Ο Γιάννης Ψυχάρης του Νικολάου (Οδησσός 1854 - 1929) ήταν Έλληνας φιλόλογος και λογοτέχνης, συγγραφέας, καθηγητής της Ελληνικής γλώσσας στο Παρίσι, γνωστός για το ρόλο του στο κίνημα του δημοτικισμού και τον αγώνα του για την καθιέρωση της δημοτικής σε επίσημη γλώσσα του ελληνικού κράτους. Σημαντικότατο έργο του το πεζογράφημα Το ταξίδι μου, γραμμένο με ιδιαίτερη προσοχή με τους μέχρι τότε αδημοσίευτους κανόνες της δημοτικής γλώσσας, το οποίο έλαβε ευρύτατη δημοσιότητα, αλλά και αρνητική κριτική από τους υποστηρικτές της καθαρεύουσας.
Βιογραφία
Γεννήθηκε στην Οδησσό της Ρωσίας (σημ. Ουκρανίας) στις 15 Μαΐου του 1854. Γιος του Νικολάου Ψυχάρη εκ Χίου, μεγάλωσε στην Κωνσταντινούπολη και ολοκληρώνοντας την εγκύκλια μόρφωση σε ηλικία 15 ετών έφυγε για τη Μασσαλία, (Γαλλία), όπου και έμεινε κοντά στο θείο του ολοκληρώνοντας τη γυμνασιακή του μόρφωση. Σπούδασε φιλοσοφία, φιλολογία και γλωσσολογία, Αρχαία Λατινική και Γαλλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης στο Παρίσι και στη Γερμανία γερμανική φιλολογία, καθώς και μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία στο πανεπιστήμιο της Βόννης στην Γερμανία (1871-1872). Το 1884 έγινε υφηγητής της Μεσαιωνικής καί Νεοελληνικής Φιλολογίας στην Πρακτική Σχολή Ανωτέρων Σπουδών του Παρισιού. Το 1886 περιόδευσε στην Ελλάδα και την Ανατολή, και το 1904 διορίστηκε καθηγητής της Γλωσσολογίας στην Σχολή των Ανατολικών Γλωσσών διαδεχόμενος τον Εμίλ Λεγκράν. Το 1925 πραγματοποίησε διαλέξεις για την Ελληνική Γλώσσα στην Αθήνα,στην Κρήτη,στην Μυτιλήνη κ.α. Επανερχόμενος στο Παρίσι έγινε καθηγητής της έδρας της νεοελληνικής γλώσσας στη Σχολή Ανώτερων Σπουδών. Το 1904 διαδέχθηκε τον καθηγητή του Εμίλ Λεγκράν στη Διεύθυνση της Σχολής Ανατολικών Γλωσσών όπου και δίδασκε μέχρι το θάνατό του. Είχε πολλά δημόσια αξιώματα όπως Πρόξενος της Τουρκίας στο Παλέρμο της Ιταλίας.
Πέθανε το 1929 ύστερα από μακροχρόνια ασθένεια. Ήταν παντρεμένος σε πρώτο γάμο με την Ρενάν, κόρη του γάλλου φιλοσόφου και θρησκειολόγου Ερνέστου Ρενάν, και σε δεύτερο με την Irene Baum.
Έργο
Από τις παραμονές ακόμα της Επανάστασης του 1821, ο Βηλαράς, ο Καταρτζής, ο Χριστόπουλος κ.α. προσπαθούσαν να καθιερώσουν τη δημοτική ως πανεθνική γλώσσα. Λίγα χρόνια αργότερα, το Μάιο του 1823 ο Διονύσιος Σολωμός έγραψε τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν στη δημοτική, που το 1865 έμελλε να γίνει ο εθνικός ύμνος της Ελλάδας. Όμως μόνο με το Γιάννη Ψυχάρη το κίνημα του δημοτικισμού αποκτά την καθοδήγηση και τη δύναμη που χρειαζόταν για να αντιταχθεί στους υποστηρικτές της καθαρεύουσας.Ο Γιάννης Ψυχάρης είχε πλούσιο συγγραφικό έργο. Έγραψε ποιήματα, διηγήματα, μυθιστορήματα, θεατρικά έργα και δοκίμια πάνω στο γλωσσικό ζήτημα της νεοελληνικής γλώσσας, που ήταν και η σημαντικότατη προσφορά του στην ελληνική γλώσσα. Αγωνίστηκε με επιμονή για την καθιέρωση της τότε περιφρονημένης γλώσσας του λαού, της δημοτικής σε επίσημη γλώσσα του ελληνικού κράτους.
Το 1886 ο Ψυχάρης ταξιδεύει στην Ελλάδα, τόσο την ελεύθερη, όσο και τη σκλαβωμένη από τους Τούρκους και εμπνέεται από τις εμπειρίες που απέκτησε γράφοντας το 1888 το πεζογράφημα "Το ταξίδι μου", ένα έργο που θεωρήθηκε ιδιαίτερα σημαντικό στην εποχή του και έλαβε ιδιαίτερα αρνητικές κριτικές από όσους ήταν ενάντια στη χρήση της δημοτικής γλώσσας. Το έργο αυτό τυπώθηκε στη Γαλλία και είναι το πρώτο ελληνικό πεζογράφημα που γράφτηκε με όλους τους κανόνες της νεοελληνικής γραμματικής. Ο Ψυχάρης είχε μελετήσει τη γλώσσα του λαού, τα τραγούδια, τους μύθους και τις παραδόσεις του και αποτύπωσε με σαφήνεια το σύστημα που λειτουργεί η λαϊκή μας γλώσσα.
Μετά από "Το ταξίδι μου", δημοσίευσε μια σειρά από διηγήματα και μυθιστορήματα και 6 τόμους με αναμνήσεις, κριτικές και επιστημονικές μελέτες, κάτω από τον γενικό τίτλο "Ρόδα και μήλα". Το πρώτο του γλωσσικό έργο που εκδόθηκε το 1886 έχει τον τίτλο "Δοκίμιο της νεοελληνικής ιστορικής γραμματικής" και το ακολούθησαν πλήθος ακόμη μελέτες με αντικείμενο το γλωσσικό ζήτημα.
Εργογραφία
- Το ταξίδι μου (πεζογράφημα) 1889 (δεύτερος πρόλογος το 1896 και δεύτερη έκδοση το 1905) και (το κείμενο)
- Ζούλια (διήγημα) (1891)
- Το όνειρο του Γιαννίρη (μυθιστόρημα) (1897)
- Ζωή κι αγάπη στη μοναξιά (μυθιστόρημα) (1904)
- Τα Δύο Αδέλφια (μυθιστόρημα) (1910)
- Στον ίσκιο του πλατάνου (διήγημα) (1911)
- Αγνή (μυθιστόρημα) (1912)
- Αδελφή Ασελμίνα (μυθιστόρημα) (1919)
- Ρόδα και μήλα (δοκίμια) (1920)
- Δοκίμιο της Ιστορικής Νεοελληνικής Γραμματικής (Essais De Grammaire Historique Neogrecque)
μεταφρασμένο στα Γαλλικά] (δοκίμιο) (1886)
- Μεγάλη Ρωμαϊκή Επιστημονική Γραμματική Α΄ Τόμος (1929)
- Μεγάλη Ρωμαϊκή Επιστημονική Γραμματική Β΄ Τόμος (1929)
- Μεγάλη Ρωμαϊκή Επιστημονική Γραμματική Γ΄ Τόμος (1937)
- Μελέτες Νεοελληνικής Φιλολογίας - Etudes De Philologie Neogrecque μεταφρασμένο στα Γαλλικά (δοκίμιο)(1892)
- Δίτομος Τόμος με Μερικές Εργασίες για την Ελληνική Γλώσσα, Φιλολογία και για την Λογοτεχνία (Quelques Travaux De Linguistique),
De Philologie Et De Litterature Helleniques μεταφρασμένο στα Γαλλικά σε Δύο Τόμους) (δοκίμιο)(1884-1924)