O θυμός είναι ένα εντελώς φυσιολογικό, συνήθως υγιές ανθρώπινο συναίσθημα. Όταν όμως ξεφεύγει εκτός ελέγχου και μετατρέπεται σε καταστροφικό, τότε μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις, το σχολείο, τη δουλειά, και, γενικά, σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, επηρεάζοντας την ποιότητα ζωής του ατόμου.
Από την ψυχολόγο Δρ. Λίζα Βάρβογλη
Ο άνθρωπος που θυμώνει και παραφέρεται συχνά έχει την αίσθηση ότι δεν ελέγχει τη ζωή του και ότι βρίσκεται στο έλεος απρόβλεπτων και δυνατών συναισθημάτων. Ειδικά στην περίοδο της εφηβείας, τα νέα άτομα έχουν έντονα και συχνά ξεσπάσματα θυμού.
Κι ενώ ο θυμός προκαλείται τόσο από εξωτερικές όσο και από εσωτερικές αιτίες, στην εφηβεία η κύρια αιτία του είναι εσωτερικά αίτια ή εξωτερικοί λόγοι, που όμως δεν έχουν από μόνοι τους αρκετή σημασία για να πυροδοτήσουν τόσο μεγάλη αντίδραση (επομένως πρόκειται για κάποια εσωτερική ερμηνεία που δίνει ο έφηβος σε αυτά τα εξωτερικά ερεθίσματα).
Οι έφηβοι μπορεί να αισθάνονται το ίδιο μπερδεμένοι με τους γονείς τους σχετικά με τα ξεσπάσματα θυμού που έχουν. Ο ακόμα περισσότερος θυμός και τα δάκρυα από τη μεριά του εφήβου, όταν ο γονιός προσπαθεί να του/της μιλήσει γι' αυτό το θέμα συνήθως δείχνουν ότι ο/η έφηβος ντρέπεται και νιώθει ότι δεν μπορεί ν' αλλάξει την κατάσταση.
Δεν είναι τυχαίο ότι στη διάρκεια της εφηβείας υπάρχουν περισσότερα ξεσπάσματα θυμού σε σχέση με άλλες περιόδους της ζωής του ανθρώπου. Εξελικτικά, πρόκειται για μια περίοδο όπου ο αγώνας για την ψυχολογική, κοινωνική και σωματική ανάπτυξη του ατόμου είναι τόσο έντονος, που επιφέρει αυξημένη απογοήτευση.
Ακόμα, είναι μια φάση της ζωής του ατόμου κατά την οποία μαθαίνει ποια είναι αυτά που μπορεί να ελέγξει και ποια όχι. Τέλος, υπάρχει πληθώρα στρεσσογόνων καταστάσεων, με τους φίλους, το σχολείο, τις επιδόσεις, τα σπορ, τους γονείς, που μπορεί να επιδεινώσουν το πρόβλημα του εφηβικού θυμού.
Η έκφραση του θυμού
Η ενστικτώδης, φυσική αντίδραση στο θυμό είναι συνήθως κάποια επιθετική ενέργεια. Από εξελικτική άποψη, ο θυμός είναι μια φυσιολογική αντίδραση προς διάφορες απειλές, η οποία στόχο έχει την προσαρμογή του ανθρώπου στο περιβάλλον του καθώς και την εξέλιξή του.
Ο θυμός προκαλεί δυνατά, επιθετικά συναισθήματα και συμπεριφορές, που επιτρέπουν στο άτομο να αμυνθεί και να υπερασπιστεί τον εαυτό του όταν βρίσκεται σε κίνδυνο. Έτσι, ως ένα βαθμό, ο θυμός είναι απαραίτητος για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους.
Από την άλλη, δεν είναι δυνατόν να ξεσπάει κανείς στον οποιονδήποτε και το οτιδήποτε που τον ενοχλεί, χωρίς να θέτει κάποια όρια και χωρίς να του υπαγορεύει η κοινή λογική μέχρι που πρέπει να φτάσει ο θυμός: αυτό ακριβώς φαίνεται να κάνουν οι έφηβοι.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς
Ο άνθρωπος που θυμώνει και παραφέρεται συχνά έχει την αίσθηση ότι δεν ελέγχει τη ζωή του και ότι βρίσκεται στο έλεος απρόβλεπτων και δυνατών συναισθημάτων. Ειδικά στην περίοδο της εφηβείας, τα νέα άτομα έχουν έντονα και συχνά ξεσπάσματα θυμού.
Κι ενώ ο θυμός προκαλείται τόσο από εξωτερικές όσο και από εσωτερικές αιτίες, στην εφηβεία η κύρια αιτία του είναι εσωτερικά αίτια ή εξωτερικοί λόγοι, που όμως δεν έχουν από μόνοι τους αρκετή σημασία για να πυροδοτήσουν τόσο μεγάλη αντίδραση (επομένως πρόκειται για κάποια εσωτερική ερμηνεία που δίνει ο έφηβος σε αυτά τα εξωτερικά ερεθίσματα).
Οι έφηβοι μπορεί να αισθάνονται το ίδιο μπερδεμένοι με τους γονείς τους σχετικά με τα ξεσπάσματα θυμού που έχουν. Ο ακόμα περισσότερος θυμός και τα δάκρυα από τη μεριά του εφήβου, όταν ο γονιός προσπαθεί να του/της μιλήσει γι' αυτό το θέμα συνήθως δείχνουν ότι ο/η έφηβος ντρέπεται και νιώθει ότι δεν μπορεί ν' αλλάξει την κατάσταση.
Δεν είναι τυχαίο ότι στη διάρκεια της εφηβείας υπάρχουν περισσότερα ξεσπάσματα θυμού σε σχέση με άλλες περιόδους της ζωής του ανθρώπου. Εξελικτικά, πρόκειται για μια περίοδο όπου ο αγώνας για την ψυχολογική, κοινωνική και σωματική ανάπτυξη του ατόμου είναι τόσο έντονος, που επιφέρει αυξημένη απογοήτευση.
Ακόμα, είναι μια φάση της ζωής του ατόμου κατά την οποία μαθαίνει ποια είναι αυτά που μπορεί να ελέγξει και ποια όχι. Τέλος, υπάρχει πληθώρα στρεσσογόνων καταστάσεων, με τους φίλους, το σχολείο, τις επιδόσεις, τα σπορ, τους γονείς, που μπορεί να επιδεινώσουν το πρόβλημα του εφηβικού θυμού.
Η έκφραση του θυμού
Η ενστικτώδης, φυσική αντίδραση στο θυμό είναι συνήθως κάποια επιθετική ενέργεια. Από εξελικτική άποψη, ο θυμός είναι μια φυσιολογική αντίδραση προς διάφορες απειλές, η οποία στόχο έχει την προσαρμογή του ανθρώπου στο περιβάλλον του καθώς και την εξέλιξή του.
Ο θυμός προκαλεί δυνατά, επιθετικά συναισθήματα και συμπεριφορές, που επιτρέπουν στο άτομο να αμυνθεί και να υπερασπιστεί τον εαυτό του όταν βρίσκεται σε κίνδυνο. Έτσι, ως ένα βαθμό, ο θυμός είναι απαραίτητος για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους.
Από την άλλη, δεν είναι δυνατόν να ξεσπάει κανείς στον οποιονδήποτε και το οτιδήποτε που τον ενοχλεί, χωρίς να θέτει κάποια όρια και χωρίς να του υπαγορεύει η κοινή λογική μέχρι που πρέπει να φτάσει ο θυμός: αυτό ακριβώς φαίνεται να κάνουν οι έφηβοι.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς
Να προσέξουν τα σημάδια της επιθετικότητας. Να μάθουν ν' αναγνωρίζουν τις ενδείξεις ότι το έφηβο παιδί τους θα γίνει επιθετικό και να προσπαθήσουν να το σταματήσουν με λόγια ή εγκαταλείποντας τον καυγά. Να προσφέρουν εναλλακτικές. Οι θυμωμένοι κι επιθετικοί έφηβοι συχνά δεν ξέρουν τι να κάνουν με τα συναισθήματά τους. Οι γονείς μπορούν να τους βοηθήσουν δείχνοντάς τους πως να εκφράζουν θετικά την ενέργειά τους, με αθλητικές ή καλλιτεχνικές δραστηριότητες, ακόμα και με το κλάμα. Να δείξουν στον έφηβο τεχνικές επίλυσης προβλημάτων. Συχνά μπορεί ο έφηβος να θυμώσει για έναν σημαντικό λόγο, αλλά να μην εκφράσει το θυμό του με σωστό τρόπο. Εξηγήστε του πως να λύνει τις διαφορές του με τους άλλους λεκτικά, πως να ζητάει και να διαπραγματεύεται αυτό που θέλει, και πως μπορεί να μάθει ν' αποδέχεται και τις απαντήσεις που δεν του αρέσουν (πχ, ένα "όχι" σε μια επιθυμία του). Διδάξτε του πως οι διαφωνίες μπορούν να λυθούν μέσα από ειλικρινή διάλογο και αμοιβαίους συμβιβασμούς. Προσωπικός χρόνος. Ενθαρρύνετε τον έφηβο να έχει προσωπικό χρόνο, πέρα από δραστηριότητες και καθήκοντα. Εξηγήστε του ότι αυτή η ήσυχη ώρα με τον εαυτό του δρα κατευναστικά και είναι ένα προσωπικό δώρο στον εαυτό του. Κλείστε την τηλεόραση. Πολλές έρευνες συνδέουν την πολύωρη παρακολούθηση τηλεόρασης με την επιθετικότητα και την υπερκινητικότητα. Δεν πρόκειται μόνο για το βίαιο περιεχόμενο κάποιων τηλεοπτικών εκπομπών, αλλά και για τον υπερβολικό αριθμό ερεθισμάτων που αποπροσανατολίζει το παιδί και δεν του επιτρέπει να συγκεντρώσει την προσοχή του. Εξηγείστε τις συνέπειες του θυμού και της επιθετικής συμπεριφοράς, τόσο στο εδώ και τώρα (ρήξη με γονείς, φίλους, δασκάλους) όσο και στο μέλλον (δυσκολία ανεύρεσης ή διατήρησης εργασίας, διαπροσωπικές δυσκολίες). Με τη συμπεριφορά σας δώστε ένα πρότυπο για να το ακολουθήσουν. Παραμείνετε ήρεμοι, διατηρήστε την ψυχραιμία σας, μιλήστε λογικά χωρίς να επιτίθεστε λεκτικά στον έφηβο, χρησιμοποιήστε χιούμορ και δώστε με τον τρόπο σας να καταλάβει το παιδί σας τι περιμένετε κι εσείς από αυτό. Θέστε ξεκάθαρα στάνταρς συμπεριφοράς. Οδηγήστε με ασφάλεια. Το να μεταφέρετε έναν θυμωμένο ή και επιθετικό έφηβο την ώρα που οδηγείτε είναι εξίσου επικίνδυνο με το να έχετε πιει πολύ και να οδηγείτε.Τι πρέπει να μάθει ο έφηβος
Να εντοπίζει τι είναι αυτά που του προκαλούν θυμό: τόσο τα εσωτερικά (φόβοι, χαμηλή αυτοπεποίθηση) όσο και τα εξωτερικά γεγονότα που του προξενούν θυμό (πχ άτομα που τον προσβάλλουν ή του λένε "όχι" σε μια επιθυμία του).
Να εντοπίζει τα φυσικά συμπτώματα του θυμού: την ένταση στους μυς, τις σφιγμένες γροθιές, κλπ. Να υπενθυμίζει στον εαυτό του να ηρεμήσει και να το σκεφτεί πριν αντιδράσει παρορμητικά. Να χρησιμοποιήσει τεχνικές μείωσης και καθυστέρησης της αντίδρασης: να πάρει βαθιές αναπνοές, να μετρήσει ανάποδα από το 20, να σκεφτεί τις αρνητικές συνέπειες της βίαιης εκδήλωσης του θυμού του.
Περισσότερα θέματα για την εφηβεία εδώ.