ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Ποτέ, πια, πόλεµος! Μετά τις οδυνηρές εµπειρίες του τελευταίου Παγκοσµίου Πολέµου, θα περίµενε κανείς πως θα αχρηστεύονταν όλα τα οπλικά συστήµατα και θα σταµατούσε κάθε προσπάθεια για κατασκευή νέων όπλων. Η αισιοδοξία ήταν πράγµατι διάχυτη σε όλους, µόλις τελείωσε ο πόλεµος. Άλλωστε, το σύνθηµα που επαναλάµβαναν όλοι ήταν "ποτέ, πια, πόλεµος". Όλα αυτά όµως γρήγορα ξεχάστηκαν και άρχισε ένας ξέφρενος ανταγωνισµός εξοπλισµών, κυρίως ανάµεσα στις Μεγάλες Δυνάµεις. Στον παράλογο αυτό χορό συµπαρασύρθηκαν και οι υπόλοιποι λαοί.
Έτσι, παρουσιάζεται σήµερα ο παραλογισµός να διατίθεται το µεγαλύτερο µέρος των πόρων της κάθε χώρας για την κατασκευή υπερσύγχρονων όπλων µε καταστρεπτική δύναµη, την ώρα που µένουν άλυτα βασικά προβλήµατα οικονοµικής ανάπτυξης, παιδείας, περίθαλψης, προστασίας του περιβάλλοντος. Αν όµως τα ποσά που πηγαίνουν για τον πόλεµο διοχετεύονταν στη γεωργία, στην υγεία, στην εκπαίδευση, η όψη του πλανήτη µας θα άλλαζε άρδην. Θα µειώνονταν η φτώχεια, οι επιδηµίες, ο αναλφαβητισµός.
Σήµερα η ανθρωπότητα ζει κάτω από την απειλή του πυρηνικού ολέθρου. Κάθε υπερδύναµη διαθέτει τέτοια οπλικά αποθέµατα που θα µπορούσε να καταστρέψει αρκετές φορές τον πλανήτη µας. Και είναι βέβαιο ότι µε τη σηµερινή τεχνολογία ένας πόλεµος θα σήµαινε καταστροφή του ανθρώπινου γένους. Σ´ έναν τέτοιον πόλεµο δε θα υπάρξουν νικητές ή ηττηµένοι, µόνο νεκροί.
Εκείνο που εντείνει τις ανησυχίες µας σήµερα, είναι το γεγονός ότι στα χέρια του ο άνθρωπος έχει δυνάµεις τέτοιες που δεν µπορούν να ελεγχθούν. Γνωρίζουµε ακόµα πως η περίπτωση κάποιου λάθους δεν είναι απίθανη και, το χειρότερο, δεν υπάρχει η δυνατότητα επανόρθωσής του. Λαµβάνοντας υπόψη µας τα δεδοµένα της σύγχρονης πραγµατικότητας, θα ήταν ίσως χρήσιµο να ανιχνεύσουµε γενικότερα το φαινόµενο του πολέµου, για να γίνει κατανοητή η επιτακτικότητα της αντιµετώπισης και αποτροπής του.
Ο πόλεµος είναι ο πιο συνήθης τρόπος επίλυσης των διαφόρων µεταξύ των λαών. Συνήθως οι ισχυρότεροι επιβάλλουν τη θέλησή τους και προωθούν τα συµφέροντά τους µε τη χρήση των όπλων. Όποιοι λόγοι κι αν προβάλλονται για την κήρυξή του, αν ερευνήσει κανείς βαθύτερα, θα διαπιστώσει πως ο µόνος πραγµατικός λόγος είναι η απληστία του επιτιθέµενου. Τα αίτια είναι σχεδόν πάντα οικονοµικά, όσο κι αν εξωραΐζονται µε ιδεολογικά συνθήµατα.
Είναι γνωστό, φυσικά, σε όλους, ότι πρόκειται για το απόλυτο κακό. Σε µία σύρραξη θυσιάζονται χιλιάδες αθώοι άνθρωποι, προξενούνται ανυπολόγιστες υλικές ζηµιές, καταστρέφονται όσα µε πολύ µόχθο και χρόνο κατόρθωσε να δηµιουργήσει ένας λαός.
Πρέπει να τονίσουµε ότι όλες αυτές οι πολεµικές δραστηριότητες δεν αποτελούν αναπόφευκτα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης φύσης, αλλά απόρροιες της έλλειψης αποτελεσµατικών θεσµών και σωστής οργάνωσης για την ειρηνική διευθέτηση των διακρατικών διαφορών. Πρέπει, εποµένως, να γίνουν συνείδηση όλων, του κάθε ατόµου χωριστά, της κάθε κοινωνίας, της κάθε ηγεσίας, οι βαρύτατες συνέπειες -στην οικονοµία, στην ηθική, στον πολιτισµό κ.λπ.- ενός πολέµου.
Άγγελος Μιχ. Μπαγιάτης, µαθητής στο ΓΕΛ Καρύστου, http://www.protagon.gr, 9/6/2013.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Α1. Το άρθρο έχει δηµοσιευθεί στο διαδίκτυο. Θέλετε να ενηµερώσετε τους συµµαθητές και τις συµµαθήτριές σας για το περιεχόµενό του. Να γράψετε ένα κείµενο 90-100 λέξεων, όπου θα το παρουσιάζετε µε συντοµία. [Μονάδες 9]
Α2. Ποιες από τις παρακάτω απόψεις θεωρείτε ότι ανταποκρίνονται στο νόηµα του κειµένου; Να αιτιολογήσετε µε συντοµία την άποψή σας.
α. Σήµερα οι λαοί, έχοντας λύσει τα βασικά τους προβλήµατα, επιδίδονται στην ανάπτυξη της πολεµικής βιοµηχανίας.
β. Τα πυρηνικά όπλα αποτελούν την «Δαµόκλειο σπάθη» της ανθρωπότητας.
γ. Η ικανοποίηση των οικονοµικών συµφερόντων των ισχυρών κρατών αποτελεί την κύρια αιτία των πολέµων στην εποχή µας. [Μονάδες 6]
Β1. Πώς οργανώνεται ο λόγος στην 5η παράγραφο (Ο πόλεµος είναι ο πιο συνήθης… µε ιδεολογικά συνθήµατα.) του κειµένου; [Μονάδες 5]
Β2. α. «Αν όµως τα ποσά… ο αναλφαβητισµός.» (2η παράγραφος). Τι επιτυγχάνει ο συγγραφέας µε το ασύνδετο σχήµα;
β. «Συνήθως οι ισχυρότεροι επιβάλλουν τη θέλησή τους και προωθούν τα συµφέροντά τους µε τη χρήση των όπλων.» Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης και να τη µετατρέψετε στο αντίθετο είδος. [Μονάδες 5]
Β3. α. παράλογο, σύγχρονης: Να σχηµατίσετε τέσσερις νέες σύνθετες λέξεις χρησιµοποιώντας για κάθε µια από ένα (διαφορετικό κάθε φορά) συνθετικό των παραπάνω λέξεων.
β. Να γράψετε ένα συνώνυµο και ένα αντώνυµο για καθεµιά από τις πιο κάτω λέξεις του κειµένου: οδυνηρές, δύναµη, χρήσιµο. [Μονάδες 5]
Γ. Στο κείµενο διάβασες ότι: «Πρέπει, εποµένως, να γίνουν συνείδηση όλων, του κάθε ατόµου χωριστά, της κάθε κοινωνίας, της κάθε ηγεσίας, οι βαρύτατες συνέπειες -στην οικονοµία, στην ηθική, στον πολιτισµό κ.λπ.- ενός πολέµου.» Σε ένα άρθρο(200-250 λέξεων) που θα αναρτήσεις στον διαδικτυακό ιστότοπο του σχολείου σου, να αναφερθείς στα δεινά που προκαλεί ο πόλεµος, σε µια προσπάθειά σου να ευαισθητοποιήσεις και να αφυπνίσεις όσους «σηκώνουν αδιάφορα τους ώµους» στα πάθη των εµπλεκόµενων, στον πόλεµο, λαών. [Μονάδες 20]
B. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΝ, ΔΙΔΩ ΣΩΤΗΡΙΟΥ
Το πρώτο µυθιστόρηµα (χρόνος συγγραφής 1959) της Διδ. Σωτηρίου, αναφέρεται στα θύµατα της µικρασιατικής καταστροφής, τον ξεριζωµό των ελληνικών πληθυσµών και τις σκληρές δοκιµασίες και συνθήκες που αντιµετώπισαν οι πρόσφυγες µε τον ερχοµό τους στην Ελλάδα. Η Αλίκη Μάγη, ένα από τα πρόσωπα του µυθιστορήµατος (το µικρότερο µέλος της οικογένειας), αφηγείται τις αναµνήσεις της από τα δραµατικά εκείνα γεγονότα. Στο απόσπασµα βλέπουµε την αντιµετώπιση των Μικρασιατών προσφύγων όταν έφτασαν στην Ελλάδα.
«Οι νεκροί περιµένουν» (Απόσπασµα)
Αρχίσαµε να βαδίζουµε πιασµένοι απ' το χέρι, κοντά ο ένας στον άλλον, χαµένοι, µουδιασµένοι, δισταχτικοί, σαν νά 'µαστε τυφλοί και δεν ξέρουµε πού θα µας φέρει το κάθε βήµα που αποτολµούσαµε. Γυρεύαµε ξενοδοχείο στο λιµάνι για ν' ακουµπήσουµε και να περιµένουµε τους δικούς µας. Όπου όµως κι αν ρωτούσαµε, παίρναµε την ίδια στερεότυπη απόκριση:
— Απ' τη Σµύρνη έρχεστε; Δε δεχόµαστε πρόσφυγες.
— Μα θα σας πληρώσουµε καλά, άνθρωποι του Θεού, έλεγε η θεία Ερµιόνη. Εκείνοι επέµεναν στην άρνησή τους:
— Φοβόµαστε τις επιτάξεις. Δε µάθατε λοιπόν πως στη Χίο, στη Μυτιλήνη, στη Σάµο έφτασε προσφυγολόι, κι επιτάξανε όλα τα σχολεία, τα ξενοδοχεία, τα πάντα;
— Τί θέλαµε, τί γυρεύαµε µεις να 'ρθούµε σε τούτον τον αφιλόξενο τόπο, έλεγε η κυρία Ελβίρα. Τί θέλαµε και τί γυρεύαµε να χωριστούµε από τους άνδρες µας! Στο τέλος βρέθηκε ένας αναγκεµένος ξενοδόχος και µας έδωσε ένα σκοτεινό, άθλιο δωµάτιο µε έξι κρεβάτια. Για πότε γινήκαµε πραγµατικοί πρόσφυγες δεν το καταλάβαµε. Μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα όλος ο κόσµος αναποδογύρισε. Βαπόρια φτάναν το ένα πίσω από τ' άλλο και ξεφόρτωναν κόσµο, έναν κόσµο ξεκουρντισµένον, αλλόκοτο, άρρωστο, συφοριασµένο, λες κι έβγαινε από φρενοκοµεία, από νοσοκοµεία, από νεκροταφεία. Έπηξαν οι δρόµοι, το λιµάνι οι εκκλησιές, τα σχολειά, οι δηµόσιοι χώροι. Στα πεζοδρόµια γεννιόνταν παιδιά και πέθαιναν γέροι.
Ενάµισι εκατοµµύριο άνθρωποι βρεθήκανε ξαφνικά έξω απ' την προγονική τους γη. Παράτησαν σκοτωµένα παιδιά και γονιούς άταφους. Παράτησαν περιουσίες, τον καρπό στα δένδρα και στα χωράφια, το φαΐ στη φουφού, τη σοδειά στην αποθήκη, το κοµπόδεµα στο συρτάρι, τα πορτρέτα των προγόνων στους τοίχους. Και βάλθηκαν να τρέχουν να φεύγουν κυνηγηµένοι απ' το τούρκικο µαχαίρι και τη φωτιά του πολέµου. Έρχεται µια τραγική στιγµή στη ζωή του ανθρώπου, που το θεωρεί τύχη να µπορέσει να παρατήσει το έχει του, την πατρίδα του το παρελθόν του και να φύγει, να φύγει λαχανιασµένος αποζητώντας αλλού τη σιγουριά. Άρπαξαν οι άνθρωποι βάρκες, καΐκια, σχεδίες, βαπόρια, πέρασαν τη θάλασσα σ' έναν οµαδικό, φοβερό ξενιτεµό. Κοιµήθηκαν αποβραδίς νοικοκυραίοι στον τόπο τους και ξύπνησαν φυγάδες, θαλασσοπόροι, άστεγοι άποροι, αλήτες και ζητιάνοι στα λιµάνια του Πειραιά, της Σαλονίκης, της Καβάλας του Βόλου, της Πάτρας.
Ενάµισι εκατοµµύριο αγωνίες και οικονοµικά προβλήµατα ξεµπαρκάρανε στο φλούδι της Ελλάδας, µε µια θλιβερή ταµπέλα κρεµασµένη στο στήθος: «Πρόσφυγες!» Πού να ακουµπήσουν οι πρόσφυγες; τί να σκεφτούν; τί να ξεχάσουν; τί να πράξουν; πού να δουλέψουν; πώς να ζήσουν;
Τρέµαν ακόµα απ' το φόβο. Τα µάτια τους ήταν κόκκινα απ' το αιµάτινο ποτάµι της κόλασης που διάβηκαν. Και σαν πάτησαν σε στέρεο έδαφος, µετρήθηκαν να δουν πόσοι φτάσανε και πόσοι λείπουν. Κι οι ζωντανοί δεν το πιστεύανε, µόνο άπλωναν τα χέρια τους στο κορµί τους και το ψάχνανε, για να βεβαιωθούνε πως δεν ήταν βρικόλακες. Και ψάχναν και για την ψυχή τους, να δουν αν ήταν στη θέση της. Μ' αυτή ήταν άφαντη. Είχε µείνει πίσω στην πατρίδα κοντά στους αγαπηµένους νεκρούς και στους αιχµαλώτους, κοντά στα σπιτάκια, στα χωράφια, στις δουλειές…
[Διδώ Σωτηρίου, Οι νεκροί περιµένουν. Κέδρος, Αθήνα 1979 (7η έκδ.), σ. 132-134]
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1η Δραστηριότητα
Ποιο είναι το βασικό θέµα τού αποσπάσµατος που σας δόθηκε; Να αναπτύξετε τις σκέψεις σας σε ένα κείµενο 50-60 λέξεων. [Μονάδες 15]
2η Δραστηριότητα
α) Να επισηµάνετε, µε αναφορές στο κείµενο, δύο (2) αφηγηµατικούς τρόπους και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους. [Μονάδες 5]
β) Να χαρακτηρίσετε την αφηγήτρια µε βάση τη συµµετοχή της στην ιστορία. Τι πετυχαίνει µε την πρωτοπρόσωπη αφήγηση; [Μονάδες 5]
γ) Να σχολιάσετε τη γλώσσα του αποσπάσµατος. [Μονάδες 5]
3η Δραστηριότητα
Από ποια συναισθήµατα διακατέχονται οι πρόσφυγες του αποσπάσµατος; Με δεδοµένο πως, οι σκηνές τού αποσπάσµατος που σας δόθηκε θα µπορούσαν να είναι και περιγραφές κάποιων σύγχρονων προσφύγων, ποια θα πρέπει να είναι η στάση µας απέναντι σ’ αυτούς τους, ξεριζωµένους από την πατρίδα τους, ανθρώπους; Να αναπτύξετε τις σκέψεις σας σε ένα κείµενο 100-150 λέξεων. [Μονάδες 20]
Επιµέλεια κριτηρίου: Δρ Πολύβιος Ν. Πρόδροµος και Μανόλης Ι. Μαυρακάκης, Φιλόλογοι, http://www.filologikos-istotopos.gr
Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.