ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
Οι ονοματικοί προσδιορισμοί είναι ονόματα που προσδιορίζουν άλλα ονόματα.
ΟΜΟΙΟΠΤΩΤΟΙ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
Οι ονοματικοί ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί είναι ονόματα που προσδιορίζουν άλλα ονόματα, ενώ το βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η συμφωνία ως προς την πτώση ανάμεσα στον προσδιορισμό και το προσδιοριζόμενο.
Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες: επιθετικός και κατηγορηματικός προσδιορισμός, παράθεση και επεξήγηση. Ο επιθετικός και ο κατηγορηματικός προσδιορισμός είναι συνήθως επίθετα που προσδιορίζουν ουσιαστικά, ενώ η παράθεση και η επεξήγηση ουσιαστικά που προσδιορίζουν άλλα ουσιαστικά. Ο επιθετικός προσδιορισμός διακρίνεται από τον κατηγορηματικό από το γεγονός ότι ο πρώτος δηλώνει κάποιο μόνιμο χαρακτηριστικό του ουσιαστικού που προσδιορίζει, ενώ ο δεύτερος του προσδίδει μια παροδική ιδιότητα. Με την παράθεση επιτελείται η ένταξη του προσδιοριζόμενου ουσιαστικού σε μια γενικότερη εννοιολογική κατηγορία, ενώ με την επεξήγηση το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό εξειδικεύεται. Κατά συνέπεια, τα τέσσερα είδη ομοιόπτωτων προσδιορισμών διακρίνονται μεταξύ τους με κριτήριο τρεις βασικές αντιθέσεις επίθετο + ουσιαστικό / ουσιαστικό +ουσιαστικό, μόνιμο / παροδικό, γενίκευση / εξειδίκευση.
ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ
Ο επιθετικός προσδιορισμός, όπως δηλώνει και το όνομά του, είναι επίθετο που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό, δηλώνει μια μόνιμη ιδιότητα του προσδιοριζόμενου και συμφωνεί μαζί του στο γένος, τον αριθμό και την πτώση.
Παράδειγμα: Ήρθε ο γελαστός Νίκος.
Τι χρησιμοποιείται ως επιθετικός προσδιορισμός;
Ως επιθετικοί προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται
α) κυρίως τα επίθετα, π.χ.
→ Η ωραία Ελένη έφυγε με τον όμορφο Πάρη και άφησαν πίσω τον άτυχο Μενέλαο.
β) οι αντωνυμίες, π.χ.
→ Σε περίμενα τόσην ώρα.
→ Δε θέλω να βγεις άλλη φορά μ' αυτό το παιδί.
→ Πού ήσουν τέτοια ώρα;
γ) τα αριθμητικά, π.χ.
→ Θα έρθουν να μας πάρουν τρία αυτοκίνητα.
→ Είμαστε πέντε φίλοι.
δ) οι μετοχές, π.χ.
→ Οι χωρισμένοι δε γιορτάζουν ποτέ...
→ Έπεσαν τα μαραμένα φύλλα.
ε) τα επιρρήματα με άρθρο, π.χ.
→ Κοιτάξτε στο δίπλα γραφείο.
→ Είναι στο κάτω συρτάρι.
στ) οι προθετικές φράσεις (κυρίως με τις προθέσεις: από, για, με, χωρίς) που μπορούν να μετατραπούν σε επίθετο ή σε μετοχή, π.χ.
→ Έζησε μια ζωή με ανία (ανιαρή).
→ Είναι άνθρωπος με χαρά (χαρούμενος).
→ Αγόρασα μαστίχα από τη Χίο (χιώτικη).
→ Θα πάμε διακοπές για μια βδομάδα (εβδομαδιαίες).
→ Έφυγε χωρίς συνοδεία (ασυνόδευτος)
ζ) τα ουσιαστικά που δηλώνουν ηλικία, επάγγελμα, εθνικότητα, π.χ.
→ Γέρος άνθρωπος κι ούτε του φαίνεται.
→ Επιστήμονας άνθρωπος και συμπεριφέρεται σαν ζώο.
→ Οι Γερμανοί στρατιώτες έτρεχαν στον κάμπο.
η) τα ονόματα των γεωγραφικών ή χρονικών όρων ή φυσικών φαινομένων, π.χ.
→ Ο Αξιός ποταμός πλημμύρισε.
→ Ήρθαν ημέρα Κυριακή κι έφυγαν μέρα Τρίτη.
→ Φύσηξε αέρας νοτιάς και ξεράθηκε ο τόπος.
ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ
Κατηγορηματικός προσδιορισμός ονομάζεται το επίθετο ή η μετοχή που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και προσδίδει σ' αυτό μια παροδική ιδιότητα ή επισημαίνει ένα μέρος του προσδιοριζόμενου όρου. Όπως ο επιθετικός, έτσι και ο κατηγορηματικός προσδιορισμός συμφωνεί με το ουσιαστικό που προσδιορίζει στο γένος και τον αριθμό, σε αντίθεση όμως με τον επιθετικό προσδιορισμό δεν έχει ποτέ άρθρο· άρθρο διαθέτει το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό. Όπως δηλώνει και το όνομά του, ο συγκεκριμένος προσδιορισμός έχει αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με το κατηγορούμενο, και κυρίως με το επιρρηματικό κατηγορούμενο. Στην πραγματικότητα δεν έχει ουσιαστικές διαφορές, ως προς τη λειτουργία του, από το επιρρηματικό κατηγορούμενο· κατηγορηματικός προσδιορισμός και επιρρηματικό κατηγορούμενο διαφοροποιούνται εν μέρει μόνο ως προς τη θέση τους μέσα στην πρόταση. Συγκεκριμένα, τα επίθετα που λειτουργούν ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί μπορούν να προσδιορίσουν οποιοδήποτε ουσιαστικό μέσα στην πρόταση, ενώ το επιρρηματικό κατηγορούμενο αποδίδεται μόνο στο υποκείμενο και το αντικείμενο του ρήματος.
Ο κατηγορηματικός προσδιορισμός είναι άναρθρος, ενώ το ουσιαστικό που προσδιορίζει είναι έναρθρο.
Παράδειγμα: Κατέβηκε ο Νίκος γελαστός.
Τι χρησιμοποιείται ως κατηγορηματικός προσδιορισμός;
Ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται
α) κυρίως τα επίθετα, π.χ.
→ Περπατάει με το κεφάλι σκυφτό.
β) οι επιθετικές μετοχές, π.χ.
→ Με κοίταζε με τα μάτια δακρυσμένα.
γ) Χρησιμοποιούνται ως κατηγορηματικοί προσδιορισμοί τα επίθετα: όλος, ολάκερος, ολόκληρος, ακέριος, ατόφιος, μισός, μονός, διπλός, μόνος ή μοναχός (μου, σου, του), π.χ.
→ Σας είπα όλη την αλήθεια.
→ Κατεβαίνει η αδερφή σου μόνη της.
Διάκριση του επιθετικού ή του κατηγορηματικού προσδιορισμού από το κατηγορούμενο
Και ο επιθετικός και ο κατηγορηματικός προσδιορισμός προσδιορίζουν ένα ουσιαστικό άμεσα, χωρίς τη μεσολάβηση κάποιου ρήματος. Αντίθετα το κατηγορούμενο δίνει μια ιδιότητα σ' ένα ουσιαστικό μέσω του συνδετικού ρήματος.
Παραδείγματα:
1. Ο γελαστός Γιώργος θα έρθει μαζί μας. → ο γελαστός = έναρθρο = επιθετικός πρσδ.
2. Ο Γιώργος γελαστός θα έρθει μαζί μας. → γελαστός = άναρθρο = κατηγορηματικός πρσδ.
Ο Γιώργος είναι γελαστός. → γελαστός = μεσολαβεί το συνδετικό ρήμα είναι = κατηγορούμενο
ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ
Η επεξήγηση ως ομοιόπτωτος προσδιορισμός είναι ουσιαστικό που προσδιορίζει άλλο ουσιαστικό, γενικό και αόριστο, και το επεξηγεί εξειδικεύοντας τη σημασία του. Επεξήγηση δέχονται επίσης συχνά και οι δεικτικές αντωνυμίες.
Παράδειγμα: Λείπει ο φιλόλογος, ο Γεωργίου.
ΠΑΡΑΘΕΣΗ
Παράθεση ονομάζεται το ουσιαστικό που προσδιορίζει ένα άλλο ουσιαστικό, δηλώνοντας ένα βασικό και γνωστό χαρακτηριστικό του. Η παράθεση είναι έννοια γενικότερη από τον όρο που προσδιορίζει και, όπως δηλώνει το όνομά της, ακολουθεί μετά τον προσδιοριζόμενο όρο. Η παράθεση μπορεί να αναλυθεί σε αναφορική πρόταση.
Παράδειγμα: Λείπει ο Γεωργίου, ο φιλόλογος.
Σύγκριση ανάμεσα στην Παράθεση και την Επεξήγηση
Συγκρίνοντας την παράθεση και την επεξήγηση, διαπιστώνουμε ότι:
Η παράθεση είναι μια γενική έννοια σε σχέση με τη λέξη που προσδιορίζει.
Ήρθε ο Νικολάου, ο καθηγητής.
Νικολάου > μερική έννοια, // καθηγητής > γενική έννοια, καθηγητές υπάρχουν κι άλλοι.
Η επεξήγηση είναι μια μερική έννοια σε σχέση με τη λέξη που προσδιορίζει.
Ήρθε ο καθηγητής, ο Νικολάου.
καθηγητής > γενική έννοια, καθηγητές υπάρχουν πολλοί // Νικολάου > μερική έννοια, είναι ένας.
Αν η προσδιοριζόμενη λέξη είναι μερική έννοια και ο προσδιορισμός είναι γενική έννοια
τότε ο προσδιορισμός είναι παράθεση.
Αν η προσδιοριζόμενη λέξη είναι γενική έννοια και ο προσδιορισμός είναι μερική έννοια τότε ο προσδιορισμός είναι επεξήγηση.
ΕΤΕΡΟΠΤΩΤΟΙ ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
Οι ονοματικοί ετερόπτωτοι προσδιορισμοί είναι ονόματα που προσδιορίζουν άλλα ονόματα, ενώ το βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η διαφορετική πτώση ανάμεσα στον προσδιορισμό και το προσδιοριζόμενο.
Η ΓΕΝΙΚΗ ΩΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ
Όταν χρησιμοποιούμε τη γενική ως προσδιορισμό ενός ουσιαστικού τότε η γενική αποκτά διάφορες σημασίες.
1. Γενική του κτήτορα ή γενική κτητική.
Με τη σημασία αυτή η γενική χρησιμοποιείται για να δείξουμε σε ποιον ανήκει κάτι, π.χ. Ο καλλιτέχνης ζωγράφισε το σώμα και τα πόδια του αλόγου.
2. Γενική του δράστη μια ενέργειας ή γενική υποκειμενική.
Με τη σημασία αυτή η γενική χρησιμοποιείται για να φανερώσουμε το υποκείμενο μιας ενέργειας, π.χ. Η επιστροφή του Γιάννη συνοδεύτηκε από γλέντια και χαρές.
Για να βρούμε μια γενική υποκειμενική μετατρέπουμε το ουσιαστικό που προσδιορίζει η γενική (επιστροφή) σε ρήμα. Αν η γενική είναι υποκείμενο, τότε μιλάμε για γενική υποκειμενική ή του δράστη. Δηλαδή:
Η επιστροφή του Γιάννη > Επέστρεψε ο Γιάννης > Ποιος επέστρεψε; Ο Γιάννης = υποκείμενο
3. Γενική του δέκτη μιας ενέργειας ή γενική αντικειμενική.
Με τη σημασία αυτή η γενική χρησιμοποιείται για να φανερώσουμε το αντικείμενο μιας ενέργειας, π.χ. Το δυνατό κτύπημα της πόρτας από το Γιάννη ενόχλησε τους γείτονες
Για να βρούμε μια γενική αντικειμενική μετατρέπουμε το ουσιαστικό που προσδιορίζει η γενική (κτύπημα) σε ρήμα. Αν η γενική είναι αντικείμενο, τότε μιλάμε για γενική αντικειμενική ή του δέκτη. Δηλαδή: Το δυνατό κτύπημα της πόρτας > Ο Γιάννης κτύπησε την πόρτα > Τι κτύπησε; την πόρτα = αντικείμενο.
Παρατήρηση: Πολύ συχνά μπορεί να μην είναι φανερό αν η γενική είναι υποκειμενική ή αντικειμενική. π.χ. Στο παράδειγμα «Ο Γιάννης επέστρεψε. Έκλεισε την πόρτα με δύναμη και πήγε στο δωμάτιό του. Το δυνατό όμως κλείσιμο της πόρτας ενόχλησε τους γείτονες.» μπορούμε να μετατρέψουμε το «κτύπημα» με δύο τρόπους:
α. κλείνει η πόρτα = υποκειμενική.
β. κάποιος κλείνει την πόρτα = αντικειμενική.
Γι’ αυτό είναι απαραίτητο να εξετάζουμε τη γενική με τα συμφραζόμενα μέσα στην πρόταση ή στην περίοδο.
4. Γενική του τόπου.
Με τη σημασία αυτή η γενική χρησιμοποιείται για να δηλώσουμε τον τόπο στον οποίο γίνεται μια ενέργεια, π.χ. Στη μάχη του Μαραθώνα αρχηγός των Αθηναίων ήταν ο Μιλτιάδης.
5. Γενική του χρόνου.
Με τη σημασία αυτή η γενική χρησιμοποιείται για να δηλώσουμε το χρόνο κατά τον οποίο γίνεται μια ενέργεια. π.χ. Ασχολείται με δουλειές της νύχτας.
6. Γενική του μέτρου.
Με τη σημασία αυτή η γενική χρησιμοποιείται για τη μέτρηση α) του τόπου ή β) του χρόνου. π.χ. α) Προχώρησε μια απόσταση διακοσίων μέτρων και σταμάτησε.
β) Προχώρησε μια απόσταση δύο ωρών και σταμάτησε.
7. Γενική της ιδιότητας.
Με τη σημασία αυτή η γενική χρησιμοποιείται για να δώσουμε μια ιδιότητα στο ουσιαστικό. π.χ. Μας κέρασε γλυκό του κουταλιού
8. Γενική του σκοπού ή της χρήσης.
Με τη σημασία αυτή η γενική χρησιμοποιείται για να δηλώσουμε το σκοπό για τον οποίο χρησιμοποιείται κάτι. π.χ. Έσπασε το ποτήρι του νερού.
9. Γενικής της αιτίας.
Με τη σημασία αυτή η γενική χρησιμοποιείται για να δηλώσουμε την αιτία που γίνεται κάτι, π.χ. Όλοι είμαστε υπεύθυνοι της καταστροφής.
10. Γενική διαιρετική.
Εκφράζει σύνολο μέρος του οποίου δηλώνει το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό, π.χ., Κορυφή του βουνού.
11. Γενική καταγωγής.
Εκφράζει σχέση καταγωγής ή συγγένειας, π.χ. Η κόρη του Περικλή.
12. Γενική δημιουργού.
Εκφράζει σχέση δημιουργού, π.χ. Η Ιστορία του Θουκυδίδη.
13. Γενική συγκριτική.
Δηλώνει το πρόσωπο ή το πράγμα με το οποίο συγκρίνεται ένα άλλο όμοιό του, αποτελώντας τον β' όρο της σύγκρισης αυτής, πχ. Η Κατερίνα είναι μικρότερη της Φωτεινής.
14. Γενική της ύλης.
Εκφράζει την ύλη από την οποία είναι κατασκευασμένο ένα αντικείμενο, π.χ. Έφτιαξαν παράθυρα αλουμινίου.
15. Γενική του περιεχομένου.
Προσδιορίζει συνήθως λέξη περιεκτική και δείχνει το περιεχόμενό της, π.χ. Αποθήκη πυρομαχικών.
16. Γενική της αξίας.
Προσδιορίζει την αξία ενός αντικειμένου, π.χ. Αγόρασα έναν υπολογιστή 200 δολαρίων.
17. Γενική της προέλευσης.
Προσδιορίζει από πού έρχεται κάτι, π.χ. Το φως του ήλιου μάς φωτίζει.
Η ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ ΩΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ
Η αιτιατική ως προσδιορισμός σε ουσιαστικά χρησιμοποιείται σπάνια στη γλώσσα μας. Οι σημασίες που αποκτά είναι οι εξής:
1. Αιτιατική της αναφοράς.
Συνήθως χρησιμοποιούνται οι λέξεις: το μάκρος, το πλάτος, το βάθος, το ύψος, το μήκος, κ.ο.κ., π.χ., Το αεροπλάνο είχε τρία μέτρα μήκος. (ως προς το μήκος).
2. Αιτιατική του μέτρου ή του ποσού.
Δηλώνει την ποσότητα, π.χ., Έφτιαξε ένα πύργο δέκα μέτρα.
3. Αιτιατική αντικειμενική.
Συνήθως με ρηματικά ουσιαστικά που έχουν προστακτική – ευχετική - προτρεπτική σημασία, π.χ.,
Προσοχή το τσιγάρο.
4. Αιτιατική του περιεχομένου.
Συνήθως με τα επίθετα γεμάτος και όλος, π.χ., Έπεσε σ’ ένα δρόμο γεμάτο λάσπες.
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
Επιρρηματικοί προσδιορισμοί είναι όλες εκείνες οι λέξεις, οι φράσεις ή οι προτάσεις που εκφράζουν διάφορες επιρρηματικές σχέσεις (τόπου, χρόνου, τρόπου, τρόπου, πόσου αιτίας, σκοπού, αναφοράς, αποτελέσματος, προϋπόθεσης, εναντίωσης, βεβαίωσης, άρνησης, δισταγμού, πιθανότητας) και είτε λειτουργούν αυτόνομα ως απαντήσεις σε ερωτήσεις είτε προσδιορίζουν κάποια στοιχεία μέσα σε μια πρόταση.
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΠΟΥ
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΧΡΟΝΟΥΟι ονοματικοί ετερόπτωτοι προσδιορισμοί είναι ονόματα που προσδιορίζουν άλλα ονόματα, ενώ το βασικό χαρακτηριστικό τους είναι η διαφορετική πτώση ανάμεσα στον προσδιορισμό και το προσδιοριζόμενο.
Η ΓΕΝΙΚΗ ΩΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ
Όταν χρησιμοποιούμε τη γενική ως προσδιορισμό ενός ουσιαστικού τότε η γενική αποκτά διάφορες σημασίες.
1. Γενική του κτήτορα ή γενική κτητική.
Με τη σημασία αυτή η γενική χρησιμοποιείται για να δείξουμε σε ποιον ανήκει κάτι, π.χ. Ο καλλιτέχνης ζωγράφισε το σώμα και τα πόδια του αλόγου.
2. Γενική του δράστη μια ενέργειας ή γενική υποκειμενική.
Με τη σημασία αυτή η γενική χρησιμοποιείται για να φανερώσουμε το υποκείμενο μιας ενέργειας, π.χ. Η επιστροφή του Γιάννη συνοδεύτηκε από γλέντια και χαρές.
Για να βρούμε μια γενική υποκειμενική μετατρέπουμε το ουσιαστικό που προσδιορίζει η γενική (επιστροφή) σε ρήμα. Αν η γενική είναι υποκείμενο, τότε μιλάμε για γενική υποκειμενική ή του δράστη. Δηλαδή:
Η επιστροφή του Γιάννη > Επέστρεψε ο Γιάννης > Ποιος επέστρεψε; Ο Γιάννης = υποκείμενο
3. Γενική του δέκτη μιας ενέργειας ή γενική αντικειμενική.
Με τη σημασία αυτή η γενική χρησιμοποιείται για να φανερώσουμε το αντικείμενο μιας ενέργειας, π.χ. Το δυνατό κτύπημα της πόρτας από το Γιάννη ενόχλησε τους γείτονες
Για να βρούμε μια γενική αντικειμενική μετατρέπουμε το ουσιαστικό που προσδιορίζει η γενική (κτύπημα) σε ρήμα. Αν η γενική είναι αντικείμενο, τότε μιλάμε για γενική αντικειμενική ή του δέκτη. Δηλαδή: Το δυνατό κτύπημα της πόρτας > Ο Γιάννης κτύπησε την πόρτα > Τι κτύπησε; την πόρτα = αντικείμενο.
Παρατήρηση: Πολύ συχνά μπορεί να μην είναι φανερό αν η γενική είναι υποκειμενική ή αντικειμενική. π.χ. Στο παράδειγμα «Ο Γιάννης επέστρεψε. Έκλεισε την πόρτα με δύναμη και πήγε στο δωμάτιό του. Το δυνατό όμως κλείσιμο της πόρτας ενόχλησε τους γείτονες.» μπορούμε να μετατρέψουμε το «κτύπημα» με δύο τρόπους:
α. κλείνει η πόρτα = υποκειμενική.
β. κάποιος κλείνει την πόρτα = αντικειμενική.
Γι’ αυτό είναι απαραίτητο να εξετάζουμε τη γενική με τα συμφραζόμενα μέσα στην πρόταση ή στην περίοδο.
4. Γενική του τόπου.
Με τη σημασία αυτή η γενική χρησιμοποιείται για να δηλώσουμε τον τόπο στον οποίο γίνεται μια ενέργεια, π.χ. Στη μάχη του Μαραθώνα αρχηγός των Αθηναίων ήταν ο Μιλτιάδης.
5. Γενική του χρόνου.
Με τη σημασία αυτή η γενική χρησιμοποιείται για να δηλώσουμε το χρόνο κατά τον οποίο γίνεται μια ενέργεια. π.χ. Ασχολείται με δουλειές της νύχτας.
6. Γενική του μέτρου.
Με τη σημασία αυτή η γενική χρησιμοποιείται για τη μέτρηση α) του τόπου ή β) του χρόνου. π.χ. α) Προχώρησε μια απόσταση διακοσίων μέτρων και σταμάτησε.
β) Προχώρησε μια απόσταση δύο ωρών και σταμάτησε.
7. Γενική της ιδιότητας.
Με τη σημασία αυτή η γενική χρησιμοποιείται για να δώσουμε μια ιδιότητα στο ουσιαστικό. π.χ. Μας κέρασε γλυκό του κουταλιού
8. Γενική του σκοπού ή της χρήσης.
Με τη σημασία αυτή η γενική χρησιμοποιείται για να δηλώσουμε το σκοπό για τον οποίο χρησιμοποιείται κάτι. π.χ. Έσπασε το ποτήρι του νερού.
9. Γενικής της αιτίας.
Με τη σημασία αυτή η γενική χρησιμοποιείται για να δηλώσουμε την αιτία που γίνεται κάτι, π.χ. Όλοι είμαστε υπεύθυνοι της καταστροφής.
10. Γενική διαιρετική.
Εκφράζει σύνολο μέρος του οποίου δηλώνει το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό, π.χ., Κορυφή του βουνού.
11. Γενική καταγωγής.
Εκφράζει σχέση καταγωγής ή συγγένειας, π.χ. Η κόρη του Περικλή.
12. Γενική δημιουργού.
Εκφράζει σχέση δημιουργού, π.χ. Η Ιστορία του Θουκυδίδη.
13. Γενική συγκριτική.
Δηλώνει το πρόσωπο ή το πράγμα με το οποίο συγκρίνεται ένα άλλο όμοιό του, αποτελώντας τον β' όρο της σύγκρισης αυτής, πχ. Η Κατερίνα είναι μικρότερη της Φωτεινής.
14. Γενική της ύλης.
Εκφράζει την ύλη από την οποία είναι κατασκευασμένο ένα αντικείμενο, π.χ. Έφτιαξαν παράθυρα αλουμινίου.
15. Γενική του περιεχομένου.
Προσδιορίζει συνήθως λέξη περιεκτική και δείχνει το περιεχόμενό της, π.χ. Αποθήκη πυρομαχικών.
16. Γενική της αξίας.
Προσδιορίζει την αξία ενός αντικειμένου, π.χ. Αγόρασα έναν υπολογιστή 200 δολαρίων.
17. Γενική της προέλευσης.
Προσδιορίζει από πού έρχεται κάτι, π.χ. Το φως του ήλιου μάς φωτίζει.
Η ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ ΩΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ
Η αιτιατική ως προσδιορισμός σε ουσιαστικά χρησιμοποιείται σπάνια στη γλώσσα μας. Οι σημασίες που αποκτά είναι οι εξής:
1. Αιτιατική της αναφοράς.
Συνήθως χρησιμοποιούνται οι λέξεις: το μάκρος, το πλάτος, το βάθος, το ύψος, το μήκος, κ.ο.κ., π.χ., Το αεροπλάνο είχε τρία μέτρα μήκος. (ως προς το μήκος).
2. Αιτιατική του μέτρου ή του ποσού.
Δηλώνει την ποσότητα, π.χ., Έφτιαξε ένα πύργο δέκα μέτρα.
3. Αιτιατική αντικειμενική.
Συνήθως με ρηματικά ουσιαστικά που έχουν προστακτική – ευχετική - προτρεπτική σημασία, π.χ.,
Προσοχή το τσιγάρο.
4. Αιτιατική του περιεχομένου.
Συνήθως με τα επίθετα γεμάτος και όλος, π.χ., Έπεσε σ’ ένα δρόμο γεμάτο λάσπες.
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ
Επιρρηματικοί προσδιορισμοί είναι όλες εκείνες οι λέξεις, οι φράσεις ή οι προτάσεις που εκφράζουν διάφορες επιρρηματικές σχέσεις (τόπου, χρόνου, τρόπου, τρόπου, πόσου αιτίας, σκοπού, αναφοράς, αποτελέσματος, προϋπόθεσης, εναντίωσης, βεβαίωσης, άρνησης, δισταγμού, πιθανότητας) και είτε λειτουργούν αυτόνομα ως απαντήσεις σε ερωτήσεις είτε προσδιορίζουν κάποια στοιχεία μέσα σε μια πρόταση.
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΠΟΥ
Ο τόπος εκφράζεται με:
α) Το ερωτηματικό πού, π.χ. Πού σταμάτησε το λεωφορείο;
β) Τοπικά επιρρήματα, π.χ. Η Αλίκη βγήκε έξω.
γ) Επιρρηματικές φράσεις, π.χ. Έτρεχε συνεχώς δεξιά αριστερά.
δ) Ονοματικές φράσεις, π.χ. Καστοριά, 12 Οκτωβρίου 2005.
ε) Αναφορικές προτάσεις, π.χ. Βάλε τον δίσκο, όπου νομίζεις.
στ) Προθετικές φράσεις, π.χ. Οι υπολογιστές μόλις ήρθαν από την Αθήνα.
Ο χρόνος εκφράζεται με:
α) Το ερωτηματικό πότε, π.χ. Πότε ήρθαν τα παιδιά;
β) Χρονικά επιρρήματα, π.χ. Η θεία σου ήρθε νωρίς.
γ) Επιρρηματικές φράσεις, π.χ. Τα μικρά παιδιά μεγαλώνουν μέρα με τη μέρα.
δ) Ονοματικές φράσεις, π.χ. Τον Σεπτέμβριο αρχίζουν τα σχολεία.
ε) Χρονικές μετοχές, π.χ. Ανοίγοντας την πόρτα έπεσε μπροστά του.
στ) Χρονικές προτάσεις, π.χ. Θα έρθει, όταν μπορέσει.
ζ) Επιρρηματικό κατηγορούμενο, π.χ. Κάθε μέρα ερχότανε πρωινός πρωινός.
η) Προθετικές φράσεις, π.χ. Έχει να φάει από την Κυριακή.
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΡΟΠΟΥ
Ο τρόπος εκφράζεται με:
α) Το ερωτηματικό πώς, π.χ. Πώς τα πήγες στις εξετάσεις;
β) Τροπικά επιρρήματα, π.χ. Ο καθηγητής μας φωνάζει δυνατά.
γ) Επιρρηματικές φράσεις, π.χ. Στα μαθήματα τα πάει έτσι κι έτσι.
δ) Ονοματικές φράσεις, π.χ. Δεν κοιμήθηκες της προκοπής.
ε) Τροπικές μετοχές, π.χ. Του είπε τα νέα χαμογελώντας.
στ) Αναφορικές προτάσεις, π.χ. Περπατάει όπως θέλει.
ζ) Επιρρηματικό κατηγορούμενο, π.χ. Προχωρούσε σκυφτός.
η) Προθετικές φράσεις, π.χ. Δουλεύει με πάθος.
Το ποσό εκφράζεται με:
α) Το ερωτηματικό πόσο, π.χ. Πόσο πληρώνεις τον μήνα για ενοίκιο;
β) Ποσοτικά επιρρήματα, π.χ. H Σοφία διαβάζει ελάχιστα.
γ) Επιρρηματικές εκφράσεις, π.χ. Σπούδασε πάνω κάτω τρία χρόνια.
δ) Απλές πτώσεις, π.χ. Ήταν δυο μέτρα άνθρωπος.
ε) Αναφορικές προτάσεις, π.χ. Τρέχα όσο μπορείς.
στ) Προθετικές φράσεις, π.χ. Το αεροπλάνο φεύγει με πενήντα επιβάτες.
Η αιτία εκφράζεται με:
α) Το ερωτηματικό γιατί, π.χ. Γιατί γελάς;
β) Ονοματικές φράσεις, π.χ. Υποφέρει από κόπωση της Άνοιξης.
γ) Αιτιολογικές μετοχές, π.χ. Ζώντας μια δύσκολη ζωή δεν του έμενε διάθεση για διασκέδαση.
δ) Αιτιολογικές προτάσεις, π.χ. Δούλευε πολύ, γιατί ήθελε να αγοράσει σπίτι.
ε) Προθετικές φράσεις, π.χ. Τραγουδούσε από τη χαρά του.
Ο σκοπός εκφράζεται με:
α) Το ερωτηματικό γιατί, π.χ. Γιατί (= με ποιο σκοπό) γράφτηκες στο μεταπτυχιακό;
β) Επιρρηματικές φράσεις, π.χ. Ήρθε για χάρη της κόρης του.
γ) Τελικές προτάσεις, π.χ. Γυμνάζεται, για να είναι υγιής.
δ) Προθετικές φράσεις, π.χ. Τα κάνει όλα για το πτυχίο.
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ
Το αποτέλεσμα εκφράζεται με:
α) Αποτελεσματικές προτάσεις, π.χ. Προχώρησε τόσο πολύ στον δρόμο, ώστε να μην τον βλέπουμε.
β) Προθετικές φράσεις, π.χ. Όλοι οι κόποι του τον οδήγησαν σε επιτυχία.
Η αναφορά εκφράζεται με:
α) Διάφορες εκφράσεις αναφοράς (όσο για …, σχετικά με …, αναφορικά με …), π.χ. Όσο για τους εργαζόμενους, κανένας λόγος.
β) Προθετικές φράσεις, π.χ. Με τη δουλειά του δεν είχε πρόβλημα.
γ) Ονοματικές φράσεις, π.χ. Ο Γιάννης τι φταίει;
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗΣ
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΕΝΑΝΤΙΩΣΗΣ
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΒΕΒΑΙΩΣΗΣ
Η προϋπόθεση εκφράζεται με:
α) Υποθετικές προτάσεις, π.χ. Αν βοηθήσουν όλοι, θα πετύχουμε.
β) Προθετικές φράσεις, π.χ. Δέχεται να εργαστεί με τους δικούς του όρους.
Η εναντίωση εκφράζεται με:
α) Εναντιωματικές προτάσεις, π.χ. Αν και δεν έχει πολλές γνώσεις, τα καταφέρνει στους υπολογιστές.
β) Εναντιωματικές μετοχές, π.χ. Και πληγωμένος συνέχισε να αγωνίζεται.
γ) Προθετικές φράσεις, π.χ. Παρά τις αντιρρήσεις του πατέρα της, αυτή εγκατέλειψε τις σπουδές της.
Η βεβαίωση εκφράζεται με:
α) Βεβαιωτικά επιρρήματα, π.χ. Θα τον περιμένεις; Και βεβαιότατα θα τον περιμένω.
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΑΡΝΗΣΗΣ
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΔΙΣΤΑΓΜΟΥ ΚΑΙ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑς
Για το e-didaskalia.blogspot.gr
Αποστόλης Ζυμβραγάκης
Φιλόλογος
Η άρνηση εκφράζεται με:
α) Αρνητικά επιρρήματα, π.χ. Έδωσες εξετάσεις; Όχι βέβαια.
β) Επιρρηματικές φράσεις, π.χ. Tην επισκέφτηκε ο νουνός της χωρίς δώρα.
Ο δισταγμός και η πιθανότητα εκφράζονται με:
α) Διστακτικά επιρρήματα, π.χ. Ίσως έρθουν σήμερα τα παιδιά.
β) Ενδοιαστικές προτάσεις, π.χ. Φοβάμαι μήπως του συμβεί τίποτε κακό.
Για το e-didaskalia.blogspot.gr
Αποστόλης Ζυμβραγάκης
Φιλόλογος