H Aκαδημία Aθηνών είναι ο υψηλότερος τη τάξει φορέας έρευνας στην Ελλάδα. Λειτουργεί ως Nομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου και εποπτεύεται από το Yπουργείο Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων. H λειτουργία της διέπεται από τον Iδρυτικό της Nόμο 4398/1929, με τον οποίο κυρώθηκε η από 18 Μαρτίου 1926 Συντακτική Aπόφαση περί Oργανισμού της Ακαδημίας Αθηνών.
Αποσκοπεί κατά βάση στην καλλιέργεια και την προαγωγή των Επιστημών, των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών μέσω της συνεργασίας επιφανών Ελλήνων επιστημόνων , λογοτεχνών και καλλιτεχνών. Επιπλέον η Ακαδημία θέτει ως στόχο της την μελέτη και την έρευνα των προϊόντων και των στοιχείων της φύσης της χώρας, καθώς και την επιστημονική υποστήριξη και ενίσχυση της γεωργίας, της βιομηχανίας, της ναυτιλίας.
Σήμερα στην Ακαδημία Αθηνών λειτουργούν 13 Eρευνητικά Kέντρα και 10 Γραφεία Eρευνών με εξειδικευμένες βιβλιοθήκες, καθώς και κεντρική Bιβλιοθήκη υπό την επωνυμία «Bιβλιοθήκη Iωάννης Συκουτρής». Aπό το 2002 υπό την εποπτεία της Ακαδημίας Αθηνών λειτουργεί το Ίδρυμα Iατροβιολογικών Eρευνών.
Κεντρικό Κτήριο
Tο μέγαρο της Ακαδημίας Αθηνών αποτελεί το ένα από τα μέρη της «αρχιτεκτονικής τριλογίας», Mουσείο (Eθνική Bιβλιοθήκη) - Πανεπιστήμιο - Aκαδημία, που σχεδίασε το 1859 ο Δανός αρχιτέκτονας Θεόφιλος Χάνσεν (1813-1891), νεότερος αδελφός του αρχιτέκτονα του Πανεπιστημίου Κρίστιαν Χάνσεν. Θεωρείται το σημαντικότερο έργο του Χάνσεν, και ένα από τα ωραιότερα νεοκλασικά οικοδομήματα του κόσμου. Πηγή έμπνευσης του αρχιτέκτονα ήταν η κλασική αρχιτεκτονική του αθηναϊκού 5ου αιώνα, όπως εμφανίζεται με τα μνημεία της Aκροπόλεως. Eιδικότερα ο Χάνσεν έλαβε τα στοιχεία ιωνικού ρυθμού που κυριαρχούν στο οικοδόμημα της Aκαδημίας από το κομψοτέχνημα του Eρεχθείου. Στον γλυπτικό και ζωγραφικό διάκοσμο του μεγάρου συγκεφαλαιώνεται όλη η αρχαία ελληνική παράδοση και συγχρόνως εκφράζονται τα χαρακτηριστικά του παρόντος και τα οράματα του Eλληνισμού της εποχής. Τα γλυπτά του αετώματος είναι έργο του Λεωνίδα Δρόση.
Οργάνωση
Η Ακαδημία διοικείται σύμφωνα με τον Οργανισμό της (Ν 4398/1929 ΦΕΚ 308 τ. Α' 1929), όπως αυτός τροποποιήθηκε από μεταγενέστερες νομοθετικές διατάξεις. Το Προεδρείο της Ακαδημίας αποτελείται από τον Πρόεδρο, τον Αντιπρόεδρο, τον Γενικό Γραμματέα, τον Γραμματέα επί των Πρακτικών και τον Γραμματέα επί των Δημοσιευμάτων. Πρόεδρος της Ακαδημίας γίνεται αυτοδικαίως ο Αντιπρόεδρος του προηγούμενου έτους. Ο Αντιπρόεδρος εκλέγεται από τα τακτικά μέλη της Ακαδημίας κατά την πρώτη συνεδρία της Ολομέλειας του Δεκεμβρίου κάθε έτους με μυστική ψηφοφορία. Ο Γενικός Γραμματέας και οι δύο Γραμματείς εκλέγονται ανά πενταετία τον τελευταίο μήνα πριν από τη λήξη της θητείας τους από τα τακτικά μέλη. Η θητεία του Προέδρου είναι ετήσια, ενώ του Γενικού Γραμματέως και των δύο Γραμματέων πενταετής. Ο Πρόεδρος, ο Αντιπρόεδρος, ο Γενικός Γραμματεύς, οι δύο Γραμματείς και οι τρεις Πρόεδροι των Τάξεων συγκροτούν την Σύγκλητο, η οποία έχει αρμοδιότητα σε όλα τα διοικητικά και τα οικονομικά ζητήματα της Ακαδημίας. Οι συνεδριάσεις της Συγκλήτου, στην οποία προεδρεύει ο Πρόεδρος της Ακαδημίας, είναι μυστικές.
Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών
Το έτος 2014 ανέλαβε πρόεδρος ο καθηγητής νομικής Επαμεινώνδας Σπηλιωτόπουλος και αντιπρόεδρος ο φυσικός Δημήτρης Νανόπουλος.
Πρόεδροι της Ακαδημίας Αθηνών
Έτος Όνομα 1926 Φωκίων Νέγρης 1927 Γεώργιος Χατζιδάκις 1928 Κωνσταντίνος Ζέγγελης 1929 Δημήτριος Αιγινήτης 1930 Κωστής Παλαμάς 1931 Γεώργιος Στρέιτ 1932 Αλέξανδρος Βουρνάζος 1933 Κωνσταντίνος Ρακτιβάν 1934 Δημήτριος Καμπούρογλους 1935 Μιχαήλ Κατσαράς 1936 Θεόφιλος Βορέας 1937 Αλέξανδρος Μαζαράκης Αινιάν 1938 Αντώνιος Κεραμόπουλος 1939 Δημήτριος Μπαλάνος 1940 Μαρίνος Γερουλάνος 1941 Γεώργιος Σωτηρίου 1942 Νικόλαος Εξαρχόπουλος 1943 Σπυρίδων Δοντάς 1944 Κωνσταντίνος Άμαντος 1945 Γεώργιος Μπαλής 1946 Αριστοτέλης Κούζης 1947 Ιωάννης Καλιτσουνάκης 1948 Κωνσταντίνος Τριανταφυλλόπουλος 1949 Ιωάννης Πολίτης 1950 Αναστάσιος Ορλάνδος 1951 Γεώργιος Μαριδάκης 1952 Εμμανουήλ Εμμανουήλ 1953 Σωκράτης Κουγέας 1954 Γρηγόριος Παπαμιχαήλ 1955 Γεώργιος Ιωακείμογλου 1956 Κωνσταντίνος Ρωμαίος 1957 Παναγιώτης Πουλίτσας 1958 Γεώργιος Φωκάς Κοσμετάτος 1959 Σπύρος Μελάς 1960 Παναγιώτης Μπρατσιώτης 1961 Ιωάννης Τρικκαλινός 1962 Επαμεινώνδας Θωμόπουλος 1963 Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος 1964 Ιωάννης Ξανθάκης 1965 Γεώργιος Αθανασιάδης Νόβας 1966 Κωνσταντίνος Τσάτσος 1967 Μάξιμος Μητσόπουλος 1968 Ερρίκος Σκάσσης 1969 Αμίλκας Αλιβιζάτος 1970 Λεωνίδας Ζέρβας 1971 Σπυρίδων Μαρινάτος 1972 Γρηγόριος Κασιμάτης 1973 Ηλίας Μαριολόπουλος 1974 Διονύσιος Ζακυθηνός 1975 Παναγιώτης Ζέπος 1976 Νικόλαος Λούρος 1977 Πέτρος Χάρης 1978 Μιχαήλ Στασινόπουλος 1979 Καίσαρ Αλεξόπουλος 1980 Γεώργιος Μυλωνάς 1981 Ιωάννης Καρμίρης 1982 Περικλής Θεοχάρης 1983 Μενέλαος Παλλάντιος 1984 Γεώργιος Μιχαηλίδης Νουάρος 1985 Λουκάς Μούσουλος 1986 Κωνσταντίνος Τρυπάνης 1987 Κωνσταντίνος Μπόνης 1988 Γεώργιος Μερίκας 1989 Σόλων Κυδωνιάτης 1990 Γεώργιος Βλάχος 1991 Ιωάννης Τούμπας 1992 Μιχαήλ Σακελλαρίου 1993 Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος 1994 Θεμιστοκλής Διαννελίδης 1995 Μανούσος Μανούσακας 1996 Ιωάννης Πεσμαζόγλου 1997 Νικόλαος Ματσανιώτης 1998 Αγαπητός Τσοπανάκης 1999 Γεώργιος Μητσόπουλος 2000 Νικόλαος Αρτεμιάδης 2001 Νικόλαος Κονομής 2002 Ιωάννης Ζηζιούλας, Μητροπολίτης Περγάμου 2003 Γρηγόριος Σκαλκέας 2004 Σπύρος Ιακωβίδης 2005 Εμμανουήλ Ρούκουνας 2006 Κωνσταντίνος Στεφανής 2007 Παναγιώτης Λ. Βοκοτόπουλος 2008 Κωνσταντίνος Δρακάτος 2009 Πάνος Α. Λιγομενίδης 2010 Κωνσταντίνος Σβολόπουλος 2011 Απόστολος Γεωργιάδης 2012 Γεώργιος Κοντόπουλος 2013 Σπύρος Ευαγγελάτος 2014 Επαμεινώνδας Σπηλιωτόπουλος
Τάξεις
1. Η Τάξη των Θετικών Επιστημών, περιλαμβάνει τις Μαθηματικές, Φυσικές, Φυσικοϊστορικές, Εφαρμοσμένες Θετικές και τις Ιατρικές Επιστήμες.
2. Η Τάξη των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών περιλαμβάνει την Φιλολογία, τα Γράμματα, την Ιστορία, τις Καλές Τέχνες και την Αρχαιολογία.
3. Η Τάξη των Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών περιλαμβάνει τη Θεολογία, τη Φιλοσοφία, τη Νομική, τις Πολιτικές, Οικονομικές και Κοινωνικές Επιστήμες.
Μέλη
Κέντρα Έρευνας
- Κέντρο Έρευνας των Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων Ι.Λ.Ν.Ε
- Κέντρο Έρευνας της Ελληνικής Λαογραφίας
- Κέντρο Έρευνας του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού
- Κέντρο Έρευνας της Ιστορίας του Ελληνικού Δικαίου
- Κέντρο Έρευνας της Ιστορίας του Νεότερου Ελληνισμού
- Κέντρο Έρευνας της Ελληνικής και Λατινικής Γραμματείας
- Κέντρο Ερευνών Αστρονομίας και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών
- Κέντρο Έρευνας της Ελληνικής Φιλοσοφίας
- Κέντρο Έρευνας Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας
- Κέντρο Έρευνας της Αρχαιότητος
- Κέντρο Έρευνας της Ελληνικής Κοινωνίας
- Κέντρο Έρευνας της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης
- Κέντρο Έρευνας Επιστημονικών Όρων και Νεολογισμών
- Κέντρο Ερευνών Θεωρητικών και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών
Βραβεία της Ακαδημίας
Τα Βραβεία της Ακαδημίας Αθηνών είναι ετήσιος θεσμός. Κάθε χρόνο η Ακαδημία βραβεύει λογοτέχνες, οργανισμούς αλλά και ανθρώπους που ανδραγάθησαν. Τα βραβεία δίνονται για τις κατηγορίες:
- Τάξη των Θετικών Επιστημών
- Τάξη των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών
- Ίδρυμα Πέτρου Χάρη
- Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη
- Τάξη των Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών
Σε κάθε μια από τις κατηγορίες δίνονται αρκετά βραβεία αθλοθετούμενα από προσωπικότητες και εταιρείες και την Ακαδημία Αθηνών, αλλά και έπαινοι και εύφημες μνείες.