Ο Τρωικός πόλεμος στην ελληνική μυθολογία ήταν μια δεκαετής πολεμική σύγκρουση, των Ελλήνων (Αχαιοί ή Αργείοι ή Δαναοί στον Όμηρο) με τους Τρώες κάτω από τα τείχη της Τροίας. Η κύρια αφορμή του πολέμου ήταν η αρπαγή της Ελένης, της συζύγου του βασιλιά της Σπάρτης, Μενέλαου, από τον πρίγκιπα της Τροίας Πάρι. Ο πόλεμος αυτός είναι από το κύρια γεγονότα της Ελληνικής Μυθολογίας και αποτέλεσε πηγή αστείρευτης έμπνευσης για την αρχαία ελληνική λογοτεχνία, συμπεριλαμβανομένων και των έργων του Ομήρου: της Ιλιάδας, που εξιστορεί ένα χρονικό διάστημα από το τελευταίο έτος του πολέμου και της Οδύσσειας, που εξιστορεί το ταξίδι της επιστροφής στη πατρίδα του Οδυσσέα, ενός από τους Αχαιούς ηγέτες. Άλλα γεγονότα, σχετικά με τον Τρωικό πόλεμο περιγράφονται στον τρωικό επικό κύκλο, από τον οποίο έχουν διασωθεί μόνο μικρά αποσπάσματα. Γεγονότα του πολέμου ενέπνευσαν επίσης την αρχαία ελληνική τραγωδία, την λατινική λογοτεχνία (Αινειάδα του Βιργίλιου) και πολυάριθμα νεώτερα έργα λογοτεχνίας, εικαστικών τεχνών και μουσικής.
Τα αίτια του πολέμου ανάγονται στην θεϊκή διαμάχη μεταξύ Αθηνάς, Ήρας και Αφροδίτης, την οποία προκάλεσε η Έριδα δίνοντάς τους ένα χρυσό μήλο με την αναγραφή στην ομορφότερη (τη καλλίστῃ) . Ο Δίας θέλοντας να δώσει λύση στην διαμάχη για το ποια αξίζει το μήλο, τις παρέπεμψε στον Τρώα πρίγκιπα Πάρι, που επέλεξε την Αφροδίτη. Ως ανταμοιβή για την κρίση του, η Αφροδίτη τον αντάμειψε κάνοντας την Ελένη την πιο όμορφη θνητή γυναίκα, να τον ερωτευθεί και να τον ακολουθήσει στην Τροία. Αμέσως μετά την αρπαγή της, ο Αγαμέμνονας, ο βασιλιάς των Μυκηνών και αδελφός του άντρα της Ελένης, Μενέλαου, ηγήθηκε γενικευμένης εκστρατείας των Ελλήνων και πολιόρκησε την Τροία για δέκα χρόνια. Μετά τον θάνατο πολλών ηρώων, όπως του Αχιλλέα και του Αίαντα του Τελαμώνιου καθώς και των Τρώων,Έκτορα και Πάρι, η πόλη αλώθηκε χάρη στο τέχνασμα του Δούρειου Ίππου. Η κατάληψη της πόλης από τους Αχαιούς συνοδεύτηκε από σφαγή και ολοσχερή της καταστροφή καθώς και από βεβήλωση των ιερών. Αυτή η ενέργεια προκάλεσε την οργή των θεών, οι οποίοι εκδικήθηκαν πολλούς από τους επιζήσαντες Αχαιούς βασιλιάδες. Ελάχιστοι από αυτούς κατάφεραν να συνεχίσουν ειρηνικά τη ζωή τους στις πατρίδες τους. Οι Ρωμαίοι πίστευαν ότι ο Τρώας ήρωας Αινείας, μετά την πτώση της πόλης κατέφυγε στο Λάτιο, στην ιταλική χερσόνησο και ότι θεωρείται πρόγονός τους.
Οι Αρχαίοι Έλληνες, πίστευαν ότι ο Τρωικός πόλεμος (όπως και τα περισσότερα γεγονότα της μυθολογίας) ήταν ιστορικό γεγονός που έλαβε χώρα τον 13ο ή το 12ο αιώνα π.Χ. και ότι η Τροία βρίσκονταν στην ασιατική πλευρά του Ελλησπόντου (Δαρδανέλια). Μόλις το 1870, ο Γερμανός αρχαιολόγος Ερρίκος Σλήμαν, μετά από ανασκαφές ανακάλυψε την μέχρι τότε, εντελώς μυθική, Τροία. Σήμερα το σύνολο της αρχαιολογικής κοινότητας συμφωνεί ότι πράγματι η συγκεκριμένη τοποθεσία είναι η Τροία και ότι σίγουρα υπάρχει κάποιος ιστορικός πυρήνας, όσον αφορά τον πόλεμο. Το ερώτημα πλέον είναι κατά πόσο κάποια συγκεκριμένα γεγονότα και πρόσωπα που εξιστορούνται ήταν πραγματικά ή απλώς μυθεύματα. Ερευνητές έχουν υποστηρίξει ότι η χρονολογία που δίνει ο αρχαίος ιστορικός Ερατοσθένης: 1194-1184 π.Χ., είναι η πιο αντιπροσωπευτική, καθώς συμφωνεί και με αρχαιολογικά στοιχεία που υποδεικνύουν ότι στην πόλη τότε ξέσπασε καταστροφική πυρκαγιά και συγκεκριμένα στο στρώμα VIIa της Τροίας.
Πηγές
Τα γεγονότα του Τρωικού πολέμου αναφέρονται σε αμέτρητα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και έχουν εμπνεύσει αναρίθμητα έργα τέχνης. Δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο συγγραφικό έργο που να εξιστορεί το σύνολο του πολέμου, από την αρχή ως το τέλος του. Παρόλα αυτά, υπάρχει ένα σύνολο έργων που δίνει ολοκληρωμένη εικόνα των γεγονότων, μολονότι ορισμένες πηγές μεταξύ τους έρχονται σε αντίθεση. Παραδοσιακά, τα πιο σημαντικά έργα θεωρούνται τα Ομηρικά Έπη, η Οδύσσεια και ιδιαίτερα η Ιλιάδα, δημιουργημένα τον 9ο ή τον 8ο αιώνα π.Χ.. Κάθε έπος όμως εξιστορεί μόνο μέρος των πολεμικών επιχειρήσεων. Η Ιλιάδα καλύπτει ένα μικρό διάστημα κατά το τελευταίο έτος του πολέμου, ενώ η Οδύσσεια επικεντρώνεται στην επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα του την Ιθάκη, αφού προηγήθηκε η άλωση της Τροίας.
Άλλα πτυχές του Τρωικού πολέμου εξιστορήθηκαν στον Επικό κύκλο, γνωστό και ως Κύκλια έπη: Κύκλια έπη: «Κύπρια Έπη», «Αιθιοπίς», «Μικρή Ιλιάδα», «Ιλίου πέρσις», «Νόστοι» και «Τηλεγονεία». Τα έργα αυτά δεν έχουν διασωθεί αυτούσια, παρά μόνο κάποια αποσπάσματα, παρόλα αυτά τα γεγονότα στα οποία αναφέρονται σε γενικές γραμμές, μας είναι γνωστά από την αποδιδόμενη στον Πρόκλο Χρηστομάθεια. Δεν είμαστε βέβαιοι για την πατρότητα των επών αυτών αν και παραδίδονται τα ονόματα των ποιητών τους. Έχουν υποστηριχθεί μόνο απόψεις ότι δημιουργήθηκαν τον 7ο ή 6ο αιώνα π.Χ., μετά την δημιουργία των ομηρικών επών. Θεωρείται ότι όλα τα παραπάνω έπη προέρχονται από προφορικές παραδόσεις, που είχαν διασωθεί με την μορφή ποιημάτων μέσω των ραψωδών της γεωμετρικής και αρχαϊκής περιόδου ή και πεζών αφηγήσεων. Ένας άλλος παράγοντας που βοήθησε στην αποτύπωση των γεγονότων ήταν και οι τέχνες, ιδιαίτερα με την απεικόνιση σκηνών στα αγγεία της εποχής.
Κατά την κλασική αρχαιότητα πολλοί ιστορικοί, δραματουργοί και λογοτέχνες εμπνεύστηκαν από τον Τρωικό πόλεμο. Οι τρεις μεγάλοι τραγικοί της αρχαιότητας: Αισχύλος,Σοφοκλής και Ευριπίδης συνέθεσαν πολλά έργα βασισμένα σε περιστατικά του Τρωικού κύκλου. Η Αινειάδα του Λατίνου ποιητή Βιργίλιου, έπος του τέλους του 1ου π.Χ. αιώνα, αφηγείται τις περιπέτειες του Τρώα ήρωα Αινεία, μυθολογικού ιδρυτή ή προγόνου των ιδρυτών της Ρώμης, μετά την πτώση της Τροίας. Στο βιβλίο ΙΙ, που θεωρείται ότι βασίστηκε στην «Ιλίου πέρσιν», αναφέρονται τα σχετικά με την άλωση της πόλης από τους Έλληνες.
Χρονολόγηση
Από διαφορετικούς συγγραφείς έχουν διατυπωθεί διαφορετικά έτη: κατά τον Έφορο από την Κύμη το 1135 π.Χ, τον Σωσίβιο το 1172 π.Χ, τον Ερατοσθένη το 1184/83 π.Χ, τον Τιμαίο το 1193 π.Χ, το Πάριο χρονικό το 1209 π.Χ ή τον Ηρόδοτο το 1250 π.Χ.
Γενικά υπάρχουν πολλές θεωρίες και σύγχυση σε σχέση με το γεγονός. Ίσως να έγιναν περισσότεροι από ένας Τρωικοί Πόλεμοι: Η γεωστρατηγική θέση της Τροίας κοντά στην έξοδο του Ελλησπόντου και ο ανταγωνισμός των γύρω δυνάμεων (πραγματικά αίτια του ή των πολέμων) για τον έλεγχό τους δικαιολογεί ένα τέτοιο ενδεχόμενο, όπως και οι περισσότερες από μια καταστροφές και επανεποικήσεις που δείχνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής, όπου έχουν ανακαλυφθεί περισσότερες από εννιά Τροίεςχτισμένες η μια στα ερείπια της άλλης.
Ο Τρωικός Πόλεμος είναι ουσιαστικά μια γενικευμένη σύρραξη, προφανώς για τον έλεγχο της πολύ σημαντικής γεωστρατηγικής/γεωπολιτικής περιοχής.
Ο Μύθος
Τα αίτια του πολέμου
Το μήλο της Έριδος και η κρίση του Πάρη
Ο Δίας έμαθε είτε από την Θέμιδα ή τον Προμηθέα, μετά την απελευθέρωσή του από τον Ηρακλή, ότι όπως ο πατέρας του Κρόνος, θα εκθρονιστεί και αυτός από κάποιον γιο του. Μία άλλη εκδοχή αναφέρει ότι ένας γιος της θαλάσσιας θεότητας Θέτιδας, την οποία ο Δίας ερωτεύθηκε, θα γίνονταν σπουδαιότερος από τον πατέρα του. Για έναν από τους λόγους αυτούς η Θέτις παντρεύτηκε τον θνητό βασιλιά Πηλέα, γιο του Αιακού, είτε μετά από προτροπή του Δία είτε από επιθυμία της Ήρας. Όλοι οι θεοί ήταν προσκεκλημένοι στον γάμο, και έφεραν δώρα εκτός από την Έριδα, η οποία με διαταγή του Δία δεν της επετράπη να προσεγγίσει, επειδή προκαλούσε πάντα διχόνοιες και αναστάτωση. Η Έριδα προσβεβλημένη, πέταξε προς το χώρο του γάμου ένα χρυσό μήλο (το μήλον της έριδος) το οποίο έγραφε: προς την ομορφότερη. Το μήλο το διεκδίκησαν η Ήρα, η Αθηνά και η Αφροδίτη.
Η διαμάχη τους ήταν ιδιαίτερα έντονη και κανείς άλλος θεός δεν διακινδύνευε να εκφράσει γνώμη υποστηρίζοντας κάποια από τις τρεις, γιατί θα προκαλούσε την οργή των υπόλοιπων δύο. Τελικά, ο Δίας διέταξε τον Ερμή να οδηγήσει τις θεές στον Πάρη, τον πρίγκιπα της Τροίας. Ο Πάρις τότε ζούσε σαν βοσκός στο όρος Ίδα και δεν γνώριζε για την βασιλική του καταγωγή, επειδή τον είχε παρατήσει από βρέφος η οικογένεια του, λόγω χρησμού που ανέφερε ότι θα προκαλούσε την καταστροφή της πόλης. Οι θεές εμφανίστηκαν μπροστά του γυμνές και επειδή δεν ήταν σε θέση να επιλέξει, του πρότειναν δώρα σε περίπτωση που επιλέξει την καθεμία: η Αθηνά θα του προσέφερε σοφία και επιδεξιότητα στη μάχη, η Ήρα ηγετικές ικανότητες και να καθοδηγεί τα πλήθη, ενώ η Αφροδίτη του προσέφερε την αγάπη της ομορφότερης γυναίκας του κόσμου, της ωραίας Ελένης, βασίλισσας της Σπάρτης. Ο Πάρις έδωσε το μήλο στην Αφροδίτη. Μετέπειτα επέστρεψε στην Τροία όπου τον αναγνώρισε η οικογένειά του ως μέλος της.
Εν τω μεταξύ ο Πηλέας και η Θέτις έκαναν ένα γιο και τον ονόμασαν Αχιλλέα. Σύμφωνα με χρησμό ο Αχιλλέας ή θα πέθαινε γέρος και θα ζούσε ήσυχη ζωή ή νέος στο πεδίο της μάχης, αλλά θα αποκτούσε αθανασία καθώς τα κατορθώματά του θα εξιστορούνταν δια μέσου των αιώνων. Όταν ο Αχιλλέας ήταν εννιά ετών, ο μάντης Κάλχας προέβλεψε ότι η Τροία δεν θα έπεφτε ξανά χωρίς την βοήθειά του. Κάποιες πηγές αναφέρουν ότι η Θέτις προσπάθησε να τον κάνει αθάνατο ενώ ήταν βρέφος: κάθε βράδυ τον έβαζε πάνω από την φωτιά για να κάψει την θνητή σάρκα του και κάθε μέρα τον άλειφε με αμβροσία. Όμως όταν ο Πηλέας το ανακάλυψε την απέτρεψε από φόβο μην πεθάνει. Κάποια άλλη πηγή αναφέρει ότι η Θέτις έλουσε τον Αχιλλέα στην Στύγα , στον Κάτω Κόσμο κάνοντάς τον αθάνατο στα σημεία που τον άγγιξε το νερό του ποταμού. Επειδή τον κρατούσε από τις πτέρνες, αυτό το σημείο παρέμεινε ευάλωτο (Αχίλλειος πτέρνα). Καθώς ενηλικιωνόταν έγινε ένας από τους πιο ικανούς πολεμιστές. Λόγω της προφητείας του Κάλχα, η Θέτις έκρυψε τον Αχιλλέα στην Σκύρο, στο παλάτι του βασιλιά Λυκομήδη, ντυμένο γυναικεία για να μην αναγνωριστεί.
Η αρπαγή της ωραίας Ελένης
Η πιο όμορφη γυναίκα στον τότε κόσμο θεωρούνταν η Ελένη, μια από τις κόρες του Δία,και προγονή του Τυνδάρεω, βασιλιά της Σπάρτης. Η μητέρα της Λήδα, είχε ξελογιαστεί από τον Δία, μεταμορφωμένο σε κύκνο, για αυτό και ορισμένες πηγές αναφέρουν τον Δία ως πατέρα της. Η Ελένη, λόγω της εξαιρετικής ομορφιάς της είχε πλήθος μνηστήρων, αλλά ήταν απρόθυμη να επιλέξει κάποιον από φόβο μην προκαλέσει την οργή των υπόλοιπων.
Τελικά, ένας μνηστήρας της, ο Οδυσσέας της Ιθάκης, πρότεινε ένα τρόπο να επιλυθεί το θέμα. Πρότεινε όλοι οι μνηστήρες να υπερασπιστούν τον γάμο της Ελένης με κάθε κόστος, ανεξαρτήτως ποιον θα επιλέξει η ίδια. Οι μνηστήρες της τελικά ορκίστηκαν να τηρήσουν αυτό τον όρο ως προϋπόθεση για την πιθανότητα να επιλεχθούν σύζυγοι της Ελένης.
Ο Τυνδάρεως τελικά επέλεξε τον Μενέλαο, η επιλογή του έγινε για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, καθώς κατείχε πλούτη και δύναμη. Μάλιστα την υποψηφιότητά του δεν την υπέβαλε ο ίδιος, αλλά ο αδερφός του Αγαμέμνονας για λογαριασμό του. Ο Μενέλαος διαδέχτηκε με τον γάμο του με την Ελένη τον Τυνδάρεω στο θρόνο της Σπάρτης. Εν συνεχεία ισχυροποιήθηκε και η θέση του Αγαμέμνονα, ο οποίος παντρεύτηκε την αδελφή της Ελένης, Κλυταιμνήστρα και ανακατέλαβε τον θρόνο των Μυκηνών.
Και ήρθε η ώρα να εκπληρωθεί η υπόσχεση της Αφροδίτης. Ενώ ο Μενέλαος, βρίσκονταν κατά μία εκδοχή στην Κρήτη για να κηδέψει τον αδερφό το Κρατεό, ο Πάρις, φιλοξενούμενος του Μενέλαου ή κατ' άλλους αρχηγός στόλου κατά της Ελλάδος, απήγαγε με την βοήθεια της Αφροδίτης την Ελένη με την θέλησή της (κατά άλλη εκδοχή με τη βία αρχικά) και έπλευσε προς την Τροία έχοντας αρπάξει και τους θησαυρούς του Μενέλαου. Η Ήρα προσπάθησε να τους εμποδίσει προκαλώντας τρικυμίες, οι οποίες οδήγησαν τους δύο ερωτευμένους στην Αίγυπτο. Ο μύθος της ωραίας Ελένης αποδίδεται πιθανότατα στον ποιητή Στησίχορο, τον 6ο αιώνα π.Χ.. Το πλοίο τελικά έφτασε στην Τροία, αφού πέρασε από τη Σιδώνα της Φοινίκης.
Η απαγωγή της Ελένης από τον Πάρη δεν ήταν το μόνο παρόμοιο γεγονός στον κόσμο της Ελληνικής Μυθολογίας. Παλαιότερα, η Ιώ απήχθη από τις Μυκήνες, η Ευρώπη από την Φοινίκη, ο Ιάσονας απήγαγε την Μήδεια από την Κολχίδα, η Τρωάδα Ισιώνη είχε απαχθεί από τον Ηρακλή, ο οποίος την είχε προσφέρει στον Τελαμώνα της Σαλαμίνας. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο Πάρις δεν ανέμενε κάποια εκδίκηση από τον Μενέλαο, καθώς ούτε και οι παλαιότερες απαγωγές είχαν προκαλέσει σοβαρές αντιδράσεις. Κατά την μυθολογία η Τροία είχε πολιορκηθεί και κατακτηθεί και παλαιότερα, από τον Ηρακλή, ο οποίος αμέσως μετά έβαλε στον θρόνο της τον νεαρό τότε Πρίαμο.
Η συγκέντρωση των Ελλήνων
Ο Μενέλαος απαίτησε να τηρηθεί ο όρκος των πρώην μνηστήρων της Ελένης και απευθύνθηκε στον Αγαμέμνονα. Για αυτό το σκοπό απέστειλε πρεσβείες σε όλους τους Αχαιούς ηγεμόνες να τηρήσουν τον όρκο που είχαν δώσει.
Οδυσσέας
Μετά το γάμο του Μενέλαου, ο Οδυσσέας εν τω μεταξύ παντρεύτηκε την Πηνελόπη και έκανε ένα γιο, τον Τηλέμαχο. Ο ίδιος, όταν κλήθηκε να πάρει μέρος στην εκστρατεία, προσποιήθηκε τον τρελό, σπέρνοντας αλάτι. Ο Παλαμήδης, όμως, έβαλε τον Τηλέμαχο, νεογέννητο γιο του Οδυσσέα σε σημείο που θα περνούσε το άροτρό του, ο Οδυσσέας όμως μόλις το είδε σταμάτησε και παραδέχτηκε την υποκρισία του. Τελικά υποχρεώθηκε να συμμετάσχει στον επικείμενο πόλεμο. Ο Οδυσσέας, ο γιος του Λαέρτη, ήταν ο βασιλιάς της Ιθάκης. Δεν είχε δεσμευτεί με όρκο στον Τυνδάρεο και είναι αλήθεια ότι προσπάθησε να αποφύγει τη συμμετοχή του στην εκστρατεία, γιατί υπήρχε χρησμός ότι θα γυρνούσε είκοσι χρόνια μετά ολομόναχος. Για το λόγο αυτόν προσποιήθηκε τον τρελό, το τέχνασμά του αποκαλύφτηκε από τον Παλαμήδη κι από εκείνη τη στιγμή αποφάσισε να συμβάλει με όλες του τις δυνάμεις στην επιτυχία της εκστρατείας. Ο Οδυσσέας έφερε μαζί του στην Τροία δώδεκα καράβια. Οι Αχαιοί όμως υπολόγιζαν πιο πολύ σ' αυτόν τον ίδιο και στην πολύπλευρη προσωπικότητά του και όχι στη στρατιωτική του δύναμη. Συγκέντρωνε στο πρόσωπό του τον άνθρωπο των λόγων και των έργων μαζί. Ο Όμηρος δεν κάνει οικονομία στους κολακευτικούς χαρακτηρισμούς για τον Οδυσσέα. Χρησιμοποιεί μάλιστα μερικά επίθετα αποκλειστικά για τον Οδυσσέα. Τον χαρακτηρίζει πολυμήχανο, καρτερικό, πολύβουλο, πολυπαινεμένο. Ο Οδυσσέας είναι ο άνθρωπος που δίνει τη σίγουρη λύση, κάθε φορά που οι Αχαιοί βρίσκονται σε αδιέξοδο ή αντιμετωπίζουν ένα δύσκολο πρόβλημα. Η εξαιρετική ευστροφία και εφευρετικότητα του Οδυσσέα ήταν γνωστή ήδη πριν ξεκινήσει ο πόλεμος. Ο Οδυσσέας έβγαλε τον Τυνδάρεο από τη δύσκολη θέση, όταν τον συμβούλεψε να δεσμευτούν οι αμέτρητοι μνηστήρες της Ελένης με όρκο ότι θα τιμωρούσαν όποιον επιχειρούσε να την αρπάξει από τον εκλεκτό της. Αυτός είναι που ξεσκέπασε τον Αχιλλέα, που κρυβόταν ντυμένος γυναικεία στην αυλή του Λυκομήδη στη Σκύρο. Και βέβαια, ο Οδυσσέας ερμήνευσε σωστά το χρησμό και γιάτρεψε τον Τήλεφο με σκουριά από το κοντάρι του Αχιλλέα.
Αλλά και στη διάρκεια του πολέμου ο Οδυσσέας είναι ο κατάλληλος άνθρωπος για λεπτές αποστολές.
Αυτός ανέλαβε να δώσει πίσω στον πατέρα της τη Χρυσηίδα και με τα κατάλληλα λόγια να εξευμενίσει την οργή του κατά των Αχαιών. Ο Οδυσσέας είναι που πηγαίνει στον οργισμένο Αχιλλέα μαζί με τον Φοίνικα και τον Αίαντα, για να μετριάσουν κάπως το θυμό του.
Και φυσικά ο Οδυσσέας πήγε μαζί με τον Διομήδη στο στρατόπεδο των Τρώων για κατασκοπία και πρόκληση δολιοφθορών. Η δυσκολότερη ίσως αποστολή όμως που ανέλαβε ο Οδυσσέας ήταν, όταν, προσπαθώντας να αποφύγουν τον πόλεμο πριν από την έναρξη των εχθροπραξιών, πήγε μαζί με τον Μενέλαο στην Τροία, ζητώντας να τους δώσουν πίσω την Ελένη και τους κλεμμένους θησαυρούς. Μόνο χάρη στην παρέμβαση του Αντήνορα έσωσαν τότε τις ζωές τους.
Σ' όλες του τις προσπάθειες είχε φύλακα και προστάτη τη θεά Αθηνά. Ακόμη και στους επιτύμβιους αγώνες για τον Πάτροκλο τον βοηθάει να νικήσει στον αγώνα δρόμου κάνοντας τον Αίαντα το Λοκρό να γλιστρήσει και να πέσει.
Ο Οδυσσέας είναι μεταξύ των άλλων και ένας από τους πιο αντρειωμένους πολεμιστές. Στις μάχες σκοτώνει αρκετούς Τρώες, ενώ κάποια στιγμή κινδύνεψε σοβαρά να χάσει τη ζωή του, όταν τον περικύκλωσαν έξι εχθροί. Ένας μάλιστα από αυτούς τον πλήγωσε στο πλευρό, χάρη στην παρέμβαση της Αθηνάς όμως όχι πολύ σοβαρά. Τελικά σώθηκε από τον Μενέλαο και τον Αίαντα. Παρά το τραύμα του παρέμεινε στο πεδίο της μάχης, για να εμψυχώσει μαζί με τους άλλους πληγωμένους αρχηγούς, τον Αγαμέμνονα και τον Διομήδη, τους συντρόφους που εξακολουθούσαν να πολεμούν.? Μόνο ο Δία?ς κατάφερε κάποτε να σπείρει τον τρόμο στην καρδιά του, με αποτέλεσμα να αγνοήσει τις φωνές του Διομήδη να τρέξουν να βοηθήσουν τον Νέστορα που κινδύνευε άμεσα να σκοτωθεί από τον Έκτορα.
Τέλος, ο Οδυσσέας ήταν αρκετά φιλότιμος και ψυχωμένος. Έτσι, δεν ανέχεται να αμφισβητεί κανείς τη γενναιότητά του. Ακόμη και τον ίδιο τον αρχιστράτηγο τον βάζει στη θέση του, όταν εκείνος τόλμησε να τον κατηγορήσει για δειλία, επειδή δεν πρόλαβε να παρατάξει εγκαίρως το στρατό του.
Εξάλλου ο Οδυσσέας είναι ο μοναδικός από τους Αχαιούς ηγεμόνες που τολμά να αντιμιλήσει στο λυσσασμένο για εκδίκηση Αχιλλέα, που μόλις έχει μάθει για το θάνατο του Πάτροκλου. Ενώ ο Αχιλλέας θέλει να βγει με άδειο στομάχι στο πεδίο της μάχης, ο Οδυσσέας του τονίζει πως η μοίρα του πολεμιστή είναι ακριβώς αυτή: Μόλις θάψει τους συντρόφους του και τους κλάψει, να φάει και να πιει για να στυλωθεί, για να έχει δυνάμεις να συνεχίσει τον αγώνα και να εκδικηθεί για τους νεκρούς συντρόφους.
Αχιλλέας
Στη Σκύρο, ο Αχιλλέας είχε συνάψει σχέση με την κόρη του τοπικού βασιλιά, Δειδάμια, και είχαν ένα γιο, τον Νεοπτόλεμο. Ο Οδυσσέας, ο Αίαντας και ο δάσκαλος του Αχιλλέα (Φοίνικας), εστάλησαν για να τον καλέσουν στον πόλεμο. Η μητέρα του Αχιλλέα έντυσε τον Αχιλλέα με γυναικεία ενδύματα ώστε να μην γίνει αντιληπτός και να αποφύγει τη συμμετοχή στον πόλεμο. Κατά μία εκδοχή ο Αχιλλέας φανερώθηκε ύστερα από τέχνασμα του Οδυσσέα, ο οποίος μεταμορφωμένος σε έμπορο όπλων τράβηξε την προσοχή του επιδέξιου στη μάχη ήρωα, κάτι που πρόδωσε την ταυτότητά του γιατί θεωρούνταν εξαιρετικά ασυνήθιστο για κοπέλα τέτοιο ενδιαφέρον.
O Αχιλλέας, γιος του Πηλέα και της Νηρηίδας Θέτιδας, ήταν ο πιο ικανός και άξιος πολεμιστής από τους Αχαιούς ήρωες. Η προσπάθεια της μητέρας του να τον κρατήσει μακριά από τον πόλεμο, στέλνοντάς τον στη Σκύρο, αποδείχτηκε άκαρπη. Αν και δεν είχε δεσμευτεί με όρκο, ο Αχιλλέας αποφασίζει να ακολουθήσει τους Αχαιούς στον πόλεμο, έχοντας επίγνωση των ικανοτήτων του, του ιδιαίτερου ρόλου που θα παίξει ο ίδιος στη διεξαγωγή του πολέμου, καθώς και του γεγονότος ότι, εξαιτίας της απόφασης αυτής, θα βρει κατά πάσα πιθανότητα πρόωρο θάνατο. Όταν ήταν να φύγει για την Τροία, ο Πηλέας του χάρισε τα όπλα του, γαμήλιο δώρο των θεών, όταν παντρεύτηκε με τη Θέτιδα. Του έδωσε ακόμη το δώρο του Κένταυρου Χείρωνα, ένα κοντάρι από ξύλο μελιάς, τόσο βαρύ, ώστε να μην μπορεί κανείς θνητός να το σηκώσει.
Δεν παρέλειψε να του δώσει και το γαμήλιο δώρο του Ποσειδώνα, τον Ξάνθο και τον Βαλίο, τα αθάνατα άλογα, που είχαν και ανθρώπινη λαλιά και που τα είχε γεννήσει η Άρπυια Ποδάργη. Γερασμένος καθώς ήταν ο Πηλέας, δεν μπορούσε να συνοδέψει ο ίδιος το γιο του στον πόλεμο. Επειδή όμως ο Αχιλλέας ήταν ακόμη άμαθο παιδί, περίπου δεκαπέντε χρονών, έκρινε ο Πηλέας σκόπιμο να ζητήσει από τον Φοίνικα, το γιο του Αμύντορα, να τον συνοδέψει στην εκστρατεία ως συμβουλάτορας και καθοδηγητής του. Πριν αποχαιρετήσει τον Αχιλλέα, έκανε ο Πηλέας τάμα στον ποταμό Σπερχειό να του θυσιάσει πενήντα κριάρια και να του προσφέρει τα μαλλιά του γιου του, αν γύριζε ζωντανός. Και έτσι, όταν πια είχε κάνει ό,τι περνούσε από το χέρι του, τον αποχαιρέτησε.
Ο Αχιλλέας ήταν αρχηγός πενήντα καραβιών επανδρωμένων με Μυρμιδόνες. Κυριαρχεί με τη δράση του από την πρώτη κιόλας στιγμή που πατούν το πόδι τους οι Αχαιοί στο ακρογιάλι της Τροίας. Λίγο μετά την απόβαση σκοτώνει τον Κύκνο, το γιο του Ποσειδώνα, και αναγκάζει τους Τρώες να αποσυρθούν μέσα στην πόλη. Στα πρώτα εννιά χρόνια του πολέμου λεηλατεί έντεκα πολιτείες γύρω από την Τροία και δώδεκα σε γειτονικά νησιά. Τα λάφυρα από αυτές τις εκστρατείες τα παρέδιδε πάντα στον αρχιστράτηγο Αγαμέμνονα, ο οποίος, αφού κρατούσε για τον εαυτό του τη μερίδα του λέοντος, μοίραζε τα υπόλοιπα με επιλογή ή με κλήρο.
Για τη συμπεριφορά αυτή του Αγαμέμνονα φαίνεται ότι ο Αχιλλέας παραπονέθηκε αρκετές φορές. Οι εκστρατείες αυτές πρέπει να ήταν πάντως αρκετά αποδοτικές και για τον Αχιλλέα, μια που η σκηνή του ήταν γεμάτη από κάθε είδους λάφυρα (σκλάβες, άλογα, όπλα, τρίποδες, κούπες, χρυσάφι κλπ.). ’λλοτε πάλι πιάνει αιχμαλώτους και τους πουλάει σε γειτονικά νησιά, όπως τον Λυκάονα, το γιο του Πρίαμου. Κάποτε μάλιστα θα έπιανε και τον Αινεία, το γιο της Αφροδίτης και του Αγχίση, που έβοσκε ανυποψίαστος τα κοπάδια του στα βοσκοτόπια της Τροίας. Ο Αινείας τον είδε έγκαιρα και τράπηκε σε φυγή. Ο Αχιλλέας τον κυνήγησε μέχρι τη Λυρνησσό, την οποία τελικά κυρίευσε, ο Αινείας όμως διέφυγε με την παρέμβαση της θεάς μητέρας του .
Αλλά και στις συγκρούσεις των Αχαιών με τους Τρώες στο πεδίο της μάχης η παρουσία του Αχιλλέα είναι καταλυτική. Προκαλεί αναρίθμητες απώλειες στο αντίπαλο στρατόπεδο και γίνεται ο φόβος και ο τρόμος των Τρώων. Στο τέλος όμως του ένατου χρόνου ή στις αρχές του δέκατου και καθώς οι πολεμικές επιχειρήσεις γύρω από την Τροία βρίσκονταν σε πλήρη εξέλιξη, οργίστηκε με τη δεσποτική απόφαση του Αγαμέμνονα να του πάρει τη Βρισηίδα. Η πληγωμένη περηφάνια του Αχιλλέα τον οδήγησε στο να αποτραβηχτεί από κάθε πολεμική σύγκρουση. Ταυτόχρονα ζήτησε από τη θεά μητέρα του να πείσει τους θεούς να δώσουν τη νίκη στους Τρώες.
Και πράγματι η κατάσταση γίνεται απελπιστική για τους Αχαιούς. Αμέτρητο πλήθος ηρώων χάνεται και η παρουσία του Αχιλλέα στο πεδίο της μάχης γίνεται τώρα περισσότερο απαραίτητη από ποτέ. Η πρεσβεία που έρχεται στη σκηνή του Αχιλλέα, για να του προσφέρει πλήρη ικανοποίηση των αιτημάτων του, φεύγει άπρακτη. Αρχικά δηλώνει ο ήρωας πως θα επιστρέψει στη Φθία το συντομότερο δυνατό, μετά υποχωρεί κάπως δηλώνοντας ότι θα πάρει τα όπλα του, για να προστατέψει το δικό του μόνο καράβι από πυρπόληση. Του κόστιζε, είναι η αλήθεια, η αποχή του από τη μάχη. Κάθε φορά που έβλεπε από τη σκηνή του κάποιον Αχαιό να γυρίζει πληγωμένος, έστελνε να μάθει για την ταυτότητά του.
Τελικά, όταν φτάνει η κατάσταση στο απροχώρητο, δίνει την πανοπλία του στον αγαπημένο του φίλο, τον Πάτροκλο, για να υποστηρίξει τους Αχαιούς.
Και πράγματι, ο Πάτροκλος κατάφερε να τρέψει σε φυγή τους Τρώες, σκοτώθηκε ωστόσο από τον Έκτορα, ο οποίος πήρε τα όπλα του Αχιλλέα. Η Θέτιδα του έφερε τότε καινούρια όπλα φτιαγμένα από τον Ήφαιστο και ο Αχιλλέας, αφού συμφιλιώθηκε με τον Αγαμέμνονα, ρίχτηκε στη μάχη, για να εκδικηθεί το χαμό του φίλου του. Έσπειρε τότε τον πανικό στις τάξεις των Τρώων σκοτώνοντας πάρα πολλούς από αυτούς και αναγκάζοντας τους υπόλοιπους να κλειστούν στο κάστρο της Τροίας. Μετά από δραματική μονομαχία σκότωσε και τον Έκτορα. Στη συνέχεια έθαψε με τιμές τον Πάτροκλο και διοργάνωσε προς τιμή του επιτύμβιους αγώνες. Το πτώμα του Έκτορα το κράτησε άταφο έξω από τη σκηνή του, για να το παραδώσει τελικά στον πατέρα του, τον Πρίαμο.
Τα αποτελέσματα του θυμού του Αχιλλέα ήταν ολέθρια για τους Αχαιούς. Το θυμό του αυτόν θα τον καταραστεί στη συνέχεια. Η μετάνοιά του όμως θα έρθει πολύ αργά για τον Πάτροκλο και για όσους άλλους είχαν σκοτωθεί.
Πρώτη σύναξη στην Αυλίδα
Οι δυνάμεις των Ελλήνων αρχικά συγκεντρώθηκαν στην Αυλίδα. Όλοι οι παλαιοί μνηστήρες ήταν παρόντες εκτός από τον βασιλιά της Κύπρου, Κίνυρα, που υποσχέθηκε ότι θα στείλει 50 πλοία. Τελικά έστειλε μόνο ένα, με επικεφαλής τον Μυγδαλίωνα και άλλα 49 ομοιώματα πλοίων φτιαγμένα από λάσπη. Ο τελευταίος που προσήλθε στην Αυλίδα, ήταν ο δεκαπεντάχρονος τότε Αχιλλέας.
Τήλεφος
Όταν οι Έλληνες ξεκίνησαν για την Τροία, από εσφαλμένο προσανατολισμό αποβιβάστηκαν στην Μυσία. Ο βασιλιάς της Τήλεφος, γιος του Ηρακλή, είχε επιτρέψει παλαιότερα σε ομάδα Αρκάδων να εγκατασταθούν στην περιοχή. Στην μάχη που ακολούθησε ο Αχιλλέας τραυμάτισε τον Τήλεφο, ο οποίος είχε σκοτώσει προηγουμένως τον Θέρσανδρο. Επειδή η πληγή του Τήλεφου δεν επουλώνονταν, ένας χρησμός ανέφερε ότι θα θεραπευτεί μόνο από αυτόν που την προκάλεσε. Μετά την Μυσία οι Αχαιοί έπλευσαν για την Τροία, όμως δυσμενείς καιρικές συνθήκες και αντίθετοι άνεμοι σκόρπισαν τον στόλο τους και οι επιχειρήσεις αναβλήθηκαν προσωρινά. Ορίστηκε νέα σύναξη και πάλι στην Αυλίδα.
Ο Τήλεφος πήγε στην Αυλίδα και είτε μεταμφιεσμένος σε ζητιάνο είτε ζητώντας απευθείας από τον Αγαμέμνονα βοήθεια για την επούλωση της πληγής του, είτε απήγαγε τον Ορέστη (γιο του Αγαμέμνονα) και ζητούσε ως αντάλλαγμα την θεραπεία του. Ο Αχιλλέας αρνήθηκε να του παράσχει όποια βοήθεια υποστηρίζοντας ότι δεν έχει ανάλογες γνώσεις. Ο Οδυσσέας ερμηνεύοντας τον σχετικό χρησμό, πίστεψε ότι το δόρυ που προκάλεσε την πληγή αν έρχονταν σε επαφή πάλι με την πληγή θα την θεράπευε, έτσι και έγινε. Ο Τήλεφος ως αντάλλαγμα, έδειξε στους Αχαιούς τον ακριβή δρόμο για την Τροία.
Ορισμένοι ερευνητές θεώρησαν ότι η σύγκρουση με τον Τήλεφο και η επίλυση της διαφοράς που ακολούθησε αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του τρωικού επικού κύκλου και ότι αρχικά αποτελούσε κομμάτι της ίδιας της πολιορκίας της Τροίας το οποίο με την πάροδο των αιώνων αποσπάστηκε από τα γεγονότα των κύριων πολεμικών επιχειρήσεων που ακολούθησαν χρονικά.
Δεύτερη σύναξη στην Αυλίδα
Οκτώ χρόνια μετά την αποτυχημένη απόπειρα να πλεύσουν στην Τροία, οι Έλληνες, που ο στόλος τους αποτελούνταν από περισσότερα από χίλια πλοία, συγκεντρώθηκαν στην Αυλίδα. Όμως ο άνεμος είχε κοπάσει εντελώς και η πλεύση ήταν αδύνατη. Ο μάντης Κάλχας τόνισε ότι η θεά Άρτεμις το προκάλεσε αυτό, ως τιμωρία για τον θάνατο του ιερού ελαφιού της από τον Αγαμέμνονα, στην προσπάθειά του να αποδείξει ότι είναι καλύτερος κυνηγός από αυτήν. Ο μόνος τρόπος να κατευναστεί η Άρτεμις ήταν, κατά τον Κάλχα, να θυσιαστεί η κόρη του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, Ιφιγένεια. Ο Αγαμέμνονας αρχικά αρνήθηκε, όμως οι υπόλοιποι Αχαιοί ηγέτες τον απείλησαν ότι θα ορίσουν τον Παλαμήδη αρχηγό της εκστρατείας και τελικά υποχώρησε. Λίγο πριν την θυσία της Ιφιγένειας, η Άρτεμις επενέβη και την μετέφερε σε κάποιο μακρινό τόπο, όπου υπηρέτησε ως ιέρεια την θεά. Ο Αγαμέμνονας, βλέποντας ότι η κόρη του εξαφανίστηκε με υπερφυσικό τρόπο, μετά τη συμβουλή του Κάλχα, θυσίασε ένα αρνί. Ο Ησίοδος αναφέρει ότι η Ιφιγένεια μετά την θυσία της έγινε η θεά Εκάτη.
Οι δυνάμεις των Αχαιών περιγράφονται με λεπτομέρεια στον κατάλογο των πλοίων (Νεών κατάλογος), στην β' Ραψωδία της Ιλιάδας. Αποτελούνταν από 28 περιοχές: στην Στερεά Ελλάδα, Θεσσαλία, Πελοπόννησο, Δωδεκάνησα, Κρήτη και ορισμένα νησιά του Ιονίου πελάγους, συγκεντρώνοντας στόλο από 1.178 πεντηκόντορους και 50 κωπήλατους. Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι ο στόλος αποτελούνταν από 1.200 πλοία και συγκεκριμένα ο στόλος των Βοιωτών διέθετε 80 άτομα πλήρωμα σε κάθε σκάφος του, ενώ τα πλοία του Φιλοκτήτη διέθεταν μόνο 50 κωπηλάτες το καθένα. Προφανώς αυτοί οι αριθμοί αφορούσαν το μέγιστο και ελάχιστο δυνατό πλήρωμα που διέθετε ένα πλοίο. Αν συνυπολογιστούν όλα τα παραπάνω οι συνολικοί ένοπλη δύναμη των Ελλήνων ανέρχονταν από 70.000 ως 130.000 άντρες. Άλλος κατάλογος πλοίων που μας διασώζει ο Απολλόδωρος διαφέρει ελαφρώς από αυτόν του Ομήρου όμως συμφωνεί για το σύνολο της εκστρατευτικής δύναμης. Ορισμένοι ερευνητές έχουν ισχυριστεί ότι ο κατάλογος του Ομήρου είναι αντίγραφο κάποιου παλαιότερου εγγράφου που ανάγονταν στην εποχή του Χαλκού (τότε δηλαδή που διαδραματίστηκε ο Τρωικός πόλεμος), πιθανόν κάποιου γενικού σχεδίου επιχειρήσεων του Αχαιού άνακτα ή γενικότερα του υπευθύνου της εκστρατείας. Ορισμένοι άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι απλώς είναι δημιούργημα του Ομήρου.
Στην β' ραψωδία της Ιλιάδας παρουσιάζεται επίσης και ο κατάλογος των Τρώων και των συμμάχων τους, εκτός από την ίδια την Τροία, της οποίας ηγούνταν ο Έκτορας, στους συμμάχους περιλαμβάνονταν: Δάρδανοι (υπό τον Αίνεια), Αδραστενείς, Περκοτιανοί, Πελασγοί, Θράκες, Κίκονες δορυφόροι, Παίονες τοξότες, Μύσιοι, Φρύγες, Μιλήσιοι, Λύκιοι υπό τον Σαρπηδόνα και Κάρες. Δεν διευκρινίζεται τι γλώσσα μιλούσαν αυτοί οι λαοί, μόνο οι Κάρες αναφέρονται ως βαρβαρόφωνοι. Οι υπόλοιποι σύμμαχοι των Τρώων αναφέρεται ότι μιλούσαν διάφορες γλώσσες και έπρεπε από τους επικεφαλής τους να μεταφραστούν οι διάφορες εντολές στο πεδίο της μάχης. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το στοιχείο ότι, κατά τα έπη, Τρώες και Αχαιοί υπήρξαν ομόθρησκοι και δέκτες του ίδιου πολιτισμού και οι ήρωες μεταξύ τους μιλούσαν στην ίδια γλώσσα. Αυτό βέβαια μπορεί να γίνεται και χάριν απλούστευσης και δραματοποίησης των επών.
Φιλοκτήτης
Ο Φιλοκτήτης ήταν φίλος του Ηρακλή και είχε στην κατοχή του το τόξο και τα βέλη του, επειδή του είχε κάνει την τιμή και να ανάψει τη νεκρική του πυρά. Συμμετείχε και αυτός στην εκστρατεία με επτά πάνοπλα πλοία. Σταμάτησε είτε στη νήσο Χρύση, είτε στην Τένεδο μαζί με τον υπόλοιπο αχαϊκό στόλο. Κατά την παραμονή του εκεί τον δάγκωσε φίδι και η πληγή που προκλήθηκε του δημιούργησε εκτεταμένη μόλυνση. Οι Έλληνες, με πρόταση του Οδυσσέα, τον εγκατέλειψαν στην Λήμνο. Όταν αποβιβάστηκαν στην Τένεδο, ο Αχιλλέας σκότωσε τον γιο του Απόλλωνα, Τένη, παρακούοντας την μητέρα του που του είπε πως αν ενεργούσε έτσι θα είχε βέβαιο θάνατο από τον ίδιο τον Απόλλωνα. Από την Τένεδο ο Αγαμέμνονας έστειλε πρεσβεία στον Πρίαμο, αποτελούμενη από τον Μενέλαο, τον Οδυσσέα και τον Παλαμήδη ζητώντας την επιστροφή της Ελένης. Η πρεσβεία όμως δεν έγινε δεκτή.
Ο Φιλοκτήτης παρέμεινε στην Λήμνο για δέκα χρόνια, η οποία σύμφωνα με την τραγωδία του Σοφοκλή ήταν ακατοίκητη, αλλά σύμφωνα με παλιότερες πηγές κατοικούνταν από τους Μινύες.
Το πρώτα εννέα χρόνια του πολέμου
Άφιξη στην Τροία
Ο Κάλχας είχε προβλέψει ότι ο πρώτος Αχαιός που θα πατήσει στην τρωική γη θα είναι το πρώτο θύμα του πολέμου. Έτσι ακόμη και ο Αχιλλέας δίσταζε να το επιχειρήσει. Ο Οδυσσέας από το πλοίο του, πετάει την ασπίδα του στην ακτή και πηδάει πάνω στην ασπίδα του. Τον ακολουθεί ο Πρωτεσίλαος, ο ηγέτης της θεσσαλικής Φυλάκης, που πάτησε πρώτος την τρωική γη. Ο Αχιλλέας αποβιβάστηκε δεύτερος και σκότωσε τον Κύκνο, γιο του Ποσειδώνα. Οι Τρώες τελικά αναγκάστηκαν να οπισθοχωρήσουν πίσω από τα τείχη τους. Ο Πρωτεσίλαος σκότωσε πολλούς Τρώες αλλά τελικά σκοτώθηκε από τον Έκτορα (άλλες πηγές αναφέρουν τον Αχάτη και άλλες τον Εύφορβο). Οι Αχαιοί κήδεψαν τον πρώτο τους νεκρό με μεγάλες τιμές στην Θράκη, στην απέναντι πλευρά του Ελλησπόντου. Μετά τον θάνατο του Πρωτεσίλαου, ο αδελφός του, Ποδάρκης πήρε μέρος στον πόλεμο, αναπληρώνοντας έτσι την απώλειά του.
Οι εκστρατείες του Αχιλλέα
Οι Έλληνες πολιορκούσαν την Τροία επί δέκα χρόνια. Οι περισσότερες πληροφορίες που διασώζονται αφορούν το τελευταίο έτος του πολέμου, με αποτέλεσμα για τα εννέα πρώτα χρόνια να διαθέτουμε λιγότερα στοιχεία. Μετά την αρχική αποβίβαση και την εδραίωσή τους στην παράκτια ζώνη της Τρωάδας, άρχισαν να λεηλατούν την ύπαιθρο, να κατακτούν τις παρακείμενες στην Τροία σύμμαχές της πόλεις, ακόμη και να λεηλατούν τις απέναντι θρακικές ακτές. Η Τροία δεν είχε δεχτεί κάποια συνδυασμένη μαζική πολιορκία ως και το ένατο έτος των επιχειρήσεων και η επικοινωνία της με την μικρασιατική ενδοχώρα συνεχίζονταν ανενόχλητα. Από την πλευρά τους οι Έλληνες δέχονταν σημαντικές στρατιωτικές ενισχύσεις ακόμη και πριν το τέλος του πολέμου. Παρόλα αυτά δεν κατάφεραν να διεισδύσουν στην ενδοχώρα και να περικυκλώσουν τους Τρώες, οι οποίοι διατηρούσαν επαφές ακόμη και με τους συμμάχους τους στην ευρωπαϊκή ακτή.
Ο Αχιλλέας ήταν ο πιο ενεργός ήρωας των Αχαιών. Σύμφωνα με τον Όμηρο κατέλαβε 11 πόλεις και 12 νησιά. Σύμφωνα με τον Απολλόδωρο λεηλάτησε την χώρα του Αινεία, στην περιοχή της Τρωάδας και έκλεψε τα κοπάδια του. Επίσης κατέλαβε την Λυρνησσό, την Πηδασσό, την Λέσβο, την Κολοφώνα, τις Κλαζομενές και πολλές άλλες γειτονικές πόλεις, επίσης σκότωσε τον ανήλικο Τρωίλο, γιο του Πριάμου. Υπήρχε χρησμός που ανέφερε πως αν ο Τρώιλος έφτανε τα 20, η Τροία δεν θα έπεφτε ποτέ. Ο Ιωάννης Κακριδής, ομηρικός αναλυτής, αναφέρει ότι ο κατάλογος των κατακτήσεων είναι εσφαλμένα κατά πολύ εκτεταμένος, νότια της Τροίας.
Ανάμεσα στα λάφυρα από τις λεηλασίες ήταν και οι ιέρειες Βρισηίδα, από τη Λυρνησσό και η Χρυσηίδα, από τις Ιπποπλάκιες Θήβες, η οποία προσφέρθηκε στον Αγαμέμνονα. Ο Αχιλλέας αιχμαλώτισε και τον Λυκάονα, έναν από τους γιους του Πριάμου. Ο Πάτροκλος τον πούλησε αργότερα ως σκλάβο στην Λήμνο, όμως τον αγόρασε ο Αιτίωνας από την Ίμβρο και επανήλθε στην Τροία. Τον σκότωσε τελικά ο Αχιλλέας 12 ημέρες μετά το θάνατο του Πάτροκλου.
Αίαντας
Ο Αίας ο Τελαμώνιος κατέκτησε πολλές περιοχές στην θρακική ακτή, στην οποία βασίλευε ο Πολυμήστωρας, γαμπρός του Πριάμου. Ο Πολυμήστωρ για να αποτρέψει τα χειρότερα παρέδωσε στον Αίαντα τον Πολύδωρο, γιο του Πριάμου, που μέχρι τότε ήταν υπό την προστασία του. Αργότερα ο Αίας επιτέθηκε στην Φρυγία που βασιλιάς της ήταν ο Τελεύτας, τον οποίο σκότωσε σε μονομαχία. Αναφέρεται επίσης ότι έκλεψε πολλά κοπάδια στο όρος Ίδη και στην ευρύτερη περιοχή της Τρωάδας.
Πολλές απεικονίσεις, ιδιαίτερα σε αρχαία αγγεία, παρουσιάζουν τον Αίαντα να απασχολείται με ένα επιτραπέζιο παιχνίδι (πεσσούς) με τον Αχιλλέα. Μάλιστα είναι τόσο απορροφημένοι, που παρουσιάζονται να παίζουν ακόμη και μέσα στο πεδίο της μάχης περικυκλωμένοι από τους εχθρούς, όπου η Αθηνά τελευταία στιγμή τους σώζει ως από μηχανής θεά.
Ο θάνατος του Παλαμήδη
Ο Οδυσσέας κάποια στιγμή εστάλη στη Θράκη για να φέρει σιτάρι, αλλά επέστρεψε με άδεια χέρια. Αυτό προκάλεσε την περιφρόνηση του Παλαμήδη, ο οποίος ανέλαβε ο ίδιος την πρωτοβουλία και κατάφερε τελικά να εφοδιάσει το αχαϊκό στράτευμα με μεγάλες ποσότητες σιταριού.
Ο Οδυσσέας πάντα έβλεπε καχύποπτα τον Παλαμήδη ιδιαίτερα από τότε που είχε θέσει τη ζωή του γιου του σε κίνδυνο. Οργάνωσε ολόκληρη πλεκτάνη με σκοπό να κατηγορηθεί άδικα: έγραψε μια πλαστή επιστολή, υποτίθεται του Πριάμου προς τον Παλαμήδη και έθαψε χρυσό κοντά στη σκηνή του. Η επιστολή και ο χρυσός, κατά το σχέδιο του Οδυσσέα, ανακαλύφθηκαν από τους Αχαιούς, και ο Αγαμέμνονας διέταξε τον θάνατό του δια λιθοβολισμού, καθώς τα στοιχεία για την υποτιθέμενη προδοσία του φαίνονταν αδιάσειστα.
Ο πατέρας του Παλαμήδη, Ναύπλιος, μόλις έμαθε την είδηση έσπευσε στην Τροία και απαίτησε να αποδοθεί δικαιοσύνη, όμως δεν εισακούστηκε. Ως εκδίκηση, ταξίδεψε σε όλα τα ανάκτορα των Αχαιών βασιλιάδων, και διέδωσε στις συζύγους τους ότι οι άντρες τους είχαν συνάψει ήδη σχέσεις με Τρωάδες παλλακίδες, με σκοπό να τις κάνουν και επίσημες συζύγους όταν επιστρέψουν στον τόπο τους. Πολλές βασίλισσες πιστεύοντας τον Ναύπλιο διέρρηξαν τους δεσμούς τους, με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση της Κλυταιμνήστρας, συζύγου του Αγαμέμνονα, που συνήψε εξωσυζυγική σχέση με τον Αίγισθο, γιο του Θυέστη. Εξαίρεση αποτέλεσε η Πηνελόπη, η οποία παρέμεινε πιστή στον Οδυσσέα.
Αποστασία
Όταν πλησίαζε το τέλος του ένατου έτους, ο στρατός των Ελλήνων, εξαντλημένος από τις μακροχρόνιες συρράξεις και την έλλειψη εφοδίων, αρνήθηκε να υπακούσει τις διαταγές των ηγετών του και απαίτησε την επιστροφή στην πατρίδα. Στην «Κυπρία», ο Αχιλλέας ανάγκασε τους στρατιώτες να παραμείνουν. Σύμφωνα με τον Απολλόδωρο, για να λυθεί του πρόβλημα του εφοδιασμού, ο Αγαμέμνονας έφερε καλλιεργητές αμπελώνων, τις κόρες του Άνιου (εγγονές του Απόλλωνα), οι οποίες με μαγικό τρόπο παρήγαγαν κρασί, ελιές και σιτάρι απλά με ένα άγγιγμα.
Τα γεγονότα της Ιλιάδας
Ο Χρύσης, ιερέας του Απόλλωνα και πατέρας της Χρυσηίδας, προσήλθε στον Αγαμέμνονα και ζήτησε την απελευθέρωση της κόρης του. Όμως ο Αγαμέμνονας ήταν ανυποχώρητος και προσέβαλε βάναυσα τον ιερέα, ο οποίος προσευχήθηκε στον Απόλλωνα να πάρει εκδίκηση για την απαράδεκτη αυτή συμπεριφορά (ύβρις). Ο Απόλλωνας ανταποκρίθηκε και τιμώρησε με εξοντωτικό λοιμό τον αχαϊκό στρατό. Είναι χαρακτηριστικό της επικής ποίησης ότι οι Ολύμπιοι Θεοί τάσσονται με το ένα ή με το άλλο στρατόπεδο και κάποιοι μάλιστα (Αθηνά, Αφροδίτη, Άρης) παίρνουν μέρος κ’ οι ίδιοι στις μάχες. Τελικά, ο Αγαμέμνονας, για να απαλλαγεί από αυτή την συμφορά αναγκάστηκε να επιστρέψει την Χρυσηίδα στον πατέρα της. Για να καλυφθεί το κενό που δημιουργήθηκε απαίτησε και πήρε την Βρισηίδα του Αχιλλέα. Ο Αχιλλέας, το θεώρησε μεγάλη ατίμωση και αρνήθηκε να συνεχίσει να μάχεται. Η οργή του (μήνις) ήταν τόσο μεγάλη που παρακάλεσε τη μητέρα του Θέτιδα να μεσολαβήσει στον Δία για να προσφέρει συνεχείς επιτυχίες στους εχθρούς του Τρώες στις πολεμικές επιχειρήσεις.
Αφού αποσύρθηκε ο Αχιλλέας από τις μάχες, οι Αχαιοί (όπως προαναφέρθηκε αυτό το όνομα χρησιμοποιεί κυρίως ο Όμηρος για τους Έλληνες -επίσης Αργείοι και Δαναοί) σημείωσαν αρχικά επιτυχίες. Και τα δύο στρατόπεδα είχαν στη διάθεσή τους το σύνολο των συμμάχων τους, για πρώτη φορά από την αρχή των επιχειρήσεων. Σε μονομαχία μεταξύ Μενέλαου και Πάρη, ενώ διαφαινόταν η επικράτηση του Μενέλαου, η Αφροδίτη επενέβη σωτήρια υπέρ του Πάρη, και δεν αναδείχθηκε νικητής. Μετά από μια σύντομη ανακωχή οι συγκρούσεις ξεκίνησαν και πάλι. Με την βοήθεια της θεάς Αθηνάς, ο Διομήδης, επιφανής ήρωας των Αχαιών, σκότωσε τον Τρώα Πάνδαρο και παραλίγο να σκότωνε και τον Αινεία, που διασώθηκε με την παρέμβαση της μητέρας του Αφροδίτης η οποία τραυματίστηκε από τον Διομήδη. Στη συνέχεια της μάχης ο Διομήδης τραυματίζει και τον Άρη. Ακολουθεί η μονομαχία του Αίαντα Τελαμώνιου με τον Έκτορα, χωρίς ν’ αναδειχθεί νικητής, και διαπραγματεύσεις χωρίς αποτέλεσμα. Στις συρράξεις που ακολούθησαν οι Τρώες κατάφεραν να απωθήσουν τους Αχαιούς και να προελάσουν μέχρι το στρατόπεδο τους, στο ξύλινο τείχος που είχαν κατασκευάσει με την βοήθεια του Ποσειδώνα, στην ακτή της Τρωάδας. Την επόμενη μέρα, με την θεϊκή συμβολή του Δία, οι Τρώες διείσδυσαν στο στρατόπεδο των Αχαιών και πάρα λίγο να πυρπολήσουν το σύνολο των πλοίων τους. Μία πρώτη έκκληση προς τον Αχιλλέα να επανέλθει στις επιχειρήσεις απορρίφθηκε αμέσως από τον ίδιο, όμως όταν ο Έκτορας έκαψε το πλοίο του Πρωτεσίλαου, επέτρεψε στον φίλο και συγγενή του Πάτροκλο, να φέρει την πανοπλία του (δίνοντας την εντύπωση στον εχθρό ότι είναι ο ίδιος ο Αχιλλέας) και να ηγηθεί των μαχών. Ο Πάτροκλος κατάφερε να αντεπιτεθεί και να επιβληθεί των Τρώων. Οι συγκρούσεις μεταφέρθηκαν έξω από τα τείχη της Τροίας, όπου μόνο με την επέμβαση του Απόλλωνα ήταν δυνατή η απόκρουση της επίθεσης των Αχαιών. Κατά τις συγκρούσεις ο Πάτροκλος, πάνω στον ενθουσιασμό του πλησίασε αρκετά στα τείχη της πόλης, ακολούθησε μονομαχία με τον Έκτορα, ο οποίος τον σκότωσε και του αφαίρεσε τον οπλισμό.
Ο Αχιλλέας εξοργίστηκε και ορκίστηκε να πάρει εκδίκηση για τον χαμό του φίλου του. Ήλθε και σε συμβιβασμό με τον Αγαμέμνονα, ο οποίος του επέστρεψε την Βρισηίδα ανέγγιχτη. Ο θεός Ήφαιστος του ετοίμασε νέο οπλισμό για τις επικείμενες μάχες του. Με την είσοδό του στις συρράξεις, σκότωνε τον ένα Τρώα μετά τον άλλο, παραλίγο να φονεύσει και τον Αινεία, που σώθηκε από τον Ποσειδώνα. Ο Αχιλλέας πολέμησε με τον ποτάμιο θεό Σκάμανδρο και εν συνεχεία η σύγκρουση γενικεύτηκε με πλήθος θεών να συμμετέχει. Οι Τρώες κατέφυγαν πίσω από το τείχος τους, εκτός από τον Έκτορα, ο οποίος με πανουργία της Αθηνάς παρέμεινε στο πεδίο της μάχης και αντιμετώπισε τον Αχιλλέα. Στην μονομαχία μεταξύ των δύο ηρώων ο Αχιλλέας σκότωσε τελικά τον Έκτορα, έδεσε το σώμα του στο άρμα του και το έσερνε θριαμβευτικά. Αρχικά, δεν δεχόταν να παραδώσει το σώμα του νεκρού ήρωα. Αργότερα οι Αχαιοί πραγματοποίησαν και τους επικήδειους αγώνες προς τιμή του Πάτροκλου. Κάποιο βράδυ, ο ίδιος ο Πρίαμος, καθοδηγημένος από τον Ερμή έφτασε στη σκηνή του Αχιλλέα και τον παρακάλεσε να του παραδώσει το σώμα του γιου του σε έναν έντονο συγκινησιακό μονόλογο που ανάγκασε ακόμη και τον άκαμπτο Αχιλλέα να υποκύψει. Οι δύο άντρες συμφώνησαν προσωρινή ανακωχή, και ο νεκρός Έκτορας παραδόθηκε στους οικείους του. Η Ιλιάδα ολοκληρώνεται με την κηδεία του Έκτορα στην Τροία και το πένθος να επικρατεί στην πόλη.
Γεγονότα μετά το τέλος της Ιλιάδας
Η Πενθεσίλεια και ο θάνατος του Αχιλλέα
Μετά την κηδεία του Έκτορα, ήλθε στην Τροία η βασίλισσα των Αμαζόνων, Πενθεσίλεια για να ενισχύσει την τρωική πλευρά. Στις μάχες ήταν ιδιαίτερα δυναμική, σκότωσε και τον Αχαιό [[Μαχάων|Μαχάονα]. Τελικά ο Αχιλλέας σκότωσε την Πενθεσίλεια, την οποία όμως είχε ερωτευθεί και αντιλήφθηκε τα πραγματικά του αισθήματα για αυτήν αφού ήταν πια νεκρή. Τότε ένας Έλληνας στρατιώτης, ο Θερσίτης (ο ασχημότερος και πιο αθυρόστομος Αχαιός κατά τις πηγές), βλέποντας τον Αχιλλέα σε στιγμή συναισθηματικής αδυναμίας, άρχισε να τον χλευάζει. Ο Αχιλλέας αφού τον έσφαξε, ήρθε σε ρήξη με τους υπόλοιπους Αχαιούς ηγέτες και έφυγε για τη Λέσβο. Εκεί με συμβουλή του Οδυσσέα, με σκοπό τηνκάθαρσή του, προσέφερε θυσίες προς τον Απόλλωνα, την Άρτεμη και τη Λητώ.
Ενώ ο Αχιλλέας και ο Οδυσσέας απουσίαζαν από τις συρράξεις, ο βασιλιάς της Αιθιοπίας, Μέμνονας, ετεροθαλής αδελφός του Πριάμου, ήλθε να ενισχύσει τους Τρώες. Λέγεται ότι δεν ήλθε κατευθείαν από την πατρίδα του, αλλά μέσω Περσίας, κατακτώντας όλες τις περιοχές που διαπέρασε. Κατά μία άλλη εκδοχή, ήλθε μέσω Καυκάσου και ηγούνταν στρατού Αιθιόπων και Ινδών. Όπως και ο Αχιλλέας, η πανοπλία του Μέμνονα είχε σφυρηλατηθεί από τον Ήφαιστο. Στην πρώτη του συμπλοκή σκότωσε τον Αντίλοχο. Εν συνεχεία μονομάχησε με τον Αχιλλέα. Οι δύο ήρωες ήταν ισοδύναμοι, όμως ο Δίας όρισε ότι η μοίρα του Μέμνονα ήταν να σκοτωθεί, όπως και έγινε. Στη συνέχεια εκδίωξε τους Τρώες οι οποίοι κλείστηκαν στα τείχη τους. Οι θεοί βλέποντας ότι ο Αχιλλέας είχε σκοτώσει τόσους πολλούς, όρισαν ότι ήρθε η ώρα να πεθάνει, έτσι ένα δηλητηριώδες βέλος του Πάρη κατευθυνόμενο από τον Απόλλωνα τον πέτυχε στην πτέρνα και τον σκότωσε. Κατά μία άλλη εκδοχή ο Πάρις τον σκότωσε πισώπλατα με μαχαίρι καθώς παντρευόταν την Πολυξένη. Και οι δύο εκδοχές συμφωνούν ότι ο δολοφόνος του ενήργησε ύπουλα και δεν του αποδίδουν τιμές, θεωρώντας ότι ο Αχιλλέας παρέμεινε για πάντα ανίκητος μέχρι και τον θάνατό του. Μετά τον θάνατό του οι Αχαιοί διοργάνωσαν επικήδειους αγώνες.
Ο θάνατος του Αίαντα
Στην μάχη γύρω από το σώμα του Αχιλλέα, ο Οδυσσέας απωθούσε τους Τρώες ενώ ο Αίαντας μετέφερε τον νεκρό ήρωα στο στρατόπεδο των Αχαιών. Όταν κόπασαν οι συγκρούσεις, προέκυψε το ζήτημα ποιος θα αποκτούσε την πανοπλία του Αχιλλέα, η οποία θα προσφερόταν στον πιο ανδρειωμένο πολεμιστή. Ο Αγαμέμνονας ήταν απρόθυμος να αναλάβει πρωτοβουλία να υποδείξει τον κατάλληλο και απευθύνθηκε στους Τρώες κρατούμενούς του ρωτώντας τους ποιος πιστεύουν ότι έχει κάνει τη μεγαλύτερη ζημιά στην παράταξή τους. Κατά μία άλλη εκδοχή οι Έλληνες ακολουθώντας τη συμβουλή του Νέστορα έστειλαν κατασκόπους για να ακούσουν την άποψη των Τρώων, εκεί άκουσαν μια νεαρή Τρωάδα να λέει ότι ο Αίαντας υπήρξε ο γενναιότερος, μια άλλη νεαρή όμως της απαντά ότι ο Οδυσσέας ήταν πιο γενναίος καθώς αυτός αντιμετώπισε τόσους αντιπάλους ταυτόχρονα, ενώ η μεταφορά απλά του νεκρού Αχιλλέα δεν θεωρείται πράξη γενναιότητας. Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία η απόφαση των Αχαιών ήταν ομόφωνη να δοθεί ο οπλισμός στον Οδυσσέα. Κατά τον Πίνδαρο, η απόφαση ελήφθη ύστερα από μυστική ψηφοφορία.
Ο Αίαντας αρχίζει και χάνει τα λογικά του από αυτή την τροπή των γεγονότων. Εξοργισμένος από αυτή την απόφαση, θόλωσε και με την παρέμβαση της Αθηνάς άρχισε να σκοτώνει τα αιγοπρόβατα των Αχαιών πιστεύοντας ότι είναι οι μισητοί πια συμπολεμιστές του. Νομίζει μάλιστα ότι ένα κριάρι είναι ο Οδυσσέας και το σέρνει στη σκηνή του και το βασανίζει. Το επόμενο πρωί όταν λογικεύτηκε αποφάσισε να αυτοκτονήσει αποφεύγοντας τον εξευτελισμό και την ταπείνωση, έτσι πέφτει πάνω στο ξίφος του και βάζει τέλος στη ζωή του.
Προφητείες
Κατά το πέρας του δέκατου έτους, ένας χρησμός ανέφερε ότι η Τροία θα πέσει μόνο με τα τόξο του Ηρακλή, το οποίο ήταν στην κατοχή του Φιλοκτήτη που βρίσκονταν στη Λήμνο. Για αυτό το σκοπό ο Οδυσσέας και ο Διομήδης τον φέρνουν στην Τρωάδα, του οποίο η πληγή είχε στο μεταξύ επουλωθεί. Κατά τις επερχόμενες συμπλοκές ο Φιλοκτήτης σκότωσε τον Πάρη με το συγκεκριμένο τόξο.
Σύμφωνα με τον Απολλόδωρο ο Έλενος και ο Δηίφοβος ζήτησαν το χέρι της ωραίας Ελένης. Τελικά επικράτησε ο Δηίφοβος και ο Έλενος αποτραβήχτηκε στο όρος Ίδη. Ο Κάλχας ήξερε ότι ο Έλενος γνώριζε για την επερχόμενη καταστροφή της Τροίας, έτσι ο Οδυσσέας τον καταδιώκει και τον αιχμαλωτίζει. Τελικά εξαναγκάζεται μετά από ανάκριση να ομολογήσει πως οι Έλληνες θα νικούσαν μόνο αν έφερναν τα λείψανα του Πέλοπα, όπως και έπραξαν.
Δούρειος Ίππος
Ο πόλεμος έληξε με ένα ιδιαίτερο τέχνασμα. Ο Οδυσσέας επινόησε την κατασκευή ενός μεγάλου σε μέγεθος ομοιώματος ξύλινου κούφιου αλόγου, του Δούρειου Ίππου. Το άλογο ήταν ζώο ιερό για τους Τρώες και πιστευόταν ότι θα το μετακινούσαν, ως φυλακτό, στο εσωτερικό της πόλης τους, αφού είχαν προετοιμαστεί όλες οι συνθήκες που θα έδιναν την εντύπωση ότι οι Έλληνες έφυγαν οριστικά. Το κατασκεύασε ο μηχανικός Επειός, με την καθοδήγηση της Αθηνάς και στο εξωτερικό του έφερε την επιγραφή:
«Αφιερωμένο στην Αθηνά από τους Έλληνες, για την επιστροφή τους στην πατρίδα»
Στον Δούρειο Ίππο εισχώρησε ομάδα Αχαιών με επικεφαλής τον Οδυσσέα, ενώ ο υπόλοιπος στρατός έκαψε το στρατόπεδο προκειμένου να πιστέψουν οι Τρώες ότι η αποχώρησή τους είναι οριστική, και έπλευσαν για την Τένεδο.
Το επόμενο πρωί, οι Τρώες ανακαλύπτουν ότι το αντίπαλο στρατόπεδο είχε εγκαταλειφθεί. Μέσα στον ενθουσιασμό τους πίστεψαν ότι ο δεκαετής πόλεμος έχει λήξει και θεώρησαν ότι πρέπει να μετακινήσουν τον Δούρειο Ίππο στον εσωτερικό της πόλης. Ορισμένοι μεμονωμένοι Τρώες θεώρησαν ότι είναι καταραμένο και πρέπει να το ρίξουν στον γκρεμό ή να το κάψουν. Η κόρη του Πρίαμου Κασσάνδρα και ο ιερέας του Ποσειδώνα Λαοκόων προειδοποίησαν ότι μόνο συμφορά θα φέρει στην πόλη. Αλλά η Κασσάνδρα ενώ είχε την διόραση, από τον Απόλλωνα να μπορεί να προβλέπει γεγονότα, είχε και την κατάρα του, επειδή αθέτησε την υπόσχεσή της να του δοθεί, να μην καταφέρνει να πείθει κανέναν. Στον δε Λαοκόοντα και στους δυο γιους του επιτέθηκαν τεράστια θαλάσσια φίδια τα οποία τους έπνιξαν στην θάλασσα. Ο Αινείας και οι οπαδοί του πιστεύοντας αυτές τις προβλέψεις αποτραβήχτηκαν στο όρος Ίδη. Οι Τρώες τελικά γεμάτοι ενθουσιασμό αποφάσισαν να μεταφέρουν εντός των τειχών τον Δούρειο Ίππο. Μάλιστα επειδή ήταν αρκετά μεγάλο κατασκεύασμα, αναγκάστηκαν να γκρεμίσουν και τμήμα από την κεντρική πύλη της πόλης, τις «Σκαιές Πύλες». Αμέσως μετά ξεχύθηκαν στους δρόμους της πόλης για να γιορτάσουν την επιτυχή έκβαση του πολέμου. Κατά τα μεσάνυχτα όπου ήταν και πανσέληνος ο Σίνων, Αχαιός κατάσκοπος, έκανε σήμα στον Αχαϊκό στόλο στην Τένεδο για να προσεγγίσει, την ίδια στιγμή οι στρατιώτες που βρίσκονταν στον Δούρειο Ίππο βγήκαν και σκότωσαν τους φύλακες.
Η πτώση της Τροίας
Οι Έλληνες μπήκαν στην πόλη και σκότωναν τον πληθυσμό της καθώς κοιμόταν στα σπίτια του. Η σφαγή συνεχίστηκε και την επόμενη μέρα. Όσοι Τρώες πρόλαβαν, πολέμησαν απεγνωσμένοι με ιδιαίτερο πείσμα, παρόλο που βρέθηκαν αιφνιδιασμένοι, ανοργάνωτοι και χωρίς κάποιον ηγέτη να τους καθοδηγήσει. Κάποιοι υπερασπιστές πετούσαν κομμάτια των οροφών των σπιτιών στους κατεστραμμένους δρόμους της πόλεως για να εμποδίσουν τους εισβολείς. Τελικά, οι τελευταίοι αμυνόμενοι χάθηκαν μέσα στην λαίλαπα της καταστροφής και των σφαγών.
Ο Νεοπτόλεμος σκότωσε τον Πρίαμο που είχε καταφύγει ικέτης στο ναό του Δία. Ο Μενέλαος σκότωσε τον Δηίφοβο, τον σύζυγο της Ελένης και κινήθηκε να σκοτώσει και την Ελένη αλλά μόλις αντίκρισε την ομορφιά της χαμήλωσε το ξίφος του και τις συγχώρεσε την απιστία.
Ο Αίας ο Λοκρός, βίασε την Κασσάνδρα στον ναό της Αθηνάς. Εξαιτίας αυτής της ύβρεως αποφασίστηκε από τους Αχαιούς, με προτροπή του Οδυσσέα, να τον λιθοβολήσουν μέχρι θανάτου, αλλά κατέφυγε στο ιερό της Αθηνάς και σώθηκε.
Ο Αντήνορας, που είχε φιλοξενήσει τον Μενέλαο και τον Οδυσσέα, όταν είχαν σταλεί πρεσβεία για να ζητήσουν την Ελένη, δεν πειράχτηκε ούτε ο ίδιος ούτε η οικογένειά του. Ο Τρώας Αινείας μαζί πήρε τον ανήμπορο πατέρα του στην πλάτη και διέφυγε. Σύμφωνα με τον Απολλόδωρο, του επετράπη να φύγει λόγω του ηθικού χαρακτήρα του.
Οι Έλληνες ισοπέδωσαν την πόλη και διαμοίρασαν την λεία. Η Κασσάνδρα δόθηκε στον Αγαμέμνονα, η Ανδρομάχη στον Νεοπτόλεμο και η Εκάβη στον Οδυσσέα.
Οι Έλληνες πέταξαν τον Αστυάνακτα, το βρέφος παιδί του Έκτορα από τα τείχη της πόλης, με σκοπό να αποτρέψουν πιθανή εκδίκηση του όταν θα ενηλικιωνόταν. Επίσης θυσίασαν την Πολυξένη στον τάφο του Αχιλλέα, όπως απαίτησαν οι χρησμοί.
Η Αίθρα, μητέρα του Θησέα που είχε έρθει στην Τροία μαζί με την Ελένη, ηλικιωμένη πια, σώθηκε από τους εγγονούς της, Δημοφώντα και Ακάμαντα.
Η επιστροφή των ηρώων
Οι θεοί είχαν εξοργιστεί από την καταστροφή των ναών και γενικά των ύβρεων που οι Αχαιοί διέπραξαν. Καθώς επέστρεφε ο στόλος, κοντά στην Τήνο ξέσπασε έντονη καταιγίδα. Κατά μία εκδοχή, ο Ναύπλιος για να τους εκδικηθεί παραπλάνησε τον στόλο στέλνοντας εσφαλμένα μηνύματα με κάτοπτρο από το ακρωτήριο του Καφηρέα στην Εύβοια (Κάβο ντόρο) με αποτέλεσμα πολλά πλοία να ναυαγήσουν.
Ο Νέστορας, που υπήρξε ο πιο ευσεβής και ηθικός χαρακτήρας στην εκστρατεία, είχε ασφαλή και γρήγορη επιστροφή στην πατρίδα του. Ο Αίας ο Λοκρός τιμωρήθηκε από την Αθηνά, καθώς η Αθηνά δανείστηκε ένα κεραυνό του Δία και τον πυρπόλησε.
Ο Τεύκρος, γιος του Τελαμώνα και ετεροθαλής αδελφός του Αίαντα δικάστηκε επειδή δεν εμπόδισε τον θάνατο του αδελφού του και απαγορεύτηκε η επιστροφή στην πατρίδα του. Τελικά δεν επανήλθε ποτέ και ίδρυσε την Σαλαμίνα της Κύπρου. Αργότερα οι Αθηναίοι υποστήριξαν ότι ο Τεύκρος καθώς έφυγε παρέδωσε την εξουσία της πατρίδας του στους γιους του Θησέα.
Ο Νεοπτόλεμος ακολούθησε την συμβουλή του Έλενου και ακολούθησαν και οι δύο μαζί χερσαία οδό. Κατά την διαδρομή συνάντησε στην γη των Κικόνων, τον Οδυσσέα και ενταφίασε τον δάσκαλο του Αχιλλέα Φοίνικα. Εν συνεχεία κατέληξε στη γη των Μολοσσών, στην Ήπειρο και απέκτησε ένα γιο με την Ανδρομάχη, τον Μολοσσό ο οποίος έγινε και διάδοχός του στην περιοχή. Για αυτό αργότερα οι βασιλείς της Ηπείρου, καθώς και ο Μέγας Αλέξανδρος υποστήριζαν ότι είναι απόγονοι του Αχιλλέα.
Ο Διομήδης μετά από μια καταιγίδα βρέθηκε στην Λυκία, όπου ο βασιλιάς της Λύκος θα τον θυσίαζε στον Άρη, αλλά η κόρη του βασιλιά Καλλιρρόη τον λυπήθηκε και τον βοήθησε να δραπετεύσει. Μετά κατέληξε στην Αττική, όπου οι Αθηναίοι μη γνωρίζοντας ότι είναι σύμμαχοι του επιτέθηκαν. Τελικά έφτασε στο Άργος, όπου ανακάλυψε ότι η σύζυγός του Αιγιαλεία διέπραττε μοιχεία. Αγανακτισμένος έφυγε για την Αιτωλία. Σύμφωνα με κάποιες πηγές πέρασε και από την νότια Ιταλία όπου ίδρυσε ορισμένες πόλεις.
Ο Φιλοκτήτης μετανάστευσε στην Σικελία, όπου ίδρυσε μια σειρά από πόλεις μεταξύ Κρότωνα και Θουρίων. Μετά από πολεμικές αναμετρήσεις με τους τοπικούς πληθυσμούς ίδρυσε το ιερό του Απόλλωνα όπου και αφιέρωσε το τόξο του Ηρακλή.
Σύμφωνα με τον Όμηρο, ο Ιδομενέας έφτασε στην πατρίδα του, Κρήτη ασφαλής. Κατά μία άλλη εκδοχή το πλοίο του έπεσε σε δυνατή καταιγίδα και ο Ιδομενέας υποσχέθηκε στον Ποσειδώνα ότι θα θυσιάσει τον πρώτο άνθρωπο που θα δει στην πατρίδα, αν θα έφτανε σώος στην πατρίδα. Ο πρώτος που είδε όμως ήταν ο γιος του, τον οποίο και θυσίασε. Τελικά οι θεοί εξοργίστηκαν και ξέσπασε λοιμός στην Κρήτη, και ο λαός του τον έστειλε εξορία στην Καλαβρία της Ιταλίας απ' όπου εν συνεχεία κατέληξε στην Κολοφώνα της Μικράς Ασίας, όπου και πέθανε.
Από τους λιγότερο επιφανείς Αχαιούς ελάχιστοι έφτασαν στις πατρίδες τους.
Μενέλαος
Σύμφωνα με την Οδύσσεια, ο στόλος του Μενέλαου παρασυρμένος από τις θύελλες κατέληξε στην Κρήτη και την Αίγυπτο, όπου τα πέντε εναπομείναντα πλοία ήταν αδύνατο να επιστρέψουν στην πατρίδα λόγω των έντονων ανέμων. Ο Μενέλαος έπρεπε να μιλήσει με τον Πρωτέα, έναν θαλάσσιο θεό, προκειμένου να του γνωρίσει τι ακριβώς θυσίες πρέπει να κάνει στους θεούς για να του εξασφαλίσουν ασφαλή επιστροφή. Σύμφωνα με την «Παλινωδία» του ποιητή του 6ου π.Χ. αιώνα Στησίχορου, όπως αναφέρεται στον «Φαίδρο» του Πλάτωνα, η Ελένη που είχε απηχθεί από τον Πάρη, ήταν απλά ένα ομοίωμά της και η πραγματική Ελένη βρίσκονταν όλο αυτό το διάστημα στην Αίγυπτο, όπου ξανάσμιξε με τον Μενέλαο. Ο Προίτος είχε πει στον Μενέλαο ότι ήταν προορισμένη να πάει στα Ηλύσια πεδία μετά τον θάνατό της. Τελικά, ο Μενέλαος επέστρεψε μαζί με την ωραία Ελένη επτά χρόνια μετά το πέρας του Τρωικού πολέμου.
Αγαμέμνονας
Ο Αγαμέμνονας επέστρεψε στον Άργος μαζί με την Κασσάνδρα. Η σύζυγός του Κλυταιμνήστρα είχε όμως συνάψει εξωσυζυγική σχέση με τον Αίγισθο, γιο του Θυέστη και ξάδελφο του ίδιου. Πιθανότατα ως εκδίκηση για την θυσία της Ιφιγένειας, η Κλυταιμνήστρα οργάνωσε ολόκληρο σχέδιο μαζί με τον εραστή της για να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα. Η Κασσάνδρα ενώ προέβλεψε τον θάνατο του και τον πληροφόρησε, δεν κατάφερε να πείσει τον Αγαμέμνονα ο οποίος την περιφρόνησε και δεν της έδωσε καμία σημασία. Τελικά δολοφονήθηκε ενώ βρισκόταν στο λουτρό αμέριμνος. Μετά από χρόνια, ο γιος του Αγαμέμνονα, Ορέστης θα πάρει εκδίκηση σκοτώνοντας την μητέρα του και τον εραστή της και ταυτόχρονα ανεβαίνοντας στον θρόνο των Μυκηνών.
Οδυσσέας
Οι περιπέτειες του Οδυσσέα ήταν ιδιαίτερα επίπονες και διήρκεσαν δέκα έτη. Περιγράφονται στο δεύτερο έπος του Ομήρου, την Οδύσσεια. Κατά το διάστημα αυτό ο Οδυσσέας ταξίδεψε σε χώρες εντελώς άγνωστες για τους Αχαιούς και έζησε πολλές περιπέτειες: συνάντησε τον Κύκλωπα Πολύφημο και μίλησε με Τειρεσία στον Κάτω Κόσμο. Ταξίδεψε στην Θρηνακία, όπου οι άντρες του έφαγαν τα ιερά κοπάδια του θεού Ήλιου. Για αυτή την ύβρη τα πλοία του Οδυσσέα καταστράφηκαν και τα πληρώματά τους πνίγηκαν. Εν συνεχεία κατέληξε στην νήσο Ωγυγία και έζησε με τη νύμφη Καλυψώ. Όταν συμπλήρωσε επτά έτη με την νύμφη έφτιαξε μια μικρή σχεδία με την οποία κατέληξε στην Σχερία, όπου κατοικούσαν οι Φαίακες, η οποίοι του παρείχαν όλα τα μέσα για να επιστρέψει στην Ιθάκη.
Όταν έφτασε στην πατρίδα του, αρχικά ήταν μεταμφιεσμένος ως ηλικιωμένος ζητιάνος. Ανακάλυψε ότι η σύζυγός του, Πηνελόπη ήταν πιστή σε αυτόν κατά τη διάρκεια των 20 ετών της απουσίας του, παρόλο που οι μνηστήρες είχαν εγκατασταθεί στο ανάκτορό του περιμένοντας την απόφασή της να επιλέξει νέο σύζυγο. Τελικά με την βοήθεια του γιου του Τηλέμαχου, της προστάτιδάς του θεάς Αθηνάς και του χοιροβοσκού Εύμαιου κατάφερε με ενέδρα να σκοτώσει τους μνηστήρες και να ανακτήσει το βασίλειο και τη σύζυγό του.
Ιστορική βάση του Τρωικού πολέμου
Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ακράδαντα ότι ο Τρωικός πόλεμος ήταν πραγματικό γεγονός, όπως και οι περισσότερες αφηγήσεις της ελληνικής μυθολογίας. Ο Θουκυδίδης, ο οποίος γενικά διακατέχονταν από πνεύμα αμφισβήτησης, θεωρεί τον πόλεμο ιστορικό γεγονός, αλλά αμφιβάλει αν ο στόλος των Ελλήνων ανέρχονταν σε 1.186 πλοία. Ο Ευριπίδης υιοθέτησε μια παρόμοια άποψη, μεταλλάσσοντας όμως πολλά στοιχεία της αρχικής αφήγησης. Κατά τον 19ο αιώνα στον δυτικό κόσμο γενικά πιστεύονταν ότι το γεγονός του πολέμου αποτελεί απλά ένα μύθευμα και όπως και η ίδια η Τροία, αλλά και όλες οι άλλες τοποθεσίες που αναφέρονται στις σχετικές πηγές. Το 1870 ο Γερμανός αρχαιολόγος Ερρίκος Σλήμαν πιστεύοντας αυτές τις αρχαίες αφηγήσεις, ανακάλυψε τα ερείπια της Τροίας και των Μυκηνών. Σήμερα, η αρχαιολογική και ιστορική κοινότητα έχει αποδείξει ότι πράγματι διεξήχθη ο Τρωικός πόλεμος, όμως τα ακριβή γεγονότα της πολιορκίας όπως περιγράφονται κυρίως από τον Όμηρο είναι υπό αμφισβήτηση.
Τον Νοέμβριο του 2001 ομάδα γεωλόγων παρουσίασε μια ενδιαφέρουσα μελέτη σχετικά με τη μορφολογία του χώρου της Τρωάδας. Τα συμπεράσματα της μελέτης ανέφεραν ότι η μορφολογία της ευρύτερης περιοχής είναι σε απόλυτη συμφωνία με τα σχετικά στοιχεία που μας δίνει η Ιλιάδα και η Γεωγραφία του Στράβωνα. Σημειώνοντας ακόμη και τη θέση του στρατοπέδου των Αχαιών στα παράλια της περιοχής, αλλά και πολλές άλλες τοποθεσίες.
Από τον 20ο αιώνα πολλοί ερευνητές προσπάθησαν να διαφωτίσουν το θέμα του Τρωικού πολέμου μέσω αρχαίων αιγυπτιακών και χεττιτικών κειμένων του 13ου-12ου αιώνα π.Χ. Οι πηγές αυτές δίνουν γενικές πληροφορίες για τις διπλωματικές σχέσεις μεταξύ των τότε μεγάλων κρατών, αλλά δεν ξεκαθαρίζουν αν πράγματι έγινε ο πόλεμος. Χεττιτικές επιγραφές, αναφέρονται σε ένα μεγάλο βασίλειο στα δυτικά του Αιγαίου, το ονομάζουν Αχιγιάβα (πιθανόν κοινή ρίζα με το Αχαΐα δηλ., χώρα των Αχαιών),του οποίου ο βασιλιάς αναφέρουν ήταν ισοδύναμος του Χετταίου βασιλιά. Επίσης, γίνεται λόγος και για μια συνομοσπονδία πόλεων (Ασσούα, πιθανή σχέση με τον αρχαίο ελληνικό όρο Ασία) στη βορειοδυτική Μικρά Ασία και την απέναντι θρακική ακτή, στην οποία ανήκει και η πόλη Ιουλούσα, οι μελετητές θεωρούν ότι πρόκειται για το Ίλιο (Τροία). Σε ένα χεττιτικό κείμενο, αναφέρεται ως βασιλιάς της κάποιος Αλακάσαντου, όνομα που πιθανόν αναφέρεται στον γιο του Πριάμου Πάρη, που ονομάζονταν και Αλέξανδρος. Σε κάποιο άλλο κείμενο (περίπου 1250 π.Χ.) που διασώζεται αποσπασματικά και απευθύνεται στον βασιλιά των Αχαιών (Αχιγιάβα), αναφέρει ότι στην περιοχή της Τροίας είχαν εμπλακεί δυνάμεις και των δύο μεγάλων βασιλείων.
Η συνομοσπονδία των πόλεων στην οποία ανήκε η Τροία κατά την Χετταιο-Αιγυπτιακή μάχη στο Καντές της σημερινής Συρίας (περίπου 1240-1210 π.Χ.), ενώ αρχικά ήταν να πολεμήσει με το μέρος των Χετταίων, τάχθηκε με τους Αιγύπτιους. Τις επόμενες δεκαετίες οι Χετταίοι εκστράτευσαν εναντίον αυτής της συνομοσπονδίας αλλά δεν κατάφεραν να την υποτάξουν. Είναι πιθανόν ο Τρωικός πόλεμος να ήταν εκτεταμένη πολεμική σύγκρουση μεταξύ Αχαιών και της συνομοσπονδίας αυτής που ανήκε και η πόλη της Τροίας (Ασσούα, κατά τα Χετιτικά αρχεία). Αυτό συμβαδίζει και με τις αρχαίες αφηγήσεις: αποβίβαση στην Μυσία, εκστρατείες του Αχιλλέα και του Αίαντα του Τελαμώνιου σε Φρυγία και Θράκη.
Τέχνες
Ο Τρωικός πόλεμος ενέπνευσε αμέτρητα έργα που η απαρίθμηση τους είναι αδύνατη ακόμη και μέσα σε ένα βιβλίο μέσου μεγέθους. Η απεικόνιση σκηνών του Τρωικού πολέμου ήταν αγαπημένο θέμα Ρωμαίων καλλιτεχνών, καθώς και μεταγενέστερα μεσαιωνικών και αναγεννησιακών ζωγράφων. Θέματα του πολέμου έχουν εμπνεύσει και νεώτερους καλλιτέχνες όπως τον Πάμπλο Πικάσσο. Η μεγάλη απήχηση στις τέχνες οφείλεται στο γεγονός ότι, ιδιαίτερα η Ιλιάδα, αποτέλεσε αναπόσπαστο κομμάτι της παιδείας διαχρονικά, προβάλλοντας ιδεώδη και ηθικές αξίες. Δίνονται παρακάτω μερικά από τα ονομαστότερα έργα που ο πόλεμος αυτός και τα επακόλουθά του ενέπνευσαν (δεν αναφέρονται τα σχετικά με την Οδύσσεια).
Εικαστικά :
- Το σύμπλεγμα του Λαοκόοντα (Ρώμη, Μουσεία Βατικανού).
- Γκρέκο : Λαοκόων (Ουάσιγκτον, Εθνική Πινακοθήκη).
- Λούκα Τζορντάνο, Η κρίση του Πάριδος (Αγία Πετρούπολη, Μουσείο Ερμιτάζ).
- Τζοβάννι Μπαττίστα Τιέπολο : κύκλος τοιχογραφιών στην Βίλλα Βαλμαράνα (Βιτσέντσα).
- Φραντσέσκο Πριματίτσο, Η απαγωγή της Ελένης (Barnard Castle, Bowes Museum).
- Γκουίντο Ρένι, Η απαγωγή της Ελένης (Παρίσι, Λούβρο).
- Ρούμπενς, Η κρίση του Πάριδος (Μαδρίτη, Μουσείο του Πράντο και δύο ακόμη πίνακες με το ίδιο θέμα στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου).
- Βαν Ντάυκ, Ο Οδυσσέας ανακαλύπτει τον Αχιλλέα στη Σκύρο (Πύργος Βάισσενστάιν, Πόμμερσφέλντεν)
- Νικολά Πουσσέν, Ο Οδυσσέας ανακαλύπτει τον Αχιλλέα στη Σκύρο (Βοστώνη, Μουσείο Καλών Τεχνών).
- Κλωντ Λορραίν, Ο Οδυσσέας επιστρέφει την Χρυσηίδα στον πατέρα της (Παρίσι, Λούβρο).
- Ζακ-Λουϊ Νταβίντ, Η Ανδρομάχη θρηνεί τον Έκτορα (Παρίσι, Λούβρο). Ο μηνίων Αχιλλεύς (Fort Worth Texas, Kimbell Art Museum).
- Γκυστάβ Μορώ, Η Ελένη κάτω από τα τείχη της Τροίας (Παρίσι, ΜουσείοΜορώ).
- Τζόρτζο ντε Κίρικο, Έκτωρ και Ανδρομάχη (πίνακας στο Μιλάνο, συλλογή Ματτιόλι) και γλυπτά με το ίδιο θέμα στην Ρώμη (Βίλλα Μποργκέζε) και στην Οσάκα.
Λογοτεχνία :
- Αισχύλου, Ορέστεια
- Ευριπίδη Ελένη, Ανδρομάχη, Ιφιγένεια η εν Αυλίδι, Ιφιγένεια η εν Ταύροις, Ορέστης, Ρήσος, Εκάβη, Ηλέκτρα, Τρωάδες
- Σοφοκλή Αίας, Φιλοκτήτης, Ηλέκτρα
- Οβίδιου Epistulae Heroidum
- Στάτιου, Achilleïs
- Μπενουά ντε Σαιντ Μωρ, Roman de Troie (περί το 1160)
- Τζόφρεϋ Τσώσερ, Troilus and Criseyde (περί το 1380)
- Σαίξπηρ, Troilus and Cressida, 1602
- Ρακίνα, Andromaque 1667. Iphigénie 1794
- Γιοστ φαν ντεν Φόντελ, Palamedes 1624. Hecuba, 1626
- Γκαίτε, Iphigenie auf Tauris, 1786. - Faust II 1832 (Ο Φάουστ και η Ελένη της Σπάρτης)
- Χάινριχ, Κλάιστ, Penthesilea 1808
- Ευγένιου Ο’ Νηλ, Mourning becomes Electra (Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα), 1931 (προσαρμογή του μύθου των Ατρειδών στην εποχή του Αμερικανικού εμφυλίου πολέμου).
- Ζαν Ζιρωντού, La guerre de Troie n'aura pas lieu (Ο πόλεμος της Τροίας δεν θα γίνει) 1935.
Όπερα :
- Χένρυ Πέρσελ, Dido and Aeneas, 1688.
- Τζων Γκαίυ, Achilles, 1733
- Πόρπορα, Ifigenia in Aulide, 1735
- Κρίστοφ Βίλιμπαλντ Γκλουκ, Paride ed Elena, 1770. Iphigenie en Aulide, 1774. Iphigenie en Tauride 1779.
- Μότσαρτ, Idomeneo, 1781.
- Εκτόρ Μπερλιόζ, Les Troyens, 1856-8
- Ζακ Όφφενμπαχ, La belle Hélène,1864.
- Ρίχαρντ Στράους, Elektra 1909
- Ουϊλλιαμ Ουώλτον, Troilus and Cressida, 1947-1954.
- Μίκαελ Τίππεττ, King Priam, 1958-61.
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες έργα του κινηματογράφου και της τηλεόρασης είχαν ως θέμα τον Τρωικό πόλεμο, με κυριότερο την αμερικανική παραγωγή Τροία (2004), με τον Αχιλλέα να ενσαρκώνει ο Μπραντ Πιτ.
Επιστήμες
Στην αστρονομία, ο όρος Τρωικός αναφέρεται σε μικρά ουράνια σώματα που μοιράζεται την ίδια τροχιά με έναν πλανήτη ή δορυφόρο και βρίσκονται σε δύο, κάθε φορά, συγκεκριμένες θέσεις πριν και μετά από αυτόν. Το όνομα προέρχεται από τους τρωικούς αστεροειδής του Δία, οι οποίοι είχαν πάρει τα ονόματά τους από ήρωες του Τρωικού πολέμου. Μάλιστα, κάθε νέος αστεροειδής του Δία σε αυτές τις θέσεις παίρνει το όνομά του από ήρωες του Τρωικού πολέμου. Στους τρωικούς αστεροειδής που προηγούνται του Δια δίνονται ονόματα από τους Έλληνες ήρωες («Ελληνικό στρατόπεδο») ενώ σε αυτούς που ακολουθούν τον Δία δίνονται ονόματα Τρώων ηρώων («Τρωικό στρατόπεδο»).
Στην επιστήμη υπολογιστών, ο δούρειος ίππος (trojan horse ή απλά trojan) είναι ένα κακόβουλο πρόγραμμα που ξεγελάει τον χρήστη και τον κάνει να πιστεύει ότι εκτελεί κάποια χρήσιμη λειτουργία ενώ στα κρυφά εγκαθιστά στον υπολογιστή του επιβλαβές λογισμικό.