Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο», το βιβλίο των Γιάννη Γρυντάκη, Γιώργου Δάλκου, Άγγελου Χόρτη καιΈκτορα Χόρτη με τίτλο «Η άγνωστη πλευρά του Βυζαντίου- Ιστορικά παράδοξα» .
Οι συγγραφείς, σε 267 σελίδες, απομυθοποιούν πρόσωπα και καταστάσεις σε αυτή την «Θεοφιλέστατη» αυτοκρατορία,παραπέμποντας περαιτέρω σε πηγές, ώστε ο αναγνώστης να έχει απόλυτη τεκμηρίωση της ανατρεπτικής τους ματιάς.
Στο Βυζάντιο από τους 88 αυτοκράτορες που βασίλευσαν από το 330 ως το 1453 μόνο οι μισοί πέθαναν από φυσικά αίτια. Οι υπόλοιποι δολοφονήθηκαν ή σκοτώθηκαν ύστερα από εξέγερση ή εκθρονίστηκαν και ακρωτηριάστηκαν, ή βασανίστηκαν με άλλον τρόπο.
Κάτω από ευρηματικούς τίτλους οι συντάκτες παρουσιάζουν ιστορίες για απόλυτους μονάρχες που ναι μεν ήταν φιλάνθρωποι, αλλά και δεν δίσταζαν να εξοντώνουν φίλους και συγγενείς για να εξασφαλίσουν τον θρόνο.
Αφηγούνται ιστορίες για πονηρούς ευνούχους, αδίστακτες ερωμένες που, επικαλούμενες τη Βασιλεία του Θεού, διεκδικούσαν τη βασιλεία της γης. Μιλούν για αυτοκρατορικούς υπαλλήλους που απαιτούσαν τα «δωράκια» τους και για ένα ποινικό δίκαιο που όριζε ότι ο ύποπτος ακόμη και απλών προδοτικών σκέψεων κατά του βασιλικού οίκου τιμωρούνταν με θάνατο και με στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων στα παιδιά του…
Οι συγγραφείς παραθέτουν λεπτομερή αναφορά σε 355 πηγές από 48 βιβλία- μελέτες και ιστορήματα ελλήνων και ξένων συγγραφέων, φωτίζοντας όσα δεν μάθαμε στο σχολείο…
Το αυτοκρατορικό αξίωμα
Οι κίνδυνοι του επαγγέλματος
Στο Βυζάντιο από τους 88 αυτοκράτορες που βασίλευσαν από το 330 ως το 1453 μόνο οι μισοί πέθαναν από φυσικά αίτια. Σε αυτούς, μάλιστα, δεν συμπεριλαμβάνονται όσοι δεν άσκησαν ποτέ την εξουσία ή ήταν συμβασιλείς. Οι υπόλοιποι δολοφονήθηκαν ή σκοτώθηκαν ύστερα από εξέγερση ή εκθρονίστηκαν και ακρωτηριάστηκαν, ή βασανίστηκαν με άλλον τρόπο. Για παράδειγμα, 5 πέθαναν έπειτα από το μαρτύριο της τύφλωσης. Πολλοί υποχρεώθηκαν να κλειστούν σε μοναστήρι και μόνο 5 έπεσαν στο πεδίο της μάχης. Στους αυτοκράτορες που «ατύχησαν» δεν περιλαμβάνονται οι βασιλόπαιδες που ευνουχίστηκαν για να μη διεκδικήσουν τον θρόνο. Υπολογίζεται, λοιπόν, ότι πάνω από το 1/3 των αυτοκρατόρων του Βυζαντίου πλήρωσε βαρύτατο τίμημα για τον θρόνο. Ωστόσο, ποσοστιαία στην εξόντωση αυτοκρατόρων προηγούνται οι Ρωμαίοι, αφού από τον Αύγουστο ως τον Διοκλητιανό (27 π.Χ.–305 μ.Χ.) δολοφονήθηκαν περισσότεροι από τους μισούς.
Κάθε πολίτης που επιθυμούσε να πετύχει ακρόαση από τον βασιλιά έπρεπε να περάσει πρώτα από τους παλατιανούς υπαλλήλους, οι οποίοι απαιτούσαν να πάρουν το «δώρο» τους. Έτσι, οι αυτοκρατορικοί υπάλληλοι δεν έπαιρναν μόνο τον μισθό τους, είχαν και τα «τυχερά» τους.
Περί συμβόλων…
Τα βασιλικά σύμβολα ήταν κυρίως η χλαμύδα και το στέμμα, ενώ από τον 10ο αιώνα ιδιαίτερη σημασία απέκτησαν τα κόκκινα πέδιλα, που μόνο οι αυτοκράτορες μπορούσαν να φορούν. Στις επίσημες απεικονίσεις τους οι βυζαντινοί βασιλείς εμφανίζονται να κρατούν στο δεξί χέρι τους σκήπτρο, που συχνά καταλήγει σε σταυρό ή λάβαρο, σύμβολο της εξουσίας τους. Στο αριστερό κρατούν την «ακακία», ένα μεταξωτό σακουλάκι γεμάτο χώμα, που παραπέμπει στη ματαιότητα των εγκοσμίων. Άλλοτε, στο αριστερό χέρι εμφανίζονται να κρατούν μια σφαίρα που πάνω της υπάρχει ένας σταυρός. Το κόκκινο είναι το χρώμα του αυτοκράτορα, άλλοτε ζωηρό και άλλοτε βαθύ, που πλησιάζει το μενεξεδί. Με κόκκινο μελάνι βάζει την υπογραφή του, τα ρούχα που φοράει είναι πορφυρά, πορφυρή επίσης είναι η διακόσμηση μέσα στο παλάτι, πορφυρό είναι και το χρώμα της βασιλικής κρεβατοκάμαρας.
Και ένας, και δύο, και τρεις…
Ένα από τα δικαιώματα του αυτοκράτορα στο Βυζάντιο ήταν η δυνατότητα να στέφει άλλους ως (συν)αυτοκράτορες. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλιζόταν η επιθυμητή διαδοχή στον θρόνο. Αν δεν υπήρχε συναυτοκράτορας, τον θρόνο μπορούσε να πάρει η αυτοκράτειρα. Κανένας περιορισμός δεν υπήρχε στον αριθμό των αυτοκρατόρων που μπορούσαν να συνυπάρχουν (χωρίς, βέβαια, να αμφισβητείται η εξουσία του νόμιμου αυτοκράτορα). Επί Ρωμανού Α΄ ήταν πέντε, ενώ επί Κωνσταντίνου Δ΄ ο στρατός ζητούσε να είναι τρεις, γιατί, με αξιοθαύμαστη ευλάβεια, πίστευε ότι έπρεπε να εφαρμόζεται και στην περίπτωση αυτή το πρότυπο της Αγίας Τριάδας.
Αν είσαι και παπάς…
Στο Βυζάντιο, μολονότι ο αυτοκράτορας νομοθετούσε, ποτέ δεν ήταν υπεράνω του νόμου. Η νομοθεσία ήταν η μόνη δύναμη στην οποία και ο ίδιος ο αυτοκράτορας ήταν υποχρεωμένος να υποχωρεί. Κάποτε ένας συγκλητικός είχε προσκληθεί σε δείπνο από τον αυτοκράτορα Ιουστίνο Β΄. Την ίδια όμως ώρα έπρεπε να βρίσκεται στο δικαστήριο, όπου είχε κληθεί για κάποια υπόθεσή του. Ο συγκλητικός θεώρησε καλό να μην απουσιάσει από το αυτοκρατορικό δείπνο, πιστεύοντας ότι δεν κινδύνευε να τιμωρηθεί για την απουσία του στο δικαστήριο. Όμως το δικαστήριο τον καταδίκασε σε μαστίγωση και ο αυτοκράτορας δεν επιχείρησε να κάνει καμιά παρέμβαση για να ακυρωθεί η δίκαιη αυτή απόφαση.
Ο ευνούχος Ευτρόπιος, ο οποίος για ένα διάστημα είχε την πραγματική εξουσία ως επίτροπος του ανήλικου και αυτοκράτορα Αρκάδιου, εξέδωσε έναν νόμο που άφησε εποχή. Η σκέψη και μόνο της προδοσίας ισοδυναμούσε με προδοσία.
Το δωμάτιο των πορφυρογέννητων
Πορφύρα ονομαζόταν ένα από τα δωμάτια στα οποία έμενε η αυτοκρατορική οικογένεια. Οι τοίχοι του από πάνω ως κάτω σχημάτιζαν ένα τέλειο τετράγωνο και η οροφή του είχε το σχήμα της πυραμίδας. Είχε θέα προς το λιμάνι, σε μια περιοχή όπου υπήρχαν γλυπτά τα οποία παρίσταναν ταύρους και λιοντάρια. Πάτωμα και τοίχοι είχαν μαρμάρινη επένδυση, με μάρμαρα που οι αυτοκράτορες προμηθεύονταν από τη Ρώμη. Το χρώμα των μαρμάρων ήταν πορφυρό, με λευκά στίγματα, σπαρμένα όπως η άμμος, εδώ και εκεί. Από το χρώμα αυτών των μαρμάρων φαίνεται ότι το δωμάτιο είχε πάρει την ονομασία «Πορφύρα».
Οι παγίδες της διαδοχής
Με το πέρασμα του χρόνου καθιερώθηκε η συνήθεια να ανακηρύσσεται διάδοχος του θρόνου εκείνος ο γιος του αυτοκράτορα που είχε γεννηθεί πρώτος στην Πορφύρα, που οι τοίχοι της ήταν ντυμένοι με μεταξωτό ύφασμα βαμμένο στο κόκκινο χρώμα της πορφύρας. Πολλές φορές ξεσπούσαν αντιζηλίες ανάμεσα στον πορφυρογέννητο διάδοχο και στα άλλα αδέλφια του, τα οποία ήταν συχνά μεγαλύτερα, γεννημένα πριν ο πατέρας τους ανακηρυχθεί αυτοκράτορας. Οι αντιζηλίες ήταν πιο έντονες όταν οι άλλοι γιοι του αυτοκράτορα ήταν ετεροθαλείς, αφού πολλοί αυτοκράτορες είχαν παιδιά από προηγούμενους γάμους. Πολλές φορές, ο υποψήφιος για το ανώτατο αξίωμα τέλειωνε τη ζωή του στη φυλακή, στην απομόνωση, αφού προηγουμένως είχε υποβληθεί σε βασανιστήρια, που περιλάμβαναν συχνά την τύφλωση, το κόψιμο της γλώσσας ή της μύτης, ή και άλλα χειρότερα. Ένας αδελφός εκθρονισμένος που του επέτρεπαν να απομονωθεί για πάντα σε κάποιο μακρινό μοναστήρι, για να περάσει την υπόλοιπη ζωή του σαν καλόγερος, με προσευχές και νηστείες, έπρεπε να θεωρείται τυχερός.
Ουδέν κακόν αμιγές καλού…
Τις ανώτερες και εμπιστευτικές θέσεις της διοίκησης στο Βυζάντιο τις καταλάμβαναν συχνά ευνούχοι. Η περίεργη, εκ πρώτης όψεως, αυτή συνήθεια είχε την εξήγησή της. Οι ευνούχοι δεν ήταν δυνατόν να έχουν απογόνους, ώστε για χάρη τους να ραδιουργούν. Ωστόσο, ένας άγραφος αλλά απαράβατος νόμος τούς εμπόδιζε να καταλάβουν το υπέρτατο αξίωμα του αυτοκράτορα, προφανώς γιατί στην περίπτωση αυτή δεν ήταν δυνατόν να αγνοηθεί το δικαίωμα της κληρονομικότητας στην αυτοκρατορική εξουσία.
Όλα δουλεύουν καλύτερα με λάδωμα…
Στο βυζαντινό παλάτι υπηρετούσε ένας μεγάλος αριθμός υπαλλήλων, σε θέσεις που προβλέπονταν με βάση μια αυστηρή ιεραρχία. Οι υπάλληλοι αυτοί είχαν πρόσβαση στη βασιλική εξουσία και μπορούσαν να επηρεάσουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τις αυτοκρατορικές αποφάσεις. Κάθε πολίτης που επιθυμούσε να πετύχει ακρόαση από τον βασιλιά έπρεπε να περάσει πρώτα από τους παλατιανούς υπαλλήλους, ιδιαίτερα αυτούς του άμεσου βασιλικού περιβάλλοντος, οι οποίοι απαιτούσαν να πάρουν το «δώρο» τους για να κανονίσουν την ακρόαση. Έτσι, οι αυτοκρατορικοί υπάλληλοι δεν έπαιρναν μόνο τον μισθό τους, είχαν και τα «τυχερά» τους.
«Βαρβάτες» υπηρεσίες
Ο αυτοκράτορας περιστοιχιζόταν καθημερινά από δεκάδες υπηρέτες, συνήθως ευνούχους, υπήρχαν όμως και οι μη ευνούχοι, οι «βαρβάτοι». Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν επιφορτισμένοι με την ασφάλειά του. Ήταν οι σπαθάριοι, οι πρωτοσπαθάριοι, οι σπαθαροκουβικουλάριοι, οι κανδιδάτοι, οι σπαθαροκανδιδάτοι. Οι πριμικήριοι ήταν προϊστάμενοι των διάφορων υπηρεσιών, οι κουβικουλάριοι ήταν υπηρέτες του υπνοδωματίου, οι νιψιστάριοι βοηθούσαν τον αυτοκράτορα να νιφτεί, οι μανδάτορες ήταν οι αγγελιαφόροι του, οι σιλεντιάριοι ήταν οι κλητήρες του, οι οστιάριοι ήταν θυρωροί που έλεγχαν όσους έμπαιναν στην αίθουσα ακροάσεων, οι μάγιστροι ήταν οι σύμβουλοί του και οι στράτορες φρόντιζαν τους βασιλικούς στάβλους.
Όλοι έχουν τα τυχερά τους
Οι αυτοκράτορες έδειχναν συχνά τα φιλεύσπλαχνα αισθήματά τους για τους φυλακισμένους. Σε ευχάριστα γεγονότα, όπως η γέννηση διαδόχου, η στέψη βασιλιά, η τέλεση επινίκιου θριάμβου, τα εγκαίνια ναού κ.λπ., κάποιοι φυλακισμένοι ελευθερώνονταν. Την ημέρα της Ανάστασης ο αυτοκράτορας μοιραζόταν το πασχαλινό τραπέζι με 18 φυλακισμένους, και μάλιστα αλλόθρησκους. Επίσης, οι αυτοκράτορες καλούσαν φυλακισμένους σε γεύμα στο παλάτι όταν επρόκειτο να φιλοξενηθούν εκεί ομοεθνείς τους πρέσβεις, ενώ στους συγκρατούμενούς τους, που παρέμεναν στη φυλακή, έστελναν χρήματα. Η σύζυγος του Μ. Θεοδοσίου Πλακίλλα πολλές φορές έδωσε τα χρήματα που απαιτούνταν για την απελευθέρωση φυλακισμένων. Το ίδιο έκανε και η Ζωή, σύζυγος του Κωνσταντίνου του Μονομάχου, αλλά μόνο όταν κατάλαβε ότι πλησίαζε ο θάνατός της.
Αν έχεις τύχη…
Ο αθηναίος φιλόσοφος Λεόντιος άφησε με τη διαθήκη του τη μεγάλη περιουσία του στους δύο γιους του, ενώ στην κόρη του Αθηναΐδα άφησε μόνο 100 νομίσματα, λέγοντας ότι της έφτανε η τύχη που είχε. Η αδικημένη κόρη ήρθε στην Πόλη να ζητήσει το δίκιο της από τον αυτοκράτορα. Η Πουλχερία, αδελφή του ανήλικου τότε αυτοκράτορα Θεοδοσίου, γοητεύτηκε μαζί της και φρόντισε να την παντρέψει με τον αδελφό της, αφού πρώτα βαπτίστηκε χριστιανή και ονομάστηκε Ευδοκία. Ο Θεοδόσιος όταν παντρεύτηκαν ήταν μόλις 20 ετών και αυτή 27. Φαίνεται όμως ότι δεν ήταν μόνο πολύ καλλιεργημένη και δυναμική αλλά και πολύ όμορφη. Πράγματι, της έφτασε η τύχη της, που όμως τη δημιούργησε μόνη της…
Μη θίγετε τα νυν και τα κακώς κείμενα…
Ο Κύρος Πανοπολίτης, που ήταν ευνοούμενος της αυτοκράτειρας Ευδοκίας και είχε μόρφωση ελληνική, άλλαξε κυριολεκτικά την Κωνσταντινούπολη από τη στιγμή που ανέλαβε το αξίωμα του επάρχου της Πόλης. Ο κόσμος, ενθουσιασμένος με το έργο του, άρχισε κάποτε να φωνάζει στον ιππόδρομο: «Κωνσταντίνος έκτισε, Κύρος ανανέωσε». Οι εχθροί της Ευδοκίας τότε παρουσίασαν στον βασιλιά το γεγονός ως στασιαστικό. Αυτός, χωρίς να εξετάσει καθόλου τα πράγματα, καθαίρεσε τον Κύρο από το αξίωμά του και δήμευσε την περιουσία του.
Ούτε κατά διάνοια…
Ο ευνούχος Ευτρόπιος, ο οποίος για ένα διάστημα είχε την πραγματική εξουσία ως επίτροπος του ανήλικου και άβουλου αυτοκράτορα Αρκάδιου, εξέδωσε έναν νόμο που άφησε εποχή. Σύμφωνα με αυτόν, όσοι συνωμοτούσαν εναντίον κάποιου από τους αξιωματούχους του βασιλικού οίκου τιμωρούνταν με θάνατο και δήμευση της περιουσίας τους. Και το σημαντικότερο: η σκέψη και μόνο της προδοσίας ισοδυναμούσε με προδοσία. Κατά συνέπεια, ο ύποπτος για προδοτικές σκέψεις υφίστατο τις ίδιες συνέπειες, δηλαδή θάνατο και στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων των παιδιών του.
Περισσότερα θέματα για το Βυζάντιο εδώ.