Τα παιχνίδια των αρχαίων Ελλήνων

Τα “πλινθία” του σύμπαντος
(Τα παιχνίδια του Διόνυσου)

Πρόκειται για πολύεδρα που οι έδρες τους είναι κυρτά κανονικά πολύγωνα ίσα μεταξύ τους. Υπάρχουν μόνο πέντε τύποι κανονικών πολυέδρων, τα οποία καλούνται «Πλατωνικά Στερεά» αν και ήταν γνωστά από την εποχή του Πυθαγόρα. Ο Πλάτωνας (στους διαλόγους του «Τίμαιου») τα θεώρησε ως πρωτογενή δομικά στοιχεία για τη δημιουργία του κόσμου και είναι τα εξής: α) Το κανονικό τετράεδρο (με 4 κορυφές, 4 έδρες και 6 ακμές) που συμβόλιζε τη φωτιά, β) το κανονικό εξάεδρο ή κύβος (με 8 κορυφές, 6 έδρες και 12 ακμές) που συμβόλιζε τη γη, γ) το κανονικό οκτάεδρο (με 6 κορυφές, 8 έδρες και 12 ακμές) που συμβόλιζε τον αέρα, δ) το κανονικό δωδεκάεδρο (με 20 κορυφές, 12 έδρες και 30 ακμές) που συμβόλιζε τον αιθέρα και ε) το κανονικό εικοσάεδρο (με 12 κορυφές, 20 έδρες και 30 ακμές) που συμβόλιζε το νερό

Η μαγική (αυτόματη) κρήνη

Πρόκειται για μια ευφυέστατη κρήνη που εκτόξευε νερό ψηλότερα από τη διαθέσιμη στάθμη της δεξαμενής της παραβιάζοντας φαινομενικά τις αρχές της υδροστατικής πίεσης και των συγκοινωνούντων δοχείων.
Αποτελούνταν από ένα ανοικτό και δύο στεγανά δοχεία τοποθετημένα το ένα πάνω από το άλλο. Το ενδιάμεσο στεγανό δοχείο ήταν γεμάτο με νερό και ένας σωληνίσκος ξεκινούσε λίγο πάνω από τον πυθμένα του και κατέληγε σε ένα ακροφύσιο πάνω από το ανώτερο ανοικτό δοχείο. Ρίχνοντας νερό στο ανώτερο ανοικτό δοχείο τότε αυτό μέσω ενός σωληνίσκου έρρεε στο κατώτερο στεγανό δοχείο. Ο εγκλωβισμένος αέρας σε αυτό πιεζόταν και μέσω ενός άλλου σωληνίσκου εκτόπιζε το νερό του ενδιάμεσου δοχείου εξαναγκάζοντάς το να ανέλθει στο ακροφύσιο και να σχηματίσει ένα μικρό πίδακα. Το νερό του πίδακα συμπλήρωνε το νερό του ανώτερου δοχείου (διατηρώντας τη στάθμη του σταθερή). Έτσι η διαδικασία αυτή ήταν αυτοσυντηρούμενη και συνέχιζε αυτόματα μέχρι να αδειάσει όλο το νερό από το ενδιάμεσο δοχείο.

Το μαγικό άλογο του Ήρωνος
(Ζώον τεμνόμενον και πίνον)

Πρόκειται για μια καταπληκτική διάταξη με το σύμπλεγμα ενός αλόγου και ενός βουκόλου που έδειχνε να κόβεται (από τον παρουσιαστή του αυτομάτου με μαχαίρι) διαμπερώς ο λαιμός του αλόγου και ταυτόχρονα αυτό να συνεχίζει αυτόματα να πίνει νερό από ένα κύπελο που κρατούσε στο χέρι του.
Αποτελούνταν από έναν ευφυέστατο περιστρεφόμενο τροχό που εξασφάλιζε τη σταθερότητα της κεφαλής του αλόγου κατά την πλήρη αποκοπή του τραχήλου και ένα πολύπλοκο μηχανισμό από οδοντωτούς κανόνες και οδωντωτούς τομείς που χώριζαν και επανασύνδεαν αυτόματα κατά τη διάρκεια της τομής τον τηλεσκοπικό σωλήνα πόσης του αλόγου. Με τη χειροκίνητη περιστροφή του βουκόλου (αντίθετα από το άλογο) το νερό του ανώτερου τμήματος της βάσης του αυτομάτου άδειαζε στο κατώτερο τμήμα προκαλώντας την απαιτούμενη υποπίεση στον ενσωματωμένο στο άλογο σωλήνα πόσης και επομένως τη συνεχή πόση από το κύπελο του νερού.

Η αιωρούμενη σφαίρα

Αποτελούνταν από ένα κλειστό λέβητα νερού πού κατέληγε σε ένα χωνοειδές κοίλο στόμιο εντός του οποίου τοποθετούνταν ένα ταιριαστό, ελαφρύ, κούφιο σφαιρίδιο. Με τη θέρμανση του λέβητα ο παραγόμενος ατμός ανασήκωνε το σφαιρίδιο και εξερχόταν περιφερειακά του προκαλώντας τη συνεχή αιώρηση του σφαιριδίου.

Ο μαγικός χορός

Αποτελούνταν από ένα βωμό με ένα διαφανές βάθρο εντός του οποίου υπήρχε ένας κυκλικός δίσκος με χορεύτριες. Ο άξονας περιστροφής του δίσκου εδραζόταν στη βάση του βάθρου, διαπερνούσε το βωμό και στην κορυφή του έφερε ένα ανεστραμμένο χωνοειδές κάλυμμα με προσαρμοσμένες σε ακτινική διάταξη οριζόντιες λυγισμένες σωλήνες. Τα καυσαέρια του βωμού κινούνταν ανοδικά, εισέρχονταν στη χοάνη και εξέρχονταν από τις λυγισμένες σωλήνες προκαλώντας λόγω αντίδρασης την αντίστροφη περιστροφή του δίσκου και επομένως το χορό των φιγούρων.

Η κούπα του Πυθαγόρα

Πρόκειται για ένα έξυπνο κύπελο κρασιού που έφερε μια γραμμή που καθόριζε το όριο πλήρωσης και ένα αξονικό ή καμπύλο σιφώνιο. Όταν κάποιος το γέμιζε υπερβολικά η στάθμη του υγρού κάλυπτε το σιφώνιο και άδειαζε αυτόματα. Θεωρείται εφεύρεση του Πυθαγόρα (6ος αι. π.Χ.) που ήθελε να διδάξει τους μαθητές του την αναγκαιότητα τήρησης του μέτρου στις ζωές μας. Λέγεται και κούπα του δικαίου γιατί εκφράζει τις βασικές αρχές του δικαίου (της ύβρεως και της νεμέσεως). Όταν το μέτρο ξεπεραστεί (ύβρις) δεν χάνονται μόνο όσα ξεπέρασαν το όριο αλλά και όσα έχουν αποκτηθεί μέχρι τότε.

Το οστομάχιον (η μάχη των οστών)

το πρώτο παζλ

Πρόκειται για ένα πνευματικό παιχνίδι πρόγονο των παζλ. Πιθανότατα προέκυψε από ένα μαθηματικό πρόβλημα του Αρχιμήδη ή το αντίθετο. Το παιχνίδι αποτελείται από μια τετράγωνη βάση διαιρεμένη σε 14 γεωμετρικά κομμάτια. Σκοπός του παιχνιδιού είναι ο παίκτης να ξανασχηματίσει με όσο το δυνατόν περισσότερους τρόπους με όλα τα κομμάτια το τετράγωνο ή κάποια από 9 συγκεκριμένες φιγούρες (μια περικεφαλαία, μια χήνα που πετάει, έναν πύργο, μια κολόνα, έναν ελέφαντα, ένα αγριογούρουνο, ένα σκυλί που γαβγίζει και έναν κυνηγό που παραμονεύει).
Στο πρόβλημα ο Αρχιμήδης αποδεικνύει ότι για κάθε ένα από τα 14 κομμάτια ισχύει, ότι το εμβαδόν του τετραγώνου είναι ακέραιο πολλαπλάσιο του εμβαδού του κάθε κομματιού.

Η πόλις
(ο πρόδρομος του σκακιού)

Πρόκειται για ένα εξαιρετικό παιχνίδι στρατηγικής, προδρομικό του δημοφιλούς σύγχρονου σκακιού.
Αποτελούνταν από μια πινακίδα (την «πόλιν») που ήταν χωρισμένη σε τετραγωνίδια και από 32 έως 60 λευκά και μαύρα πιόνια (τους «κύνες») που τοποθετούνταν στις δύο άκρες της πινακίδας ανάλογα με το χρώμα τους. Το παιχνίδι παιζόταν από δύο παίκτες που κινούσαν εναλλάξ τα πιόνια κάθε στρατοπέδου στις διάφορες θέσεις της πινακίδας με σκοπό να αποκλείσουν και να αφαιρέσουν κάποιο πιόνι του αντιπάλου. Κάθε πιόνι μπορούσε να κινηθεί εμπρός, πίσω, δεξιά και αριστερά. Η αξία της νίκης ήταν μεγαλύτερη όταν επιτυγχανόταν με τις λιγότερες απώλειες. Το παιχνίδι ήταν ιδιαίτερα λαοφιλές και οι δεξιοτέχνες του παιχνιδιού έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης.