Η διαχείριση του άγχους στα παιδιά και τους εφήβους

Τα παιδιά αντιδρούν στο άγχος διαφορετικά από ότι οι ενήλικες.

Από τη Νίκη Γκατζέλια, Σύμβουλο Ψυχικής Υγείας

Τα περισσότερα παιδιά βιώνουν άγχος κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής τους. Το άγχος αυτό μπορεί να είναι λειτουργικό ή παθολογικό. Το άγχος είναι ένα λειτουργικό συναίσθημα που διευκολύνει και προειδοποιεί το άτομο στην αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων, όταν όμως είναι επίμονο, βιώνεται σε υπερβολική ένταση και είναι δυσανάλογο σε σχέση με το ερέθισμα που το προκαλεί, τότε μπορεί να αποτελεί ένδειξη κάποιας αγχώδους διαταραχής. Συγκεκριμένα το παιδί ή ο έφηβος βιώνει ένα δυσάρεστο συναίσθημα απέναντι σε μία απροσδιόριστη ή συγκεκριμένη απειλή. Ειδικά στη εφηβεία τα παιδιά βρίσκονται πολύ συχνά σε κατάσταση έντονου άγχους.

Τα παιδιά αντιδρούν στο άγχος διαφορετικά από ό,τι οι ενήλικες. Μπορεί παραδείγματος χάρη, να παρατηρηθούν εκρήξεις οργής, ευερεθιστότητα, καταστροφικότητα, ή ακόμη να μην εξωτερικεύεται καν το αίσθημα του άγχους, περίπτωση που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής. Επίσης τα συμπτώματα του άγχους στα ανήλικα άτομα δεν προκαλούν πάντα επιβλαβείς συνέπειες στο περιβάλλον τους.

Τα αίτια του άγχους εντοπίζονται σε γενετικούς, βιολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως είναι οι κλιματολογικές συνθήκες, οι κοινωνικές συνθήκες και η αίσθηση του εφήβου ότι «χάνει την παιδική του ηλικία». Πολλοί από τους αιτιολογικούς παράγοντες σχετίζονται με το σχολικό περιβάλλον, όπως η πίεση για υψηλή απόδοση στο σχολείο. Κάποιες από τις επιπτώσεις της μη έγκαιρης αντιμετώπισης του άγχους στα παιδιά είναι η σχολική αποτυχία, η μη ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων και η κατάθλιψη.

Στην αντιμετώπιση και διαχείριση του άγχους στα παιδιά και τους εφήβους μπορούν να βοηθήσουν οι εμπλεκόμενοι με το σχολικό περιβάλλον, οι εκπαιδευτικοί, οι σχολικοί σύμβουλοι-ψυχολόγοι και πρώτοι από όλους οι ίδιοι οι γονείς. Το σχολείο αποτελεί ιδανικό χώρο για την εφαρμογή υπηρεσιών ψυχικής υγείας, καθώς μπορεί να προωθήσει προληπτικά προγράμματα που στοχεύουν στην αποτροπή της ανάπτυξης των διαταραχών άγχους μέσω θετικών στρατηγικών αντιμετώπισης του στρες. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι κρίσιμος και μπορεί να βοηθήσει ένα παιδί που βιώνει έντονο άγχος ενθαρρύνοντας το να ζητήσει στήριξη σχετικά με τις ανησυχίες του, ωθώντας το να χρησιμοποιήσει τεχνικές αποβολής άγχους και στρατηγικές ηρεμίας και φροντίζοντας για την σταθερότητα και ασφάλεια του περιβάλλοντος. Ακόμη ο εκπαιδευτικός μπορεί να παρέχει στο μαθητή τη δυνατότητα εναλλακτικών τρόπων εξέτασης, να του επιτρέπει να αναχωρεί από την τάξη όταν αισθάνεται την ανάγκη, να τον εκθέτει σταδιακά σε καταστάσεις που του πυροδοτούν άγχος στο σχολικό πλαίσιο, να τον ενθαρρύνει να συμμετέχει σε ομαδικές δραστηριότητες και να αναπτύσσει γύρω του ένα όσο το δυνατόν περισσότερο υποστηρικτικό περιβάλλον.

Οι σχολικοί σύμβουλοι οφείλουν να μιλάνε ανοιχτά με τους εφήβους για τις ανησυχίες τους, να τους ενθαρρύνουν να ακολουθούν τα ταλέντα τους και να διασκεδάζουν, να τους εντάσσουν σε προγράμματα που περιλαμβάνουν συγκεκριμένες τεχνικές χαλάρωσης, όπως βαθιές αναπνοές και σωματική άσκηση. Επίσης τα παιδιά πρέπει να προτρέπονται από τους συμβούλους να εκφράζουν τις ανησυχίες τους ρεαλιστικά, να διορθώνουν τις διαστρεβλωμένες σκέψεις τους και να εξετάζουν προσεκτικά τις πιθανές αιτίες του άγχους τους (προβλήματα υγείας ή πίεση από το περιβάλλον). Τέλος, οι σχολικοί σύμβουλοι οφείλουν, εάν κριθεί απαραίτητο, να παραπέμψουν το παιδί στις κατάλληλες υπηρεσίες ψυχικής υγείας.

Οι γονείς είναι η πιο σημαντική πηγή κοινωνικής και διαπροσωπικής ενίσχυσης που επηρεάζει τη μάθηση και διαμορφώνει τις στάσεις και τις αξίες των ατόμων κατά τα χρόνια της ανάπτυξής τους. Οι γονείς μπορούν αρχικά να επιδιώξουν μία συζήτηση με το παιδί, η οποία θα αφορά τα συμπτώματα άγχους. Ακόμη πρέπει να εξετάσουν εάν υπάρχει ιστορικό αγχώδους διαταραχής, κατάθλιψης ή χρήσης ουσιών στην οικογένεια και εάν χρειαστεί να παραπέμψουν το παιδί σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.

Επιπλέον μπορούν να ακολουθήσουν τις παρακάτω χρήσιμες συμβουλές, έτσι ώστε να βοηθήσουν το παιδί και να διευκολύνουν την επικοινωνία τους μαζί του:

- ακούτε ενεργητικά το παιδί όταν είναι αγχωμένο, χωρίς να ασκείτε κριτική και προσπαθήστε να αντιληφθείτε αυτό που δεν μπορεί να πει,

- σεβαστείτε τα συναισθήματά του ακόμη και εάν δεν τα κατανοείτε, με αυτόν τον τρόπο το παιδί ανακουφίζεται,

- ενημερωθείτε για τη διαφορά ανάμεσα στο φυσιολογικό και το παθολογικό άγχος,

- ενισχύστε την κοινωνικοποίηση του παιδιού, ενθαρρύνετε τη συμμετοχή του σε κοινωνικές, αθλητικές και άλλες εξωσχολικές δραστηριότητες αλλά χωρίς να το πιέζετε, θα το βοηθήσει στην αύξηση της αυτοεκτίμησης και της αυτοπεποίθησής του,

- πληροφορείστε το παιδί για το τι ακριβώς είναι αυτό που του συμβαίνει και τονίστε του ότι δεν ευθύνεται το ίδιο για αυτό και ότι είναι πάρα πολλοί οι άνθρωποι που έχουν παρόμοια συναισθήματα

- εξετάστε τις επιλογές θεραπείας και συζητήστε τες με το παιδί, η απόφαση για την έναρξη της θεραπείας είναι του παιδιού (ειδικά όταν βρίσκεται στη εφηβεία),

- διερευνήστε το δικό σας άγχος και αν υπάρχει μετριάστε το, μην ξεχνάτε ότι αποτελείτε πρότυπο προς μίμηση για το παιδί,

- αφήνετε το παιδί να παίρνει πρωτοβουλίες και αποφεύγετε να είστε υπερπροστατευτικοί μαζί του, δείξτε του εμπιστοσύνη,

- βοηθήστε το να προγραμματίζει τις δραστηριότητές του και να χωρίζει τα καθήκοντα που του φαίνονται «βουνό» σε πιο μικρά τμήματα,

- προτείνετε του να κάνει διαλείμματα όταν διαβάζει, έτσι ώστε να μπορεί ξεκουράζεται,

- βεβαιωθείτε ότι τρέφεται σωστά,

- βεβαιωθείτε ότι υπάρχει χρόνος για να μπορεί να απολαμβάνει την ηλικία του και ότι δεν έχει επιφορτιστεί με υποχρεώσεις, τις οποίες δεν μπορεί να αντέξει,

- όταν το παιδί προκαλεί καυγά αυτό που επιδιώκει είναι να σας βγάλει από τα όριά σας, μην ανταποκρίνεστε σε αυτό με νεύρα και θυμό, αλλά προσπαθήστε να το επαναφέρετε στην τάξη με ήρεμες και κοφτές φράσεις. Εάν αυτό είναι αδύνατο αφήστε το για λίγα λεπτά μόνο του να αποφορτιστεί και έπειτα συζητείστε ήρεμα και σοβαρά μαζί του το περιστατικό.

Η ψυχική υγεία του παιδιού είναι πολύ σημαντική και δεν είναι λίγα τα παιδιά και οι έφηβοι που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας. Σε κάθε περίπτωση η διαχείριση του άγχους παιδιών και εφήβων συνίσταται στην αναγνώριση του προβλήματος και την έγκαιρη αντιμετώπισή του.

Βιβλιογραφία:
Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2005), Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων, Αθήνα, Τυπωθήτω

Herbert, M. (1996), Ψυχολογικά προβλήματα παιδικής ηλικίας, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα

Περισσότερα θέματα για παιδιά εδώ.