Ενός δασκάλου που μπούχτισε με την αρχαϊκή παιδεία και τις παρωχημένες εκπαιδευτικές μεθόδους του καιρού του και θέλησε να βάλει τα πράγματα στη θέση τους, παράγοντας έτσι ένα από τα μνημεία της ανθρώπινης γνώσης!
Κι έτσι ο δάσκαλος μετατράπηκε σε λόγιο, λεξικογράφο και εγκυκλοπαιδιστή, αφιερώνοντας τη ζωή του στην έκδοση μιας σειράς από εξέχοντα εκπαιδευτικά και πληροφοριακά έργα στη Γαλλία του 19ου αιώνα.
Ορόσημο της κοπιώδους δουλειάς του δεν θα ήταν άλλο από το σπουδαίο «Grand Dictionnaire Universel du XIXe Siecle», της πλέον εκτεταμένης και αναλυτικής εγκυκλοπαιδικής προσπάθειας που ευτύχησε ποτέ να δει ο κόσμος, ενός έργου δηλαδή που είχε έρθει για να γίνει παγκόσμια αναφορά γνωσιακής εγκυρότητας και πληροφοριακής αξιοπιστίας.
Το 15τομο έργο του 1866-1876 (με δύο ακόμα τόμους να εκδίδονται αργότερα, το 1878 και το 1890), παραμένει ακόμα και σήμερα η μόνη λεξικογραφική-εγκυκλοπαιδική απόπειρα που δίνει γενικούς ορισμούς και περιγράμματα για όλους τους τομείς της ανθρώπινης δράσης, παρέχοντας τόσο λεπτομερείς και προσεκτικές πληροφορίες για τόσα πολλά πράγματα.
Η παρισινή έκδοση του 19ου αιώνα λειτούργησε ως βάση για όλες τις κατοπινές επικαιροποιήσεις της εγκυκλοπαίδειας του Πιερ Λαρούς, που έμελλε να γίνει ο απόλυτος άξονας αναφοράς για τη γνώση του πλανήτη, το πολυτιμότερο μαθητικό και σπουδαστικό βοήθημα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης.
Το τεραστίων διαστάσεων μάλιστα έργο, τόσο σε έκταση όσο και σημασία, έμελλε να διεκδικήσει τη ζωή του δημιουργού του, καθώς ο Λαρούς χτυπήθηκε από εγκεφαλικό επεισόδιο εξαιτίας της ασύλληπτης υπερκόπωσης που διεκδίκησε η σύνταξη του εμβληματικού εγκυκλοπαιδικού λεξικού του…
Πρώτα χρόνια
Ο Πιερ Λαρούς γεννιέται στις 23 Οκτωβρίου 1817 στο Τουσί της Γαλλίας ως γιος σιδερά και ιδιοκτήτριας πανδοχείου. Ως παιδί ήταν κυριολεκτικά βιβλιοφάγος, διαβάζοντας όσα περισσότερα συγγράμματα μπορούσε να βάλει στο χέρι του, καθώς τα οικονομικά της οικογένειας δεν επέτρεπαν πολλές τέτοιες «πολυτέλειες».
Το σχολαστικό, όπως όλα έδειχναν, παιδί κέρδισε υποτροφία σε ηλικία 16 ετών για να σπουδάσει παιδαγωγική στη σχολή των Βερσαλιών, εκπληρώνοντας έτσι το όνειρό του να γίνει δάσκαλος. Μετά την περάτωση των σπουδών του, επέστρεψε στο Τουσί για να αναλάβει θέση στο σχολείο της πόλης που είχε κάποτε φοιτήσει και ο ίδιος. Μεταξύ 1837-1840 μάλιστα έφτασε στη θέση του διευθυντή του σχολείου.
Διψασμένος συνεχώς για γνώση, μετακόμισε το 1840 στο Παρίσι για να παρακολουθήσει σειρά σεμιναρίων, συντηρούμενος όπως μπορούσε, με πενιχρά δηλαδή μέσα. Τίποτα όμως δεν μπορούσε να σταθεί εμπόδιο στη γνώση που αποζητούσε! Ταυτοχρόνως, έχοντας ασχοληθεί με την πρωτοβάθμια παιδεία, διαφωνούσε κάθετα με τις μεθόδους διδασκαλίας και τα υπάρχοντα σχολικά βιβλία που τα θεωρούσε παρωχημένα και γεμάτα επουσιώδεις λεπτομέρειες. Τον ενοχλούσε πολύ που δεν μπορούσε να διδάξει όπως εκείνος ήθελε, γι’ αυτό και παράτησε τη διδασκαλία τον Μάιο του 1840, αηδιασμένος πια από αυτή τη «μουντή και ανιαρή ζωή», όπως έλεγε.
Φτάνοντας στη γαλλική πρωτεύουσα, άρχισε να περνάει τις περισσότερες ώρες της ημέρας στις βιβλιοθήκες του Παρισιού, ξεψαχνίζοντας κυριολεκτικά τη γνώση της εποχής. Εντρύφησε σε ιστορικά έργα, μελέτες φυσιοδιφών και άλλα σπουδαία συγγράμματα του καιρού του, την ίδια ώρα που παρακολουθούσε ως επισκέπτης ακροατής διαλέξεις στη Σορβόνη και άλλα φημισμένα παρισινά πανεπιστήμια, τα οποία είχαν αρχίσει δειλά-δειλά να παρέχουν δωρεάν μαθήματα σε ενηλίκους.
Ο Λαρούς «καταβρόχθιζε» τα βιβλία, αναγκάζοντας την παρέα του να του κολλήσει το παρατσούκλι «βιβλιοθηκάριος», από τη συνήθειά του να αποδελτιώνει και να ταξινομεί τα έργα που διάβαζε. Κάποια στιγμή βρήκε πρωινή δουλειά ως επόπτης σε λύκειο, καθώς γι’ αυτόν η διδασκαλία ήταν παρελθόν: περνούσε πια τις ημέρες του διαβάζοντας και μαθαίνοντας!
Ένα μοτίβο που δεν άλλαξε ούτε όταν γνώρισε στα τέλη της δεκαετίας του 1840 την κατοπινή σύζυγό του Suzanne Caubel, την οποία παντρεύτηκε ωστόσο πολύ αργότερα, το 1872, τρία χρόνια δηλαδή πριν από τον αιφνίδιο θάνατό του, καθώς θεωρούσε τον γάμο «βόλεμα»…
Επιτυχημένος εκδότης
Ο Λαρούς ένιωσε κάποια στιγμή έτοιμος να χρησιμοποιήσει τις παιδαγωγικές γνώσεις που είχε αποκομίσει μόνος του από τα διαβάσματά του κι έτσι άρχισε να συγγράφει ένα σχολικό βοήθημα, τη «Λεξικολογία του Δημοτικού Σχολείου», η οποία εκδόθηκε το 1849.
Στις αρχές της επόμενης δεκαετίας (1850), άνοιξε ένα βιβλιοπωλείο με τον παλιό του μαθητή και αποθαρρυμένο επίσης δάσκαλο Augustin Boyer και δύο χρόνια αργότερα (1852) ίδρυσαν έναν μικρό εκδοτικό, κυρίως για να δημοσιεύσουν τα παιδαγωγικά πονήματα που είχε εν τω μεταξύ συντάξει ο Λαρούς: η Librairie Larousse et Boyer είχε έρθει για να μείνει!
Το πρώτο έργο της Librairie Larousse ήταν η επιτομή του παιδαγωγικού εγχειριδίου του ίδιου του Λαρούς, που εκδόθηκε με τίτλο «Μικρή Λεξικολογική Γραμματική της Πρώτης Ηλικίας». Υπέρμαχος της γενικής παιδείας, ο Πιερ δηλώνει: «Εγινα εκδότης για να εξακολουθήσω να διδάσκω»!
Ακολουθεί σειρά από σχολικά βοηθήματα και παιδαγωγικά πονήματα, όπως γραμματικές, συντακτικά, σχολικά λεξικά και εγχειρίδια για δασκάλους. Η επιτυχία των εκδοτικών εγχειρημάτων αλλά και της νεωτεριστικής πνοής της εκπαιδευτικής μεθόδου του Λαρούς (που έδινε έμφαση στη δημιουργικότητα του παιδιού και την ανάληψη πρωτοβουλιών από μέρους του) αποδείχτηκε ανεπανάληπτη! Τα συγγράμματα πουλούσαν σαν τρελά, κάτι που έδωσε την οικονομική αβάντα στον Πιερ να ασχοληθεί με το έργο της ζωής του.
Μεταξύ των γνωστότερων συγγραμμάτων του Λαρούς που τον ενθρόνισαν στην εκδοτική εκπαιδευτική γραμματεία της Γαλλίας ήταν τα «Πλήρης έκθεση γραμματικής ανάλυσης» (1850), «Ανθολογία των ελληνικών ριζών» (1858), «Ανθολογία των λατινικών ριζών» (1860), «Πλήρης φιλολογική και συντακτική γραμματική» (1868), ενώ ξεχωρίζουν η «Ηθική και πνευματική διαπαιδαγώγηση: Η σωκρατική μέθοδος» αλλά και τα πρώτα λεξικά του Πιερ, όπως το «Νέο Λεξικό της Γαλλικής Γλώσσας» (1856), με το οποίο γνώρισε ο εκδοτικός του πρωτοφανή επιτυχία, καθώς ήταν πράγματι το πρώτο λεξικό τσέπης της οικουμένης!
Κάτι που θα οδηγούσε λίγο αργότερα στο φημισμένο πια στα πέρατα του κόσμου «Μικρό Λαρούς», το οποίο την πρώτη χρονιά της κυκλοφορίας του πούλησε πάνω από 200.000 αντίτυπα…
Το «Μέγα Παγκόσμιο Λεξικό του 19ου Αιώνα»
Δημοκράτης από πεποίθηση και οπαδός του Διαφωτισμού, ο Λαρούς πίστευε ακράδαντα ότι «η δυστυχία των λαών είναι κυρίως αποτέλεσμα της άγνοιάς τους». Το νέο του λοιπόν εκδοτικό εγχείρημα, που έμελλε να αλλάξει τον κόσμο με τον τρόπο του, ήταν πρωτίστως μια πράξη πολιτική: το «Παγκόσμιο Λεξικό» του, το οποίο άρχισε να συντάσσει το 1863, δεν θα απευθυνόταν μόνο στους λίγους και εκλεκτούς, αλλά είχε ως στόχο να «ενημερώσει τους πάντες για τα πάντα».
Υπέρμαχος και συνεχιστής εξάλλου των μεγάλων εγκυκλοπαιδιστών της «Γαλλικής Εγκυκλοπαίδειας» του 1751-1772, Ντιντερό και Ντ’ Αλαμπέρ, φιλοδοξούσε να εκδώσει ένα έργο «όπου θα έβρισκε κανείς με αλφαβητική σειρά όλες τις γνώσεις που πλουτίζουν σήμερα το ανθρώπινο πνεύμα». Το φιλόδοξο πόνημά του έβαλε σκοπό να φέρει στον 19ο αιώνα τη «Γαλλική Εγκυκλοπαίδεια» του προηγούμενου αιώνα.
Τα επόμενα 11 χρόνια θα τα περνούσε λοιπόν κλεισμένος στο φιλολογικό του εργαστήριο, περιστοιχισμένος από πλειάδα συνεργατών, συντάσσοντας το λαμπρό «Grand Dicrionnaire Universel du XIXe siecle» (Μέγα Παγκόσμιο Λεξικό του 19ου Αιώνα). Ο πρώτος τόμος εκδόθηκε στις 27 Δεκεμβρίου 1863 και η έκδοση συνεχίστηκε ως το 1876, αριθμώντας πια 15 τόμους, μην αφήνοντας μάλιστα απέξω κανένα «καυτό» θέμα της γαλλικής κοινωνίας. Ακόμα και για την Παρισινή Κομμούνα μίλησε ο μεγάλος αυτός δημοκράτης λόγιος! «Η πρώτη μου φιλοδοξία ήταν να διδάξω τα παιδιά», θα πει ο Λαρούς, «μετά ήθελα να συνεχίσω προσπαθώντας να διδάξω στους πάντες τα πάντα»…
Τον Μάιο του 1864, λίγους μήνες δηλαδή μετά την έκδοση των πρώτων τόμων (Δεκέμβριος 1863), ο Λαρούς δέχτηκε μια συγχαρητήρια επιστολή από έναν συνδρομητή της μνημειώδους εκδοτικής του προσπάθειας. Ο αναγνώστης τον συνέχαιρε για την αρτιότητα του έργου του: «Στήνετε ένα πραγματικό μνημείο του 19ου αιώνα. Το να συνοψίσει κάποιος σε ένα βιβλίο τις ανθρώπινες γνώσεις του αιώνα μας είναι μια όμορφη και μεγάλη ιδέα. Έπειτα από τόσες αποτυχημένες προσπάθειες, τόσους ατυχείς πειραματισμούς, η έκδοση μιας εγκυκλοπαίδειας εφάμιλλης εκείνης του Ντιντερό και μάλιστα πιο ολοκληρωμένης είναι ένα έργο που όταν ολοκληρωθεί, θα προσπορίσει πλούτο στον εκδότη και δόξα στον συγγραφέα».
Ο αποστολέας του εγκωμίου δεν ήταν άλλος από τον Βίκτωρ Ουγκό! «Σας στέλνω όλες τις ευχές μου και τα συγχαρητήριά μου. Έχετε την αμέριστη συμπαράστασή μου», κατέληγε το μεγάλο πνεύμα των γαλλικών γραμμάτων, δίνοντας έτσι την απαραίτητη ώθηση στον Λαρούς για να συνεχίσει την εξοντωτική προσπάθειά του…
Αιφνίδιος θάνατος
Ο Πιερ Λαρούς, παρά την κούραση που είχε αρχίσει να συσσωρεύεται και να διεκδικεί βαρύτατο φόρο στην υγεία του, είχε πολλούς λόγους να είναι ευτυχισμένος, καθώς ήταν πια κοντά στο να εκπληρώσει τον σκοπό της ζωής του. Το «Μέγα Παγκόσμιο Λεξικό του 19ου Αιώνα» αριθμούσε πια 15 τόμους, κάπου 20.700 πυκνογραμμένες σελίδες δηλαδή, με τις στήλες να αγγίζουν τις 100.000 σχεδόν και τα τυπογραφικά στοιχεία να φτάνουν στα 500 εκατομμύρια. Η εγκυκλοπαίδειά του ήταν πραγματικά ογκωδέστατη, αναλυτικότατη και από κάθε πλευρά μνημειώδης!
Από το 1869, ο Λαρούς είχε λήξει τη συνεργασία με τον συνέταιρό του και είχε αφιερωθεί αποκλειστικά στην εγκυκλοπαίδειά του. Ο ίδιος παρήγαγε, όπως είπαμε, τους 15 πρώτους τόμους (1866-1876), με δύο ακόμα συνοδευτικούς να κυκλοφορούν το 1878 και 1890 από τον ανιψιό και συνεργάτη του, Jules Hollier, ολοκληρώνοντας έτσι το εμβληματικό πόνημα.
Ο Λαρούς δεν ευτύχησε όμως να δει το έργο της ζωής του ολοκληρωμένο, καθώς έφυγε από τον κόσμο αιφνιδίως στις 3 Ιανουαρίου 1875, χτυπημένος από εγκεφαλικό. Η χρόνια υπερκόπωσή του είχε αφήσει βαθιά το στίγμα της στην υγεία του. Όσο για τον εκδοτικό του, που συνέχισαν οι κληρονόμοι του (Editions Larousse πλέον), συνεχίζει να εκδίδει ακόμα και σήμερα επικαιροποιημένες εκδόσεις της ογκώδους εγκυκλοπαίδειας του Πιερ Λαρούς, καθώς επίσης λεξικά, διδακτικά βιβλία, εικονογραφημένα και απλοποιημένα πονήματα και μικρότερες φυσικά εγκυκλοπαίδειες γενικού και εξειδικευμένου περιεχομένου, στα πρότυπα πάντα του νεωτεριστή και διαφωτιστή ιδρυτή της…