Ερνέστος Τσίλερ: Ο αρχιτέκτονας που άλλαξε την Ελλάδα

Ο Ερνέστος Τσίλερ (Ernst Moritz Theodor Ziller, Όμπερλόσσνιτς, 22 Ιουνίου 1837 - Αθήνα, 12 Νοεμβρίου 1923) ήταν Σάξωνας αρχιτέκτονας που απέκτησε αργότερα την ελληνική υπηκοότητα. Προς το τέλος του 19ου αιώνα ήταν διάσημος αρχιτέκτονας στην Αθήνα, όπου σχεδίασε πάνω από 900 κτήρια.

Βιογραφία

Η οικογενειακή επιχείρηση στο Ράντεμβοϊλ, ένα προάστιο της Δρέσδης

Σχέδιο του Τσίλερ για το παλάτι του διαδόχου

Ο Τσίλερ γεννήθηκε σε μια οικογένεια που λειτουργούσε την κατασκευαστική εταιρία Gebrüder Ziller στο Όμπερλόσσνιτς/Ράντεμποϊλ (Radebeul). Όλα του τα αδέλφια ακολούθησαν την εργασία του πατέρα τους, ο πατέρας τους έδωσε και ιδιωτικά μαθήματα στο σπίτι και τους έστειλε και σε οικοδομές. Ο Μόριτς Τσίλλερ ανέλαβε την επιχείρηση του πατέρα και τα αδέλφια εργάστηκαν σε άλλες εταιρίες. Ο Τσίλερ σπούδασε αρχιτεκτονική στη Βασιλική Σχολή Οικοδόμησης στη Δρέσδη από το 1855-58. Έλαβε μέρος σε διαγωνισμό της Ρωσικής κυβέρνησης για την ανοικοδόμηση τις Τιφλίδας και κέρδισε, αλλά ήδη είχε ανοίξει επαφές με τον Δανό αρχιτέκτονα Θεόφιλο Χάνσεν. To 1858-59 εργάστηκε για το γραφείο του Χάνσεν στη Βιέννη. Ήρθε στην Αθήνα νεότατος, το 1861, με προτροπή του δασκάλου του, Θεόφιλου Χάνσεν, ως επόπτης για το κτίσιμο της Σιναίας Ακαδημίας. Στην αρχή ο Τσίλερ αντιμετώπισε μεγάλα προβλήματα με την τοπική νοοτροπία, συμπληρωματικά υπήρχαν διαφορές με τον ευεργέτη του έργου της Ακαδημίας. Έφυγε προσωρινά για την Ιταλία κάνοντας διακοπές και μαζεύοντας εντυπώσεις επέστρεψε στη Βιέννη. Μόλις το 1868 επέστρεψε στην Αθήνα μαζί με την Ελληνίδα πιανίστρια Σοφία Ντόντου που γνώρισε στη Βιέννη.

Ο Τσίλερ μετακόμισε στην Ελλάδα, με την βοήθεια του Χάνσεν εργάστηκε αργότερα ανεξάρτητα, και έγινε καθηγητής μεταξύ 1872-82 του Πολυτεχνείου στην Αθήνα απ' όπου απολύθηκε το 1883 γιατί αρνήθηκε να συγκαλύψει τις οικονομικές καταχρήσεις που καθυστερούσαν την ανέγερση του Ζαππείου. Ασχολήθηκε εντατικά με την αρχαιολογία και ανακάλυψε την ηθελημένη καμπυλότητα στην κατασκευή του Παρθενώνα και άλλων αρχαίων μνημείων. Το 1869 συνέχισε την ανασκαφή του Παναθηναϊκού Σταδίου και παρακάλεσε τον βασιλιά για την χρηματοδότηση τον ανασκαφών. Ανέσκαψε και αποτύπωσε το Θέατρο του Διονύσου στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης, μελέτησε την αρχιτεκτονική δομή του Παρθενώνα, σχεδίασε τα λείψανα των αετωμάτων και είναι από τους πρώτους οι οποίοι κατέγραψαν την πολυχρωμία στα αγάλματα και στα αρχιτεκτονικά μέλη του Θησείου, του Ερεχθείου, του Ναού της Αφαίας στην Αίγινα κ.ά. Από τις μελέτες αυτές ο Τσίλερ εμπνεύστηκε τα διακοσμητικά στοιχεία για τις κατοικίες του. Γενικά το ύφος του, εκλεκτικό στο πλαίσιο του νεοκλασικισμού, εμπνέεται από την Αρχαιότητα, το Βυζάντιο, την Αναγέννηση αλλά και από βορειοευρωπαϊκά στοιχεία.

Στον Πειραιά κατασκεύασε πλησίον της σημερινής πλατείας Αλεξάνδρας την επονομαζόμενη "Συνοικία Τσίλλερ" ή "Συνοικία των Επαύλεων", με τον σκοπό την πώληση των ακινήτων, αργότερα ίδρυσε και μια εταιρία κατασκευής οικοδομικών υλικών. Κατά διαστήματα τον βοηθούσαν τα αδέλφια του από την Γερμανία ως πολιτικοί μηχανικοί και αρχιτέκτονες.

Αρχιτεκτονική

Μέγαρο Σλήμαν

Η μορφή κατασκευής που γνώρισε στην οικογένεια ήταν η επαρχιακή κατασκευή εξοχικών κτηρίων Ελβετικής μορφής (Schweizerstil). Μόνο ελάχιστα έργα της οικογενειακής εταιρίας ήταν στην κλασσική και τότε σύγχρονη μορφή. Ο Τσίλερ έμαθε στον Χάνσεν, αλλά συνέβαλε και στην δημιουργία μιας χαρακτηριστικής ελληνικής αρχιτεκτονικής, που ήταν πιο αυστηρή και απλή από την ιστοριστική ευρωπαϊκή. Εάν και λόγω ηλικίας δεν ήταν πρωτοπόρος του 20ου αιώνα, σύμβαλε με το έργο του στην δημιουργία μιας ελληνικής πρωτοπορίας του λειτουργισμού.

Η δημιουργική σκέψη του Τσίλερ συνδυάστηκε με την αισθητική της εποχής του βασιλιά Γεωργίου Α΄. Σε αντίθεση με τον δάσκαλό του, Θεόφιλο Χάνσεν, δημιούργησε το έργο του στην ηλιόλουστη Αττική και όχι στον ομιχλώδη βορρά. Το μέγεθος της Αθήνας επέβαλε διαφορετικές κλίμακες και αναλογίες από αυτές των πρωτευουσών του βορρά, ώστε να είναι σύμφωνες με τα αισθητικά, φυσικά και ιστορικά δεδομένα του τόπου. Ο Τσίλερ προσαρμόστηκε σε αυτά και τελικά επηρέασε την ελληνική αρχιτεκτονική, περισσότερο από κάθε άλλον αρχιτέκτονα, δίνοντας στην Αθήνα τον ευρωπαϊκό της χαρακτήρα.

Έργα του

Ο αριθμός των έργων του ξεπερνά τα 500. Κτήρια που σχεδίασε ο Ερνέστος Τσίλερ είναι μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα:

Αθήνα

• Ανάκτορο του Διαδόχου (1891-1897) (σήμερα Προεδρικό Μέγαρο)
• Μέγαρο Ερρίκου Σλήμαν (Ιλίου Μέλαθρον) (1878-1881) (σήμερα στεγάζει το Νομισματικό Μουσείο Αθηνών)
• Βασιλικό Θέατρο (σήμερα Εθνικό Θέατρο) (1895-1901)
• Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Οικοδομήθηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Λούντβιχ Λάνγκε. Ο Τσίλερ ήταν ο τρίτος και τελευταίος επιβλέπων του έργου, επέφερε δε αλλαγές στην πρόσοψη του κτιρίου, προσθέτοντας το ιωνικό πρόπυλο και τις εκατέρωθεν στοές.
• Μέγαρο Σταθάτου (1895)
• Μέγαρο Ανδρέα Συγγρού, στην συμβολή της οδού Βασιλίσσης Σοφίας 5 (πρώην οδός Κηφισίας) με την οδό Ζαλοκώστα, σήμερα είναι το κεντρικό κτίριο του Υπουργείου Εξωτερικών
• Μέγαρο (έπαυλη) του Ανδρέα Συγγρού (1872-1873) στο κτήμα Αναβρύτων, μεταξύ Αμαρουσίου και Κηφισιάς
• Έπαυλη του Νικολάου Θων (Thon). Η έπαυλη είχε οικοδομηθεί (1891) ολόκληρη πάνω σε σχέδια του Τσίλερ, στη συμβολή των λεωφόρων Αλεξάνδρας και Κηφισίας. Δεν υπάρχει πια αλλά διασώζεται ο ναός του Αγίου Νικολάου, ένα περίκεντρο νεοκλασικό εκκλησάκι με ημισφαιρικό θόλο, που οικοδομήθηκε περί το 1900, πάλι από τον Τσίλερ, στο εσωτερικό του περιβόλου της έπαυλης.
• Η πρώτη βασιλική έπαυλη στο Τατόι (1872-74) (καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1916) 
• Μέγαρο Μελά (1874) στην οδό Αιόλου, το μεγαλύτερο Αθηναϊκό ιδιωτικό κτήριο της εποχής, του οποίου η ανέγερση κόστισε 1.000.000 δραχμές.
• Δημοτικό Θέατρο Αθηνών, στην Πλατεία Κοτζιά. Γκρεμίστηκε το 1940.
• Nαός του Αγίου Λουκά Πατησίων (1865-1870). H πρώτη εκκλησία - έργο του Τσίλερ κτίστηκε σε νεορωμανικό ρυθμό, εμφανή κυρίως στον τρούλο.
• Ναός Αγίου Γεωργίου Ορφανοτροφείου Χατζηκώνστα (Μεταξουργείου), 1899-1901. Εκκλησία νεο-ρωμανικού ρυθμού, με τους χαρακτηριστικούς πυργίσκους στις εξωτερικές ακμές.
• Διοικητήριο της Σχολής Ευελπίδων (1889) (σήμερα Σχολή Εθνικής Άμυνας)
• Παλαιό Χημείο (1887). Σχεδιάστηκε και κτίστηκε σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα του Βερολίνειου Χημείου Zarstrau και την έγκριση του διάσημου χημικού Hofmann 
• Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (1887-1897), τετραώροφο νεοκλασικό μέγαρο στη γωνία των οδών Χαριλάου Τρικούπη και Φειδίου.
• Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (1905), τριώροφο νεοκλασικό μέγαρο στη λεωφόρο Αλεξάνδρας.
• Μέγαρο Δεληγεώργη (1890. Τριώροφο μέγαρο μεταξύ των οδών Πινδάρου, Ακαδημίας και Κανάρη, εκλεκτικιστικού ρυθμού.
• Μέγαρο Κούπα (1875-1900). Νεοκλασικό κτίριο στην οδό Πανεπιστημίου, από τα μεγαλύτερα και πολυτελέστερα της εποχής εκείνης. Ανήκε στον βιομήχανο Αχιλλέα Κούπα.
• Petit Palais (Ιταλική Πρεσβεία), 1885. Μέγαρο στη γωνία της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας με την οδό Σέκερη.
• Αιγυπτιακή Πρεσβεία (1885). Nεοκλασικό μέγαρο στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, αρχικά γνωστό ως Μέγαρο Ψύχα.
• Εκλεκτικιστική τριώροφη κατοικία στην οδό Σταδίου (1880). Αρχικά ανήκε στον Χιώτη τραπεζίτη Σταμάτιο Δεκόζη Βούρο.
• Ξενοδοχείο «Μέγας Αλέξανδρος» (1889), στη δυτική γωνία της διασταύρωσης της οδού Αθηνάς με την πλατεία Ομονοίας. Αρχικά ήταν τριώροφο, με αγάλματα στη στέψη, τα οποία αφαιρέθηκαν όταν προστέθηκε ο τέταρτος όροφος (μετά το 1920).
• Πολυκατοικία Πεσμαζόγλου (1900). Επιβλητικό τετραώροφο μέγαρο εκλεκτικιστικού ρυθμού στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, με όψη και προς την οδό Ηρώδου Αττικού. Η προς την οδό Ηρώδου Αττικού δυτική πτέρυγα του μεγάρου κατεδαφίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960.
• Κινηματοθέατρο «Αττικόν» (1899-1901). Η αρχική εκλεκτικιστική φάση του κτιρίου οικοδομήθηκε σε σχέδια του Τσίλερ. Δέχθηκε σημαντική επέμβαση (1914 - 1920) σε ρυθμό νεομπαρόκ όταν οικοδομήθηκε, σε τμήμα του, το κινηματοθέατρο «Αττικόν».
• Ξενοδοχείο «Μπάγκειον» (1890-1894). Τετραώροφο (αρχικά τριώροφο) κτίριο στην ανατολική γωνία της διασταύρωσης της οδού Αθηνάς με την πλατεία Ομονοίας.
• Ξενοδοχείο «Excelsior» (1910-1914). Πιθανότατα έργο του Τσίλερ. Είναι τετραώροφο μέγαρο στη γωνία της οδού Πανεπιστημίου με την πλατεία Ομονοίας.
• Κτίριο οικογένειας Φρυσίρα (1904). Νεοκλασικό κτίριο στην οδό Μονής Αστερίου 7 στην Πλάκα με στοιχεία ιωνικού ρυθμού
• Οικία Α. Κατσανδρή (1878). Απλό διώροφο κτίριο στην οδό Αθηνάς, αρ. 51.
• Νέο Αρσάκειο (1900-1925). Σχεδιάστηκε απόν Κωνσταντίνο Μαρούδη. Το 1907 ο Τσίλερ ανέλαβε την πλήρη αναμόρφωση της πρόσοψης.

Πειραιάς

• Οικία Πατσιάδου στην Πλατεία Αλεξάνδρας (1894-1895)
• Συνοικία Τσίλερ ή "Συνοικισμός Επαύλεων" στην Πλατεία Αλεξάνδρας στην Καστέλλα (1874-1876)
• Οικία Σπυρίδωνος Μεταξά στη Βασιλέως Γεωργίου Α' και Γρηγορίου Λαμπράκη (1899)

Η οικία του Σπύρου Μεταξά, ιδρυτή της ομώνυμης ποτοποιίας METAXA στον Πειραιά

• Βασσάνειο Μέγαρο - Σχολή Ναυτικών Δοκίμων στην Πειραϊκή (1904)
• Θέατρο Τσόχα στην Καστέλλα (1884)
• Οικία Χριστοφή στο νέο Φάληρο

Υπόλοιπη Αττική

• Ναός Αγίου Ιωάννου, στο Μαρκόπουλο Μεσογαίας (1889). Το αρχικό σχέδιο του Τσίλερ κρίθηκε πολύ δαπανηρό με αποτέλεσμα να αναλάβει την επίβλεψη άλλος αρχιτέκτονας ο οποίος του επέφερε σημαντικές αλλαγές ώστε να μειωθεί το κόστος.
• Ναός Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (1893) στα Βίλια.

Πάτρα

Θέατρον Απόλλων, Πάτρα

• Δημοτικό Θέατρο Πατρών «Απόλλων» (1871-1872)
• Κτήριο Εμπορικού Συλλόγου
• Μητροπολιτικός Ναός Ευαγγελίστριας

Ζάκυνθος

• Δημοτικό Θέατρο «Φώσκολος» (1870-1875) (καταστράφηκε από τους σεισμούς της 12^ης Αυγούστου 1953)
• Έπαυλη Λουκά Καρρέρ στην τοποθεσία Παλιοκάντουνο (1870) (σώζεται μέχρι σήμερα με σοβαρές ζημιές μετά τους σεισμούς της 12^ης Αυγούστου 1953)

Ερμούπολη

• Δημαρχείο Ερμούπολης Σύρου (1876-1891)

Πύργος & Ολυμπία

• Μουσείο της Ολυμπίας
• Δημοτική Αγορά Πύργου(τώρα Αρχαιολογικό Μουσείο Πύργου)
• Σιδηροδρομικός Σταθμός Πύργου
• Σιδηροδρομικός Σταθμός Ολυμπίας
• Θέατρο "Απόλλων" Πύργου
• Μανωλοπούλειο Νοσοκομείο

Αίγιο

• Δημοτική Αγορά Αιγίου (1890) (σημερινό Αρχαιολογικό Μουσείο Αιγίου)
• Μητροπολιτικός Ναός Παναγίας Φανερωμένης (θεμελίωση 1899, εγκαίνια 1914). Ο τρούλος του ναού, αναγεννησιακής μορφής, πλαισιώνεται από τέσσερα συμμετρικά κωδωνοστάσια και στέφεται από τοξύλια ρωμανικού ρυθμού.
• Ναός Εισοδίων της Θεοτόκου (1894)
• Ναός Αγίου Ανδρέου (1888 ή 1893)
• Αρχοντικό Ευθυμίου Γάτου (Γάτειο Κληροδότημα, σημερινό Ταχυδρομείο) (Αρχές δεκαετίας 1910)

Τρίπολη

• Παναρκαδικό Νοσοκομείο «Ευαγγελίστρια» (1895-1905) (σήμερα Αρχαιολογικό Μουσείο Τρίπολης) θεωρείται πιθανό έργο του Τσίλερ 

Μήλος

• Αρχαιολογικό Μουσείο Μήλου (1870)

Θεσσαλονίκη

• Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στη Θεσσαλονίκη (1894) (σήμερα Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα)
• Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Γρηγορίου Παλαμά

Γύθειο

• Το Παλαιό Παρθεναγωγείο
• Δημαρχείο Γυθείου

Βέλο Κορινθίας

• Ναός Αγίας Μαρίνης

Άργος

• Δημοτική Αγορά
• Μέγαρο Κωνσταντοπούλου