Η λέξη σάτιρα προέρχεται από την ιταλική satira, η οποία με τη σειρά της προέρχεται από το λατινικό επίθετο satur-satura-satum, με αρχική ρίζα το λατινικό satis (αρκετά). Συνεπώς, αφού προέρχεται από ξένη γλώσσα γράφεται με τον πιο απλό τρόπο, δηλαδή όπως προφέρεται. Εδώ ο πιο απλός τρόπος γραφής είναι με -ι και όχι με -υ.
- Ετυμολογία
- σάτιρα < (ιταλική) satira < (λατινική) satira < (λατινική) επιθ. satur-satura-saturum < (λατινική) επιρρ. satis (=αρκετά)
- Σημασία
- Είδος της Λατινικής Ποίησης με ποικίλο (satur) αρχικά δραματικό και εν συνεχεία διδακτικό και συνήθως σατιρικό, σκωπτικό ή χλευαστικό
περιεχόμενο. Πρωτογράφτηκε από τον Ρωμαίο ποιητή Έννιο και στη συνέχεια
από τους Λουκίλιο, Οράτιο, Πέρσιο και Γιουβενάλη. Δεν έχει σχέση με το σατυρικό δράμα.
- Η ποιητική συλλογή Σάτιρες του λατίνου ποιητή Γιουβενάλη γράφτηκε στα τέλη του 1ου αι. μ.Χ.
- Λογοτεχνικό/θεατρικό είδος σε έμμετρο ή πεζό λόγο, στο οποίο
διακωμωδούνται, παρωδούνται, καυτηριάζονται ή αναδεικνύονται δημόσια ή
ιδιωτικά ήθη, χαρακτήρες, καταστάσεις, πρόσωπα κ.ά.
- Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης με τη χυμώδη σάτιρά του «Ο μπαμπάς ο πόλεμoς» κλείνει μια τριλογία (Κώστας Γεωργουσόπουλος, Κλειδιά και κώδικες θεάτρου II. Ελληνικό Θέατρο, εκδ. Εστία, Αθήνα 1984)
Η σάτυρα με -υ προέρχεται ύστερα από παρετυμολογία, δηλαδή λανθασμένη ετυμολογία από τη λέξη σάτυρος και το σατυρικό δράμα. Όμως η λέξη σάτυρος και σατυρικό δράμα δεν έχουν καμία σχέση με τη σάτιρα ως διακωμώδηση.
Ο σάτυρος ήταν σύμφωνα με τη μυθολογία ακόλουθος του Διονύσου. Μάλιστα πεικονίζεται συχνά με ουρά τράγου, μυτερά αφτιά και σε στύση. Μεταφορικά η λέξη σάτυρος χρησιμοποιείται για κάποιον άντρα που δεν ελέγχει τις ορμές του και προσβάλλει σεξουαλικά γυναίκα με χειρονομίες ή άλλες άσεμνες πράξεις.
Επιπρόσθετα ούτε το σατυρικό δράμα έχει σχέση με τη σάτιρα. Το σατυρικό δράμα είναι είδος δραματικής ποίησης αποκλειστικά ελληνικό που δημιουργήθηκε αλλά και καλλιεργήθηκε παράλληλα με τα άλλα δύο είδη του δράματος, την τραγωδία και την κωμωδία. Ονομάστηκε έτσι από τον χορό του δράματος αυτού που αποτελείτο από υποδυόμενους Σατύρους των οποίων η ωμή φυσικότητα και η αχαλίνωτη ευθυμία τους προσέδιδαν στο όλο δράμα ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Μπροστά το χορό των Σατύρων παρουσιάζονταν υποδυόμενοι θεοί, ημίθεοι, και άρχοντες πόλεων με κυρίαρχη όμως εμφάνιση του Διονύσου καθώς και άλλοι που σχετίζονταν μ΄ εκείνον όπως ο Ερμής, ο Ήφαιστος κ.λπ. Από τους ημίθεους συχνά παρουσιάζονταν ο Ηρακλής, ο Θησέας, ο Οδυσσέας, ο Προμηθέας, ο Σίσυφος κ.ά. Ενώπιον αυτών που έφεραν μεγαλοπρεπή περιβολή η εμφάνιση των Σατύρων με τις προβιές και τα δερμάτινα ράκη δημιουργούσαν στους θεατές μια αλλόκοτη και περισσότερο κωμική εντύπωση.
Κύριο και καθοριστικό χαρακτηριστικό του ήταν ο χορός των Σατύρων, τους οποίους οδηγούσε ο Σειληνός. Άλλα χαρακτηριστικά του ήταν η κωμική πλοκή, το αίσιο τέλος, η ελεύθερη χρήση και συχνά η παρωδία μυθολογικών θεμάτων, καθώς και η περιστασιακή παρωδία θεμάτων από τις τραγωδίες που είχαν προηγηθεί, το εύθυμο ύφος, η μικρότερη έκταση (σε σχέση με την τραγωδία) και η μεγαλύτερη χαλαρότητα στο μέτρο και βεβαίως η χαρακτηριστική όρχηση. Επίσης το δράμα δεν προοριζόταν για μια απλή απαγγελία αλλά για μία παράσταση ενός συγκλονιστικού γεγονότος, που εξελισσόταν σαν ζωντανή πραγματικότητα μπροστά στους θεατές.
Για το e-didaskalia.blogspot.gr
Αποστόλης Ζυμβραγάκης
Φιλόλογος
Δείτε περισσότερα γλωσσικά λάθη εδώ.
Θα ήθελα περισσότερα αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με την ετυμολογική ερμηνεία που δίνετε και συγκεκριμένα πώς από το "satis" φθάνουμε στο satur-satura-saturum και μετά πάλι στο "satira". Δηλ. πώς το -is γίνεται -ur για να ξαναγίνει -ir. Kάποιος γραμματικός κανόνας ή ετυμολογική εξήγηση θα πρέπει να υπάρχει.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕπίσης, αφού 1ον) η satira εμφανίζεται ως λατινικό(sic) είδος τον 1ο μ.Χ αιώνα και έχει "συνήθως σατιρικό, σκωπτικό ή χλευαστικό περιεχόμενο" και 2ον) το ελληνικό σατυρικό δράμα προϋπάρχει, από πολλούς αιώνες πριν, με παρόμοια θεματικό περιεχόμενο και χαρακτηριστικά (κωμικότητα, παρωδία, χλευασμός, κλπ.), σας ερωτώ αν υπάρχει περίπτωση οι Ρωμαίοι μετά την κατάκτηση της (αρχαίας) Ελλάδος να επηρεάστηκαν και να το υιοθέτησαν. Αρχικά μεν, μιμούμενοι το ΣατΥρικό Δράμα, αργότερα δε, προσαρμόζοντάς το στην δική τους ιδιοσυγκρασία και φυσικά λαϊκή παράδοση.
Πολλοί υποστηρίζουν ότι η σάτιρα είναι αντιδάνειο από την λέξη σάτυρος, σατυρικό δράμα, το οποίο πέρασε στους Ρωμαίους με το λατινικό satura, εξελίχθηκε σε satira απ' όπου το πήραμε εμείς επανεισάγοντάς το ως σάτιρα.
Αν αυτή η εδοχή ευσταθεί τότε τόσο ιστορικά όσο και γραμματολογικά, η σωστή ορθογραφία είναι με ύψιλον, αν και ως "ξένη" λέξη μπορούμε να δεχθούμε καθαρά για ορθογραφικούς λόγους και για να μην υπάρχουν περιττές διαφωνίες και το ιώτα ως σωστό.
Θα με ενδιέφεραν τα σχόλιά σας,
Ευχαριστώ!
Ευχαριστώ πολύ για το σχόλιο και το ενδιαφέρον που δείχνετε. Η sătĭra από το λατινικό sătŭra δε συνδέεται ούτε συγγενεύει με το ελληνικό Σάτυρος).
ΑπάντησηΔιαγραφήΚυριολεκτικά η λέξη «satur» είναι επίθετο τριγενές (satur , satura, saturum ) που σημαίνει πλήρης τροφής, κορεσμένος, χορτάτος, αρκετός, ικανοποιητικός. Επί πραγμάτων σήμαινε το πλήρες , βαθύ, δυνατό, πλούσιο. Σκωπτικά με το «σατούρα» χαρακτήριζαν την έγκυο γυναίκα. Η ρίζα «sat» δημιούργησε τα Αγγλικά «saturated fats» (κεκορεσμένα λίπη), «satisfaction» (ικανοποίηση).
Όταν ο Λατίνος ποιητής Έννιος (Ennius, 239-169 π.Χ.) έγραψε το έργο του Saturae, ποικίλης θεματολογίας, κάτι αντίστοιχο με τα ελληνικά σύμμεικτα, το ονόμασε έτσι κατ’ αναλογία προς ένα πιάτο γεμάτο με ποικίλα εδέσματα που το έλεγαν (lanx) satura. Η έμμετρη σάτιρα με το σκωπτικό ύφος ως κριτική της ανθρώπινης μωρίας και διαφθοράς ήρθε αργότερα, με τα ποιήματα του Λουκίλιου, του Οράτιου και του Γιουβενάλη.
Καθώς περνούσαν τα χρόνια η ορθογραφία της λέξης άλλαξε σε satira, μπερδεύτηκε η σάτιρα με τους δικούς μας σάτυρους και το σατυρικό δράμα, γραφόταν και satyra, χρησιμοποιούσαν και το επίθετο satyricus για το σατιρικό και, όταν έφτασε κάποια στιγμή η λέξη στην Αγγλία, έγραφαν έτσι κι αλλιώς συχνότατα τις λέξεις με «y» αντί για «i» και έγινε η πλήρης παρεξήγηση. Η διόρθωση, ότι η λεπτή ρωμαϊκή σάτιρα δεν είχε σχέση με τους σάτυρους, έγινε το 1605, αλλά πέρασε πάνω από ένας αιώνας για να καθιερωθεί στην Αγγλία η ορθογραφία satire. Τη διόρθωση την έχουμε κάνει κι εμείς, αλλά αν κρίνει κανείς από τα διαδικτυακά ευρήματα, μάλλον οι απόψεις διίστανται.