Η ιστορία των χριστουγεννιάτικων δένδρων

Το δένδρο αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κομμάτι των Χριστουγέννων. Από πού, όμως, προέρχεται η παράδοση αυτή; Ποιος ήταν εκείνος που στόλισε πρώτη φορά δένδρο, με αποτέλεσμα να καθιερωθεί; Οι θεωρίες πολλές, όπως και οι μύθοι.

Το αειθαλές έλατο παραδοσιακά χρησιμοποιούνταν για τον εορτασμό του φεστιβάλ χειμώνα, τόσο από τους παγανιστές, όσο και από τους χριστιανούς. Παρ” όλα αυτά, κανένας δεν είναι απόλυτα βέβαιος για το πότε ξεκίνησε η παράδοσή τους. Πιθανόν, τα έλατα χρησιμοποιήθηκαν πρώτη φορά σαν χριστουγεννιάτικα δένδρα πριν από περίπου 1000 χρόνια στη Βόρεια Ευρώπη. Μάλιστα, στην αρχή φαίνεται να κρέμονταν ανάποδα από την οροφή του σπιτιού, με την βοήθεια των πολυελαίων και των φωτιστικών.

Δεν ήταν λίγες και οι περιοχές που στην αρχή αντί για έλατα χρησιμοποιούσαν άλλα δένδρα, όπως κερασιές, τα τοποθετούσαν σε γλάστρες και τα έβαζαν μέσα στο σπίτι, με την ελπίδα ότι την γιορτινή περίοδο θα ανθίσουν.
Υπήρχαν, βέβαια, και πιο φθηνές λύσεις, για τα νοικοκυριά που δεν άντεχαν οικονομικά την αγορά ενός δένδρου. Έφτιαχναν μία πυραμίδα από ξύλα, στο σχήμα των Paradise Trees, την οποία στόλιζαν με χαρτί, μήλα και κεριά. Πολλές φορές μάλιστα μεταφέρονταν από σπίτι σε σπίτι και δεν έμεναν σε ένα συγκεκριμένο.
Είναι πιθανό τα ξύλινα δένδρα να είχαν επίτηδες το σχήμα των δένδρων του Παραδείσου, γιατί ήταν εκείνα που χρησιμοποιούνταν και στο μεσαιωνικό Γερμανικό Μυστήριο που διαδραματιζόταν μπροστά στις εκκλησίες την παραμονή των Χριστουγέννων. Ήταν ένα θεατρικό έργο, ένα παιχνίδι, που παρουσίαζε διάφορες ιστορίες της Βίβλου. Στα πρώτα ημερολόγια της εκκλησίας, η 24η ήταν η ημέρα του Αδάμ και της Εύας και το Paradise Tree αντιπροσώπευε τον κήπο της Εδέμ.

Η πρώτη τεκμηριωμένη αναφορά για χριστουγεννιάτικο δένδρο προέρχεται από την Λετονία. Πιο συγκεκριμένα, φαίνεται η πόλη Ρίγα να ήταν η πρώτη που στόλισε δένδρο στην κεντρική πλατεία, το 1510. Και το γνωρίζουμε, επειδή ακόμη και σήμερα υπάρχει μία επιγραφή πάνω στην οποία είναι χαραγμένη σε οκτώ γλώσσες η φράση “Το πρώτο Πρωτοχρονιάτικο δένδρο στη Ρίγα το 1510”. Δυστυχώς, δεν ξέρουμε πολλά για την ιστορία αυτή, εκτός από το ότι το τοποθέτησαν άνδρες που φορούσαν μαύρα καπέλα και ότι μετά την τελετή το έκαψαν.
Το πρώτο άτομο που έβαλε στο σπίτι του χριστουγεννιάτικο δένδρο, με την έννοια που το ξέρουμε σήμερα, φαίνεται να ήταν ο ιεροκήρυκας Martin Luther στη Γερμανία, κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα. Η ιστορία λέει ότι μία νύχτα πριν τα Χριστούγεννα αποφάσισε να κάνει μία βόλτα στο δάσος, όταν κοίταξε τα αστέρια μέσα από τα κλαδιά των δένδρων. Ήταν τόσο όμορφα, που επέστρεψε στο σπίτι του και είπε στα παιδιά του ότι του θύμισε τον Χριστό που κατέβηκε από τον ουρανό στη Γη τα Χριστούγεννα.

Μερικοί υποστηρίζουν ότι το δένδρο αυτό ήταν το ίδιο με εκείνο στη Ρίγα. Όμως δεν ήταν! Αρχικά, γιατί το δένδρο στη Ρίγα ήταν μερικές δεκαετίες νωρίτερα και έπειτα επειδή αυτό συνέβη στη Βόρεια Γερμανία και όχι στην Λετονία.
Υπάρχει, όμως, ακόμα ένας μύθος στη Γερμανία για το πώς καθιερώθηκε το χριστουγεννιάτικο δένδρο. Σύμφωνα με αυτόν, μία κρύα παραμονή ένας ξυλοκόπος είχε καθίσει με την οικογένειά του γύρω από τη φωτιά για να ζεσταθούν, όταν ξαφνικά κάποιος χτύπησε την πόρτα. Ο άνδρας σηκώθηκε να ανοίξει και βρήκε ένα αγοράκι μόνο του και χαμένο. Η οικογένεια το έπλυνε, του έδωσε φαγητό και το άφησε να κοιμηθεί στο κρεβάτι του μικρότερου γιου. Το επόμενο πρωί, ανήμερα των Χριστουγέννων, η οικογένεια ξύπνησε από μία χορωδία αγγέλων, ενώ το αγοράκι είχε μετατραπεί σε Ιησού. Για να τους ευχαριστήσει για τη φροντίδα τους, βγήκε στο μπροστινό κήπο και έκοψε ένα κλαδί από έλατο, σαν δώρο. Γι” αυτό από τότε η οικογένεια θυμόταν το βράδυ εκείνο, φέρνοντας ένα έλατο μέσα στο σπίτι.

Από τα παραπάνω, φαίνεται ότι μάλλον η Γερμανία ήταν η πρωτοπόρος στα χριστουγεννιάτικα δένδρα. Στην αρχή στολίζονταν με τζίντζερ και μήλα καλυμμένα από χρυσό. Αργότερα, κατασκευαστές γυαλιού ξεκίνησαν να φτιάχνουν μικρά στολίδια, που έμοιαζαν με τα σημερινά. Στην κορυφή του δένδρου έμπαινε η φιγούρα του μωρού Ιησού, αλλά αργότερα και αυτό άλλαξε και στη θέση του έβαζαν έναν άγγελο ή μία νεράιδα, που είπε στους ποιμένες για τη γέννηση, ή ένα αστέρι, όπως εκείνο που είδαν οι μάγοι.
Στην Βρετανία το πρώτο χριστουγεννιάτικο δένδρο έφτασε μέσα στη δεκαετία του 1830, όμως, δημοφιλή έγιναν το 1841, όταν ο πρίγκιπας Αλβέρτος, ο Γερμανός σύζυγος της βασίλισσας Βικτωρίας, στόλισε δένδρο στο Windsor Castle.
Το 1848, ένας πίνακας με το χριστουγεννιάτικο δένδρο της βασίλισσας δημοσιεύτηκε στο αμερικανικό  Godey’s Lady’s Book. Οι υπεύθυνοι του εντύπου, όμως, αφαίρεσαν το στέμμα της βασίλισσας και το μουστάκι του πρίγκιπα για να φαίνεται όλη η εικόνα πιο “αμερικάνικη”. Η δημοσίευση αυτή ήταν που βοήθησε τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και στις ΗΠΑ για να καθιερωθούν τα δένδρα σαν παράδοση.

Την βικτωριανή εποχή, τα δένδρα στολίζονταν με κεριά, που συμβόλιζαν τα αστέρια, όμως το έθιμο αυτό προκάλεσε αρκετές πυρκαγιές. Το πρόβλημα λύθηκε σχετικά γρήγορα, όταν ένας  Αμερικανός τηλεφωνητής, ο Ralph Morris, έφερε την επανάσταση εφευρίσκοντας τα πρώτα ηλεκτρονικά φωτάκια το 1895.
Το πρώτο δέντρο στην Ελλάδα – πιθανότατα ένα έλατο – στολίστηκε το 1833, στα ανάκτορα του βασιλιά Όθωνα, στο Ναύπλιο. Παρόλα αυτά, μόλις την δεκαετία του 1950 κατάφερε να μπει μαζικότερα στα ελληνικά σπίτια, αφού είχε να ανταγωνιστεί το παραδοσιακό καραβάκι.

Φτάνοντας στο σήμερα, δεν θα μπορούσαμε να μην αναφέρουμε και τα ψεύτικα δένδρα, που επιλέγουν οι περισσότεροι. Έκαναν την εμφάνισή τους στις αρχές του 20ου αιώνα, με μεγάλη επιτυχία. Πλέον κυκλοφορούν και πολλά δένδρα που είναι βαμμένα σε διάφορα χρώματα. Μην σκεφτείτε ότι κάτι τέτοιο είναι καινούριο. Πρώτη φορά έγινε το 1900, όποτε και υπήρχαν λευκά δένδρα!

Αξίζει να πούμε, ότι το ψηλότερο τεχνητό δένδρο του κόσμου ήταν 52m και ήταν καλυμμένο με πράσινα φύλλα από pvc. Ονομάστηκε “Peace Tree” και βρισκόταν στην Βραζιλία από την 1η Δεκεμβρίου του 2001 έως τις 6 Γενάρη του 2002! Ενώ, τα περισσότερα φωτάκια που άναψαν ταυτόχρονα σε χριστουγεννιάτικο δένδρο ήταν 194.762 στο Βέλγιο, στις 10 Δεκεμβρίου του 2010!