Ο Ρόαλντ Ένγκελμπρεγκτ Γκράβνινγκ Αμούνδσεν (Roald Engelbregt Gravning Amundsen) (16 Ιουλίου 1872 - 18; Ιουνίου 1928) ήταν Νορβηγός εξερευνητής των πολικών περιοχών. Ηγήθηκε της Ανταρκτικής αποστολής του 1910-1912 η οποία ήταν η πρώτη που έφτασε στο Νότιο Πόλο.
Ο Αμούνδσεν γεννήθηκε σε οικογένεια Νορβηγών πλοιοκτητών και καπετάνιων στο Μπόργκε κοντά στο Σάρπσμποργκ. Ο πατέρας του ήταν ο Γιενς Αμούνδσεν. Εμπνευσμένος από το εγχείρημα του Φρίνττγιοφ Νάνσεν να διασχίσει την Γροιλανδία το 1888, αποφάσισε να αφιερώσει τη ζωή του στις εξερευνήσεις.
Πρώτες αποστολές
Ο Αμούνδσεν έλαβε μέρος στην Βελγική Ανταρκτική Αποστολή (1897-1899). Το πλοίο της αποστολής Μπελγκίκα, υπό την ηγεσία του Αντριάν ντε Ζερλάς, έγινε το πρώτο πλοίο που διαχείμασε στην Ανταρκτική. Στο πλήρωμα υπήρχε και ένας Αμερικανός γιατρός, ο Φρέντερικ Κουκ, ο οποίος πιθανότατα έσωσε το πλήρωμα από σκορβούτο, γεγονός που αποτέλεσε σημαντικό μάθημα για τις μελλοντικές αποστολές του Αμούνδσεν.
Βορειοδυτικό Πέρασμα
Το 1903 ο Αμούνδσεν ηγήθηκε της πρώτης αποστολής που διέσχισε το Βορειοδυτικό Πέρασμα μεταξύ του Ατλαντικού και του Ειρηνικού Ωκεανού, μαζί με άλλους έξι στο πλοίο Gjøa.
Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού αυτού ο Αμούνδσεν μελέτησε τον τοπικό πληθυσμό των Νετσίλικ για να μάθει Αρκτικές ικανότητες επιβίωσης και σύντομα υιοθέτησε την ενδυμασία τους. Από αυτούς έμαθε και να χρησιμοποιεί σκυλιά έλξης ελκήθρων.
Νότιος Πόλος
Μετά το Βορειοδυτικό Πέρασμα ο Αμούνδσεν έκανε σχέδια για να πάει στον Βόρειο Πόλο. όταν όμως πληροφορήθηκε το 1909 πως αρχικά ο Φρέντερικ Κουκ και έπειτα ο Ρόμπερτ Πίρι είχαν ήδη επιτύχει το εγχείρημα αυτό, άλλαξε τα σχέδιά του. Χρησιμοποιώντας το πλοίο του Φρίνττγιοφ Νάνσεν Fram ('Εμπρός') άλλαξε την πλεύση του προς την Ανταρκτική το 1910.
Ο Αμούνδσεν δεν είπε σε κανέναν για την αλλαγή των σχεδίων του πέρα από τον αδερφό του Λέον και τον Θόρβαλντ Νίλσεν, πλοίαρχο του Fram. Φοβόταν πως αν ο Νάνσεν μάθαινε για την αλλαγή θα ανακαλούσε τη χρήση του Fram. Και πιθανόν δεν ήθελε να ξυπνήσει τις διαθέσεις του Ρόμπερτ Φάλκον Σκοτ, ώστε να μην έχει ανταγωνιστή στο εγχείρημά του. Το νέο μαθεύτηκε δημοσίως μόνο στις 2 Οκτωβρίου.
-el.svg)
Στις 14 Ιανουαρίου 1911 έφτασαν στην ανατολική άκρη του Ρος Άις Σελφ στην τοποθεσία που είναι γνωστή ως Κόλπος των Φαλαινών. Ο Αμούνδσεν έθεσε εκεί τη βάση του και την ονόμασε Φραμχέιμ, δηλαδή, 'Σπίτι του Φραμ'. Η βάση ήταν 96 χλμ εγγύτερα του Πόλου απ' ότι η τοποθεσία όπου διέμενε η αντίπαλη Βρετανική αποστολή του Σκοτ. Ο Σκοτ θα ακολουθούσε την διαδρομή, που είχε ανακαλύψει ο Έρνεστ Σάκλετον, από τον Παγετώνα του Μπέαρντμορ προς το Ανταρκτικό Οροπέδιο. Ο Αμούνδσεν έπρεπε να βρει ένα δικό του καινούριο μονοπάτι ώστε ακολουθώντας το να ανέβει τα Υπερ-Ανταρκτικά Όρη για να φτάσει στο Πολικό Οροπέδιο.
Κατά τον Φεβρουάριο, Μάρτιο και αρχές Απριλίου ο Αμούνδσεν και οι άντρες του έστησαν αποθήκες προμηθειών στις 80°, 81° και 82° Νοτίως, κατά μήκος μιας γραμμής που οδηγούσε στον Πόλο. Αυτό του έδωσε εμπειρία των συνθηκών στο Ρος Άις Σελφ και παρείχε σημαντικές δοκιμές για τον εξοπλισμό τους. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα στο Φραμχέιμ ασχολήθηκαν με την βελτίωση του εξοπλισμού τους, ιδιαιτέρως των ελκήθρων. Τα έλκηθρα αυτά, του ιδίου είδους και κατασκευαστή με αυτά που χρησιμοποιούσε ο Σκοτ, ζύγιζαν 165 λίβρες. Κατά τον χειμώνα, ο Όλαφ Μπγιάαλαντ κατάφερε να μειώσει το βάρος τους στις 48 λίβρες. Στις 4 Φεβρουαρίου 1911, μέλη της ομάδας του Σκοτ στην Νέα Γη επισκέφτηκαν φιλικά την βάση του Αμούνδσεν στο Φραμχέιμ.
Ο Αμούνδσεν έκανε ένα λάθος ξεκίνημα για τον Πόλο στις 8 Σεπτεμβρίου 1911. Οι θερμοκρασίες είχαν αυξηθεί, δίνοντας την εντύπωση βελτίωσης των καιρικών συνθηκών. Η Πολική ομάδα αποτελείτο από οκτώ άτομα, τους Όλαφ Μγιάαλαντ, Χέλμερ Χάνσσεν, Σβέρρε Χάσσελ, Όσκαρ Βίστινγκ, Γιόργκεν Στούμπερουντ, Χγιάλμαρ Γιοχάνσεν, Κρίστιαν Πρέστρουντ και Αμούνδσεν. Λίγο μετά την αναχώρησή τους η θερμοκρασία έπεσε κάτω από τους -50 °C (-60 °F). Στις 12 Σεπτεμβρίου αποφάσισαν να φτάσουν στην αποθήκη των 80°, να εναποθέσουν τις προμήθειές τους και να γυρίσουν πίσω στο Φράμχειμ περιμένοντας θερμότερες συνθήκες. Έφτασαν στην Αποθήκη στις 15 Σεπτεμβρίου, απ' όπου έφυγαν βιαστικά προς το Φράμχεϊμ. Οι Πρέστρουντ και Χάνσσεν υπέστησαν κρυοπαγήματα στις φτέρνες τους κατά τη διάρκεια της επιστροφής. Μετά την επιστροφή ο Γιοχάνσεν έθεσε ανοιχτά ζήτημα μη καλής λήψης αποφάσεων από τον Αμούνδσεν. Ο Αμούνδσεν έπειτα από όλα αυτά επανοργάνωσε την Πολική ομάδα. Ο Πρέστρουντ, μαζί με τους Στούμπερουντ και Γιοχάνσεν, ανέλαβαν την αποστολή εξερεύνησης της Γης του Εδουάρδου Ζ'. Έτσι ο Γιοχάνσεν χωρίστηκε από την Πολική ομάδα.
Η νέα Πολική ομάδα, με τους Μπγιάαλαντ, Χάνσσεν, Βίστινγκ, Χάσσελ και Αμούνδσεν, ανεχώρησαν στις 19 Οκτωβρίου 1911. Πήραν μαζί τους τέσσερα έλκηθρα και 52 σκυλιά. Στις 23 Οκτωβρίου, έφτασαν την Αποθήκη στις 80°Ν, και στις 3 Νοεμβρίου την Αποθήκη των 82°. Στις 15 Νοεμβρίου, έφτασαν το γεωγραφικό πλάτος των 85°Ν και έφτασαν στην βάση των Υπερ-Ανταρκτικών Ορέων. Η αναρρίχηση κατά μήκος του Παγετώνα Άξελ Χέιμπεργκ ήταν ευκολότερη απ' ό,τι περίμεναν. Έφτασαν στην άκρη του Πολικού Οροπεδίου στις 21 Νοεμβρίου. Εδώ κατασκήνωσαν στην τοποθεσία που ονόμασαν "Χασάπικο", όπου σκότωσαν 24 από τα εναπομείναντα σκυλιά. Μερικά από τα πτώματα ταΐστηκαν στα υπόλοιπα σκυλιά. Οι μεγάλες χιονοπτώσεις και ο άσχημος καιρός βαθμιαία αυξάνονταν καθώς διέσχιζαν την 'Αίθουσα χορού του διαβόλου', μια περιοχή με τεράστια ρωγμή. Διέσχισαν τις 87°Ν στις 4 Δεκεμβρίου, και στις 7 Δεκεμβρίου, έφτασαν στο γεωγραφικό πλάτος του απώτερου νότου του Σάκλετον, στις 88°23'Ν, 180χλμ (97 ναυτικά μίλια) από τον Νότιο Πόλο.
Στις 14 Δεκεμβρίου 1911, η ομάδα των πέντε, με 16 σκυλιά, έφτασαν στον Πόλο. Έφτασαν 35 μέρες πριν από την ομάδα του Σκοτ. Ο Αμούνδσεν ονόμασε την βάση του στον Νότιο Πόλο Πόλχειμ, 'Σπίτι του Πόλου'. Επίσης μετονόμασε το Ανταρκτικό Οροπέδιο σε Οροπέδιο του Βασιλιά Χάακον Ζ'. Άφησαν μια μικρή σκηνή και γράμμα που δήλωνε το κατόρθωμά τους, για την περίπτωση που δεν επέστρεφαν ασφαλείς στο Φραμχέιμ.
Η μεγάλη εμπειρία του Αμούνδσεν, η προσεκτική προετοιμασία και η χρήση των καλύτερων σκύλων έλξης ελκήθρου που ήταν διαθέσιμοι (Γροιλανδικά χάσκυ) απέδωσαν. Επέστρεψαν στο Φραμχέιμ στις 25 Ιανουαρίου 1912 με ένδεκα σκύλους. Το ταξίδι είχε διαρκέσει 99 ημέρες, η απόσταση που διανύθηκε ήταν περίπου 1.860 μίλια.
Η επιτυχία του Αμούνδσεν δεν κοινοποιήθηκε δημοσίως μέχρι τις 7 Μαρτίου 1912, όταν κατέφτασε στο Χόμπαρτ στην Αυστραλία. Ο Αμούνδσεν αφηγήθηκε το ταξίδι του στο βιβλίο Ο Νότιος Πόλος: Μια Αφήγηση της Νορβηγικής Ανταρκτικής Αποστολής στο 'Fram', 1910-1912.
Μεταγενέστερη ζωή
Μετά από διάφορες άλλες αποστολές, συμπεριλαμβανομένης της διάσχισης του Αρκτικού με το αερόπλοιο Νόργκε, ο Αμούνδσεν εξαφανίστηκε στις 18 Ιουνίου 1928 ενώ πετούσε σε μια αποστολή διάσωσης με τον διάσημο Νορβηγό πιλότο Λέιφ Ντίτριχσον, τον Γάλλο πιλότο Ρενέ Ζιλμπώ (René Guilbaud) και τρεις άλλους Γάλλους, προς αναζήτηση των χαμένων μελών του πληρώματος του Ιταλού Ουμπέρτο Νομπίλε, του οποίου το νέο αερόπλοιο Ιτάλια είχε συντριβεί ενώ επέστρεφε από τον Βόρειο Πόλο. Έπειτα, βρέθηκε κοντά στην ακτή του Τρόμσο, μια βάρκα από το Γαλλικό υδροπλάνο Latham 47, στο οποίο επέβαινε, η οποία είχε πρόχειρα φτιαχτεί ως ναυαγοσωστική σχεδία. Πιστεύεται πως το αεροπλάνο συνετρίβη σε ομίχλη στην Θάλασσα Μπάρεντς, και πως ο Αμούνδσεν σκοτώθηκε στην συντριβή, ή πέθανε λίγο μετά. Το σώμα του δεν βρέθηκε ποτέ. Η έρευνα για τον Αμούνδσεν σταμάτησε από την Νορβηγική Κυβέρνηση τον Σεπτέμβριο. Μια πρόσφατη ανακάλυψη (2003) προτείνει πως το αεροπλάνο κατέπεσε βορειοδυτικά του Νησιού Μπέαρ.
Πολλές τοποθεσίες αλλά και με άλλους τρόπους τιμούν το όνομα του Αμούνδσεν. Μεταξύ αυτών:
- Ο Σταθμός Νότιου Πόλου Αμούνδσεν-Σκοτ έχει ονομαστεί από κοινού προς τιμήν αυτού και του αντιπάλου του
- Η Θάλασσα Αμούνδσεν, πέρα από την ακτή της Ανταρκτικής
- Ο Παγετώνας Αμούνδσεν στην Ανταρκτική
- Ένας μεγάλος κρατήρας που καλύπτει τον νότιο πόλο της Σελήνης έχει ονομαστεί Κρατήρας Αμούνδσεν
- Το Νορβηγικό ναυτικό κατασκευάζει μια τάξη φρεγατών, μια εκ των οποίων, η HNoMS Ρόαλντ Αμούνδσεν, θα πάρει το όνομά του
- Μεταξύ των υψηλών πλοίων, το Γερμανικό μπρίκι Ρόαλντ Αμούνδσεν.
Περισσότερες βιογραφίες σπουδαίων προσωπικοτήτων εδώ.