H συνθήκη του Σένγκεν είναι ίσως ο θεμελιώδης λίθος της ενωμένης Ευρώπης, καθώς στην ουσία καταργεί τα εσωτερικά σύνορα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εγγυάται την ελεύθερη κίνηση πολιτών και αγαθών.
Είναι η συνθήκη που το πρόπλασμά της υπογράφηκε το 1985 στην κωμόπολη Σένγκεν του Λουξεμβούργου, από πέντε μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τη Γερμανία, τη Γαλλία, το Βέλγιο, την Ολλανδία και το Λουξεμβούργο, με στόχο την προοδευτική κατάργηση των ελέγχων στα κοινά σύνορα, την καθιέρωση της ελεύθερης κυκλοφορίας για όλα τα πρόσωπα, υπηκόους των κρατών που υπέγραψαν τη Συμφωνία, καθώς και την αστυνομική και δικαστική συνεργασία.
Πέντε χρόνια αργότερα, στις 19 Ιουνίου του 1990,υπεγράφη και πάλι στο Σένγκεν η Σύμβαση Εφαρμογής της ζώνης του Σένγκεν, που συμπλήρωνε και εξειδίκευε την αρχική συνθήκη καθορίζοντας τον τρόπο με τον οποίο θα εφαρμοζόταν στην πράξη ηκατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα.
Τότε θεσπίστηκε σειρά μέτρων για την ενίσχυση των ελέγχων στα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε., τον καθορισμό διαδικασιών για την έκδοση ομοιόμορφων θεωρήσεων, την ανάληψη δράσης για την καταπολέμηση του εμπορίου ναρκωτικών και τη δημιουργία κοινού συστήματος ανταλλαγής πληροφοριών, του γνωστού Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν (SIS).
Η τελική συμφωνία τέθηκε σε πλήρη ισχύ στις 26 Μαρτίου του 1995 όταν οι πέντε χώρες που την υπέγραψαν μαζί με την Πορτογαλία και την Ισπανία, κατάργησαν τους ελέγχους στα εσωτερικά σύνορά τους.Η Ελλάδα υπέγραψε τη Συνθήκη το 1992, την κύρωσε το 1997 με το Νόμο 2514/1997 και την έθεσε σε εφαρμογή το 2000.
Σήμερα, στη ζώνη Σένγκεν μετέχουν το Βέλγιο, η Τσεχία, η Δανία, η Γερμανία, η Εσθονία, η Ελλάδα, η Ισπανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Λετονία, η Λιθουανία, το Λουξεμβούργο, η Ουγγαρία, η Μάλτα, η Ολλανδία, η Αυστρία, η Πολωνία, η Πορτογαλία, η Σλοβενία, η Σλοβακία, η Φινλανδία, η Σουηδία και τέσσερις χώρες που δεν είναι μέλη της ΕΕ: Η Ισλανδία, η Νορβηγία, η Ελβετία και το Λιχτενστάιν. Εξαίρεση (opt out) από τη συνθήκη Σένγκεν έχουν πάρει η Βρετανία και η Ιρλανδία που επέλεξαν να διατηρήσουν τους συνοριακούς ελέγχους.
Οι βασικοί άξονες της συνθήκης Σένγκεν
Οι βασικοί κανόνες που διέπουν, με βάση τη συνθήκη, τη ζώνη Σένγκεν είναι οι εξής:
- Άρση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα.
- Κοινή σειρά κανόνων που εφαρμόζονται σε άτομα που διασχίζουν τα εξωτερικά σύνορα των κρατών μελών της ΕΕ.
- Εναρμόνιση των κανόνων σχετικά με τους όρους εισόδου και θεώρησης διαβατηρίου για σύντομες διαμονές.
- Ενισχυμένη αστυνομική συνεργασία (συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων διασυνοριακής παρακολούθησης και συνεχούς καταδίωξης).
- Ενισχυμένη δικαστική συνεργασία μέσω ενός ταχύτερου συστήματος έκδοσης και καλύτερης μεταβίβασης της εκτέλεσης των κατασταλτικών δικαστικών αποφάσεων.
- Θέσπιση και ανάπτυξη του συστήματος πληροφόρησης Σένγκεν (SIS).
Πολίτες χωρών ζώνης Σένγκεν
Οι πολίτες χωρών της ζώνης Σένγκεν έχουν το δικαίωμα να ταξιδεύουν σε οποιαδήποτε χώρα της ζώνης χωρίς την επίδειξη ταυτότητας ή διαβατηρίου, αν και συνιστάται να έχουν ένα από τα δύο μαζί τους, αφού μπορεί να τους ζητηθεί να αποδείξουν την ταυτότητά τους, π.χ. κατά την επιβίβαση σε αεροσκάφος ή σε έλεγχο της αστυνομίας. Ωστόσο θα χρειαστεί να επιδείξουν την ταυτότητά τους κατά την είσοδό τους στις χώρες της ΕΕ που δεν ανήκουν στη Ζώνη Σένγκεν.
Πολίτες τρίτων χωρών
Ένας πολίτης μιας χώρας εκτός ζώνης Σένγκεν μπορεί να ταξιδέψει σε ένα κράτος μέλος για μια διάρκεια τριών μηνών (90 ημερών), με την προϋπόθεση ότι πληροί τους όρους Σένγκεν, δηλαδή έχει στην κατοχή του έγκυρο διαβατήριο, θεώρηση εισόδου σύντομης διαμονής, μπορεί να αποδείξει το σκοπό του ταξιδιού του, έχει επαρκείς πόρους συντήρησης για την περίοδο παραμονής και για την επιστροφή και δεν είναι καταχωρημένος στο σύστημα πληροφοριών Σένγκεν για την άρνηση εισόδου (δεν πρέπει να θεωρείται επικίνδυνος για τη δημόσια τάξη ή εθνική ασφάλεια όλων των κρατών Σένγκεν).
Το άρθρο 26 και η (μη) «έξωση» από τη Σένγκεν
Όπως η συνθήκη της Λισσαβόνας δεν έχει καμία πρόβλεψη εξόδου χώρας από την ευρωζώνη, έτσι και η Σένγκεν δεν περιλαμβάνει πρόβλεψη «έξωσης» του οποιουδήποτε μέλους της. Εκείνο που προβλέπει, και με βάση το οποίο γίνεται όλη η συζήτηση των τελευταίων ημερών περί «απειλής έξωσης» της Ελλάδας, είναι η προσωρινή επαναφορά του ελέγχου στα εσωτερικά σύνορα σε ειδικές περιπτώσεις.
Συγκεκριμένα, με βάση τα άρθρα 23 και 25 της Σένγκεν, ένα κράτος-μέλος μπορεί να επαναφέρει προσωρινά τον έλεγχο στα εσωτερικά του σύνορα αλλά για χρονικό διάστημα που δεν υπερβαίνει συνολικά τους έξι μήνες. Πρόκειται ακριβώς για τα άρθρα που επικαλέστηκε και ενεργοποίησε η Γαλλία μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι.
Για να παραταθεί όμως αυτή η εξάμηνη επαναφορά του ελέγχου των συνόρων απαιτείται ενεργοποίηση του άρθρου 26: Είναι το άρθρο που προβλέπει ότι κατόπιν πρότασης της Κομισιόν και έγκρισης από το ευρωπαϊκό Συμβούλιο η επαναφορά του εσωτερικού ελέγχου των συνόρων μπορεί να παραταθεί για συνολική περίοδο το πολύ έως δύο ετών.
Η ενεργοποίηση του άρθρου 26 μπορεί να γίνει σε εξαιρετικές περιστάσεις για να αντιμετωπιστεί μια κατάσταση όπου εντοπίζονται συνεχείς σοβαρές ελλείψεις σχετικά με τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων. Όταν σε τέτοιες περιπτώσεις, η συνολική λειτουργία του χώρου τίθεται σε κίνδυνο, και στο βαθμό που οι έκτακτες περιστάσεις συνιστούν σοβαρή απειλή για τη δημόσια τάξη ή την εσωτερική ασφάλεια στον χώρο χωρίς εσωτερικά σύνορα ή μέσα σε μέρη αυτών, η προθεσμία για την επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα μπορεί να παραταθεί μέχρι μια συνολική περίοδο δύο ετών.
Αυτή η πρόβλεψη, δε, είναι που συμπεριλήφθηκε και στο περίφημο εσωτερικό έγγραφο της Ε.Ε. στο οποίο εξετάζεται η διετής αναστολή της Σένγκεν για την Ελλάδα.
Περισσότερα ιστορικά αφιερώματα εδώ.