρνουν μαζί τους τα παδιά στις εξωτερικές δουλειές. Το παιδί θα προτιμούσε να συνεχίσει αυτό που έκανε μέχρι εκείνη τη στιγμή. Κι όμως, αναγκάζεται – παρά τη θέλησή του – να διακόψει την ψυχαγωγική δραστηριότητα και λίγες στιγμές αργότερα βρίσκεται καθηλωμένο στο ειδικό κάθισμα του αυτοκινήτου, με προορισμό ένα μέρος που δεν έχει επιλέξει. Υπάρχει, μάλιστα, η προσδοκία να επιδείξει «ωριμότητα» και να συντροφεύσει αδιαμαρτύρητα τον γονιό. Θα μας άρεσε, άραγε, αν συνέβαινε σ’ εμάς κάτι αντίστοιχο; Ασφαλώς όχι. Ούτε θα ζητούσαμε από έναν φίλο να μας κάνει παρέα στη διεκπεραίωση των καθημερινών υποχρεώσεων.
Το μικρό παιδί δεν αντιλαμβάνεται πως ωφελείται και το ίδιο από τη διευθέτηση της ρουτίνας. Ο μεγάλος, που είναι σε θέση να το καταλάβει, σπανίως προσφέρεται να συμμετάσχει. Για τα περισσότερα παιδιά, αυτές οι διαδικασίες είναι άχαρες και πληκτικές, καθώς προϋποθέτουν μακρόχρονη αναμονή, στη διάρκεια της οποίας βρίσκονται καθηλωμένα στο κάθισμα του αυτοκινήτου. Μολονότι ένα νήπιο μπορεί να βρίσκει διασκεδαστικά τα ψώνια στο παντοπωλείο, μεγαλώνοντας θα αξιώσει ανταλλάγματα -παιχνίδια ή γλυκίσματα- προκειμένου να μας ακολουθήσει, γεγονός που αποτελεί σημείο προστριβής και πηγή νέων απογοητεύσεων. Ορισμένοι γονείς έχουν το χάρισμα να παρασύρουν «αναίμακτα» τα παιδιά τους στα ψώνια. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις η έξοδος συντελείται ομαλά, χωρίς δράματα. Για τους περισσότερους από εμάς, ωστόσο το συγκεκριμένο θέμα παίρνει τον χαρακτήρα εξαντλητικής μάχης. Προκειμένου να αποτραπεί, ή τουλάχιστον να ελαχιστοποιηθεί το ενδεχόμενο υλοποίησης του δυσμενούς σεναρίου, φροντίστε να κάνετε τις εξωτερικές δουλειές σας όταν υπάρχει άνθρωπος να μείνει στο σπίτι με το παιδί. Άλλη λύση είναι να συνταιριάσετε την έξοδο με τα ενδιαφέροντά του: προγραμματίστε, ανάμεσα στα θελήματα, μια βόλτα στο πάρκο, στην παραλία, ή μια επίσκεψη στο σπίτι της γιαγιάς. Θα εκτονώσετε την πλήξη του.
Αρκετοί γονείς αναρωτιούνται γιατί τα παιδιά δεν μεγαλώνουν πια όπως παλιά, ως παρατηρητές των γονέων, ώσπου να νιώσουν έτοιμα να ενταχθούν δυναμικά στην περιπέτεια της ζωής. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί εφόσον οι γονείς διάγουν φυσιολογικό και δραστήριο βίο. Στις περιπτώσεις που η κοινότητα επιδίδεται σε ομαδικές εργασίες, όπως η καλλιέργεια των αγρών, η οικοδόμηση, η μαγειρική και η χειροτεχνία, το παιδί μπορεί να παρακολουθεί με ενδιαφέρον, ή να παίζει. Στον σύγχρονο βίο δεν ευδοκιμούν τέτοιου είδους κοινότητες που προσφέρουν ασφάλεια και ελευθερία. ‘Ισως λείπουν και σε εμάς, όμως είναι ανώφελο να θρηνούμε για τις αλλαγές στη δομή της κοινωνίας, ούτε μας βοηθά να χαρούμε το παρόν. Η ζωή αλλάζει διαρκώς και οφείλουμε να προσαρμοζόμαστε και να εφευρίσκουμε συνεχώς νέους τρόπους ανάπτυξης.
Εχουμε ακόμη τη δυνατότητα να συμπεριλάβουμε το παιδί σε δραστηριότητες όπως το πλύσιμο των πιάτων, η κηπουρική και η μαγειρική. Ωστόσο, όταν η εργασία μας είναι πνευματική, ή όταν οι δραστηριότητές μας εμποδίζουν το παιδί να κάνει αυτό που θέλει και χρειάζεται, τότε αισθάνεται ανίσχυρο και καταπιεσμένο. Όταν καταπνίγουμε τις ανάγκες του άλλου προκειμένου να ικανοποιήσουμε τις δικές μας, πληρώνουμε κάποιο τίμημα. Επιπλέον, το παιδί, καθώς μεγαλώνει δεν θα εστιάσει σε όσα κάνουμε στο σπίτι ή την αυλή μας. Χρειάζεται διανοητικές δραστηριότητες, καθώς και εκείνες που θα το βοηθήσουν να αναπτύξει δεξιότητες προκειμένου αναπτυχθεί σωστά. Η τάση ορισμένων γονέων να απαιτούν από το παιδί να φέρεται όπως πρέπει, να μαθαίνει, να ενδιαφέρεται, ή να έχει κοινωνική δράση βάσει «κανόνων» και όχι της κλίσης του, εντείνει την αίσθηση της αδυναμίας. ‘Εχω επανειλημμένως δεχτεί κλήσεις από αναστατωμένους γονείς οι οποίοι προβληματίζονται είτε με τη διαγωγή παιδιών τους στον συγχρωτισμό με φίλους, είτε με τη συμπεριφορά που εκδηλώνουν σε εστιατόρια ή άλλους δημόσιους χώρους.
Πολλά παιδιά δεν μπορούν να καθίσουν φρόνιμα στο εστιατόριο. Αν όμως είχαν προηγουμένως την ευκαιρία να εκτονώσουν την ενέργειά τους, τότε ίσως να κάθονταν ήσυχα εκεί.
Η αποδυνάμωση των παιδιών συντελείται, επίσης, μέσω της αμφισβήτησης των προσωπικών επιλογών τους. Όταν διαλέγετε εσείς το όργανο μουσικής που θα παίξει το παιδί σας, το άθλημα με το οποίο θα ασχοληθεί, τις εκδρομές και τις δραστηριότητες στις οποίες θα συμμετάσχει ή τον ρουχισμό του, του στερείτε τη δυνατότητα να επηρεάσει την καθημερινότητά του.
Τέτοιοι διακανονισμοί ενδέχεται να υποθάλψουν το αίσθημα της ανημποριάς και να οδηγήσουν τελικά είτε σε κρούσματα απείθειας ή επιθετικότητας, είτε σε νοσηρή συμμόρφωση και καταρράκωση. Στη φάση που απαλλάσσεστε από τις αγκυλώσεις και δίνετε στο παιδί την ευκαιρία να συμμετάσχει στη διάπλαση της ζωής του, θα νιώσετε πιθανώς την ανάγκη να θωρακίσετε το περιβάλλον μέσα στο οποίο απολαμβάνει τώρα μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων.
Διαμορφώνουμε το σπίτι ώστε να αποτρέψουμε τυχόν σωματικές βλάβες και επιτρέπουμε στο νήπιο να κινείται χωρίς περιορισμούς στον χώρο. Αντιστοίχως, επεμβαίνουμε και στο ευρύτερο περιβάλλον τον παιδιού καθώς μεγαλώνει, ελέγχοντας παραμέτρους όπως η επαφή με κάθε λογής δημοσιεύματα, οι τροφές που καταναλώνει, το παιχνίδια που χρησιμοποιεί και ο κοινωνικός κύκλος στον οποίο κινείται. Η ελευθερία του παιδιού εξαρτάται από την ικανότητα τον γονιού να παράσχει ένα πλαίσιο ασφαλείας, χωρίς να παρεμβαίνει ασφυκτικά. Όταν το παιδί περνά την ημέρα του σε προστατευμένο χώρο, δεν χρειάζεται να επεμβαίνουμε συνεχώς για να περιορίσουμε τη δράση του, όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις που παίζει στον δρόμο.
Η συναναστροφή με άτομα που θεωρεί ισότιμα και απολαμβάνει τη συντροφιά τους διευκολύνει το παιχνίδι του και εκμηδενίζει την ανάγκη των γονικών παρεμβάσεων. Ο βαθμός θωράκισης του περιβάλλοντος εξαρτάται από τον τρόπο ζωής και τις επιλογές των γονέων. ‘Ελεγχο ασκούν όλοι οι γονείς. Οι περισσότεροι φροντίζουν ώστε τα παιδιά τους να μην έρθουν σ’ επαφή με όπλα, ναρκωτικά, ειδήσεις ή εκπομπές με σκηνές βίας, να μη συνηθίσουν το τσιγάρο, τα οινοπνευματώδη ποτά, τον καφέ, κ.λπ. Δεν πρέπει να έχουμε τέτοια αντικείμενα στο σπίτι και απλώς να του απαγορεύουμε να τα αγγίξει. Το σωστό είναι να μην εκθέτουμε καν το παιδί σε τέτοια θεάματα. Για να αποκτήσει το αίσθημα της αυτονομίας και του κύρους δεν χρειάζεται να έχει πρόσβαση σε ό,τι προσφέρεται από την κοινωνία. Του αρκεί η καθημερινή ελευθερία στο σπίτι και στον κοινωνικό του περίγυρο. Για παράδειγμα, αν πάτε με το παιδί σ’ ένα ζαχαροπλαστείο και του απαγορεύσετε να φάει γλυκό, θα νιώσει πίκρα και απογοήτευση. Αν, όμως, δεν το οδηγήσετε στο ζαχαροπλαστείο, αλλά του προσφέρετε σπιτικές υγιεινές λιχουδιές, θα αισθανθεί αυτονομία και ικανοποίηση. Η καθοδήγηση πρέπει να έχει ως παράδειγμα την οικογενειακή ζωή, έτσι ώστε το παιδί να αποκτήσει εμπιστοσύνη στο ένστικτό του. Όσο μεγαλώνει θα εκτίθεται σε όλο περισσότερα διαθέσιμα προϊόντα. Αν νιώθει σίγουρο για τον εαυτό του, θα βασίσει τις επιλογές του όχι στις πιέσεις τον κοινωνικού περίγυρου, αλλά στις πραγματικές προτιμήσεις και αξίες του. Από τη στιγμή που η σχέση σας με το παιδί βασίζεται στην εμπιστοσύνη και όχι στον έλεγχο, θα δεχτεί πρόθυμα τις συμβουλές την καθοδήγησή σας, αφού θα ξέρει ότι είστε με το μέρος του.
Αυτή η εμπιστοσύνη είναι ακόμη πιο αναγκαία όταν θα βγει μόνο στην κοινωνία. Εφόσον δεν θα σας βλέπει ως κάποιον που το ελέγχει και το απορρίπτει, το παιδί δεν θα ενοχλείται από τις αντιλήψεις σας. Αντιθέτως, θα επιδιώκει τις συμβουλές σας, αφού θα σας θεωρεί σύμμαχο. Όπως είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, ορισμένοι γονείς φοβούνται ότι το ανεξέλεγκτο παιδί θα τούς εκμεταλλευτεί. Να θυμάστε ότι, εφόσον δεν φοβάται τη στέρηση του κύρους του (τον έλεγχο, τον εξαναγκασμό ή τη διαταγή) δεν νιώθει την ανάγκη να «εκμεταλλευτεί» πρόσωπα ή καταστάσεις. Το μόνο που θέλει είναι να φροντίσει τον εαυτό του και όσο το σεβόμαστε, αυτό Θα ευημερεί. ‘Ενα ευτυχισμένο παιδί δεν ασχολείται με αντιδραστικές στρατηγικές.
Επιμέλεια Έλενα Θάνου, http://www.themamagers.gr