Η εποποιία του πρίγκιπα Γεώργιου Καστριώτη που ανέκοψε την οθωμανική εξάπλωση στην Ευρώπη!
Η προέλαση των Οθωμανών προς τη Δύση θα ήταν ταχύτερη και σαφώς πιο αποτελεσματική αν δεν είχε ορθώσει το ανάστημά του ο Γεώργιος Καστριώτης, που επί δύο δεκαετίες αναχαίτισε τις παντοδύναμες στρατιές δύο σουλτάνων!
Χωρίς τη δική του παρουσία, η Ιταλία (και όχι μόνο) θα είχε κατακτηθεί στα αμέσως μετά την άλωση της Πόλης χρόνια.
Και υπήρξε μεγάλο ατύχημα για τον ελληνικό και αλβανικό κόσμο το γεγονός ότι ο δεσπότης του Μυστρά, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, δεν κατόρθωσε να ενώσει τις στρατιωτικές του δυνάμεις με τα στρατεύματα του Καστριώτη, σε κάτι που θα άλλαζε σαφώς τους συσχετισμούς δυνάμεων στη βαλκανική.
Ο αλβανός πρίγκιπας που κατατρόπωσε τις οθωμανικές στρατιές ήταν αναμφίβολα μια από τις κορυφαίες προσωπικότητες της βαλκανικής ιστορίας, αποτελώντας ταυτοχρόνως και πηγή έμπνευσης για τον εθνικό μας ξεσηκωμό το 1821.
Η ριψοκίνδυνη επανάσταση και η πολύχρονη ηρωική αντίσταση του Σκεντέρμπεη και των άξιων παλικαριών του καθυστέρησαν τουλάχιστον για μια δεκαετία την άλωση της Πόλης από τους Τούρκους, κρατώντας ταυτοχρόνως υψηλό το αντιστασιακό φρόνημα των λαών της βαλκανικής και αποκαλύπτοντας στην πράξη ότι οι Τούρκοι δεν ήταν ανίκητοι.
Η απρόσμενη σε ένταση, διάρκεια και στρατιωτική ρώμη επανάσταση του Γκιέργκι Καστριότι εκτροχίασε τους επεκτατικούς στρατηγικούς σχεδιασμούς των Οθωμανών, προσφέροντας στα ευρωπαϊκά βασίλεια την απαραίτητη χρονική αβάντα για την πολεμική προπαρασκευή τους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ίδιος ο σουλτάνος Μωάμεθ Β’ είχε δηλώσει εξοργισμένος για τον αλβανό πρίγκιπα: «Αν δεν είχε γεννηθεί ο Σκεντέρμπεης, θα καθόμουν στον θρόνο του Πάπα της Ρώμης»!
Χάρη στους πολεμικούς άθλους του Καστριώτη ανακόπηκε η οθωμανική εξάπλωση στην Ευρώπη και οι δυτικοί λαοί συνειδητοποίησαν άμεσα τη σημασία εκείνων των ιστορικών γεγονότων. Οι ηγεμόνες της Γηραιάς Ηπείρου αναγνώρισαν τη συνεισφορά του Σκεντέρμπεη ως ανάχωμα στην τουρκική απειλή με σωρεία ευχαριστήριων επιστολών τους (όπως ο δόγης της Βενετίας, οι ηγεμόνες της Φλωρεντίας και του Μιλάνου, ο δούκας της Βουργουνδίας κ.ά.), αν και δεν τον βοήθησαν οικονομικά και στρατιωτικά, σε κάτι που θα άλλαζε πιθανότατα την ευρωπαϊκή ιστορία.
Ο πάπας, ένθερμος θαυμαστής του, τον αποκάλεσε «αθλητή τού Θεού» και «αήττητο ιππότη» και για αιώνες οι λαοί της Ευρώπης οιστρηλατούνταν με τα κατορθώματα του ανυπότακτου και ηρωικού Σκεντέρμπεη…
Πρώτα χρόνια
Ο Γκιέρκι Καστριότι, γνωστός και ως Γεώργιος Καστριώτης, γεννιέται πιθανότατα το 1404 (ή 1405) ως το νεότερο από τα εννιά παιδιάς του τιμαριούχου της Βόρειας Αλβανίας, Γκιον Καστριότι (Ιωάννη Καστριώτη), άρχοντα της Κρόιας (Κρούγιας). Για την καταγωγή του συναίνεση δεν υπάρχει: άλλες πηγές τον θέλουν αλβανικής καταγωγής (Γκέγκης), άλλες αλβανοσερβικής (η μητέρα του ήταν σερβίδα αρχόντισσα) και άλλες τέλος ελληνικής, κρατώντας από τον Κωνσταντίνο Καστριώτη, τον ηγεμόνα της Καστοριάς. Ιστορική συναίνεση δεν υπάρχει ούτε και για τον τόπο της γέννησής του, αν και επικρατεί πια η τάση να θεωρείται ότι γεννήθηκε στο κάστρο της Κρούγιας.
Τον καιρό εκείνο η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε μόλις υποτάξει την ευρύτερη περιοχή της Αλβανίας, χωρίς όμως αυστηρό ζυγό, καθώς η Πύλη ενδιαφερόταν περισσότερο για την είσπραξη των φόρων. Οι συνεχείς επιδρομές των μουσουλμάνων τρομοκρατούσαν τον τοπικό πληθυσμό και οι δύο ηγεμόνες της Αλβανίας, ο Ιωάννης Καστριώτης στον Βορρά και ο Γεώργιος Αριανίτης στον Νότο, προσπάθησαν μάταια να εξεγερθούν.
Ο πατέρας Καστριώτης υποχρεώθηκε σε ειρήνη και για να διατηρήσει την αυτονομία των εδαφών του έδωσε τα τέσσερα αγόρια του στην Υψηλή Πύλη (1423) ως εγγύηση ότι θα πληρώνονταν οι φόροι και κανένα αυτονομιστικό κίνημα δεν θα ξεσπούσε. Τα τέσσερα παιδιά μεταφέρονται στη σουλτανική αυλή της Ανδριανούπολης και παραδίδονται στα χέρια του Μουράτ Β’, με την υπόσχεση της απελευθέρωσής τους μετά τον θάνατο του Ιωάννη Καστριώτη.
Κάτι που δεν συνέβη φυσικά και εντωμεταξύ ο Γεώργιος εξισλαμίστηκε, πήρε το προσωνύμιο Ισκεντέρ (Αλέξανδρος) και του απονεμήθηκε το αξίωμα του μπέη (άρχοντα), καθώς δεν έπαυε να ήταν πρίγκιπας της Αλβανίας αλλά και περίφημος πια πολεμιστής των Τούρκων. Ο Ισκεντέρ μπέης, Σκεντέρμπεης πια, κατατάχθηκε στον οθωμανικό στρατό, όπου διακρίθηκε για την ανδρεία και τις στρατιωτικές του ικανότητες. Ο ίδιος ο σουλτάνος του έδωσε το προσωνύμιο Σκεντέρμπεης, παραλληλίζοντας την αξία του στη μάχη με αυτή του μεγάλου έλληνα στρατηλάτη και εκπαιδεύοντάς τον πλάι στον διάδοχο του θρόνου, Μωάμεθ Β', τον μετέπειτα πορθητή της Κωνσταντινούπολης.
Ο Σκεντέρμπεης πολέμησε εναντίον Μογγόλων, Ελλήνων και Μαγιάρων και διακρίθηκε για τη ρώμη και την παλικαριά του, επιβεβαιώνοντας τον θρύλο που τον συνόδευε ήδη από τη γέννησή του: η μητέρα του ονειρεύτηκε όταν ήταν έγκυος έναν δράκοντα που εξουσίαζε όλη την Αλβανία και κατατρόπωσε χιλιάδες τούρκους κατακτητές. Το σπαθί του αλβανού μαχητή έκανε θαύματα και σύντομα απέκτησε την τρομακτική φήμη ότι με ένα χτύπημα έκοβε στα δύο σιδηροφορεμένους πολεμιστές ή αποκεφάλιζε άγριους ταύρους!
Λιποτάκτης, ηγέτης της αλβανικής επανάστασης και περίφημες επιτυχίες
Όταν πέθανε ο τιμαριούχος πατέρας του, τα αισθήματα του Σκεντέρμπεη απέναντι στην Υψηλή Πύλη άλλαξαν καθοριστικά. Τη χαριστική βολή έδωσε η άρνηση του σουλτάνου να τον απελευθερώσει και πλέον η στάση του ήταν εχθρική. Ο νεαρός Γεώργιος μπορεί να είχε τουρκέψει, αλλά είχε κρατήσει στη μνήμη του την ανάμνηση της Κρόιας. Και βέβαια γνώρισε την τουρκική δολιότητα: τα δύο του αδέλφια δολοφονήθηκαν υπό μυστηριώδεις συνθήκες στη σουλτανική αυλή, το τρίτο έγινε μοναχός στο Σινά και απέμεινε αυτός ο μικρότερος ως μοναδικός κληρονόμος του οικογενειακού ονόματος. Ο Καστριώτης αρχίζει να διατηρεί μυστικές επαφές με τους Γκέγκηδες αλλά και επιφανείς προσωπικότητες της Αλβανίας και αναζητεί την κατάλληλη ευκαιρία να ξεφύγει.
Η ευκαιρία που περίμενε δόθηκε το 1443, όταν ο εκστρατευτικός στρατός του Μουράτ στη Νις της Σερβίας, με υπαρχηγό τον ίδιο τον Σκεντέρμπεη, ηττήθηκε από τις ενωμένες χριστιανικές δυνάμεις. Αυτόματα, ο Καστριώτης εγκαταλείπει το στράτευμα και με 300 πιστούς αλβανούς ιππείς επιστρέφει στην κατακτημένη εντωμεταξύ Αλβανία. Ενθαρρυμένος από την οθωμανική ήττα στη Νις, πιστεύει ότι οι οθωμανικές ορδές δεν είναι αήττητες.
Γίνεται χριστιανός και κυριεύει εύκολα την Κρόια, το πατρικό φρούριο, το οποίο τώρα γέμισε με λάβαρα που είχαν πάνω τους κεντημένο τον αετό, το έμβλημα του Σκεντέρμπεη. Ήταν 28 Νοεμβρίου 1443 η ημέρα που ο Σκεντέρμπεης κήρυξε την επανάστασή του κατά των Τούρκων! Το όνειρο της εθνικής ανεξαρτησίας είχε πια ενσάρκωση και δεν ήταν άλλη από τον Καστριώτη.
Έπειτα από συνεννόηση με τους λοιπούς αλβανούς πρίγκιπες, ο Σκεντέρμπεης τίθεται επικεφαλής του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα των συμπατριωτών του και μετρά από την πρώτη στιγμή νίκες και μόνο νίκες. Θρύλος ήδη από την αρχή της επανάστασης, τα κατορθώματά του αποτελούν αντικείμενο ιστορικής έρευνας: σύμφωνα με πηγές, ο Καστριώτης απελευθέρωσε την Αλβανία από τον τουρκικό ζυγό λίγα μόλις χρόνια αφότου την είχαν πατήσει οι Τούρκοι (1430), ενώ κατ’ άλλους ιστορικούς τα ανεξάρτητα εδάφη που έλεγχαν οι επαναστάτες του Σκεντέρμπεη ήταν ήσσονος σημασίας, μια στενή λωρίδα υπαίθρου χωρίς μεγάλες πόλεις.
Η επανάσταση του Σκεντέρμπεη απλώθηκε σε όλη την Αλβανία και έφτασε μέχρι την Ήπειρο: 18.000 πολεμιστές και 200.000 χρυσά δουκάτα ήταν πλέον στη διάθεσή του για τις ανάγκες του αγώνα. Ο Σκεντέρμπεης επέβαλε υποχρεωτική επιστράτευση, σκληρή στρατιωτική εκπαίδευση, μελέτησε την τοπογραφία της Αλβανίας για να προετοιμάσει κατάλληλα την άμυνά του και έβαλε κατασκόπους στην Ανδριανούπολη. Οι Αλβανοί, καλά οργανωμένοι από τον Σκεντέρμπεη, απέφυγαν τις βιαιότητες. Όσοι Τούρκοι ήθελαν, έφυγαν ανενόχλητοι. Μερικοί έμειναν και μάλιστα εκχριστιανίστηκαν και εντάχθηκαν στον αγώνα του.
Το στρατηγικό του δαιμόνιο αναδείχθηκε σε πλήθος μαχών και οι στρατιωτικές επιτυχίες εναντίον των Τούρκων έμειναν θρυλικές. Όπως η περίφημη μάχη στο Τορβιόλο, όταν οι 8.000 ιππείς και οι 7.000 πεζοί του Σκεντέρμπεη αντιμετώπισαν τους 40.000 άντρες του Αλή Πασά. Η μάχη της 29ης Ιουνίου 1444 στην πεδιάδα του Τορβιόλο είδε τους Οθωμανούς να ηττούνται κατά κράτος και να τρέπονται σε φυγή, αφήνοντας πίσω τους 8.000 νεκρούς, 2.000 αιχμαλώτους και χιλιάδες άλογα και άφθονα εφόδια, τα οποία έπεσαν στα χέρια των νικητών. Συγχαρητήριες επιστολές και αποστολές έφτασαν στην Κρόια απ’ όλες τις γωνιές της Ευρώπης: από τον πάπα Ευγένιο Δ’ και τον βασιλιά της Νεάπολης μέχρι τον δόγη της Βενετίας και τον βασιλιά Λαδίσλαο της Ουγγαρίας. Οι Δυτικοί μπορεί να έβλεπαν βέβαια τον Σκεντέρμπεη με σεβασμό, αλλά είχαν φόβο απέναντί του, γι’ αυτό και δεν τον συνέδραμαν οικονομικά και στρατιωτικά.
Μετά τον θρίαμβό του, ο Μουράτ στράφηκε εναντίον του Σκεντέρμπεη και ξαπέστειλε εναντίον του τον Φιρούζ Πασά με 15.000 ιππείς. Ο Σκεντέρμπεης, όπως είχε κάνει και πριν, του έστησε ενέδρα και επιτέθηκε ξαφνικά, με τους Οθωμανούς να μετρούν άλλη μια πανωλεθρία, από την οποία ελάχιστοι διασώθηκαν. Η νέα οθωμανική εισβολή εναντίον του είχε τη σφραγίδα του Μουσταφά Πασά, ο οποίος ήταν στο ίδιο έργο θεατής: στις 27 Σεπτεμβρίου 1446 ο μαέστρος στον ανταρτοπόλεμο Σκεντέρμπεης αιφνιδίασε για άλλη μια φορά τους Τούρκους: 5.000 Οθωμανοί σκοτώθηκαν και ο Μουσταφά σώθηκε την τελευταία στιγμή!
Τότε ήταν που ο Σκεντέρμπεης επιδόθηκε σε διμέτωπο αγώνα, καθώς πλέον στο στόχαστρό του ήταν και η Βενετία, η οποία είχε εντωμεταξύ καταλάβει στρατηγικά σημεία της Αλβανίας. Επιτέθηκε κατά των 13.000 βενετών στρατιωτών και νίκησε, αν και το φρούριό τους (Ντάνιο) άντεξε τελικά την πολιορκία. Ο στρατηγός Μουσταφά θέλησε να επωφεληθεί από τον διμέτωπο αγώνα και επιτέθηκε άλλη μια φορά εναντίον του, αν και ο Καστριώτης τον αιφνιδίασε και πάλι με τους 6.000 άντρες του στα στενά της Δίβρης. Οι Τούρκοι νικήθηκαν και τράπηκαν σε φυγή, χάνοντας 10.000 άντρες και βλέποντας τον στρατιωτικό τους ηγέτη να πέφτει στα χέρια του Καστριώτη! Ο αλβανός μαχητής τον ελευθέρωσε έναντι αδρής αμοιβής.
Θορυβημένη η Βενετία, σπεύδει να υπογράψει σύμφωνο ειρήνης με τον Σκεντέρμπεη (4 Οκτωβρίου 1448), ο οποίος δέχθηκε καθώς διέβλεπε νέα επίθεση του σουλτάνου Μουράτ. Και δεν είχε καθόλου άδικο, αφού τον Μάρτιο του 1449 ο Μουράτ ξεκίνησε από την Αδριανούπολη επικεφαλής 120.000 στρατιωτών! Ήταν αδύνατο στον Σκεντέρμπεη να αναμετρηθεί με τόσες δυνάμεις σε ολομέτωπη μάχη, γι’ αυτό και εφάρμοσε την προσφιλή του τακτική του κλεφτοπόλεμου.
Ο Μουράτ κατέλαβε μια σειρά από κάστρα και φρούρια, αν και παραδόξως επέλεξε να επιστρέψει στην Ανδριανούπολη χωρίς να αντιπαρατεθεί ευθέως με τον Καστριώτη, ο οποίος παρενοχλούσε συνεχώς το τουρκικό εκστρατευτικό σώμα. Την επόμενη χρονιά όμως επέστρεψε με 160.000 στρατό για να επιτεθεί στην καρδιά της αλβανικής εποποιίας, την Κρόια (1450)!
Η πολιορκία ξεκίνησε τον Απρίλιο αν και ο Σκεντέρμπεης δεν οχυρώθηκε πίσω από τα τείχη της, παραμένοντας έξω και προσπαθώντας με ανταρτοπόλεμο να διαλύσει τον τουρκικό στρατό. Οι Βενετοί, φοβούμενοι την εξάπλωση των Τούρκων, εφοδίαζαν τώρα τακτικά τον στρατό του Σκεντέρμπεη. Όλες οι επιθέσεις του Μουράτ κατά της Κρούγιας απέτυχαν κι έτσι, ταπεινωμένος και εξαντλημένος, πρότεινε στον Σκεντέρμπεη ειρήνη, αξιώνοντας μια τυπική υποταγή και έναν συμβατικό φόρο υποτέλειας 10.000 δουκάτων!
Κι όμως, ο Σκεντέρμπεης απέρριψε την πρόταση και δήλωσε στους τούρκους απεσταλμένους ότι είναι διατεθειμένος να αγωνιστεί μέχρις εσχάτων. Τη δήλωσή του την προσυπέγραψε με ολομέτωπη επίθεση κατά του Μουράτ, ο οποίος εξαντλημένος διαλύει το στρατόπεδό του και επιστρέφει τάχιστα στην Ανδριανούπολη. Κατά την υποχώρηση, ο Σκεντέρμπεης δεν έπαψε να τον παρενοχλεί με αιφνιδιαστικές επιθέσεις.
Μάχες, θρίαμβοι και άδοξο τέλος
Η επιστροφή του Σκεντέρμπεη στην Κρόια ήταν θριαμβευτική. Ο αλβανός ηγέτης ζούσε τώρα την ευτυχέστερη περίοδο της ζωής του. Παντρεύτηκε τη χριστιανή κόρη του φημισμένου πολεμιστή Αριανίτη και οι νίκες του δοξάστηκαν σε όλη την Ευρώπη ως θρίαμβοι της χριστιανοσύνης έναντι του μουσουλμανικού στοιχείου. Ο πάπας Νικόλαος Ε’, ο βασιλιάς της Ουγγαρίας, ο δούκας της Βουργουνδίας και ο βασιλιάς της Αραγονίας του έστειλαν μεγάλα χρηματικά ποσά ως δώρο. Ο Σκεντέρμπεης επιδόθηκε τότε σε πολιτικό και διπλωματικό αγώνα να εξασφαλίσει την εύνοια της χριστιανικής Δύσης αλλά και υποστήριξη ώστε να κλιμακώσει τον αγώνα του κατά του οθωμανικού ζυγού.
Στις 5 Φεβρουαρίου 1451 πέθανε στην Αδριανούπολη από αποπληξία ο Μουράτ και στον θρόνο τον διαδέχθηκε ο Μωάμεθ Β’, ο οποίος έβαλε στο στόχαστρο την Πόλη. Μόνο αφού έπεσε η Κωνσταντινούπολη στα χέρια του (29 Μαΐου 1453) άρχισαν και πάλι οι τουρκικές επιχειρήσεις εναντίον του Καστριώτη, αν και ο ίδιος δεν είχε κανένα πρόβλημα στο να αποκρούει επιτυχώς τις οθωμανικές επιθέσεις και να αρνείται το καθεστώς σχετικής υποτέλειας που πρότεινε κάθε τόσο ο νέος σουλτάνος.
Αφού ταπείνωσε τρεις ακόμα στρατηγούς της Υψηλής Πύλης, δεν μπορούσε -όπως ισχυριζόταν- να υποκύψει σε όρους υποτέλειας αφού ήταν νικητής! Το πράγμα είχε φτάσει στο απροχώρητο και ένας στρατός 40.000 αντρών υπό τον Εβρέν Μπέη άρχισε να κινείται εναντίον του. Η τελική σύγκρουση έγινε στις 26 Ιουλίου 1455: ο Καστριώτης νικήθηκε για πρώτη φορά στην ιστορία του!
Τα δυτικά βασίλεια της Ιταλίας τον άφησαν αβοήθητο, παρά τους επαίνους και τα εγκώμια που του έπλεκαν, και το 1457 νέος σουλτανικός στρατός έφτασε στην Αλβανία, εύκολη λεία για τον έμπειρο στρατιωτικά Καστριώτη. Ο μόνος τρόπος να νικηθεί ο σκληροτράχηλος μαχητής ήταν οι προδοσίες και αυτό ακριβώς έκανε η Υψηλή Πύλη: ήταν ο ανιψιός του Σκεντέρμπεη, Χαμζάς, που τον πρόδωσε και ανέλαβε τη διοίκηση 50.000 οθωμανών στρατιωτών, αν και τελικά της επίθεσης ηγήθηκε ο Ισά Μπέης. Ο Σκεντέρμπεης έπιασε για άλλη μια φορά τους Τούρκους στον ύπνο και αντί για μάχη, έγινε σφαγή: 20.000‐30.000 Οθωμανοί έχασαν τη ζωή τους.
Νέες επιχειρήσεις ξεκίνησαν την επόμενη χρονιά (1458) με δύο τούρκους στρατηγούς (Ουμούρ Μπέης και Σινάν Μπέης) και 14.000 στρατιώτες, για να γνωρίσουν και πάλι την ήττα. Ο Καστριώτης βοήθησε στρατιωτικά βασίλεια της Ιταλίας και στη διάρκεια του 1460 είχε νικήσει τέσσερις ακόμα τουρκικούς στρατούς! Ο Μωάμεθ ζήτησε άλλη μια φορά ειρήνη και ο Σκεντέρμπεης δέχτηκε αναπάντεχα, αφού ο σουλτάνος περιορίστηκε σε έναν μόνο όρο: να μπορούν οι Τούρκοι να εμπορεύονται στις αλβανικές περιοχές!
Η ειρήνη υπογράφτηκε το 1461 και η ανάπαυλα αυτή των εχθροπραξιών με τους Τούρκους έδωσε την ευκαιρία στον Καστριώτη να βρεθεί και πάλι στην Ιταλία. Το σύμφωνο παραβιάστηκε όμως το 1463 και άρχισαν ξανά οι εχθροπραξίες: ο Σκεντέρμπεης μέτρησε νέο γύρω εμφατικών νικών και ηττήθηκε μόλις μία φορά, το 1464.
Η τελική μάχη δόθηκε το 1466, όταν ο σουλτάνος με 200.000 άντρες έφτασε στην Κρόια και την πολιόρκησε, αν και πάλι δεν κατάφερε να την πάρει. Μετά την άλωση της Πόλης, η Κρούγια ήταν τώρα το νέο ισχυρό προπύργιο της χριστιανοσύνης και το ανάχωμα στην οθωμανική εξάπλωση στη Δύση. Ο Καστριώτης απέκρουσε επιτυχώς και το νέο κύμα επιθέσεων και πλέον θέλησε να εκδιώξει οριστικά τους Τούρκους από την Αλβανία. Γι’ αυτό συγκάλεσε νέα σύσκεψη των αλβανών φυλάρχων στο Αλέσιο, αν και πλέον προδόθηκε από την υγεία του: χτυπημένος από ελονοσία, πέθανε στις 17 Ιανουαρίου 1467, σε ηλικία 63 ετών. Μετά τον θάνατό του, η Αλβανία υπέκυψε στους Τούρκους…
Χαρακτηριστικό της φήμης του ως πολεμιστή ήταν ότι ο Μωάμεθ Β’ είχε αρχίσει να πιστεύει ότι ο Σκεντέρμπεης είχε μαγικές ικανότητες και ζήτησε στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις ως δώρο το περίφημο σπαθί του. Ο Καστριώτης το απέστειλε μεν αλλά ο τούρκος πρεσβευτής το επέστρεψε έπειτα από λίγο, λέγοντάς του ότι ο Μωάμεθ ήξερε ότι του είχε δώσει ένα κοινό σπαθί και όχι το πραγματικό όπλο που χαλούσε τους εχθρούς του. Απορημένος ο Σκεντέρμπεης, απάντησε με χιούμορ: «Έστειλα στον σουλτάνο το σπαθί μου. Δεν μπορούσα όμως να στείλω και το χέρι μου»…
Χωρίς τη δική του παρουσία, η Ιταλία (και όχι μόνο) θα είχε κατακτηθεί στα αμέσως μετά την άλωση της Πόλης χρόνια.
Και υπήρξε μεγάλο ατύχημα για τον ελληνικό και αλβανικό κόσμο το γεγονός ότι ο δεσπότης του Μυστρά, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, δεν κατόρθωσε να ενώσει τις στρατιωτικές του δυνάμεις με τα στρατεύματα του Καστριώτη, σε κάτι που θα άλλαζε σαφώς τους συσχετισμούς δυνάμεων στη βαλκανική.
Ο αλβανός πρίγκιπας που κατατρόπωσε τις οθωμανικές στρατιές ήταν αναμφίβολα μια από τις κορυφαίες προσωπικότητες της βαλκανικής ιστορίας, αποτελώντας ταυτοχρόνως και πηγή έμπνευσης για τον εθνικό μας ξεσηκωμό το 1821.
Η ριψοκίνδυνη επανάσταση και η πολύχρονη ηρωική αντίσταση του Σκεντέρμπεη και των άξιων παλικαριών του καθυστέρησαν τουλάχιστον για μια δεκαετία την άλωση της Πόλης από τους Τούρκους, κρατώντας ταυτοχρόνως υψηλό το αντιστασιακό φρόνημα των λαών της βαλκανικής και αποκαλύπτοντας στην πράξη ότι οι Τούρκοι δεν ήταν ανίκητοι.
Η απρόσμενη σε ένταση, διάρκεια και στρατιωτική ρώμη επανάσταση του Γκιέργκι Καστριότι εκτροχίασε τους επεκτατικούς στρατηγικούς σχεδιασμούς των Οθωμανών, προσφέροντας στα ευρωπαϊκά βασίλεια την απαραίτητη χρονική αβάντα για την πολεμική προπαρασκευή τους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ίδιος ο σουλτάνος Μωάμεθ Β’ είχε δηλώσει εξοργισμένος για τον αλβανό πρίγκιπα: «Αν δεν είχε γεννηθεί ο Σκεντέρμπεης, θα καθόμουν στον θρόνο του Πάπα της Ρώμης»!
Χάρη στους πολεμικούς άθλους του Καστριώτη ανακόπηκε η οθωμανική εξάπλωση στην Ευρώπη και οι δυτικοί λαοί συνειδητοποίησαν άμεσα τη σημασία εκείνων των ιστορικών γεγονότων. Οι ηγεμόνες της Γηραιάς Ηπείρου αναγνώρισαν τη συνεισφορά του Σκεντέρμπεη ως ανάχωμα στην τουρκική απειλή με σωρεία ευχαριστήριων επιστολών τους (όπως ο δόγης της Βενετίας, οι ηγεμόνες της Φλωρεντίας και του Μιλάνου, ο δούκας της Βουργουνδίας κ.ά.), αν και δεν τον βοήθησαν οικονομικά και στρατιωτικά, σε κάτι που θα άλλαζε πιθανότατα την ευρωπαϊκή ιστορία.
Ο πάπας, ένθερμος θαυμαστής του, τον αποκάλεσε «αθλητή τού Θεού» και «αήττητο ιππότη» και για αιώνες οι λαοί της Ευρώπης οιστρηλατούνταν με τα κατορθώματα του ανυπότακτου και ηρωικού Σκεντέρμπεη…
Πρώτα χρόνια
Ο Γκιέρκι Καστριότι, γνωστός και ως Γεώργιος Καστριώτης, γεννιέται πιθανότατα το 1404 (ή 1405) ως το νεότερο από τα εννιά παιδιάς του τιμαριούχου της Βόρειας Αλβανίας, Γκιον Καστριότι (Ιωάννη Καστριώτη), άρχοντα της Κρόιας (Κρούγιας). Για την καταγωγή του συναίνεση δεν υπάρχει: άλλες πηγές τον θέλουν αλβανικής καταγωγής (Γκέγκης), άλλες αλβανοσερβικής (η μητέρα του ήταν σερβίδα αρχόντισσα) και άλλες τέλος ελληνικής, κρατώντας από τον Κωνσταντίνο Καστριώτη, τον ηγεμόνα της Καστοριάς. Ιστορική συναίνεση δεν υπάρχει ούτε και για τον τόπο της γέννησής του, αν και επικρατεί πια η τάση να θεωρείται ότι γεννήθηκε στο κάστρο της Κρούγιας.
Τον καιρό εκείνο η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε μόλις υποτάξει την ευρύτερη περιοχή της Αλβανίας, χωρίς όμως αυστηρό ζυγό, καθώς η Πύλη ενδιαφερόταν περισσότερο για την είσπραξη των φόρων. Οι συνεχείς επιδρομές των μουσουλμάνων τρομοκρατούσαν τον τοπικό πληθυσμό και οι δύο ηγεμόνες της Αλβανίας, ο Ιωάννης Καστριώτης στον Βορρά και ο Γεώργιος Αριανίτης στον Νότο, προσπάθησαν μάταια να εξεγερθούν.
Ο πατέρας Καστριώτης υποχρεώθηκε σε ειρήνη και για να διατηρήσει την αυτονομία των εδαφών του έδωσε τα τέσσερα αγόρια του στην Υψηλή Πύλη (1423) ως εγγύηση ότι θα πληρώνονταν οι φόροι και κανένα αυτονομιστικό κίνημα δεν θα ξεσπούσε. Τα τέσσερα παιδιά μεταφέρονται στη σουλτανική αυλή της Ανδριανούπολης και παραδίδονται στα χέρια του Μουράτ Β’, με την υπόσχεση της απελευθέρωσής τους μετά τον θάνατο του Ιωάννη Καστριώτη.
Κάτι που δεν συνέβη φυσικά και εντωμεταξύ ο Γεώργιος εξισλαμίστηκε, πήρε το προσωνύμιο Ισκεντέρ (Αλέξανδρος) και του απονεμήθηκε το αξίωμα του μπέη (άρχοντα), καθώς δεν έπαυε να ήταν πρίγκιπας της Αλβανίας αλλά και περίφημος πια πολεμιστής των Τούρκων. Ο Ισκεντέρ μπέης, Σκεντέρμπεης πια, κατατάχθηκε στον οθωμανικό στρατό, όπου διακρίθηκε για την ανδρεία και τις στρατιωτικές του ικανότητες. Ο ίδιος ο σουλτάνος του έδωσε το προσωνύμιο Σκεντέρμπεης, παραλληλίζοντας την αξία του στη μάχη με αυτή του μεγάλου έλληνα στρατηλάτη και εκπαιδεύοντάς τον πλάι στον διάδοχο του θρόνου, Μωάμεθ Β', τον μετέπειτα πορθητή της Κωνσταντινούπολης.
Ο Σκεντέρμπεης πολέμησε εναντίον Μογγόλων, Ελλήνων και Μαγιάρων και διακρίθηκε για τη ρώμη και την παλικαριά του, επιβεβαιώνοντας τον θρύλο που τον συνόδευε ήδη από τη γέννησή του: η μητέρα του ονειρεύτηκε όταν ήταν έγκυος έναν δράκοντα που εξουσίαζε όλη την Αλβανία και κατατρόπωσε χιλιάδες τούρκους κατακτητές. Το σπαθί του αλβανού μαχητή έκανε θαύματα και σύντομα απέκτησε την τρομακτική φήμη ότι με ένα χτύπημα έκοβε στα δύο σιδηροφορεμένους πολεμιστές ή αποκεφάλιζε άγριους ταύρους!
Λιποτάκτης, ηγέτης της αλβανικής επανάστασης και περίφημες επιτυχίες
Όταν πέθανε ο τιμαριούχος πατέρας του, τα αισθήματα του Σκεντέρμπεη απέναντι στην Υψηλή Πύλη άλλαξαν καθοριστικά. Τη χαριστική βολή έδωσε η άρνηση του σουλτάνου να τον απελευθερώσει και πλέον η στάση του ήταν εχθρική. Ο νεαρός Γεώργιος μπορεί να είχε τουρκέψει, αλλά είχε κρατήσει στη μνήμη του την ανάμνηση της Κρόιας. Και βέβαια γνώρισε την τουρκική δολιότητα: τα δύο του αδέλφια δολοφονήθηκαν υπό μυστηριώδεις συνθήκες στη σουλτανική αυλή, το τρίτο έγινε μοναχός στο Σινά και απέμεινε αυτός ο μικρότερος ως μοναδικός κληρονόμος του οικογενειακού ονόματος. Ο Καστριώτης αρχίζει να διατηρεί μυστικές επαφές με τους Γκέγκηδες αλλά και επιφανείς προσωπικότητες της Αλβανίας και αναζητεί την κατάλληλη ευκαιρία να ξεφύγει.
Η ευκαιρία που περίμενε δόθηκε το 1443, όταν ο εκστρατευτικός στρατός του Μουράτ στη Νις της Σερβίας, με υπαρχηγό τον ίδιο τον Σκεντέρμπεη, ηττήθηκε από τις ενωμένες χριστιανικές δυνάμεις. Αυτόματα, ο Καστριώτης εγκαταλείπει το στράτευμα και με 300 πιστούς αλβανούς ιππείς επιστρέφει στην κατακτημένη εντωμεταξύ Αλβανία. Ενθαρρυμένος από την οθωμανική ήττα στη Νις, πιστεύει ότι οι οθωμανικές ορδές δεν είναι αήττητες.
Γίνεται χριστιανός και κυριεύει εύκολα την Κρόια, το πατρικό φρούριο, το οποίο τώρα γέμισε με λάβαρα που είχαν πάνω τους κεντημένο τον αετό, το έμβλημα του Σκεντέρμπεη. Ήταν 28 Νοεμβρίου 1443 η ημέρα που ο Σκεντέρμπεης κήρυξε την επανάστασή του κατά των Τούρκων! Το όνειρο της εθνικής ανεξαρτησίας είχε πια ενσάρκωση και δεν ήταν άλλη από τον Καστριώτη.
Έπειτα από συνεννόηση με τους λοιπούς αλβανούς πρίγκιπες, ο Σκεντέρμπεης τίθεται επικεφαλής του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα των συμπατριωτών του και μετρά από την πρώτη στιγμή νίκες και μόνο νίκες. Θρύλος ήδη από την αρχή της επανάστασης, τα κατορθώματά του αποτελούν αντικείμενο ιστορικής έρευνας: σύμφωνα με πηγές, ο Καστριώτης απελευθέρωσε την Αλβανία από τον τουρκικό ζυγό λίγα μόλις χρόνια αφότου την είχαν πατήσει οι Τούρκοι (1430), ενώ κατ’ άλλους ιστορικούς τα ανεξάρτητα εδάφη που έλεγχαν οι επαναστάτες του Σκεντέρμπεη ήταν ήσσονος σημασίας, μια στενή λωρίδα υπαίθρου χωρίς μεγάλες πόλεις.
Η επανάσταση του Σκεντέρμπεη απλώθηκε σε όλη την Αλβανία και έφτασε μέχρι την Ήπειρο: 18.000 πολεμιστές και 200.000 χρυσά δουκάτα ήταν πλέον στη διάθεσή του για τις ανάγκες του αγώνα. Ο Σκεντέρμπεης επέβαλε υποχρεωτική επιστράτευση, σκληρή στρατιωτική εκπαίδευση, μελέτησε την τοπογραφία της Αλβανίας για να προετοιμάσει κατάλληλα την άμυνά του και έβαλε κατασκόπους στην Ανδριανούπολη. Οι Αλβανοί, καλά οργανωμένοι από τον Σκεντέρμπεη, απέφυγαν τις βιαιότητες. Όσοι Τούρκοι ήθελαν, έφυγαν ανενόχλητοι. Μερικοί έμειναν και μάλιστα εκχριστιανίστηκαν και εντάχθηκαν στον αγώνα του.
Το στρατηγικό του δαιμόνιο αναδείχθηκε σε πλήθος μαχών και οι στρατιωτικές επιτυχίες εναντίον των Τούρκων έμειναν θρυλικές. Όπως η περίφημη μάχη στο Τορβιόλο, όταν οι 8.000 ιππείς και οι 7.000 πεζοί του Σκεντέρμπεη αντιμετώπισαν τους 40.000 άντρες του Αλή Πασά. Η μάχη της 29ης Ιουνίου 1444 στην πεδιάδα του Τορβιόλο είδε τους Οθωμανούς να ηττούνται κατά κράτος και να τρέπονται σε φυγή, αφήνοντας πίσω τους 8.000 νεκρούς, 2.000 αιχμαλώτους και χιλιάδες άλογα και άφθονα εφόδια, τα οποία έπεσαν στα χέρια των νικητών. Συγχαρητήριες επιστολές και αποστολές έφτασαν στην Κρόια απ’ όλες τις γωνιές της Ευρώπης: από τον πάπα Ευγένιο Δ’ και τον βασιλιά της Νεάπολης μέχρι τον δόγη της Βενετίας και τον βασιλιά Λαδίσλαο της Ουγγαρίας. Οι Δυτικοί μπορεί να έβλεπαν βέβαια τον Σκεντέρμπεη με σεβασμό, αλλά είχαν φόβο απέναντί του, γι’ αυτό και δεν τον συνέδραμαν οικονομικά και στρατιωτικά.
Μετά τον θρίαμβό του, ο Μουράτ στράφηκε εναντίον του Σκεντέρμπεη και ξαπέστειλε εναντίον του τον Φιρούζ Πασά με 15.000 ιππείς. Ο Σκεντέρμπεης, όπως είχε κάνει και πριν, του έστησε ενέδρα και επιτέθηκε ξαφνικά, με τους Οθωμανούς να μετρούν άλλη μια πανωλεθρία, από την οποία ελάχιστοι διασώθηκαν. Η νέα οθωμανική εισβολή εναντίον του είχε τη σφραγίδα του Μουσταφά Πασά, ο οποίος ήταν στο ίδιο έργο θεατής: στις 27 Σεπτεμβρίου 1446 ο μαέστρος στον ανταρτοπόλεμο Σκεντέρμπεης αιφνιδίασε για άλλη μια φορά τους Τούρκους: 5.000 Οθωμανοί σκοτώθηκαν και ο Μουσταφά σώθηκε την τελευταία στιγμή!
Τότε ήταν που ο Σκεντέρμπεης επιδόθηκε σε διμέτωπο αγώνα, καθώς πλέον στο στόχαστρό του ήταν και η Βενετία, η οποία είχε εντωμεταξύ καταλάβει στρατηγικά σημεία της Αλβανίας. Επιτέθηκε κατά των 13.000 βενετών στρατιωτών και νίκησε, αν και το φρούριό τους (Ντάνιο) άντεξε τελικά την πολιορκία. Ο στρατηγός Μουσταφά θέλησε να επωφεληθεί από τον διμέτωπο αγώνα και επιτέθηκε άλλη μια φορά εναντίον του, αν και ο Καστριώτης τον αιφνιδίασε και πάλι με τους 6.000 άντρες του στα στενά της Δίβρης. Οι Τούρκοι νικήθηκαν και τράπηκαν σε φυγή, χάνοντας 10.000 άντρες και βλέποντας τον στρατιωτικό τους ηγέτη να πέφτει στα χέρια του Καστριώτη! Ο αλβανός μαχητής τον ελευθέρωσε έναντι αδρής αμοιβής.
Θορυβημένη η Βενετία, σπεύδει να υπογράψει σύμφωνο ειρήνης με τον Σκεντέρμπεη (4 Οκτωβρίου 1448), ο οποίος δέχθηκε καθώς διέβλεπε νέα επίθεση του σουλτάνου Μουράτ. Και δεν είχε καθόλου άδικο, αφού τον Μάρτιο του 1449 ο Μουράτ ξεκίνησε από την Αδριανούπολη επικεφαλής 120.000 στρατιωτών! Ήταν αδύνατο στον Σκεντέρμπεη να αναμετρηθεί με τόσες δυνάμεις σε ολομέτωπη μάχη, γι’ αυτό και εφάρμοσε την προσφιλή του τακτική του κλεφτοπόλεμου.
Ο Μουράτ κατέλαβε μια σειρά από κάστρα και φρούρια, αν και παραδόξως επέλεξε να επιστρέψει στην Ανδριανούπολη χωρίς να αντιπαρατεθεί ευθέως με τον Καστριώτη, ο οποίος παρενοχλούσε συνεχώς το τουρκικό εκστρατευτικό σώμα. Την επόμενη χρονιά όμως επέστρεψε με 160.000 στρατό για να επιτεθεί στην καρδιά της αλβανικής εποποιίας, την Κρόια (1450)!
Η πολιορκία ξεκίνησε τον Απρίλιο αν και ο Σκεντέρμπεης δεν οχυρώθηκε πίσω από τα τείχη της, παραμένοντας έξω και προσπαθώντας με ανταρτοπόλεμο να διαλύσει τον τουρκικό στρατό. Οι Βενετοί, φοβούμενοι την εξάπλωση των Τούρκων, εφοδίαζαν τώρα τακτικά τον στρατό του Σκεντέρμπεη. Όλες οι επιθέσεις του Μουράτ κατά της Κρούγιας απέτυχαν κι έτσι, ταπεινωμένος και εξαντλημένος, πρότεινε στον Σκεντέρμπεη ειρήνη, αξιώνοντας μια τυπική υποταγή και έναν συμβατικό φόρο υποτέλειας 10.000 δουκάτων!
Κι όμως, ο Σκεντέρμπεης απέρριψε την πρόταση και δήλωσε στους τούρκους απεσταλμένους ότι είναι διατεθειμένος να αγωνιστεί μέχρις εσχάτων. Τη δήλωσή του την προσυπέγραψε με ολομέτωπη επίθεση κατά του Μουράτ, ο οποίος εξαντλημένος διαλύει το στρατόπεδό του και επιστρέφει τάχιστα στην Ανδριανούπολη. Κατά την υποχώρηση, ο Σκεντέρμπεης δεν έπαψε να τον παρενοχλεί με αιφνιδιαστικές επιθέσεις.
Μάχες, θρίαμβοι και άδοξο τέλος
Η επιστροφή του Σκεντέρμπεη στην Κρόια ήταν θριαμβευτική. Ο αλβανός ηγέτης ζούσε τώρα την ευτυχέστερη περίοδο της ζωής του. Παντρεύτηκε τη χριστιανή κόρη του φημισμένου πολεμιστή Αριανίτη και οι νίκες του δοξάστηκαν σε όλη την Ευρώπη ως θρίαμβοι της χριστιανοσύνης έναντι του μουσουλμανικού στοιχείου. Ο πάπας Νικόλαος Ε’, ο βασιλιάς της Ουγγαρίας, ο δούκας της Βουργουνδίας και ο βασιλιάς της Αραγονίας του έστειλαν μεγάλα χρηματικά ποσά ως δώρο. Ο Σκεντέρμπεης επιδόθηκε τότε σε πολιτικό και διπλωματικό αγώνα να εξασφαλίσει την εύνοια της χριστιανικής Δύσης αλλά και υποστήριξη ώστε να κλιμακώσει τον αγώνα του κατά του οθωμανικού ζυγού.
Στις 5 Φεβρουαρίου 1451 πέθανε στην Αδριανούπολη από αποπληξία ο Μουράτ και στον θρόνο τον διαδέχθηκε ο Μωάμεθ Β’, ο οποίος έβαλε στο στόχαστρο την Πόλη. Μόνο αφού έπεσε η Κωνσταντινούπολη στα χέρια του (29 Μαΐου 1453) άρχισαν και πάλι οι τουρκικές επιχειρήσεις εναντίον του Καστριώτη, αν και ο ίδιος δεν είχε κανένα πρόβλημα στο να αποκρούει επιτυχώς τις οθωμανικές επιθέσεις και να αρνείται το καθεστώς σχετικής υποτέλειας που πρότεινε κάθε τόσο ο νέος σουλτάνος.
Αφού ταπείνωσε τρεις ακόμα στρατηγούς της Υψηλής Πύλης, δεν μπορούσε -όπως ισχυριζόταν- να υποκύψει σε όρους υποτέλειας αφού ήταν νικητής! Το πράγμα είχε φτάσει στο απροχώρητο και ένας στρατός 40.000 αντρών υπό τον Εβρέν Μπέη άρχισε να κινείται εναντίον του. Η τελική σύγκρουση έγινε στις 26 Ιουλίου 1455: ο Καστριώτης νικήθηκε για πρώτη φορά στην ιστορία του!
Τα δυτικά βασίλεια της Ιταλίας τον άφησαν αβοήθητο, παρά τους επαίνους και τα εγκώμια που του έπλεκαν, και το 1457 νέος σουλτανικός στρατός έφτασε στην Αλβανία, εύκολη λεία για τον έμπειρο στρατιωτικά Καστριώτη. Ο μόνος τρόπος να νικηθεί ο σκληροτράχηλος μαχητής ήταν οι προδοσίες και αυτό ακριβώς έκανε η Υψηλή Πύλη: ήταν ο ανιψιός του Σκεντέρμπεη, Χαμζάς, που τον πρόδωσε και ανέλαβε τη διοίκηση 50.000 οθωμανών στρατιωτών, αν και τελικά της επίθεσης ηγήθηκε ο Ισά Μπέης. Ο Σκεντέρμπεης έπιασε για άλλη μια φορά τους Τούρκους στον ύπνο και αντί για μάχη, έγινε σφαγή: 20.000‐30.000 Οθωμανοί έχασαν τη ζωή τους.
Νέες επιχειρήσεις ξεκίνησαν την επόμενη χρονιά (1458) με δύο τούρκους στρατηγούς (Ουμούρ Μπέης και Σινάν Μπέης) και 14.000 στρατιώτες, για να γνωρίσουν και πάλι την ήττα. Ο Καστριώτης βοήθησε στρατιωτικά βασίλεια της Ιταλίας και στη διάρκεια του 1460 είχε νικήσει τέσσερις ακόμα τουρκικούς στρατούς! Ο Μωάμεθ ζήτησε άλλη μια φορά ειρήνη και ο Σκεντέρμπεης δέχτηκε αναπάντεχα, αφού ο σουλτάνος περιορίστηκε σε έναν μόνο όρο: να μπορούν οι Τούρκοι να εμπορεύονται στις αλβανικές περιοχές!
Η ειρήνη υπογράφτηκε το 1461 και η ανάπαυλα αυτή των εχθροπραξιών με τους Τούρκους έδωσε την ευκαιρία στον Καστριώτη να βρεθεί και πάλι στην Ιταλία. Το σύμφωνο παραβιάστηκε όμως το 1463 και άρχισαν ξανά οι εχθροπραξίες: ο Σκεντέρμπεης μέτρησε νέο γύρω εμφατικών νικών και ηττήθηκε μόλις μία φορά, το 1464.
Η τελική μάχη δόθηκε το 1466, όταν ο σουλτάνος με 200.000 άντρες έφτασε στην Κρόια και την πολιόρκησε, αν και πάλι δεν κατάφερε να την πάρει. Μετά την άλωση της Πόλης, η Κρούγια ήταν τώρα το νέο ισχυρό προπύργιο της χριστιανοσύνης και το ανάχωμα στην οθωμανική εξάπλωση στη Δύση. Ο Καστριώτης απέκρουσε επιτυχώς και το νέο κύμα επιθέσεων και πλέον θέλησε να εκδιώξει οριστικά τους Τούρκους από την Αλβανία. Γι’ αυτό συγκάλεσε νέα σύσκεψη των αλβανών φυλάρχων στο Αλέσιο, αν και πλέον προδόθηκε από την υγεία του: χτυπημένος από ελονοσία, πέθανε στις 17 Ιανουαρίου 1467, σε ηλικία 63 ετών. Μετά τον θάνατό του, η Αλβανία υπέκυψε στους Τούρκους…
Χαρακτηριστικό της φήμης του ως πολεμιστή ήταν ότι ο Μωάμεθ Β’ είχε αρχίσει να πιστεύει ότι ο Σκεντέρμπεης είχε μαγικές ικανότητες και ζήτησε στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις ως δώρο το περίφημο σπαθί του. Ο Καστριώτης το απέστειλε μεν αλλά ο τούρκος πρεσβευτής το επέστρεψε έπειτα από λίγο, λέγοντάς του ότι ο Μωάμεθ ήξερε ότι του είχε δώσει ένα κοινό σπαθί και όχι το πραγματικό όπλο που χαλούσε τους εχθρούς του. Απορημένος ο Σκεντέρμπεης, απάντησε με χιούμορ: «Έστειλα στον σουλτάνο το σπαθί μου. Δεν μπορούσα όμως να στείλω και το χέρι μου»…
Περισσότερες βιογραφίες εδώ.