Πόσες μα πόσες φορές όταν ήμουν έφηβη δεν είπα, ουρλιάζοντας, στη μαμά μου «Μη μου ξαναπείς ότι όταν γίνω μητέρα θα σε καταλάβω. Ποτέ μα ποτέ δε θα γίνω σαν κι εσένα»! Κι εκείνη έφευγε, κουνώντας το κεφάλι της, πότε θιγμένη κι απογοητευμένη και πότε με ένα βλέμμα τύπου «Καλλααά! Η ζωή έχει τους κανόνες της και κανείς δεν ξεφεύγει».
Τα χρόνια πέρασαν κι έγινα μητέρα. Όπως και πολλές από τις φίλες μου που ήταν πρωταγωνίστριες σε ανάλογες σκηνές απείρου κάλους. Το απίστευτο είναι ότι οι μαμάδες μας είχαν εν μέρει δίκιο. Ένα δίκιο που είναι εκνευριστικό και απείρως ενοχικό, αφού αρκετά συχνά επαναλαμβάνουμε λάθη τους και μιμούμαστε συμπεριφορές που τότε μας εκνεύριζαν.
ΘΕΛΩ να πάψω να τραβάω τις κουβέρτες των γιων μου όταν δε σηκώνονται το πρωί για να πάνε σχολείο. Να ΣΤΑΜΑΤΗΣΩ να τους λέω ψέματα ότι δε θα μεγαλώσουν, εάν δεν φάνε όλο το φαγητό τους. ΠΡΕΠΕΙ ο μπαμπάς, ο παππούς, η δασκάλα, ο προπονητής να πάψουν να είναι το καταφύγιό μου όταν τα βρίσκω σκούρα, επειδή απλώς τους ντρέπονται. Προσπαθώ, αλλά δεν τα καταφέρνω πάντα.
Μήπως έχω ήδη γίνει σαν την -κατά τα άλλα σπουδαία, γλυκιά και δοτική- μαμά μου και δεν το ξέρω; Κι αν ναι, είναι τόσο κακό; Μπορώ να το αποφύγω; Ή τι μπορώ να κάνω για να μη γίνω κακός κλώνος της όσο μεγαλώνω;
«Έχουμε εκπαιδευτεί από παιδιά να έχουμε συγκεκριμένες συμπεριφορές – χωρίς αυτό να το κάνουμε δικαιολογία για ότι πράττουμε ως ενήλικες στο δικό μας ρόλο του γονέα», λέει η ψυχοθεραπεύτρια-συστημική/οικογενειακή θεραπεύτρια κα Δήμητρα Ξενάκη.«Εκπαίδευση εννοούμε τη βιωματική διαδικασία της παιδικής μας ηλικίας με αποτέλεσμα το «έτσι μάθαμε έτσι κάνουμε». Δεν εκπαιδευτήκαμε, με την ουσιαστική έννοια του όρου εκπαίδευση, σε έναν τρόπο για να μεγαλώσουμε τα δικά μας παιδιά. Αυτή τη γνώση και τις πληροφορίες τις πήραμε κυρίως από τη δική μας οικογένεια.
Είναι σημαντικό να βγούμε από την ενοχή για ό,τι κάνουμε και να θυμόμαστε ότι και οι δικές μας μητέρες λειτουργούσαν με ότι κι αυτές είχαν μάθει. Οι τρόποι συμπεριφοράς δεν είναι στο DNA μας, άρα μπορούμε να τους βελτιώσουμε ή αλλιώς να επανεκπαιδεύσουμε τον εαυτό μας σε λειτουργικότερους τρόπους. Είναι προσωπική μας ευθύνη στο εδώ και τώρα να βελτιώσουμε κάποια από αυτά που κουβαλάμε και δεν είναι λειτουργικά στη δική μας οικογένεια.
Το πώς δεν είναι απλό. Ένα αναγκαίο εργαλείο για να βελτιωθούμε είναι η αυτογνωσία. Χρειάζεται να εστιάσουμε ποιο είναι το «λάθος» μας και να παρατηρήσουμε τον εαυτό μας όχι στο γιατί κάνουμε κάτι τέτοιο από τον ρόλο μας ως μητέρες, αλλά τι νιώθουμε όταν γίνεται κάτι, τι σκεφτόμαστε και τι θεωρούμε ότι θα ήταν βοηθητικό να εστιάσουμε σε μας για να το αλλάξουμε στο εδώ και τώρα. Πρώτα και κυρίαρχα είναι να δούμε μέσα μας και ΟΧΙ στο παιδί μας που είναι απέναντι».
Τελικά είναι τόσο κακό να μοιάζουμε στις μαμάδες μας;
«Καθόλου κακό δεν είναι να μοιάζουμε στις μανάδες μας. Αρκεί στα θέματα ή στις συμπεριφορές που μας θυμίζουμε πολύ τις μαμάδες μας να έχουμε επίγνωση, αν είναι αυτό που πραγματικά εμείς θέλουμε να πούμε ή να κάνουμε ή να μεταδώσουμε στα παιδιά μας. Αν, δηλαδή, είναι δικό μας και όχι συμπεριφορά συνήθειας που πιθανά και να μην μας είναι επιθυμητή ή λειτουργική για τα δικά μας παιδιά, στη συγκεκριμένη δυναμική της δικής μας οικογένειας».
«Καθόλου κακό δεν είναι να μοιάζουμε στις μανάδες μας. Αρκεί στα θέματα ή στις συμπεριφορές που μας θυμίζουμε πολύ τις μαμάδες μας να έχουμε επίγνωση, αν είναι αυτό που πραγματικά εμείς θέλουμε να πούμε ή να κάνουμε ή να μεταδώσουμε στα παιδιά μας. Αν, δηλαδή, είναι δικό μας και όχι συμπεριφορά συνήθειας που πιθανά και να μην μας είναι επιθυμητή ή λειτουργική για τα δικά μας παιδιά, στη συγκεκριμένη δυναμική της δικής μας οικογένειας».
Ποια είναι τα τραγικά λάθη που δεν πρέπει με τίποτα να επαναλάβουμε
H σωματική τιμωρία δεν είναι σε καμία περίπτωση τρόπος πειθαρχίας. Oι φωνές και οι προσβολές είναι καταστροφικές για την ψυχική υγεία του παιδιού και την αυτοεκτίμησή του. Bάζουμε όρια που είναι συγκεκριμένα, ξεκάθαρα, αλλά όχι άκαμπτα. Aναγνωρίζουμε τις δικές μας ανάγκες και δεν τους τις φορτώνουμε. Βοηθάμε και δεν αποκλείουμε τους πατεράδες από τη συμμετοχή τους στο μεγάλωμα των παιδιών μας. Τα παιδιά δε χρειάζονται, καθόλου, την αυτοθυσία μας. Τα εκπαιδεύουμε να ασχολούνται για τη χρήσιμη αυτοκριτική τους όχι για το τι θα πουν οι άλλοι Διδάσκουμε την αλληλεγγύη και όχι τον ανταγωνισμό μέσα απ’ την σύγκριση με τους φίλους ή συμμαθητές τους, δεν τους λέμε ότι καλό θα ήταν να μην εμπιστεύονται κανέναν. Έχουμε σταθερότητα, όχι ακαμψία ούτε και τελειομανία, σ’ αυτά που λέμε και ζητάμε απ’ τα παιδιά μας και συνέπεια σε σχέση με αυτά που, αντίστοιχα, εμείς κάνουμε. Δε βάζουμε ταμπέλες που θα τις κουβαλάνε όλη τους τη ζωή. Δε γινόμαστε υπηρέτες των παιδιών μας, αλλά τα εκπαιδεύουμε να γίνουν αυτόνομα και να πάρουν την ευθύνη του εαυτού τους. Δεν προδίδουμε την εμπιστοσύνη τους όταν μας εκμυστηρεύονται τα μικρά τους μυστικά. Δείξτε σεβασμό, καλοσύνη και ευγένεια για να τα εισπράξετε κι εσείς. Δίνουμε εξηγήσεις όταν επιβάλλεται να απαγορεύσουμε κάτι (π.χ. για την ασφάλειά τους), με λόγια και εκφράσεις που αντιστοιχούν στην ηλικία τους. Όταν μας ζητούν την προσοχή μας τους τη δίνουμε στο εδώ και τώρα, εκτός κι αν κρίνουμε ότι είναι πιο σημαντικό αυτό που κάνουμε και τους το εξηγούμε. Μοιραζόμαστε τη χαρά και το παιγνίδι μαζί τους όσο μπορούμε. Τους μιλάμε για τα συναισθήματα και τους κάνουμε βοηθητικές ερωτήσεις για το πώς νιώθουν (π.χ. είσαι θυμωμένος γιατί σου πήρε ο αδελφός σου το παιγνίδι σου;). Δεν κάνουμε κρυφά πράγματα πίσω απ’ την πλάτη του μπαμπά. Παραδεχόμαστε τα λάθη μας και ζητάμε συγγνώμη εξηγώντας.
Από την άλλη, υπάρχουν «λαθάκια» που αισθάνομαι ότι κατά πάσα πιθανότητα δε θα αποφύγουμε και ίσως δε χάθηκε ο κόσμος.
«Ως λαθάκια μπορούμε να ορίσουμε κάποιες συμπεριφορές που δεν επαναλαμβάνονται π.χ. η φωνή που υψώσαμε σε μια στιγμή έντασης ή αν κάποια στιγμή κουρασμένες δεν απαντήσαμε ή δεν ικανοποιήσαμε μια ανάγκη του παιδιού (όχι βασική) ή αν δεν παραδεχόμαστε κάποια λάθη μας ή ότι δεν είμαστε συνεπείς σε οτιδήποτε υποσχόμαστε στο παιδί, αρκεί το κυρίαρχο να είναι η συνέπεια».
Καταλήγοντας, η κα Ξενάκη επισημαίνει ότι στόχος είναι να μεγαλώσουμε υπεύθυνα και ανεξάρτητα άτομα με κρίση και αυτογνωσία. Λάθη θα γίνουν, αρκεί να τα αναγνωρίσουμε και να τα βελτιώσουμε. «Να θυμάστε την αγάπη σαν σύμβουλο και οδηγό σας», λέει. Και βέβαια, «αν δε θέλετε να κάνετε τα ίδια λάθη, θα πρέπει να «δουλέψετε» με τον εαυτό σας και να διακρίνετε στο τι (σε ποιες συμπεριφορές και καταστάσεις) και στο πώς (με ποιους τρόπους αναπαραγάγετε την ίδια συμπεριφορά) θυμίζετε την μητέρα σας και δεν είναι συνειδητή δική σας επιλογή. Όταν συνειδητοποιήσετε ότι κάποια λάθη που είναι σημαντικά δεν μπορείτε να τα διαχειριστείτε, τότε, πιθανά χρειάζεστε τη βοήθεια ειδικού».
Ας μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά μας είναι ο καθρέφτης μας…
Από την Πόπη Παπαγεωργίου, με τη συνεργασία της Δήμητρας Ξενάκη, Ψυχοθεραπεύτρια-Συστημική/Οικογενειακή Θεραπεύτρια.