Τι είναι οι Μαθησιακές Δυσκολίες (Μ.Δ.) - Αναλυτικός οδηγός
Οι Μαθησιακές Δυσκολίες είναι μια σειρά διαταραχών, οι οποίες επηρεάζουν την ικανότητα του παιδιού να ερμηνεύει αυτό που ακούει ή βλέπει και να συνδέει πληροφορίες από διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου. Ως συνέπεια, το παιδί αντιμετωπίζει δυσκολίες στο χειρισμό του γραπτού και προφορικού λόγου, σε μαθηματικούς υπολογισμούς, στο συντονισμό, στον αυτοέλεγχο και στην προσοχή.
Οι μαθησιακές δυσκολίες απασχολούν ένα σημαντικό ποσοστό μαθητών, γονέων και εκπαιδευτικών. Την τελευταία εικοσαετία, το ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών εστιάζεται συχνά στις δυσκολίες μάθησης που αντιμετωπίζουν τα παιδιά, τόσο της πρωτοβάθμιας όσο και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες είναι μια νευρολογική διαταραχή η οποία πλήττει μία ή και περισσότερες από τις βασικές ψυχολογικές διαδικασίες που εμπλέκονται στην κατανόηση ή την χρήση της γλώσσας, προφορική ή γραπτή, και μπορεί να εκδηλωθεί σαν αδυναμία του παιδιού στο να ακούει, να σκέφτεται, να μιλάει, να γράφει, να προφέρει τις λέξεις, ή να εκτελεί μαθηματικούς υπολογισμούς. Ο όρος περιλαμβάνει καταστάσεις όπως αντιληπτικές διαταραχές, εγκεφαλική βλάβη, ελάχιστη εγκεφαλική δυσλειτουργία, δυσλεξία και εξελικτική αφασία.
Στην κατηγορία της ειδικής μαθησιακής δυσκολίας δεν περιλαμβάνονται τα παιδιά που παρουσιάζουν μαθησιακά προβλήματα που οφείλονται κατά κύριο λόγο σε οπτικές, ακουστικές, ή κινητικές αναπηρίες, σε νοητική υστέρηση σε συναισθηματικές διαταραχές, ή σε μειονεκτικό περιβάλλον, περιοριστικές πολιτισμικές ή οικονομικές συνθήκες. Αν και οι μαθησιακές δυσκολίες διαρκούν εφ’όρου ζωής, τα άτομα αυτά συχνά ωφελούνται από κατάλληλη και έγκαιρη ψυχολογική και εκπαιδευτική παρέμβαση.
Κάθε παιδί, έφηβος, ή ενήλικος με μαθησιακή δυσκολία είναι μοναδικός. Παρουσιάζει διαφορετικό συνδυασμό και σοβαρότητα προβλημάτων. Είναι ένα άτομο με μία, ή περισσότερες σημαντικές ελλείψεις στις βασικές διαδικασίες μάθησης.
Το άτομο που παρουσιάζει μαθησιακές δυσκολίες έχει συνήθως νοημοσύνη μέσου όρου, ή πάνω από τον μέσο όρο. Παρόλα αυτά, υπάρχει ένα χάσμα ανάμεσα στο δυναμικό του ατόμου με βάση το επίπεδο νοημοσύνης του (τι θα μπορούσε δυνητικά να πετύχει), και στο τι πραγματικά πετυχαίνει στη ζωή του.
Είδη μαθησιακών δυσκολιών
• Ειδική μαθησιακή δυσκολία στην Ανάγνωση
• Ειδική μαθησιακή δυσκολία στη Γραπτή Έκφραση
• Ειδική μαθησιακή δυσκολία στα Μαθηματικά
Συμπτώματα ειδικών μαθησιακών δυσκολιών
Ειδική μαθησιακή δυσκολία στην Ανάγνωση
• Έλλειψη ευχέρειας στην ανάγνωση, όχι αρκετά γρήγορος ρυθμός
• Το παιδί δείχνει με το δάχτυλο το σημείο που διαβάζει
• Το παιδί κινεί το κεφάλι καθώς διαβάζει, για να μη χάσει το σημείο στο οποίο βρίσκεται
• Αντικατάσταση, επανάληψη, αντιστροφή γραμμάτων και συλλαβών που συνθέτουν μια λέξη (ξήνω/ψήνω, τρέεχω/τρέχω, πάτνα/πάντα)
• Καθρεπτική ανάγνωση
• Δυσκολία στην ανάγνωση και την προφορά ασυνήθιστων ή/και πολυσύλλαβων λέξεων
• Παράλειψη φθόγγων σε απλές λέξεις (πόρτα/πότα)
• Παράλειψη συλλαβών (καράβι/κάβι)
• Λανθασμένη προφορά λέξεων (αστέρι/ασκέρι)
• Προβλήματα κατανόησης κειμένου
• Παραλείπει, επαναλαμβάνει ή προσθέτει λέξεις στο κείμενο όταν διαβάζει
• Δεν αναγνωρίζει γνωστές λέξεις
• Πηδάει σειρές, διαβάζει την ίδια σειρά δύο φορές
Ειδική μαθησιακή δυσκολία στη Γραπτή Έκφραση
• Αντικατάσταση, επανάληψη, αντιστροφή γραμμάτων και συλλαβών που συνθέτουν μια λέξη (ξήνω/ψήνω, τρέεχω/τρέχω, πάτνα/πάντα)
• Καθρεπτική γραφή γραμμάτων ή λέξεων (ε/3)
• Κακή ακουστική διάκριση φωνηέντων
• Αντικατάσταση φθόγγων (ε/α, χ/θ, μ/ν)
• Παράλειψη φθόγγων σε απλές λέξεις (πόρτα/πότα)
• Παράλειψη συλλαβών (καράβι/κάβι)
• Παράληψη καταλήξεων (-ς)
• Δυσκολία στην αντιστοιχία συμβόλων-ήχων (γραφημάτων-φωνημάτων)
• Η αυθόρμητη γραφή είναι δυσανάγνωστη
• Προσπάθεια αποφυγής του γραψίματος
• Ακαταστασία στο φύλλο και γενικότερα στο τετράδιο
• Χρήση κεφαλαίων γραμμάτων ανάμεσα στα μικρά (πΑράΘυρο)
• Ανορθογραφία
• Ασχημος γραφικός χαρακτήρας
Ειδική μαθησιακή δυσκολία στα Μαθηματικά
Παρουσιάζουν σημαντικές δυσκολίες:
• Σε δραστηριότητες, που αφορούν την αντίληψη ποσότητας, ομαδοποιήσεις, σειροθετήσεις, ταξινομήσεις, διάκριση των αριθμών, γνώση της σειράς των αριθμών, αρίθμηση-μέτρηση αντικειμένων.
• Αριθμητικά δεδομένα, χρήσιμα σε πολλές αριθμητικές διαδικασίες, αγνοούνται ή υπάρχει ελλιπής και λανθασμένη χρήση τους. Έτσι είναι δύσκολη η χρήση της αυτοματοποιημένης για άλλους διαδικασίας του ανεβαίνω δύο-δύο, πέντε-πέντε, δέκα-δέκα κλπ., καθώς και η κατανόηση της ποσότητας μηδέν.
• Στις πράξεις πρόσθεσης στο επίπεδο υπέρβασης της δεκάδας.
• Σε κάθετες πράξεις γίνεται λανθασμένη τοποθέτηση των αριθμών και οι αριθμοί προστίθενται ή αφαιρούνται όπως «βολεύει» καλύτερα.
• Στις πράξεις πολλαπλασιασμού και διαίρεσης, ανυπέρβλητες δυσκολίες προκαλούν τόσο η ελλιπής γνώση της προπαίδειας, όσο και τα ελλείμματα στις πράξεις της πρόσθεσης και αφαίρεσης.
• Δυσκολία στην κατανόηση συνολικά του προβλήματος. Δεν εντοπίζονται και δεν αξιολογούνται επαρκώς οι χρήσιμες για τη λύση πληροφορίες, ούτε επιλέγεται μια συγκεκριμένη ακολουθία ενεργειών, αλλά κάποια από τα νούμερα χρησιμοποιούνται τυχαία, για την εκτέλεση πράξεων, χωρίς να μπορεί να αιτιολογηθεί η σκοπιμότητά τους.
• Προβλήματα μνήμης όταν δε μπορούν να ανακαλέσουν γρήγορα και αυτόματα αριθμητικές πράξεις.
Ορισμένες γενικότερες δυσκολίες
• Δυσκολία στη διάκριση αριστερής και δεξιάς πλευράς τόσο του σώματος του ιδίου όσο και του σώματος του ατόμου που βρίσκεται απέναντι.
• Σύγχυση ως προς το κυρίαρχο μάτι, χέρι, πόδι.
• Δυσκολία με τις έννοιες της σειροθέτησης και του προσανατολισμού (π.χ. δυσκολία του παιδιού να μάθει τη σωστή σειρά των μηνών του έτους, των ημερών της εβδομάδας, δυσκολία να διακρίνει το βορρά από το νότο).
• Δυσκολία στην αντίληψη της έννοιας του χρόνου (πότε έγινε ένα γεγονός, τις έννοιες του «πριν» και «μετά»).
• Πιθανή οπτικο-αντιληπτική ανεπάρκεια που δυσχεραίνει την αντίληψη και τη διάκριση μορφών, συμβόλων, σχημάτων.
• Χρησιμοποιούν περισσότερο οπτικό λεξιλόγιο.
• Δυσκολίες πρόσληψης και επεξεργασίας πληροφοριών.
• Δυσκολίες απομνημόνευσης (αδύναμη Βραχυπρόθεσμη Μνήμη)
• Δυσκολίες με αυτορρυθμιστικούς μηχανισμούς, όπως ο αυτοέλεγχος, ο σχεδιασμός, η δοκιμή, η αναθεώρηση και η ενεργητική προσπάθεια για μνημονική λειτουργία.
• Δυσκολίες σε έργα που απαιτούν διαδικασίες γενικού ελέγχου και στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων.
• Δυσκολίες στην αντίληψη, προσοχή, κωδικοποίηση, συγκράτηση και στην ανάσυρση των πληροφοριακών ερεθισμάτων.
• Δεν κατέχουν επαρκείς γνωστικές και μεταγνωστικές στρατηγικές.
Αυτά τα παιδιά χαρακτηρίζονται επίσης από:
• Δυσκολίες συγκέντρωσης
• Συναισθηματικές απώλειες
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Υψηλά επίπεδα άγχους και φόβου
• Κοινωνική απομόνωση
• Απόρριψη από τους συνομηλίκους και μοναξιά
• Διαταραχή διαγωγής, παραβατικότητα
• Έλλειψη οργάνωσης γενικότερα στη σχολική τσάντα, στα παιχνίδια, στα ρούχα
Διάγνωση ειδικών μαθησιακών δυσκολιών
Η έγκαιρη διάγνωση βοηθάει στη σωστή αντιμετώπιση αυτών των δυσκολιών. Μια ψυχολογική εξέταση σε βάθος (νοημοσύνη, μνήμη, μαθησιακό προφίλ, συναίσθημα) σε συνεργασία με άλλες ιατρικές ειδικότητες εντοπίζει τη συγκεκριμένη φύση, το βάθος και την έκταση του προβλήματος. Ειδικευμένοι ψυχολόγοι, ειδικοί παιδαγωγοί ή λογοθεραπευτές καταρτίζουν ατομική βοήθεια καθώς και ολοκληρωμένα προγράμματα για τη σωστή αντιμετώπιση της μαθησιακής δυσκολίας.
όσο πιο νωρίς εντοπιστούν οι δυσκολίες αυτές, τόσο πιο ευοίωνο προδιαγράφεται το μέλλον των παιδιών αυτών τόσο στο μαθησιακό, όσο και σε άλλους τομείς. Το νηπιαγωγείο ως χώρος εκπαίδευσης, αποτελεί ίσως το πιο σημαντικό σχολικό πλαίσιο, μια και σε αυτό εδραιώνονται οι βάσεις για την περαιτέρω σχολική ζωή ενός μαθητή. Το νηπιαγωγείο ως εκπαιδευτικός χώρος, παρέχει στα παιδιά πολλές ευκαιρίες ανάπτυξης, διερεύνησης, ανακάλυψης, παιγνιδιού και απόλαυσης. Ο χώρος αυτός είναι ένας χώρος στον οποίο μπορεί κανείς να εντοπίσει παιδιά τα οποία αντιμετωπίζουν δυσκολίες, χωρίς αυτή η διαδικασία να είναι επίπονη συναισθηματικά για τα παιδιά. Η παιγνιώδης αντίληψη των δραστηριοτήτων του νηπιαγωγείου προφυλάσσει σε μεγάλο βαθμό το παιδί και βοηθά πολύ τους εκπαιδευτικούς να εργαστούν, ώστε να ξεπεραστούν οι δυσκολίες του παιδιού σε μεγάλο βαθμό.
Στο νηπιαγωγείο δεν μπορεί κανείς να διαγνώσει ένα παιδί ότι παρουσιάζει Μαθησιακές Δυσκολίες, μια και οι Μαθησιακές Δυσκολίες, μπορούν να γίνουν διαγνώσιμες μετά την ηλικία των έξι ετών. Στο νηπιαγωγείο μπορούν όμως να εντοπιστούν δυσκολίες, για τις οποίες αν δεν γίνει παρέμβαση, μπορούν στη συνέχεια να μετατραπούν σε μαθησιακού τύπου δυσκολίες, κατά τη φοίτηση του παιδιού στη Δημοτική Εκπαίδευση.
Ορισμός Μαθησιακών Δυσκολιών
Οι Μαθησιακές Δυσκολίες, αποτελούν μια ανομοιογενή ομάδα διαταραχών (Παντελιάδου, 2011). Οι Μαθησιακές Δυσκολίες είναι ένας γενικός όρος, ο οποίος αφορά δυσκολίες που εκδηλώνονται με την πρόσκτηση και τη χρήση ικανοτήτων ακρόασης, ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής, συλλογισμού ή μαθηματικών ικανοτήτων (Hammill, 1990). Οι διαταραχές είναι εγγενείς στο άτομο και αποδίδονται σε δυσλειτουργία του νευρικού συστήματος. Μπορεί να υπάρχουν σε ολόκληρη τη περίοδο της ζωής του ανθρώπου. Μαζί με τις δυσκολίες αυτές μπορεί να συνυπάρχουν και άλλες δυσκολίες όπως προβλήματα σε συμπεριφορές αυτοελέγχου, κοινωνικής αντίληψης και κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Αν και οι Μαθησιακές Δυσκολίες μπορεί να εμφανίζονται μαζί με άλλες καταστάσεις μειονεξίας ή να δέχονται την επίδραση εξωτερικών παραγόντων, όπως είναι οι πολιτισμικές διαφορές και η ανεπαρκής ή ακατάλληλη διδασκαλία αυτές δεν είναι το άμεσο αποτέλεσμα των παραπάνω καταστάσεων ή εξωτερικών επιδράσεων (Hammill, 1990).
Οι μαθητές μπορεί να εμφανίσουν μερικά ή όλα τα χαρακτηριστικά του ορισμού με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορετική ένταση. Ο βασικότερος αιτιατός παράγοντας των Μαθησιακών Δυσκολιών είναι τα προβλήματα στη γλωσσική επεξεργασία και στη φωνολογική επίγνωση. Σε ότι αφορά την ηλικία των μαθητών με Μαθησιακές Δυσκολίες, η πλειοψηφία των μαθητών αυτών είναι ηλικίας 6 έως 13 ετών και βρίσκεται στα όρια του Δημοτικού Σχολείου (Παντελιάδου, 2011). Σε σχετική έρευνα διαφάνηκε ότι παιδιά σχολικής ηλικίας είχαν στην προσχολική ηλικία διαταραχές των γλωσσικών ικανοτήτων σε ποσοστό 60%, ενώ σε ποσοστό 10-20%, είχαν δυσκολίες στην ακολουθία, την λεκτική έκφραση και την άρθρωση. Τα προβλήματα αυτά επηρέασαν την ανάγνωση την αριθμητική και την ορθογραφία (Βarkley, 1981).
Η διάγνωση συνήθως των Μαθησιακών Δυσκολιών, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω γίνεται συνήθως με την αρχή της φοίτησης του παιδιού στο Δημοτικό Σχολείο. Οι γονείς πολλές φορές στις περιπτώσεις αυτές αντιδρούν, γιατί μέχρι εκείνη τη στιγμή το «φυσιολογικό» παιδί τους, ξαφνικά αντιμετωπίζει δυσκολίες. Εκείνο που θα πρέπει να χαροποιεί ιδιαίτερα τους γονείς, θα πρέπει να είναι φυσικά το γεγονός ότι όσο πιο νωρίς εντοπιστούν οι δυσκολίες, τόσο πιο εύκολα θα αντιμετωπιστούν. Παιδιά με Μαθησιακές Δυσκολίες, τα οποία διαγνώσκονται σε μεγαλύτερες ηλικίες, οι παρεμβάσεις οι οποίες θα γίνουν δεν θα είναι τόσο αποτελεσματικές στο μαθησιακό τομέα και επίσης από την άλλη πλευρά, πιθανόν να έχει δημιουργηθεί ήδη στο παιδί το συναισθηματικό προφίλ του παιδιού με Μαθησιακές Δυσκολίες. Σύμφωνα με το προφίλ αυτό, το παιδί ενδέχεται να παρουσιάζει από τη μια χαμηλή αυτοεικόνα, χαμηλό κίνητρο για το σχολείο, δυσκολίες στο κοινωνικό τομέα, άγχος, όπως και άλλες μορφές δυσκολιών.
Πρώιμη Ανίχνευση Μαθησιακών Δυσκολιών
Η πρώιμη ανίχνευση τυχόν Μαθησιακών Δυσκολιών είναι υψίστης σημασίας για το μέλλον των παιδιών, καθότι επιτρέπει την οργάνωση παρεμβατικών προγραμμάτων εγκαίρως και τη ψυχολογική στήριξη των παιδιών που αντιμετωπίζουν Μαθησιακές Δυσκολίες και των οικογενειών τους (Θεοδωρίδου, 2008). Επομένως, η πρώιμη ανίχνευση των Μαθησιακών Δυσκολιών, λειτουργεί ως έγκαιρη παρέμβαση για την πρόληψη σοβαρότερων επιπλοκών στην μετέπειτα αφομοίωση των παιδιών στην κοινωνία (Κολιάδης, Κουμπιάς & Φουστανά, 2000).
Σε ότι αφορά το ίδιο το παιδί, η Πρώιμη Παρέμβαση μπορεί να ανατρέψει τους παράγοντες επικινδυνότητας, οι οποίοι θα οδηγήσουν σε κάποια μορφή αναπτυξιακής καθυστέρησης, δυσλειτουργίας, καθώς και εκδηλώσεις άγχους (La Greca & Stone, 1990; Τζουριάδου, Πατσιοδήμου & Μπότσας, 2004). Σε ότι αφορά τους γονείς, τους δίνει τη δυνατότητα, με την ενεργό συμμετοχή τους στην παρεμβατική διαδικασία, να ανακαλύψουν μόνοι τις δυνατότητες και να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα των παιδιών τους. Επίσης, η πρώιμη ανίχνευση δίνει τη δυνατότητα στους γονείς να αποδεχτούν το πρόβλημα του παιδιού, να αντιμετωπίσουν τα συναισθήματά τους σχετικά με αυτό, ώστε να ανταποκριθούν καλύτερα στις ανάγκες του και να αναπτύξουν μια πιο ισορροπημένη συναισθηματική σχέση που θα αποτρέψει δυσάρεστες συνέπειες στην ανατροφή τους.
Στο ευρύτερο πλαίσιο της οικογένειας και του κοινωνικού περιβάλλοντος, η Πρώιμη Παρέμβαση, μπορεί να εμποδίσει προβλήματα που πιθανά θα προκύψουν από τη στάση των αδελφών, τόσο προς το παιδί που έχει το πρόβλημα όσο και προς τον ίδιο τους τον εαυτό. Επίσης τα μέλη της ευρύτερης οικογένειας (παππούδες, γιαγιάδες, θείες, θείοι), μαθαίνουν να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους στον τρόπο με τον οποίο πρέπει να αντιμετωπίσουν το παιδί με δυσκολίες. Τέλος, σε ότι αφορά την κοινωνία, η πρώιμη παρέμβαση αυξάνει τη δυνατότητα αποδοχής των παιδιών με δυσκολίες στη μάθηση, ως μέλη που έχουν κάθε δικαίωμα να υποστηριχθούν και να αφομοιωθούν στο κοινωνικό σύνολο ως ισότιμα.
Η Peterson (1987 ) αναφέρει οκτώ σημαντικούς λόγους για τους οποίους η παρέμβαση θα πρέπει να ξεκινά όσο το δυνατό νωρίτερα:
α) η σπουδαιότητα των πρώτων χρόνων
β) οι κρίσιμες περίοδοι στην ανάπτυξη
γ) ο εύπλαστος χαρακτήρας των ανθρώπινων χαρακτηριστικών
δ) τα επακόλουθα των μειονεξιών
ε) την επίδραση του περιβάλλοντος και των πρώτων εμπειριών στην ανάπτυξη
στ)τα συμπεράσματα των προγραμμάτων έγκαιρης παρέμβασης
ζ) η βοήθεια προς την οικογένεια, και τέλος
η) τα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη.
Τομείς στους οποίους ενδέχεται να παρουσιαστούν αποκλίσεις
Προτού προχωρήσουμε στην παρουσίαση των διαφόρων τομέων στους οποίους ενδέχεται να παρουσιαστούν αποκλίσεις, κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικό να αναφερθεί ότι οι γονείς θα πρέπει να ανησυχήσουν όταν εντοπίσουν τα χαρακτηριστικά αυτά να υφίστανται για σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα, τουλάχιστον έξι μηνών. Θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη το γεγονός ενδεχόμενης περιβαλλοντικής αλλαγής η οποία μπορεί να έχει γίνει στο παιδί ή στην οικογένειά του. Όλα τα χαρακτηριστικά που θα αναφερθούν θα πρέπει να διερευνηθούν σε περίπτωση που το παιδί είναι μεγαλύτερο από πέντε ετών.
Ιατρικοί παράγοντες
• Χαμηλό apgar score
• Χαμηλό βάρος κατά την γέννηση
• Προωρότητα
• Το παιδί χρειάστηκε να νοσηλευτεί για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των 24 ωρών στη μονάδα εντατικής νεογνών;
• Παρατηρήθηκαν δυσκολίες κατά τη διαδικασία μασήματος της τροφής, πρόσληψης και κατάπωσης;
• Ύπαρξη χρόνιων ωτίτιδων
Γεννετικοί ή περιβαλλοντικοί παράγοντες
• Ιστορικό εμφάνισης Μαθησιακών Δυσκολιών στα πλαίσια της οικογένειας του παιδιού
• Παιδιά που έχουν υιοθετηθεί
• Οικογενειακό ιστορικό σε δυσκολίες λόγου και ομιλίας ή στη γραπτή έκφραση
• Το παιδί έχει εκτεθεί σε ελάχιστη επαφή με τη γλώσσα κατά την παιδική του ηλικία
• Φτώχια
Λόγος και Ομιλία
Δυσκολία στην προφορά των φωνημάτων-άρθρωση
Αντικατάσταση φωνημάτων ή συλλαβών με άλλα φωνήματα ή συλλαβές, π.χ το παιδί να λέει λολόι αντί ρολόι
Γίνονται πολλά συντακτικού τύπου λάθη π.χ. λανθασμένη χρήση πληθυντικού αριθμού
Περιορισμένη χρήση λεξιλογίου
Επανάληψη λεξιλογίου
Κατά την περιγραφή μιας ιστορίας ή ενός γεγονότος το παιδί συγχίζει τις σκέψεις του και δεν είναι κατανοητό για τον ενήλικα να κατανοήσει τι ακριβώς περιγράφει το παιδί ή τί θέλει να μοιραστεί με τον ενήλικα.
Παρουσίαση συντακτικών λαθών
Δυσκολία στην ανάκληση λέξεων
Δυσκολία στην οργάνωση της προφορικής έκφρασης
Δυσκολίες στη μη λεκτική επικοινωνία
Λεπτή κίνηση
Μπορεί να χειριστεί το ψαλίδι με μεγάλη επιδεξιότητα και να κόψει σχήματα και εικόνες;
Παρουσιάζει μεγάλη επιδεξιότητα κατά τη γραφή, όπου πλέον χρησιμοποιεί μόνο τους μύεις της άκρας χείρας και των δαχτύλων;
Μπορεί να αντιγράψει όλα τα κεφαλαία και τους αριθμούς;
Μπορεί να γράφει το όνομά του;
Μπορεί να χρωματίζει στο πλαίσιο;
Μπορεί να χρησιμοποιήσει μαχαίρι για να απλώσει το βούτυρο ή να κόψει μαλακά φαγητά;
Αδρή Κίνηση
Ένα παιδί μέχρι την ηλικία των έξι ετών θα πρέπει:
Να μπορεί να εκτελεί σύνθετες στοχοκατευθυνόμενες κινήσεις που απαιτούν ακρίβεια και διαδοχή, όπως για παράδειγμα
Να κάνει κούνια
Να σκαρφαλώνει
Να πηδάει ψηλά
Να πετά και να πιάνει τη μπαλίτσα
Να στοχεύει κατάλληλα, βάζοντας καλάθια
Να κλωτσά κινούμενη μπάλα με επαρκή δύναμη και κατάλληλο στόχο
Φωνολογική Επίγνωση
Το παιδί αναγνωρίζει τα βασικά φωνήματα, κυρίως τα φωνήεντα αλλά και τα βασικά σύμφωνα;
Μπορεί να ανακαλέσει λέξεις που ξεκινούν από το συγκεκριμένο φώνημα ή από τη συγκεκριμένη συλλαβή;
Μπορεί να εντοπίσει το τελικό φώνημα ή τη τελική συλλαβή μιας λέξης;
Είναι σε θέση να σπάσει τη λέξη στις συλλαβές της;
Μπορεί να ενώσει συλλαβές και να φτιάξει λέξη;
Μπορεί να κατανοήσει την έννοια του φωνήματος, συλλαβής, λέξης, πρότασης και τις διαδικασίες σύνθεσης και ανάλυσης που γίνονται;
Κατανόηση ιστορίας
Aπαντά στα βασικά δομικά στοιχεία μιας ιστορίας (ποιος, πού, πότε, γιατί);
Aπαντά σε κριτικού τύπου ερωτήματα με βάση την ιστορία;
Μπορεί να αναδιηγηθεί την ιστορία;
Μπορεί να υποδυθεί ρόλους από την ιστορία;
Μπορεί να σειροθετήσει τις εικόνες της ιστορίας;
Μπορεί να φτιάξει διαλόγους από την ιστορία;
Μπορεί να εντοπίζει τα λάθη ή τα παράλογα στοιχεία μιας ιστορίας;
Προμαθηματικές Έννοιες
Ένα παιδί για να καταφέρει να μεταφερθεί χωρίς δυσκολία από το Νηπιαγωγείο στο Δημοτικό, στον τομέα των μαθηματικών θα πρέπει:
Να γνωρίζει τα χρώματα και τα σχήματα
Να γνωρίζει τα σύμβολα των αριθμών μέχρι το δέκα
Να μπορεί να συνδιάσει το σύμβολο με το πλήθος των αντικειμένων
Να μπορεί να μετρά χωρίς δυσκολία μέχρι το δέκα
Να αντιλαμβάνεται την έννοια περισσότερα-λιγότερα
Να μπορεί να επιλύει απλά μαθηματικά προβλήματα με αντικείμενα
Να γνωρίζει τις προμαθηματικές έννοιες που σχετίζονται με το χρόνο, το χώρο, το μέγεθος
Να μπορεί να ταξινομεί και να ομαδοποιεί με βάση ένα και δύο κριτήρια
Συγκέντρωση-προσοχή
Μπορεί να εστιάσει την προσοχή του σε λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας στις σχολικές εργασίες;
Χτυπάει τα χέρια και πόδια ή στριφογυρίζει όταν κάθεται;
Δυσκολεύεται να δώσει προσοχή για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα σε σχολικά έργα ή σε παιγνίδια;
Σηκώνεται όρθιος σε περιπτώσεις που παραμένει καθιστός;
Φαίνεται σαν να μην ακούει όταν οι άλλοι του απευθύνουν το λόγο;
Τρέχει εδώ και εκεί ή σκαρφαλώνει ενώ οι περιστάσεις δεν το επιτρέπουν;
Δεν τελειώνει ό,τι του ανατεθεί;
Έχει δυσκολίες να ασχοληθεί με ήσυχες δραστηριότητες;
Δυσκολεύεται να οργανώσει εργασίες ή κοινές δραστηριότητες;
Είναι συνεχώς σε κίνηση;
Μιλά πάρα πολύ;
Χάνει αντικείμενα που τα χρειάζεται για τις σχολικές του δραστηριότητες;
Διακόπτει με έτοιμη απάντηση πριν τελειώσει μια ερώτηση;
Διασπάται με άλλα ερεθίσματα;
Με δυσκολία περιμένει τη σειρά του;
Ξεχνά καθημερινά θέματα;
Διακόπτει και ενοχλεί τους άλλους;
Αποφεύγει εργασίες που απαιτούν νοητική ένταση;
Ατομική Φροντίδα
Αναμένεται ότι τα παιδιά στο νηπιαγωγείο θα είναι σε θέση:
Να πλένουν τα χέρια τους αποτελεσματικά
Να μπορούν να σκουπίσουν τα χέρια τους
Να μπορούν να κατεβάσουν τα ρούχα τους και να πάνε στην τουαλέττα
Να μπορούν να σκουπιστούν όταν τελειώσουν με την τουαλέτα
Να μπορούν να ανοίξουν τη τσάντα τους και να βγάλουν το φαγητό τους έξω
Να ανοίξουν το σάντουιτς
Να σκουπιστούν όταν τελειώσουν το φαγητό τους ή κατά τη διάρκεια
Να μην λερώσουν πολύ το χώρο κατά το φαγητό
Να μπορούν να βγάλουν το σακάκι τους και να το φορέσουν
Να μπορούν να βγάλουν και να βάλουν τα παπούτσια τους
Κοινωνική Συμπεριφορά
Πώς συμπεριφέρεται το παιδί με διαφορετικά άτομα (μητέρα, πατέρας, αδέρφια, εκπαιδευτικό, γιαγιά, παππού, συνομίληκα του παιδιά, μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά, μικρότερα σε ηλικία παιδιά)
Πώς συμπεριφέρεται το παιδί στα διάφορα κοινωνικά πλαίσια (στο σπίτι, σε συγγενικό σπίτι, σε φιλικό σπίτι, σε άγνωστο σπίτι, σε παιγνιδότοπο, σε κατάστημα κ.ο.κ.)
Παρέμβαση
Σε περίπτωση που παρουσιάζονται στο παιδί προδημοτικής ηλικίας αρκετά από τα προαναφερόμενα στοιχεία, τότε θα πρέπει οι γονείς να ανησυχήσουν και να απευθυνθούν στον εκπαιδευτικό του παιδιού τους, με τον οποίο θα συζητήσουν τις δυσκολίες που παρουσιάζει το παιδί. Σε περίπτωση που οι δυσκολίες αφορούν τα θέματα λόγου και ομιλίας, τότε το παιδί θα πρέπει να παραπεμφθεί για αξιολόγηση σε Λογοθεραπεύτρια/Λογοπαθολόγο. Αν οι δυσκολίες του παιδιού γενικεύονται στο μαθησιακό τομέα, τότε το παιδί θα πρέπει να αξιολογηθεί από Ειδικό Παιδαγωγό, ο οποίος αφού αξιολογήσει το παιδί, θα καταρτίσει στη συνέχεια Ατομικό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης για το παιδί, το οποίο θα στοχεύει στην αντιμετώπιση των δυσκολιών. Οι δυσκολίες που εμπίπτουν στο τομέα της αδρής, λεπτής κίνησης και ατομικής φροντίδας, θα πρέπει να αξιολογηθούν από Εργοθεραπευτή. Αν το παιδί παρουσιάζει δυσκολίες που άπτονται στο συναίσθημά του, τότε θα πρέπει να αξιολογηθεί από Κλινικό Ψυχολόγο. Τέλος ένα παιδί που παρουσιάζει δυσκολίες στη συγκέντρωσή του πρέπει να παραπεμφθεί σε Παιδοψυχίατρο για περαιτέρω διερεύνηση και αξιολόγηση.
Συμβουλές στους γονείς
Εκείνο που θα πρέπει να θυμούνται οι γονείς, είναι όπως έχει αναφερθεί και παραπάνω στο συγκεκριμένο κείμενο, ότι οι δυσκολίες σε μικρή ηλικία μπορούν αρκετά απλά να αντιμετωπιστούν και να μην αφεθούν να εξελιχθούν και να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό τη ζωή του παιδιού τους. Αναμφίβολα το να συνειδητοποιεί κάποιος γονέας, ότι το παιδί του παρουσιάζει δυσκολίες, αυτό είναι ιδιαίτερα σύνθετο ως προς την πολυπλοκότητα των συναισθημάτων τα οποία βιώνει και ως προς τη δυσκολία διαχείρισης αυτών των συναισθημάτων. Τα συναισθήματα όμως αυτά θα πρέπει να τύχουν χειρισμού, ο οποίος μπορεί να γίνει με τη βοήθεια ενός Συμβουλευτικού Ψυχολόγου, ώστε οι γονείς να μπορούν να προχωρήσουν στη βοήθεια της οργάνωσης προς το παιδί τους.
Αν το παιδί παρουσιάζει δυσκολίες, οι γονείς θα πρέπει να οργανώσουν ένα σταθερό πλαίσιο θεραπειών/παρεμβάσεων, το οποίο θα στοχεύει στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των δυσκολιών που παρουσιάζει το παιδί τους. Η συνεργασία μεταξύ των γονέων και των θεραπευτών/παιδαγωγών κρίνεται ως ιδιαίτερα σημαντική για την εξέλιξη του παιδιού.
Οι μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να αντιμετωπιστούν σχετικά ανώδυνα στα πρώτα τους στάδια. Βοηθήστε τα παιδιά σας να τις ξεπεράσουν, ώστε να μπορούν να εξασφαλίσουν επιτυχίες στον ακαδημαικό, κοινωνικό και συναισθηματικό τομέα της ζωής τους.
Πώς μπορούν να βοηθήσουν οι εκπαιδευτικοί στην τάξη;
• Τοποθετήστε τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες σε θέσεις όπου θα είναι εφικτή η εποπτεία και παροχή βοήθειας από τον εκπαιδευτικό της τάξης. Είναι καλό να κάθονται σε μπροστινό θρανίο και κοντά σε ήσυχους και καλούς μαθητές, ώστε να μην αποσπάται η προσοχή τους και να τους βοηθούν και αυτοί όταν χρειάζεται.
• Επιβραβεύετε συχνά για τη δουλειά τους και ενθαρρύνετε να προσπαθούν ακόμα και αν δυσκολεύονται.
• Να αξιολογούν την εργασία τους με βάση την προσπάθειά και όχι την ορθογραφία, την έκταση και το αποτέλεσμα.
• Να τους αναθέτουν υπευθυνότητες (π.χ. μοίρασμα τετραδίων).
• Να επιστήνεται η προσοχή τους πριν αρχίσουν οι δραστηριότητες στην τάξη και πριν ξεκινήσει η λύση ασκήσεων.
• Διευκολύνετε τη συνεργατική μάθηση των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες με μαθητές χωρίς μαθησιακά προβλήματα.
• Επιστρατεύστε τη βοήθεια της μουσικής σε αντιστοιχία με το διδασκόμενο μάθημα.
• Να δίνετε διαφοροποιημένη κατ’ οίκον εργασία (μειωμένη) και να την τροποποιείτε ανάλογα με την πρόοδό τους.
Πώς μπορούν να βοηθήσουν οι γονείς;
• Αποδεχόμαστε τις δυσκολίες του παιδιού μας.
• Συνεργαζόμαστε με το σχολείο του.
• Απευθυνόμαστε για σωστή αξιολόγησή του.
• Στηρίζουμε και ενθαρρύνουμε κάθε προσπάθειά του, όσο ασήμαντη και να είναι.
• Βοηθούμε στην τήρηση ενός σταθερού, αλλά όχι πιεστικού προγράμματος μελέτης, σε τακτικές ώρες.
• Δημιουργούμε ατμόσφαιρα που ενθαρρύνει το παιδί για μελέτη, σε δικό του χώρο, όπου να νιώθει άνετα, να έχει καλό φωτισμό, να κάθεται ίσια στην καρέκλα.
• Παρέχουμε όλα τα μέσα και βοηθήματα για μάθηση.
• Ενθαρρύνουμε το παιδί. Υπάρχει πάντα χρόνος για βελτίωση.
• Λαμβάνουμε υπόψη τις ανάγκες του για παιχνίδι και χαλάρωση.
• Αυξάνουμε τις ευκαιρίες για κοινωνική επαφή με άλλα παιδιά.
• Εμπλουτίζουμε το πρόγραμμά του με δραστηριότητες ευχάριστες για το ίδιο και οι οποίες βοηθούν στην ανάπτυξη του συντονισμού, της κοινωνικοποίησης και της συναισθηματικής ενδυνάμωσης.
• Δίνουμε ευκαιρίες για πρωτοβουλίες.
• Του αναθέτουμε ευθύνες, ανάλογες με την ηλικία του, όπως, ντύσιμο, μπάνιο, δωμάτιο, τσάντα κλπ.
• Έχουμε απαιτήσεις.
• Οριοθετούμε τη συμπεριφορά του. Έχει συνέπειες όπως και για τα άλλα μέλη της οικογένειας.
• Είμαστε δίκαιοι με όλα τα παιδιά της οικογένειας.
• Αποφεύγουμε να κάνουμε πράγματα στη θέση του ή να τα αναθέτουμε σε άλλο παιδί της οικογένειας.
• Ενδυναμώνουμε το παιδί ώστε να αντέχει σε αποτυχίες και να μάθει σιγά-σιγά να τις χειρίζεται.
• Αποφεύγουμε να ζητούμε από τα άλλα παιδιά της οικογένειας να δείχνουν συνεχώς κατανόηση.
• Να δοθεί έμφαση σε δραστηριότητες που βοηθούν τον μαθητή να αναπτύξει το λεξιλόγιό του, όπως παιχνίδια λεκτικού εμπλουτισμού.
• Στο σπίτι να γίνονται συζητήσεις με τον μαθητή σχετικά με καθημερινά θέματα και τις εμπειρίες του, κατά τις οποίες να ενθαρρύνεται να τις περιγράψει λεκτικά.
• Να ενθαρρύνεται να διαβάζει βιβλία με εικόνες και να συζητά με τους γονείς του για επίκαιρα γεγονότα ώστε να αναπτυχθούν οι γενικές του γνώσεις.
• Οι εργασίες στο σπίτι είναι καλό να σπάζουν σε μικρά κομμάτια και να επεξηγούνται με παραδείγματα.
• Να βοηθηθεί ο μαθητής να αναπτύξει πρωτοβουλία και υπευθυνότητα όσον αφορά τη μελέτη και την εκτέλεση των κατ’οίκον εργασιών του.
• Οι γονείς να επιβραβεύουν λεκτικά συχνά τη συμπεριφορά του παιδιού τους.
• Οι προσδοκίες των γονιών να ανταποκρίνονται στις ανάγκες και το επίπεδο ικανοτήτων του παιδιού.
• Να ενθαρρύνουν το παιδί τους να εμπλέκεται σε διάφορες δραστηριότητες που το ενδιαφέρουν, όπως η ενασχόληση με κάποια αθλήματα, τέχνη, ζωγραφική.
• Να ενθαρρύνουν το παιδί τους να μιλά θετικά για τον εαυτό του και να το αποθαρρύνουν να ασκεί αρνητική κριτική στον εαυτό του.
• Να παρακολουθείται όταν διαβάζει στο σπίτι, και να επιστήνεται η προσοχή του όταν δείχνει ότι αφαιρείται. Να επικρατεί ησυχία στο σπίτι όταν διαβάζει.
• Να γίνονται συχνά ολιγόλεπτα διαλείμματα.
Αν εντοπιστεί σοβαρή μαθησιακή δυσκολία πρέπει να επέμβει Ειδικός Παιδαγωγός. Συγκεκριμένα ο Ειδικός Παιδαγωγός ή αλλιώς Ειδικός Εκπαιδευτικός ασχολείται με άτομα που παρουσιάζουν ειδικές ανάγκες, με απώτερο στόχο την ακαδημαϊκή και μετέπειτα επαγγελματική τους επιτυχία, καθώς και την συμμετοχή τους στο κοινωνικό σύνολο. Άτομα με ειδικές ανάγκες θεωρούνται σύμφωνα με τον νόμο Περί Ειδική Εκπαίδευσης (Ν. 113(Ι)/99) τα παιδιά που έχουν σοβαρή μαθησιακή, λειτουργική ή προσαρμοστική δυσκολία, που οφείλεται σε σωματικές, διανοητικές ή άλλες γνωστικές ανεπάρκειες και που παρίσταται ανάγκη να του παρασχεθεί ειδική αγωγή και εκπαίδευση.
Ο Ειδικός Παιδαγωγός παίζει σημαντικό ρόλο στη μεταφορά γνώσης μέσω ενός «διαφορετικού» τρόπου διδασκαλίας. Είναι βεβαίως πρωτίστως σημαντικό, να προηγηθεί μια πολυθεματική αξιολόγηση των μαθησιακών ικανοτήτων του παιδιού, ώστε ο Ειδικός Παιδαγωγός να δημιουργήσει ένα λεπτομερές ατομικό πρόγραμμα παρέμβασης.
Η διδασκαλία που παρέχει ο Ειδικός Παιδαγωγός είναι σε κλιμακωτή μορφή «σκαλωσιάς», ώστε να επιτυγχάνονται άμεσα και καλά αποτελέσματα, που θα βοηθήσουν παράλληλα στη εμψύχωση του παιδιού. Για να είναι αποτελεσματική και εποικοδομητική η παρεχόμενη βοήθεια πρέπει να ακολουθηθούν ορισμένοι θεμελιακοί κανόνες, που μπορούν να συνοψιστούν επιγραμματικά ως εξής:
- 1ος βασικός κανόνας: Λαμβάνω υπόψη τα εξελικτικά στάδια και την εικόνα ωριμότητας του κάθε παιδιού
Παρατηρώ δηλαδή σε ποιο στάδιο βρισκόταν το παιδί και σε ποιο στάδιο έφτασε. Κάθε βήμα «εξέλιξης» που παρουσιάζει, πρέπει να επιβραβευθεί. Εδώ πρέπει να επισημανθεί ότι επιβράβευση πρέπει να παρέχεται και στα παιδιά με χαμηλή νοημοσύνη ανεξάρτητα αν παρουσιάζουν αργό ρυθμό εξέλιξης.
- 2ος βασικός κανόνας: Έχω την συγκατάθεση του παιδιού για έναρξη της παρέμβασης από τον Ειδικό Παιδαγωγό.
Πάμπολλες έρευνες σε όλο τον κόσμο κατέδειξαν ότι δεν μπορεί να επιτευχθεί με επιτυχία οποιαδήποτε παρέμβαση χωρίς την συγκατάθεση του ιδίου του παιδιού. Το κίνητρο που έχει ένα παιδί για αντιμετώπιση των μαθησιακών του δυσκολιών θα βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό στη διαδικασία της παρέμβασης.
-3ος Συγκεκριμενοποιώ την κατά περίπτωση δυσκολία και εστιάζω σε αυτήν.
Με τον τρόπο αυτό η μαθησιακή δυσκολία μπορεί να κατανοηθεί ακριβώς από όλους όσους ασχολούνται με το παιδί. Παράλληλα επιτυγχάνεται ένα αποτελεσματικό πρόγραμμα αντιμετώπισης με συγκεκριμένους βραχυπρόθεσμους στόχους.
Ο τρόπος διδασκαλίας των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες θα πρέπει επιπρόσθετα να λαμβάνει υπόψη τη ψυχοσύνθεση του παιδιού. Ο Ειδικός Παιδαγωγός παίζει σπουδαίο ρόλο όχι μόνο στη μεταφορά γνώσης, αλλά και στο «ξεκλείδωμα» των συναισθημάτων του παιδιού μέσα από τη διαδικασία της μάθησης.
Επιπλέον εξίσου σημαντική είναι η συμβολή της περιβαλλοντικής επίδρασης (οικογένεια, σχολείο). Ο Ειδικός Εκπαιδευτικός αποτελεί το συνδετικό κρίκο σχολείου και οικογένειας. Είναι αυτός που θα συμβουλέψει, θα στηρίξει και θα καθοδηγήσει τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς του σχολείου. Είναι αυτός που θα ενημερώνει σε τακτά χρονικά διαστήματα για το μαθησιακό επίπεδο που βρίσκεται το παιδί τους, για τα στάδια εξέλιξης του και για τους τρόπους αντιμετώπισης των μαθησιακών δυσκολιών του παιδιού. Οι γονείς δεν χρειάζεται να βιώνουν περισσότερες ενοχές από όσες ήδη νιώθουν. Χρειάζονται περισσότερη ενημέρωση και στήριξη γύρω από το πώς η ποιότητα της σχέσης «γονέα-παιδιού» μπορεί να αξιοποιηθεί, βοηθώντας την υγιή γνωστική και συναισθηματική εξέλιξη του παιδιού τους. Όσον αφορά τους εκπαιδευτικούς, ο Ειδικός Εκπαιδευτικός τους συμβουλεύει για το πώς να ανιχνεύουν μαθησιακά ή άλλα γλωσσικά προβλήματα και με ποιες μεθόδους και στρατηγικές θα μπορούσαν να βοηθήσουν και να στηρίξουν το παιδί μέσα στην τάξη τους.
Καταληκτικά, κάθε αποτυχία του παιδιού μας στο μαθησιακό ή στον κοινωνικό τομέα, εύλογα μας προκαλεί έναν εσωτερικό πόνο. Μην θεωρήσετε την αποτυχία του ως προσωπική σας αποτυχία. Ελέγχουμε το δικό μας άγχος και συναισθήματα. Η σωστή από μέρους σας αντιμετώπιση, θα το βοηθήσει να μάθει να χειρίζεται τις δυσκολίες του, έχοντας μια συνεχή ανάπτυξη και εξέλιξη.
Για το e-didaskalia.blogspot.gr
Αποστόλης Ζυμβραγάκης
Πτυχιούχος Φιλοσοφίας - Παιδαγωγικής - Ψυχολογίας Αθηνών
Περισσότερες συμβουλές εδώ.
Περισσότερα θέματα για γονείς εδώ.
Περισσότερα θέματα για το σχολείο εδώ.