Άρης, ο θεός του πολέμου

Αρήιος στην ιωνική και Αρεύϊος στην αιολική διάλεκτο

Από τα αρχαία χρόνια οι λαοί για να λύσουν τις διαφορές τους κατέφευγαν στην πιο οδυνηρή για τον άνθρωπο πράξη, τον πόλεμο. Στην αρχαία ελληνική μυθολογία δεσπόζουν δυο μεγάλες πολεμικές επιχειρήσεις: ο δεκαετής Τρωικός πόλεμος και η Αργοναυτική εκστρατεία. Οι Έλληνες λοιπόν έπλασαν έναν θεό, τον Άρη, που προσωποποιούσε αυτή τη φρικτή μάστιγα. Ήταν πάντοτε διψασμένος για αίμα και βασικό του χαρακτηριστικό ήταν η παράλογη μανία και η έλλειψη οποιασδήποτε ευγένειας.

Ο Άρης ανήκε στη δεύτερη γενιά των Ολυμπίων. Ήταν νόμιμος γιος του Δία και της Ήρας. Η αγάπη του να προκαλεί πολέμους και καβγάδες τον έκανε αντιπαθητικό όχι μόνο στους άλλους θεούς μα και στον πατέρα του τον Δία, που δεν έχανε ευκαιρία να τον προσβάλλει και να τον αποκαλεί "αγύριστο κεφάλι". Τη μεγαλύτερη διαμάχη είχε ο Άρης με την Αθηνά, που ήταν κι αυτή πολεμική θεά. Όμως η Παλλάδα ήταν παράλληλα και θεά της σοφίας, συνδύαζε δηλαδή τη δύναμη με την εξυπνάδα. Γι' αυτό τις περισσότερες φορές νικούσε και ντρόπιαζε τον πολεμόχαρο θεό. Οι πιο σημαντικές συγκρούσεις ανάμεσά τους έγιναν κατά τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου.
Όπως μας πληροφορεί ο Όμηρος, ο καβγατζής θεός είχε υποσχεθεί στη μητέρα του Ήρα και στην Αθηνά να βοηθήσει τους Έλληνες. Όμως, ξελογιασμένος από την ομορφιά της Αφροδίτης, πέρασε σε μια κρίσιμη στιγμή στην αντίπαλη παράταξη. Για αρκετό καιρό παραστεκόταν στο σημαντικότερο ήρωα των Τρώων, τον Έκτορα, ο οποίος θέριζε τα κεφάλια των Αχαιών, μια και έλειπε από το πεδίο της μάχης ο Αχιλλέας.
Η Ήρα αγανακτισμένη με το γιο της που από μικρός μονάχα προβλήματα της προκαλούσε, έτρεξε στον Δία και του ζήτησε την άδεια να διώξει τον Άρη από τη μάχη, πληγώνοντάς τον. Αυτός δέχτηκε, μια και δε συμπαθούσε καθόλου το γιο του. Αμέσως η Ήρα έστειλε την Αθηνά να τον κανονίσει όπως αυτή ήξερε.

Άρης Αναπαυόμενος (Ρώμη, Παλάτι Altems

Η σοφή Παλλάδα φόρεσε την κυνέα, τη σκούφια δηλαδή του θείου της του Πλούτωνα, που την έκανε αόρατη, και μεμιάς πήδηξε από τον Όλυμπο στην Τρωική πεδιάδα. Έπειτα στάθηκε πάνω στο άρμα του Διομήδη που ξεκινούσε μάχη με τον Άρη, χωρίς βέβαια να γνωρίζει ότι ήταν ο Ολύμπιος θεός. Αυτός πρώτος εκτόξευσε το χάλκινο δόρυ του εναντίον του θνητού πολεμιστή, αλλά η αθέατη Αθηνά το έσπρωξε με τα δυο της χέρια και έπεσε στο κενό.
Τότε ο Διομήδης έριξε το δικό του δόρυ και η Αθηνά το κατεύθυνε στα πλευρά του Άρη. Αυτός πληγωμένος έπεσε καταγής και έβγαλε τρομερή φωνή που πανικόβαλε Έλληνες και Τρώες, γιατί ήταν σαν να φώναζαν μαζί δέκα χιλιάδες πολεμιστές. Μετά πέταξε στον Όλυμπο τυλιγμένος σε πυκνά σύννεφα και αμέσως κατευθύνθηκε στο παλάτι του Δία. Του έδειξε κλαίγοντας την πληγή του και άρχισε να του παραπονιέται ότι δείχνει εύνοια στην Αθηνά επειδή είναι καθαρά δικό του παιδί.
Ο πατέρας των θεών και των ανθρώπων, έξω φρενών με το γιο του, του απάντησε με προσβλητικά λόγια. Αλλά γιος του ήταν και δεν άντεχε να τον βλέπει να πονάει και να κλαίει. Γι' αυτό έδωσε εντολή στον Παίονα, το γιατρό των θεών, να θεραπεύσει την πληγή του. Αλλά και στην τελική μάχη του Τρωικού πολέμου όλοι οι θεοί, με την άδεια μάλιστα του Δία, έτρεξαν πάνοπλοι στο πεδίο της μάχης. Στο στρατόπεδο των Ελλήνων παρατάχτηκαν η Ήρα, η Αθηνά, ο Ποσειδώνας και ο θεϊκός σιδηρουργός Ήφαιστος. Πλάι στους Τρώες κατέφτασαν ο κρανοσείστης Άρης, η σαϊτεύτρα Άρτεμη, ο μακρυμάλλης Φοίβος, η Λητώ, η γελαστή Αφροδίτη και ο ποταμός Ξάνθος. Ο Άρης, που ήταν χολωμένος με την Αθηνά, γιατί πάντα τον ντρόπιαζε μπροστά στα μάτια των Ολυμπίων, όρμησε με την πρώτη ευκαιρία καταπάνω της και της μίλησε με άσχημα λόγια: - Αδιάντροπη σκύλα, που με τον εγωισμό σου και την αυθάδειά σου προκαλείς μπελάδες στους θεούς. Έπειτα έριξε το δόρυ του στην αιγίδα της Αθηνάς που ούτε ο κεραυνός του Δία δεν τη διαπερνούσε. Η θεά τραντάχτηκε και έκανε δυο τρία βήματα προς τα πίσω. Χωρίς να χάσει το θάρρος της, άρπαξε μια πελώρια κοτρόνα που οι άνθρωποι την είχαν στήσει για σύνορο και την εκσφενδόνισε στον πολεμόχαρο θεό. Η κοτρόνα χτύπησε τον Άρη στο λαιμό, λύγισαν τα γόνατά του και έπεσε φαρδύς πλατύς κάτω. Το τεράστιο κορμί του απλώθηκε και σκέπασε εφτά στρέμματα. Τα γόνατά του μάτωσαν και τα μαλλιά του γέμισαν χώματα. Όλοι οι θεοί άρχισαν να γελάνε όταν είδαν ξαπλωμένο καταγής το θεό του πολέμου, που για μια ακόμη φορά τον ρεζίλεψε η Αθηνά. Μονάχα η Αφροδίτη έτρεξε κοντά του, τον βοήθησε να σηκωθεί και πιάνοντάς τον από το χέρι τον ανέβασε στον Όλυμπο.

                                                                     

Ναός του Άρη υπήρχε στην Αλικαρνασσο (μέρος της Δωρικής Εξαπόλεως).
Επίσης, λατρευόταν τουλάχιστον σε 29 πόλεις της Πισιδίας, Λυκίας, Παμφυλίας και Λυκαονίας. Η λατρεία του εκεί σύμφωνα με Επιγραφές και νομίσματα υπάρχουν τουλ. από τον 6ο-5ο αιώνα π.χ.θ. και κυρίως σε πόλεις-κράτη της Πισιδίας και Λυκίας. Φυσικά υπήρχε λατρεία και του υπόλοιπου πάνθεου (Ζευς, Αθηνά, Ερμής κ.λπ.).
Γενικά παρατηρείται η λατρεία του Άρεως κυρίως σε ελληνικά μέρη όπου υπήρχαν συχνές εισβολές βαρβάρων: Θράκη (εισβολές από Άριες, Γερμανικές φυλές) και Ν.Δ. Μικρά Ασία (εισβολές από Σημιτικές, Άριες, αργότερα Κέλτικες και άλλες βάρβαρες φυλές).
Επίσης, παρατηρείται συχνά το επίθετο Άρειος στους υπόλοιπους θεούς (βλ. Άρειος Ζευς).

Αρκετές διαφορές επίσης είχε ο Άρης με το γνωστό ήρωα Ηρακλή, που απολάμβανε όμως την προστασία της Αθηνάς. Κάποτε ο Κύκνος, που ήταν γιος του πολεμόχαρου θεού και της Πελοπείας, ήθελε να χτίσει από κρανία ανδρών ένα ναό προς τιμή του πατέρα του γι' αυτό σκότωνε όλους τους περαστικούς. Το ίδιο προσπάθησε να κάνει και με τον Ηρακλή. Ο Άρης έσπευσε στο πλευρό του γιου του και ανάγκασε τον ήρωα να απομακρυνθεί. Στη συνέχεια όμως ο Ηρακλής επέστρεψε και σκότωσε τον Κύκνο. Γι' αυτό το περιστατικό υπάρχουν διάφορες παραλλαγές. Έτσι, διηγούνται πως ο Κύκνος συμφώνησε με τον Άρη να σκοτώσουν τον Ηρακλή. Κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης ο ήρωας σκότωσε τον Κύκνο και τραυμάτισε τον αθάνατο θεό στο μηρό. Κάποιος άλλος ποιητής αφηγείται πως ο Κύκνος ήταν γιος του Άρη και της Πυρήνης και προκάλεσε σε μονομαχία τον Ηρακλή. Ο θεός ήθελε να βοηθήσει το γιο του, καίγοντας τον αντίπαλο. Όμως ο Δίας, που ήταν πατέρας του ήρωα, έριξε κεραυνό ανάμεσά τους και τους χώρισε. Ένας άλλος γιος του Άρη που είχε διαφορές με τον Ηρακλή ήταν ο Διομήδης από τη Θράκη.
Η χώρα αυτή ήταν βάρβαρη και ο Άρης είχε πολλές σχέσεις μαζί της. Λέγεται μάλιστα πως εκεί είχε δεύτερο παλάτι και έμενε για μεγάλο διάστημα του χρόνου. Αυτός ο γιος του είχε φοράδες που τρέφονταν με ανθρώπινο κρέας. Ο Ηρακλής τις άρπαξε και τις οδήγησε στη θάλασσα. Ο Διομήδης καταδίωξε τον ήρωα, αλλά θανατώθηκε από τα βέλη του.
Ακόμη, λένε, πως ο Άρης είχε αναθρέψει τις Στυμφαλίδες Όρνιθες, τα αρπακτικά όρνια που τρέφονταν με ανθρώπινο κρέας. Αυτές τις εξόντωσε ο Ηρακλής, εκτελώντας έναν από τους δώδεκα άθλους που του ανέθεσε ο Ευρυσθέας. Αυτό το κατόρθωμα πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια της Αθηνάς, που του έδωσε τα κύμβαλα του Ήφαιστου. Αλλά και στη Γιγαντομαχία ο Άρης, όπου θα έπρεπε να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο, δεν τα κατάφερε ιδιαίτερα καλά, σε αντίθεση με την Αθηνά και τον Ηρακλή, που μάλιστα τότε ήταν ακόμη θνητός. Απ' ό,τι μας πληροφορεί ο Ησίοδος σκότωσε μονάχα ένα Γίγαντα, τον Μίλαντα.

       

Από τη γενιά των Γιγάντων όμως ο Άρης γνώρισε μια ακόμη φοβερή προσβολή. Οι Αλωάδες, ο Ώτος και ο Εφιάλτης, τον έπιασαν αιχμάλωτο. Αυτό συνέβη, είτε κατά την προσπάθεια των Γιγάντων να ανέβουν πάνω στον Όλυμπο, τοποθετώντας το ένα βουνό πάνω στο άλλο, είτε κατά την εκτέλεση του καθήκοντος που τους ανέθεσε η Αφροδίτη, να φυλάνε δηλαδή τον Άδωνη. Για τον έναν ή τον άλλο λόγο, οι Αλωάδες τον κράτησαν φυλακισμένο μέσα σ' ένα μεγάλο χάλκινο μπουκάλι, για δεκατρείς ολόκληρους μήνες. Και θα έμενε ακόμη περισσότερο αν δεν ξέφευγε το μυστικό από το στόμα της Ερίβοιας, της μητριάς των Γιγάντων. Το άκουσε ο Ερμής και έτρεξε να τον απελευθερώσει. Ο Άρης δεν τολμούσε να εμφανιστεί μπροστά στους αθάνατους, γιατί ήξερε πως θα αντιμετώπιζε τις αυστηρές επιπλήξεις του πατέρα του, μα και τα κοροϊδευτικά γέλια των άλλων θεών και κυρίως της Αθηνάς. Γι' αυτό έτρεξε και κρύφτηκε στα βράχια της Νάξου.

Ο θεός κάποτε ζευγάρωσε με την κόρη του Κέκροπα Αγραύη και απέκτησε την Αλκίππη. Από την ομορφιά της όμως θαμπώθηκε ο Αλιρρόθιος, που ήταν γιος του Ποσειδώνα και της Νύμφης Ευρύτης. Επειδή η κόρη αντιστεκόταν στο ερωτικό του κάλεσμα, ο Αλιρρόθιος τη βίασε. Ο Άρης, για να εκδικηθεί το ατίμασμα της κόρης του, τον σκότωσε. Ο Ποσειδώνας κάλεσε έκτακτο δικαστήριο των θεών, για να κρίνει τον ένοχο φόνου. Η συνεδρίαση του δικαστηρίου έγινε πάνω σ' ένα λόφο κοντά στην Ακρόπολη. Εκεί οι θεοί αποφάσισαν την αθώωση του Άρη.

Ο λόφος ονομάστηκε Άρειος Πάγος (βράχος του Άρη) και από τότε καθιερώθηκε όλες οι ποινικές υποθέσεις να εκδικάζονται εκεί.

Άλλοι πάλι λένε πως οι Αμαζόνες, οι περίφημες πολεμίστριες, ήταν κόρες του Άρη. Κάποτε που κατέλαβαν την Αθήνα, στα χρόνια που βασιλιάς ήταν ο Θησέας, πρόσφεραν θυσία στον πατέρα τους πάνω στο λόφο, ο οποίος από τότε πήρε το όνομά του Άρη.

Σπουδαίο ρόλο κατέχει ο Άρης στο μύθο του Κάδμου, του γενάρχη των Θηβαίων. Πιο συγκεκριμένα, ο Κάδμος σκότωσε έναν δράκοντα που ήταν γιος του Ολύμπιου θεού και της Νύμφης Τέλφουσας. Γι' αυτόν το λόγο ο ήρωας υποχρεώθηκε να υπηρετήσει ως δούλος τον Άρη για ένα χρόνο. Με εντολή του θεού ο Κάδμος έσπειρε τα μισά δόντια του δράκου σε οργωμένο χωράφι και από τη γη φύτρωσαν άγριοι πολεμιστές που ονομάστηκαν Σπαρτοί. Με ένα έξυπνο σχέδιο του Κάδμου αυτοί αλληλοεξοντώθηκαν επέζησαν μόνο πέντε, που αποτέλεσαν τους πρώτους πολίτες της Θήβας. Αργότερα ο Άρης συμφιλιώθηκε με τον Κάδμο και του έδωσε για σύζυγό του την Αρμονία, κόρη του από την Αφροδίτη. Όλοι οι Ολύμπιοι παραβρέθηκαν στο γάμο της θεάς με το θνητό ήρωα. Ο Απόλλωνας με τις Μούσες τραγούδησαν όμορφους ύμνους και ο Ήφαιστος χάρισε στη νύφη ένα πανώριο πέπλο και ένα μαλαματένιο περιδέραιο.

Η πιο γνωστή ερωτική περιπέτεια του Άρη είναι η παράνομη σχέση του με την Αφροδίτη. Αυτή ήταν νόμιμη σύζυγος του Ήφαιστου. Όταν είδε το καλογυμνασμένο κορμί του Άρη και το πανώριο πρόσωπό του, δεν μπόρεσε ν' αντισταθεί στο ερωτικό του κάλεσμα. Η απιστία αυτή έγινε αντιληπτή από τον Ήλιο, που τα φανέρωσε όλα στο θεϊκό σιδηρουργό. Αυτός για να τους πιάσει επ' αυτοφώρω, έβαλε στο κρεβάτι του μαγικά δίχτυα και προσποιήθηκε πως έφευγε ταξίδι στη Λήμνο. Ο θεός του πολέμου μόλις τον είδε να φεύγει, έτρεξε στο παλάτι του και συνάντησε την Αφροδίτη. Οι δυο εραστές όταν ξάπλωσαν στο κρεβάτι, πιάστηκαν στα μαγικά δίχτυα. Σε λίγο εμφανίστηκε ο Ήφαιστος και ειδοποίησε όλους τους θεούς. Αυτοί άρχισαν να γελούν, όταν είδαν τους παγιδευμένους εραστές. Μόλις ο Ήφαιστος τους ελευθέρωσε, ύστερα από παρέμβαση του Ποσειδώνα, η Αφροδίτη κατέφυγε στο ναό της στην Πάφο και ο Άρης στη Θράκη.

Εκτός από την Αρμονία, ο Άρης από τις σχέσεις του με την Αφροδίτη απέκτησε δυο γιους, τον Δείμο (Τρόμο) και τον Φόβο. Αυτοί ήταν υπηρέτες και αχώριστοι σύντροφοι του Άρη. Τον ακολουθούσαν σ' όλα τα πεδία της μάχης και οι αρχαίοι τους λάτρευαν μαζί με το θεό του πολέμου. Τους πρόσφεραν θυσίες πριν την έναρξη της μάχης, για να διώξουν το φόβο από τη δική τους παράταξη και να τον σκορπίσουν στους αντιπάλους.

Επιπλέον, από το ζευγάρωμά του με τη Νύμφη Άρπινα, ο Άρης απέκτησε τον Οινόμαο. Αυτός είχε μια πολύ όμορφη κόρη, την Ιπποδάμεια. Δεν ήθελε όμως να την παντρέψει, γιατί και ο ίδιος ήταν ερωτευμένος μαζί της. Γι' αυτόν το λόγο, καλούσε τους επίδοξους γαμπρούς σε αγώνα ταχύτητας με άρματα. Αυτός είχε στο άρμα του δυο άλογα, δώρο του πατέρα του, που έτρεχαν πιο γρήγορα κι από τον άνεμο. Έτσι νικούσε πάντα και στη συνέχεια σκότωνε τους υποψήφιους γαμπρούς του. Μονάχα ο Πέλοπας κατάφερε να τον νικήσει, με τις συμβουλές της Ιπποδάμειας, η οποία τον ερωτεύτηκε.

Επίσης ο Μελέαγρος ήταν γιος του Άρη από την Αλθέα, τη γυναίκα του Οινέα. Αυτή κατάφερε να σώσει το γιο της την τελευταία στιγμή, κρύβοντας το δαυλό της μοίρας του σ' ένα κιβώτιο. Όταν όμως ο Μελέαγρος για να υπερασπίσει την αγαπημένη του Αταλάντη σκότωσε τα αδέρφια της Αλθέας, αυτή έριξε το δαυλό στη φωτιά και ο γιος της ξεψύχησε αμέσως.

Εξάλλου, γιος του Άρη ήταν ο Αερόπης, που με παρέμβαση του θεού κατάφερε να θηλάζει από τη νεκρή μητέρα του. Ακόμη η Φιλονόμη σαγηνεύτηκε από τον πολέμαρχο θεό και γέννησε τον Λύκαστο, που έγινε βασιλιάς της Αρκαδίας. Επιπλέον, από τη Χρυσή απέκτησε τον Ιξίωνα και την Κορώνη. Τέλος, στη Λιβύη θεωρούσαν γιο του τον Λύκαστο, που συνήθιζε να θυσιάζει στον πατέρα του όλους τους ξένους που έφταναν στη χώρα του.
                                                     
                                                                                                                  Άρης Αναπαυόμενος (Ρώμη, Παλάτι Altems

Οι αρχαίοι Έλληνες δε συμπαθούσαν τον πολεμόχαρο θεό, γι' αυτό δεν του αφιέρωσαν μεγαλόπρεπους ναούς και ιερά, όπως έκαναν στους άλλους Ολύμπιους. Η λατρεία του ήταν διαδομένη κυρίως στην Πελοπόννησο, στο Άργος, τη Μαντινεία και τη Σπάρτη. Θεωρούσαν πως ο Άρης παρευρισκόταν σ' όλα τα πεδία της μάχης, άλλοτε πεζός και άλλοτε πάνω στο άρμα του, που το έσερναν τέσσερα άλογα, παιδιά της Ερινύας και του Βορρά. Εκτός από τον Δείμο και τον Φόβο στη συνοδεία του συμμετείχαν η τρομερή Έριδα, που προσωποποιούσε τη διχόνοια, και οι Κήρες, που διέσχιζαν τα πεδία των μαχών και σκόρπιζαν την καταστροφή.Τα κυριότερα σύμβολα του Άρη ήταν το δόρυ και ο αναμμένος πυρσός. Από το ζωικό βασίλειο σύμβολά του ήταν οι γύπες που έτρωγαν τα πτώματα των σκοτωμένων πολεμιστών και τα σκυλιά τα οποία του θυσίαζαν στη Σπάρτη μαζί με ταύρους και πετεινούς.

Άρης Αναπαυόμενος (Ρώμη, Παλάτι Altems

Θεός Άρης. Πρωτεύων Θεός της Ελληνικής Εθνικής Θρησκείας, εκφραστής της τυφλής εκβολής ωμής ενέργειας, «υιός» κατά μία εκδοχή του Θεού Διός και της Θεάς Ήρας (με «αδελφή» του την Θεά Έριδα), κατά μία δεύτερη εκδοχή του Θεού Διός και της πρωτόγονης θεότητας Ενυούς (εκ του «ενυώς», δηλαδή τρόμος, εξ ού και η επίκληση «Ενυάλιος») και κατά μία τρίτη εκδοχή, που αφορά την ύστερη αρχαιότητα, μόνον της Θεάς Ήρας δίχως την μεσολάβηση «αρσενικού» στοιχείου (γι’ αυτό και ονομάσθηκε «απάτωρ», όπως η Θεά Αθηνά ονομάσθηκε «αμήτωρ»), απλώς μυρίζοντας ένα θαυμαστό άνθος της πεδιάδας της Ωλένου (Οβίδιος).

Μία παράδοση, που αποτελεί συνέχεια της τελευταίας εκδοχής, τον θέλει να έχει ανατραφεί στη Θράκη με τροφό του την θνητή Θηρώ (εξ ού και η επίκληση «Θηρειτάς» ή «Θηρίτας», με την οποία λατρευόταν στις Θεράπνες της Λακωνίας) και γυμναστή και δάσκαλό του τον Πρίαπο, που στην προκείμενη περίπτωση φέρεται είτε ως Τιτάνας είτε ως ένας από τους «Ιδαίους Δακτύλους». Ως αμοιβή του Πριάπου για την άριστη εκπαίδευση του «υιού» της στην όρχηση, την ταχύτητα και την πολεμική τέχνη, η Θεά Ήρα όρισε να καταλήγει σε αυτόν το ένα δέκατο όλων των λαφύρων που έκτοτε θα αποκτούσε ο Άρης στους πολέμους και τις μάχες των θνητών.

ΕΤΥΜΟ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ

Γνωρίζουμε από τον Κορνούτο ότι το όνομα του Θεού Άρεως ετυμολογείται είτε από το «αίρειν» ή «αναιρείν», είτε από την λέξη «αρά» (βλάβη, πλήγμα). Ο Άρης θεωρείται Θεός της σύγκρουσης, ιδίως της πολεμικής, χαρακτηριστικά είναι δε τα προσωνύμιά του «ανδροφόνος», «βροτόλοιγος», «δορυμήστωρ», «δακρυγόνος», «οπλοχαρής», «πολύδακρυς», «σιδήρεος», «στράτιος», «τειχεσιπλήτης», «φιλαίματος» και «χαλκάρματος».

ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

Ο Άρης εκπροσωπεί το αχαλίνωτο πάθος, την επιθετικότητα, την τολμηρότητα, την αγριότητα, το άκοσμο και το θορυβώδες (εξ ού και οι επικλήσεις του «άγριος», «θρασύς», «θρασυμήτης» και «ωμός») και εν γένει κάθε τυφλή εκβολή ωμής ενέργειας, καθώς και το αλλοπρόσαλλο πνεύμα («Ιλιάς», Ε, 830 και 889). Η φύση του ημερεύει μόνον μπροστά στα δημιουργικά έργα της Θεάς Δηούς – Δήμητρος ή στην ερωτική ισχύ της Θεάς Αφροδίτης που τον βιάζει, τον δαμάζει και γεννά από την ένωσή του την Θεά Αρμονία, την οποία ο Εμπεδοκλής ορίζει πολύ σωστά ως εναλλασσόμενη δράση Φιλότητας και Φιλονικίας («...άλλοτε η Φιλότης ενώνει τα πράγματα και τα κάνει ένα, και άλλοτε η έχθρα της Φιλονικίας τα χωρίζει...»). Σε μία άλλη ύστερη (Κικέρων, «De natura Deorum», 3.59) εκδοχή της ενώσεώς του με την Θεά Αφροδίτη, ο Θεός Άρης γέννησε τον Έρωτα και τον Αντέρωτα.

Κάθε φορά που ο Θεός σχετίζεται με την Θεά Δηώ – Δήμητρα, μετατρέπεται σε γονιμικό και κρηναίο, αρδευτικό Θεό, όπως μαρτυρούν κάποιες λατρείες του στην Αττική, την Τεγέα (υπό την επίκληση «αφνειός», ήτοι Θεός της αφθονίας, βλ. Παυσανίας, VIII 44, 7 - 8) και την Βοιωτία. Σχετική είναι η αθηναϊκή αφήγηση της ενώσεώς του με την θνητή Άγραυλο (μεταφορά για την καλλιεργήσιμη γη), από όπου γεννήθηκε η Αλκίππη ή Αγανίππη (μεταφορά για την αιώνια πηγή της ζωής).

Στο κατεξοχήν πεδίο δικαιοδοσίας του, δηλαδή στην άμεση σύγκρουση, ο Θεός Άρης νικάει τους πάντες πλην της Θεάς Αθηνάς, δηλαδή της Σύνεσης και της Σοφίας, άρα κατ’ επέκταση και της πολεμικής στρατηγικής. Ο Θεός Άρης απεικονίζεται πάνοπλος επάνω σε άρμα που το σέρνουν τέσσαρες άγριοι και φοβεροί ίπποι, πλαισιωμένος από τους δύο δικούς του «υιούς», τον Δείμο (δηλαδή τον Τρόμο) και τον Φόβο (αδέλφια και οι δύο της Αρμονίας από την ένωσή του με την Θεά Αφροδίτη), καθώς και από τον Θυμό, τον «υιό» του Αλαλαγμό, την «αδελφή» του Έριδα, την Βοή, αλλά και την «μητέρα» του Ενυώ.

ΙΕΡΑ - ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ

Ιερό μέταλλο του Θεού είναι ο σίδηρος και, κατ’ επέκταση, πρέποντα αφιερώματα προς αυτόν όλα τα σιδηρά όπλα. Ιερό άνθος του είναι η παπαρούνα, ιερό χρώμα του το κόκκινο. Γνωρίζουμε από τον Κορνούτο ότι ιερά ζώα του είναι ο γύπας, ο πετεινός (τόσο για το μαχητικό της φύσης του, όσο και κατά την παράδοση του έρωτα Άρεως – Αφροδίτης, όπου αναφέρεται ως υπηρέτης του πρώτου ο Αλεκτρύων, που αποκοιμήθηκε και δεν μπόρεσε να σώσει τον κύριό του, μεταμορφωθείς για τιμωρία σε πετεινό που έκτοτε φωνάζει μόλις εμφανίζεται ο καταδότης των παρονόμων ερώτων Ήλιος) και ο σκύλος. Εμβλήματά του οι αναμμένες δάδες και τα όποια όπλα χειρός.

ΕΥΜΕΝΙΣΜΟΣ

Άρης και Αφροδίτη σε τοιχο- γραφία της Πομπηϊας

Επίκληση του Θεού Άρεως γίνεται μόνο όταν όλες οι ειρηνικές λύσεις εξαντλούνται και απομένει μόνον η άμεση σύγκρουση. Οι ιερείς του Θεού (οι «πυρφόροι») προχωρούν μπροστά από τον συνταγμένο στρατό πριν την επίθεση, κι εξακοντίζουν τις δάδες του Άρεως κατά των εχθρών. Στην ειρήνη, οι επικλήσεις είναι μόνο εξευμενιστικές, προς έναν Θεό τον οποίο φοβούμενοι ακόμα και οι κατ’ εξοχήν πολεμιστές Σπαρτιάτες, τον απεικονίζουν αλυσοδεμένο. Ο ένας από τους δύο λεγόμενους «ορφικούς» ύμνους του Θεού Άρεως τον επικαλείται εξευμενιστικά ως εξής:

«Άρρηκτ', ομβριμόθυμε, μεγασθενές, άλκιμε δαίμον

οπλοχαρής, αδάμαστε, βροτοκτόνε, τειχισιπλήτα

Άρες άναξ, οπλόδουπε, φόνοις πεπαλαγμένος αιεί

αίματι ανδροφόνωι χαίρων, πολεμόκλονε, φρικτέ,

ος ποθέεις ξίφεσίν τε και έγχεσι δήριν άμουσον

στήσον έριν λυσσώσαν, άνες πόνον αλγεσίθυμον,

εις δε πόθον νεύσον Κύπριδος κώμους τε Λυαίου

αλλάξας αλκήν όπλων εις έργα τα Δηούς

ειρήνην ποθέων κουροτρόφον, ολβιοδώτιν».

ενώ και ο δεύτερος («Εις Άρεα») καταλήγει ανάλογα: «θάρρος χάρισέ μου μακάριε, να κρατιέμαι στους σωτήριους θεσμούς της ειρήνης, αποφεύγοντας τις μάχες με τους εχθρούς μου και τους βίαιους θανάτους».

Ο ΑΡΗΣ ΤΩΝ ΕΤΡΟΥΣΚΩΝ

Ο αντίστοιχος Θεός των Ετρούσκων είναι ο Μάρις ή Μάσο (Maris ή Αpa Maris, δηλαδή. «αρσενικός», Maso), προστάτης και κυβερνήτης Θεός της γεωργίας, της γονιμότητας, της αύξησης, της άνοιξης, της οιωνοσκοπίας, αλλά και του πολέμου, περαιτέρω αντιστοιχών προς τον Ρωμαίο Μαρς. Ο Μάρις συχνά απεικονιζόταν μαζί με την Θεά Τουράν, που αντιστοιχεί στην Θεά Αφροδίτη των Ελλήνων. Ενίοτε τον πλαισίωνε η Μέαν (Mean), η πανάρχαια Θεά που χάριζε την νίκη σε όλα τα είδη συγκρούσεων, είτε αμυντικών είτε επιθετικών και που αργότερα οι Ρωμαίοι την ταύτισαν με τις Θεές Βικτόρια (Victoria) και Βακούνα (Vacuna).

Ο ΑΡΗΣ ΤΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ

Ο αντίστοιχος προς τον Θεό Άρη Θεός των Ρωμαίων είναι ο Μαρς (Mars, Mavors, Mamers), ένας πρωτεύων Θεός, δεύτερος στην ιεραρχία του εθνικού ρωμαϊκού Πανθέου μετά από τον ύπατο Θεό Ιούπιτερ, με αρχιερέα του τον λεγόμενο «Flamen Martialis». Το όνομά του ετυμολογείται κατά τον Οβίδιο από το «mas», «maris», που σημαίνει ανδροπρεπής, αρσενικός, το δε «Mavors», σύμφωνα με τον Κικέρωνα (De natura Deorum 2,26) από το «magna vertere», δηλαδή το «πολυκαταστρέφειν».

Περισσότερο κοντά στον Μάρις των Ετρούσκων, ο Μαρς είναι Θεός του πολέμου, προστάτης της γεωργίας και των αγροτών, ένοπλος υπερασπιστής της καλλιεργημένης γης, προσωποποίηση της αρχής του ζωοποιού Ηλίου, προστάτης των πολιτικών θεσμών και του αμάχου λαού, καθώς και έφορος της οιωνοσκοπίας (της έμμεσης μαντικής, που είναι απαραίτητη σε όσους οδηγούν στρατούς). Ο Μαρς γεννήθηκε με παρθενογένεση από την Θεά Ιούνο (σε επαφή της με ένα άνθος που της προμήθευσε η Θεά Φλόρα) και «υιοί» του θεωρούντο οι Ρωμύλος και Ρέμος, τους οποίους η ρωμαϊκή μυθολόγηση ήθελε να έχει γεννήσει ο Θεός με την εστιάδα ιέρεια Ρέα Σύλβια. Ως ο Θεός – Πατέρας, Mars «Pater», των ιδρυτών της Αιώνιας Πόλεως, λατρευόταν κατά την διάρκεια ολόκληρου του έτους με πάμπολλες και επιβλητικές εορτές, ενώ οι ιταλικές φυλές των Marsians, Marrucians και Mamertines επίσης τον θεωρούσαν δικό τους γενάρχη.

Στην Ρώμη, ο Θεός αρχικά λατρεύτηκε με το απλό άγαλμα - σύμβολο του δόρατος, όπως μαρτυρά μία σχετική τελετή, κατά την οποία ο αξιωματικός - ιερέας, κοιτάζοντας το Ιερό Δόρυ που φυλασσόταν στο «Μέγαρο της Regia» αναφωνούσε το «Mars, vigila !». Ο Dumezil αναφέρει ότι στο «Sacrarium Martis» του «Μεγάρου της Regia» φυλάσσονταν όλα τα ιερά αντικείμενα που σχετίζονταν με τον Πόλεμο και τα χρησιμοποιούσαν ως σύμβολα της παρουσίας του Θεού σε κάποιες ιεροπραξίες.

Ο Θεός Μαρς αποτελούσε τμήμα της αρχαϊκής ρωμαϊκής Ιερής Τριάδας Juppiter - Mars – Quirinus, όμως αργότερα αντικαταστάθηκε από τη Θεά Juno «Regina», όπως άλλωστε και ο Quirinus από τη Θεά Minerva. Κατά την αυτοκρατορική εποχή ο Μαρς ανέπτυξε την πολεμική του κυρίως πλευρά και σημαντική του επίκληση υπήρξε η Mars «Ultor», δηλαδή Μαρς «Εκδικητής». Όντας ο οπλισμένος υπερασπιστής μιας πόλης στην οποία απαγορευόταν η είσοδος και παραμονή οπλισμένων στρατιωτικών τμημάτων, ο Ναός του Μαρς βρισκόταν έξω από το Pomerio, στο λεγόμενο «Campo di Marte» (ελληνιστί «Πεδίον του Άρεως»), όπου διεξάγονταν όλες οι πολεμικές ασκήσεις, στις οποίες πρωταγωνιστούσαν οι νεαροί των στρατιωτικών ακαδημιών.

Από τον Πρεσβύτερο Κάτωνα («De Re Rustica», 141) γνωρίζουμε ότι ως ένοπλος υπερασπιστής, ο Θεός γινόταν ο αποδέκτης επικλήσεων ομόβαθμα από την πλευρά των πολεμιστών πριν από τη μάχη και από την πλευρά των αγροτών πριν από τον «εξαγνισμό» («lustrazione») των καλλιεργούμενων χωραφιών με πλούσιες προσφορές καρπών και ζωοθυσιών: «Ώ, εσύ πατέρα  Mars, ευλόγησε το σανό, το σιτάρι, τα αμπέλια και όλες τις καλλιέργειες, και κάνε τες ν’ αναπτυχθούν και να γίνουν ώριμες» («..Utique tu, Mars Pater, fruges, frumenta, vineta, virgultaque grandire beneque evenire sinas»).

Με την αρχή του ρωμαϊκού μήνα Μαρτίου (Martius), ο οποίος ήταν αφιερωμένος στον συγκεκριμένο Θεό, ξεκινούσε επίσης και το δωδεκάμηνο «Ιερατικό Έτος» των Ρωμαίων, το οποίο περιελάμβανε πολλές εορτές προς τιμήν του, όπως λ.χ. τα «Matronalia» (τα γενέθλια του Θεού, την 1η του μηνός Μαρτίου), τα «Equirria» (με ιπποδρομίες προς τιμήν του, στις 14 Μαρτίου), το «Agonium» (την 17η Μαρτίου), την πενθήμερη εορτή της εαρινής ισημερίας «Quinquatria» (στις οποίες συνεόρταζε με την Μινέρβα και τελούντο οι «ιερές ορχήσεις» των λεγόμενων «Σαλλίων» ιερέων), το «Tubilustrium» (δηλαδή τον καθαρμό των συμβόλων του Θεού, την 23η Μαρτίου, 23η Μαϊου και 19η Οκτωβρίου), την «Θυσία του Οκτωβριανού Ίππου» στις Ίδες του Οκτωβρίου, κ.ά.

Ιερέας του Θεού Mars ήταν ο λεγόμενος «Flamen Martialis», ένας από τους πέντε βασικούς ανώτατους ιερείς του Αρχιερατικού Συμβουλίου της Ρώμης («Collegio Pontificale Romano»). Μαζί με εκείνον του Θεού Giove (δηλαδή τον «Flamen Dialis») και του Θεού Quirinus (δηλαδή τον «Flamen Quirinalis») αποτελούσαν την καρδιά της ρωμαϊκής ιεραρχίας, το σώμα των «Flamini Maggiori». Παρά την μετέπειτα εκτόπιση των Mars και Quirinus από τις Juno και Minerva και τον σχηματισμό του πενταμελούς Ιερατικού Συμβουλίου, η αρχική Τριάδα δεν έπαψε ποτέ να αντικατοπτρίζει τα τρία βασικά χαρακτηριστικά της αρχαϊκής ρωμαϊκής κοινωνικής διαστρωμάτωσης: ο «Flamen Dialis» για τους ιερείς, ο «Flamen Martialis» για τους πολεμιστές και ο «Flamen Quirinalis» για τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους.

Μαρς Ούλτορ

Ανάμεσα στα πολλά προσωνύμια του Θεού, γνωστότερο είναι το «Pater» («Πατήρ»), αφού θεωρείται πατέρας ολόκληρου του ρωμαϊκού λαού. Αποκαλείται επίσης «Ultor», επειδή εκδικείται τις πολεμικές επιθέσεις ενάντια στην πόλη, «Vigilans», επειδή επαγρυπνά για την προστασία της, «Stator», επειδή μέσα στην αγριότητα της μάχης εμφυσά πολεμική ισχύ και ψυχική δύναμη στους λεγεωνάριους που συγκρούονται με τον εχθρό, «Quirinus», επειδή προστατεύει τους ανθρώπους και τους αγρούς από τις μολύνσεις και τις ασθένειες, «Victor», καθώς αυτός εξασφαλίζει τις νίκες και «Gradivus», επειδή στηρίζει τις προελάσεις.

Στον Θεό Mars ήσαν αφιερωμένοι οι νεαροί του Θιάσου «Ver Sacrum» («Ιερά Άνοιξη»), οι οποίοι σε δύσκολους καιρούς άφηναν τα πάτρια εδάφη για να θεμελιώσουν μία νέα αποικία, ακολουθώντας απλώς τους οιωνούς μιας σειράς από ιερά για τον Θεό ζωντανά πλάσματα (λ.χ. λύκους, πράσινους δρυοκολάπτες, κ.ά.). Ιερά φυτά του είναι η αψιθιά (σύμβολο βασάνων και κακοδαιμονίας), η συκή, η δρυς και η δάφνη, ιερό και μαντευτικό πτηνό του ο πράσινος δρυοκολάπτης («Picus Viridis») και ιερά του ζώα ο λύκος, ο σκύλος, το κριάρι και ο ίππος.

ΚΕΛΤΟ-ΡΩΜΑΪΚΕΣ ΘΕΟΚΡΑΣΙΕΣ

Ως συνέπεια της ρωμαϊκής επέκτασης στις χώρες των Κελτών / Γαλατών δημιουργήθηκαν αρκετές νέες λατρείες, αποτελέσματα θεοκρασίας του Μαρς (τον οποίο οι Κέλτες ταύτισαν με τους Θεούς τους Λευκέτιους, Leucetius, που ήταν ένας κεραύνιος Θεός, Ντουνάτις, Dunatis, του οποίου το όνομα σημαίνει «Προστάτης των Οχυρών» και Κατούριξ, Caturix, του οποίου το όνομα σημαίνει «Βασιλεύς των Μαχών») με διάφορες τοπικές θεότητες. Γνωστότερες από αυτές τις θεοκρασίες είναι οι εξής:

Μάρς Λένους (Mars Lenus), θεραπευτής Θεός, του οποίου η λατρεία εντοπίζεται στο Trier, όπου συλλατρευόταν με την Θεά Ανκάμνα.

Μαρς Μούλλο (Mars Mullo), θεραπευτής Θεός, σημαντικό τέμενος του οποίου υπήρχε στο Allonnes, όπου και βρέθηκαν άφθονα αναθήματα (υπερτριακόσια νομίσματα, γλυπτά αφιερώματα, κ.ά.) που αποδεικνύουν ειδίκευση του Θεού στη θεραπεία ασθενειών της όρασης.

Μάρς Σμέρτριους (Mars Smertrius), επίσης θεραπευτής Θεός, η λατρεία του οποίου εντοπίζεται σε ένα κρηναίο Ιερό στο Moehn, βορείως του Trier, όπου συλλατρευόταν με την Θεά Ανκάμνα.

Twelve Olympians And Their Guests», εκδόσεις «Max Parrish», London, 1956

Κεφαλή κρανοφόρου Άρη. Ρωμαϊκό αντίγραφο (ύστερος 2ος αιώνας μ.Χ.) ελληνικού πρωτότυπου του 5ου αιώνα π.Χ. αποδιδόμενο στον Αλκαμένη.

Ο Άρης είναι ο θεός του πολέμου κατά την ελληνική μυθολογία, γιος του Δία και της Ήρας και αδελφή του ήταν η Έριδα. Εξαιτίας της ιδιαίτερης πολεμοχαρούς φύσης του αρκετοί συγγραφείς του 19ου αιώνα ισχυρίστηκαν ατεκμηρίωτα ότι ήταν ξένος θεός, καθώς θεωρούσαν ότι η ελληνική φαντασία αποκλείεται να δημιούργησε έναν τόσο άγριο θεό. Στους μύθους ο Άρης εμφανίζεται πολεμοχαρής και προκλητικός και εκπροσωπεί την παρορμητική φύση του πολέμου. Είχε δύο γιους, τον Δείμο και τον Φόβο, που έδωσαν το όνομά τους στους αντίστοιχους δορυφόρους του πλανήτη Άρη. Ο Θεός Άρης έλαβε μέρος στον πόλεμο της Τροίας με το μέρος των Τρώων. Συνδέθηκε ερωτικά με τη θεα Αφροδίτη, αποκαλύφθηκε όμως από το σύζυγό της, θεό Ήφαιστο. Χάρη στον γιο του τον Οινόμαο από την Στερόπη, ο Άρης έγινε πρόγονος ονομαστών προσώπων,όπως του Ατρέα,του Θυέστη,του Αγαμέμνονα,του Μενέλαου,του Αίγισθου,του Ορέστη,της Ηλέκτρας,του Πυλάδη,του Πιτθέα,του Θησέα,του Ιππόλυτου,της Ιφιγένειας,του Δημοφώντα,του Ακάμαντα,του Ευρυσθέα,του Αμφιτρύωνα,της Αλκμήνης,του Ιόλαου,του Ηρακλή,της Αδμήτης,του Κοπρέα,του Αλκάθοου και του Αία του Τελαμώνιου.Από την κόρη του Αρμονία έγινε πρόγονος των απόγονων του Κάδμου,οι οποίοι είναι ο θεός Διόνυσος,το τέρας Σφίγγα και ονομαστά πρόσωπα,όπως η Σεμέλη-Θυώνη,η Ινώ-Λευκοθέα,ο Πενθέας,ο Ακταίωνας,ο Μελικέρτης-Παλαίμονας,ο Λάιος,ο Οιδίποδας,ο Οινοπίωνας,ο Στάφυλος,ο Θόας και ο Άνιος.Από τον Θέστιο ο Άρης έγινε πρόγονος της Αλθαίας,της Λήδας,του Μελέαγρου,της Δηιάνειρας,του Τυδέα,του Διομήδη,της Ωραίας Ελένης,της Κλυταιμνήστρας,των Διοσκούρων και του Αμφιάραου.Από τον Φλεγύα ήταν πρόγονος του θεού Ασκληπιού.

1-ΒΛΑΣΗΣ Γ. ΡΑΣΣΙΑΣ, 2007

2-ΣΥΓΓΡΑΦΕΥΣ ΙΣΤΟΤΟΠΟΥ  ΕΧΕΤΛΑΙΟΣ 
3-ΧΡΗΣΤΟΣ ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΣΠΑΡΤΑΛΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Lesley & Roy Adkins, «Dictionary Of The Roman Religion», εκδόσεις «Facts On File», New York, 1996

Giacomo Devoto, «Gli Antichi Italici», εκδόσεις «Vallecchi», Firenze, 1977

Georges Dumezil, «La Religione Romana Arcaica», εκδόσεις «Εdizione Rizzoli», Milano, 1977

Richard Lewis Farnell, «The Cults Of The Greek States», εκδόσεις «University of Oxford», Οxford , 1907

Pierre Grimal, «Λεξικό Της Ελληνικής Και Ρωμαϊκής Μυθολογίας», εκδόσεις «The University Studio Press», Θεσσαλονίκη, 1991

Κωνσταντίνος Κοντογονής, «Επιτομή Ελληνικής Μυθολογίας», εκδόσεις «Κω/νου Γκαρπόλα Ολυμπίου», Αθήνα, 1840

Λεύκιος Ανναίος Κορνούτος, «Επιδρομή των κατά την Ελληνικήν Θεολογίαν παραδεδομένων», εκδόσεις «Ανοιχτή Πόλη», Αθήνα, υπό έκδοση

Ηλίας Οικονομόπουλος, «Μυθολογία Της Αρχαίας Ελλάδος», εκδόσεις «Φέξης», Αθήνα, 1900

Renato del Ponte, «La Religione Dei Romani», εκδόσεις «Rusconi Libri», Milano, 1992

Βλάσης Γ. Ρασσιάς, «Περί των Πατρώων Θεών», εκδόσεις «Ανοιχτή Πόλη», Αθήνα, 1992

Claudio Rutilio, «Θεολογία των Ρωμαίων», εκδόσεις «Ανοιχτή Πόλη», Αθήνα, 1998

Ernst Samter, «Die Religion Der Griechen», εκδόσεις «B.G. Teubner», Λειψία, 1925

Charles Seltman, «The

http://www.hellinon.net/Aris.htm

Περισσότερα θέματα για την αρχαία Ελλάδα εδώ.