Όσοι ζούμε στην Ευρώπη και την Αμερική, είμαστε εξοικειωμένοι με αυτό το «σατανικό» εργαλείο που λέγεται πιρούνι. Οι υπόλοιποι λαοί του κόσμου, έχουν καταφέρει και επιζούν χωρίς αυτό. Το ξέρατε όμως ότι το πιρούνι είναι ένα από τα πιο πρόσφατα εργαλεία και ότι στην Ευρώπη διαδόθηκε μόλις τον 18ο αιώνα, ενώ στην Αμερική, μόλις τον 19ο;
Από τα «εργαλεία» που βρίσκονται καθημερινά στο τραπέζι μας και μας βοηθούν να τρώμε, το πιο παλιό είναι το μαχαίρι, ο καλοακωνισμένος απόγονος του τσεκουριού, ένα από τα πρώτα εργαλεία του ανθρώπου. Περίπου την ίδια εποχή, με το τσεκούρι, επινοήθηκε και το κουτάλι, καθώς ήταν άμεση η ανάγκη συγκέντρωσης των υγρών για τον πρώτο άνθρωπο. Το πιρούνι, όμως, είναι αρκετά πιο πρόσφατο, όσο κι αν το σχήμα του ήταν γνωστό, από τότε που οι άνθρωποι φαντάζονταν τον Ποσειδώνα και την τρίαινά του. Οι αρχαίοι Έλληνες, όσο κι αν τιμούσαν τον Ποσειδώνα και φιλοτεχνούσαν εξαίρετα αγάλματα με την τρίαινα να «ανακατεύει» τις θάλασσες, στο τραπέζι τους χρησιμοποιούσαν κουτάλια, μαχαίρια και τα χέρια τους, μέχρι κάποια εποχή.
Οι πρώτες σποραδικές εμφανίσεις του πιρουνιού τοποθετούνται χρονικά στον 8ο ή 9ο αιώνα, όπου υπάρχουν και αναφορές για Πέρσες ευγενείς που χρησιμοποιούσαν ένα παράξενο μυτερό εργαλείο στο φαγητό τους. Σαφέστερες αναφορές όμως, μιλούν για το Βυζάντιο και τη χρήση του πιρουνιού εκεί, κατά τον 11ο αιώνα. Ένα εικονογραφημένο χειρόγραφο της εποχής, δείχνει δύο άντρες να χρησιμοποιούν «πιρουνοειδή» στο γεύμα τους και τον Άγιο Πέτρο Δαμιανό, έναν ερημίτη και ασκητή, να ασκεί κριτική σε μία Ενετή πριγκίπισσα, γεννημένη στο Βυζάντιο, λέγοντας: «Ήταν τέτοια η πολυτέλεια των συνηθειών της που ... δεν δεχόταν να αγγίξει το φαγητό με τα δάχτυλά της, αλλά διέταζε τους ευνούχους της να το κόψουν σε μικρά κομμάτια, τα οποία τοποθετούσε πάνω σε ένα χρυσό όργανο με δύο μύτες, κι έτσι έφερνε το φαγητό στο στόμα της». [Ο μετέπειτα θάνατος της κοπέλας από πανούκλα, αποδόθηκε από τον Δαμιανό στην θεία δίκη λόγω της ματαιοδοξίας της. Είδατε σε τι συμπεράσματα οδηγεί ένα πιρούνι;]
Μαχαιροπίρουνα από τη Γαλλία. Χρονολογούνται στα τέλη του 16ου αιώνα, αρχές του 17ου
Πολύς καιρός έχει περάσει από τότε, αλλά το πιρούνι συνέχισε να μην αποτελεί το πλέον αγαπημένο εργαλείο των Χριστιανών, καθώς θύμιζε πολύ το δίκρανο του Εωσφόρου. Άλλωστε, κατά τον μεσαίωνα, η δυτική κουζίνα απαρτιζόταν κατά κύριο λόγο από μεγάλα κομμάτια ψωμιού που «φιλοξενούσαν» πάνω τους ψημένο κρέας και λαχανικά. Οπότε οι άνθρωποι της εποχής, χειρίζονταν αυτό το φαγητό με τα χέρια τους. Οτιδήποτε δεν μπορούσαν να διαχειριστούν με το χέρι, είχαν γι αυτό το μαχαίρι και το κουτάλι. Τα πιρούνια, που ξεκίνησαν το μακρύ ταξίδι τους από το Βυζάντιο και πέρασαν στην Ιταλία, έφτασαν στη Γαλλία με την Αικατερίνη των Μεδίκων το 1533, όταν πήγε στη Γαλλία να παντρευτεί τον Ερρίκο Β’. Η Αικατερίνη διαμόρφωσε τη δική της «μοναρχική» κουλτούρα που συμπεριλάμβανε μεγάλες γιορτές και επίδειξη δύναμης. Μέρος αυτής της κουλτούρας ήταν και το φαγητό που κανόνιζε πάντα να είναι υπερπαραγωγή, με εμπνευσμένες συνταγές και φυσικά, συγκεκριμένους τρόπους στο τραπέζι. Όποιος ήθελε λοιπόν να ανήκει στην αυλή της Αικατερίνης, θα έπρεπε να ακολουθήσει το δικό της πρωτόκολλο και κατά τη διάρκεια του γεύματος. Δηλαδή να χρησιμοποιεί και το πιρούνι.
Σκεύη από ατσάλι και σίδερο. Γαλλία 1550-1600
Εκείνη την εποχή, τα περισσότερα πιρούνια είχαν δύο μύτες και η χρήση τους περιοριζόταν, είτε για να συγκρατήσουν ένα κομμάτι κρέας, είτε (σε μικρότερο μέγεθος) για να χρησιμοποιηθούν στην κατανάλωση γλυκών και επιδορπίων στο τέλος ενός γεύματος. Είναι αστείο πάντως να παρακολουθήσει κανείς την αντιμετώπιση των πιρουνιών μέσα στους αιώνες από ιστορικές αναφορές. Ένα ανώνυμο αλληγορικό μυθιστόρημα του 1605, που αναφερόταν σκωπτικά στους αυλικούς του Ερρίκου του 3ου, περιγράφει ένα φανταστικό πληθυσμό ερμαφρόδιτων νησιωτών, των οποίων η συμπεριφορά χαρακτηριζόταν από θεατρινισμό, υποκρισία και οι οποίοι, φυσικά, έτρωγαν με... πιρούνια. Υπάρχουν δε αναφορές πως οι Βρετανοί ναύτες, μέχρι το1897 δεν έτρωγαν με πιρούνι γιατί το θεωρούσαν... θηλυπρεπές.
Μαχαιροπίρουνο για επιδόρπιο. Γαλλά, τέλη 19ου αιώνα
Κι όμως, περνώντας τα χρόνια οι άνθρωποι εξοικειώθηκαν με τη χρήση πιρουνιού και οι γυναίκες των πιο εύπορων σπιτιών, όταν αγόραζαν τα σερβίτσια που θα κοσμούσαν τα δείπνα τους, σιγά σιγά περιελάμβαναν το νέο αυτό εργαλείο στις παραγγελίες τους. Από την εποχή του Ερρίκου του 3ου βέβαια, μέχρι τη σήμερα, το πιρούνι έχει αλλάξει σχεδιαστικά και μόλις τον19ο αιώνα εδραιώθηκε ως καθημερινό εργαλείο σε κάθε δυτικό σπίτι. Σας φαίνεται πολύ πρόσφατο αυτό; Θυμηθείτε πως ο νυχοκόπτης, ένα άλλο πολύ κοινό εργαλείο που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας, εφευρέθηκε περίπου την ίδια εποχή.
Διάφορα είδη πιρουνιών: επιδορπίου, σαλάτας, δείπνου, κρέατος κ.α.
Όσο όμως κι αν ο δυτικός κόσμος μπορεί να υπερηφανεύεται ότι έφτιαξε το savoir vivre πίσω από το τεχνολογικό και τεχνικό επίτευγμα του... πιρουνιού, άλλη μία φορά αποδεικνύεται πως ο αραβικός κόσμος και το Βυζάντιο, βρισκόταν πολύ μπροστά σε θέματα πολιτισμού. Για τους Ευρωπαίους, χρειάστηκαν περισσότερα από 600 χρόνια να υιοθετήσουν την λογική ότι δεν χρειάζεται να πιάνουν το φαγητό με τα χέρια τους. Για τους Πέρσες και τους Βυζαντινούς, όμως, ήταν πια «παλιά νέα».