Όσοι πέρασαν την παιδική τους ηλικία κάπου μεταξύ του ’80 και των αρχών του ‘90, αποκλείεται να μην θυμούνται τις χαρακτηριστικές μικρές πλαστικές κούκλες με τα φουντωτά μαλλιά, το διαμαντάκι στη κοιλία και το περίεργα σμιλεμένο πρόσωπο με τα μεγάλα, λαμπερά μάτια!
Ο λόγος για τους «Ευχούληδες» όπως τους μάθαμε στην Ελλάδα ή «troll dolls» όπως αποκαλούν τις συγκεκριμένου τύπου κούκλες στην αντιπέρα όχθη του Ατλαντικού.
Για να μάθουμε τους «Ευχούληδες» στην Ελλάδα, έπρεπε να περιμένουμε τη δεκαετία του ’80. Ωστόσο, η ιστορία των συγκεκριμένων ξωτικών μέτραγε ήδη δύο δεκαετίες, καθώς οι «Ευχούληδες» ήταν δημιουργία ενός φτωχού δανού ξυλουργού, στα τέλη της δεκαετίας του ’50. Η ιστορία του άντρα αυτού, ονόματι Thomas Dam, είναι άκρως ενδιαφέρουσα μιας και τα έχει όλα: ένα αυθεντικό «σαξές στόρι», αλλά και μια απίστευτη δικαστική περιπέτεια προκειμένου να κερδίσει αυτό που δικαιωματικά του άνηκε!
Η αρχή της ιστορίας
Τα μέσα του 20ου αιώνα βρήκαν τον Thomas Dam να ζει σε μια πόλη της Δανίας, το Gjol, παλεύοντας καθημερινά για να εξασφαλίσει το φαγητό της οικογένειά του. Γεννημένος στα 1915, ο Dam είχε δοκιμάσει κάθε είδους εργασία από ψαράς και φούρναρης μέχρι οικοδόμος, πριν μάθει τελικά την τέχνη της ξυλουργίας. Παρά την εργατικότητά του, η οικογένεια τού Dam ζούσε μέσα στη φτώχια και την ανέχεια. Όλα όμως έμελε να αλλάξουν όταν ο άντρας θέλοντας να δώσει λίγη χαρά στην κόρη του, Lila, της χάρισε ένα δώρο που ο ίδιος είχε σχεδιάσει.
Αντλώντας έμπνευση από τις τοπικές λαϊκές παραδόσεις και τις περιγραφές μαγικών πλασμάτων που ο θρύλος ήθελε να ζουν στα δάση της Δανίας, ο Dam σκάλισε σε ξύλο τον πρώτο «Ευχούλη», ένα πλάσμα με μαγικές ικανότητες και στόχο του να κάνει τους ανθρώπους ευτυχισμένους, όπως είπε στην κόρη του. Αυτή η πρώτη κούκλα, εκτός του ότι ήταν σκαλισμένη σε ξύλο, είχε γυάλινα μάτια και μάλλινα μαλλιά.
Η μικρή Lila λάτρεψε το δώρο του πατέρα της και δεν έχασε ευκαιρία να το δείξει στους φίλους της, οι οποίοι σαν μικρά παιδιά που ήταν, θέλαν κι αυτά τον δικό τους «Ευχούλη»!
Δημιουργώντας ένα μικρό χώρο εργασίας στο πίσω μέρος του σπιτιού του, ο μπαμπάς τής Lila άρχισε να παίρνει παραγγελίες και να πουλά τους πρώτους «Ευχούληδες» σε καταστήματα παιχνιδιών και τοπικά πανηγύρια.
Καθώς όμως οι παραγγελίες αυξάνονταν, έγινε γρήγορα φανερό στον Dam ότι δεν θα μπορούσε να συνεχίζει να σκαλίζει στο χέρι κάθε κουκλάκι. Έτσι, αναζητώντας τρόπους να αυξήσει την παραγωγή του, ο ξυλουργός σκέφτηκε να δημιουργήσει καλούπια από πηλό και να κατασκευάζει τις φιγούρες από φυσικό καουτσούκ, το οποίο κατόπιν θα γέμιζε με ροκανίδια. Οι κούκλες θα ντύνονταν με περούκες από μαλλί προβάτων και ρούχα.
Σύντομα, όλη η οικογένεια βρέθηκε να βοηθά στην παραγωγή των «Ευχούληδων», κερδίζοντας χρήματα που ποτέ δεν φανταζόντουσαν ότι θα μπορούσαν να έχουν.
Από το αυτοσχέδιο εργαστήρι στην κατασκευή εργοστασίου
Και πάλι, όμως, η ζήτηση ήταν τέτοια, που η αυτοσχέδια «μονάδα παραγωγής» στην αυλή της οικογένειας δεν αρκούσε! Έτσι, ο Dam πήρε την καθοριστική απόφαση να προχωρήσει στο χτίσιμο ενός μικρού εργοστασίου για τη μαζική παραγωγή «Ευχούληδων». Εφόσον όμως οι φιγούρες θα κατασκευάζονταν από μηχανές, ο δημιουργός τους έπρεπε να σκεφτεί ένα νέο τρόπο για την παραγωγή τους. Έτσι, από τις κούκλες με καουτσούκ περνάμε σε αυτές από βινύλιο που χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα!
Η επιτυχία του Dam ήταν πλέον γεγονός, καθώς οι «Ευχούληδες» βγήκαν από τα σύνορα της Δανίας και άρχισαν να κυκλοφορούν σε κάμποσες ευρωπαϊκές χώρες, γνωρίζοντας διεθνή αναγνώριση.
Οι «Ευχούληδες» διασχίζουν τον Ατλαντικό
Δεν χρειάστηκε να περάσει καιρός, μέχρι ο «Ευχούλης» να διασχίσει τον Ατλαντικό και να φτάσει στις ΗΠΑ, δημιουργώντας πανδαιμόνιο κατά τη δεκαετία του ’60. Το 1963, μάλιστα, τα ξωτικά του Dam κέρδισαν τον τίτλο του «Παιχνιδιού της Χρονιάς» από την Αμερικανική Ένωση Παιχνιδιών, κερδίζοντας εκείνη τη δεκαετία τη δεύτερη θέση σε πωλήσεις κούκλων, πίσω από την εκτός συναγωνισμού Barbie.
Η αρχή των προβλημάτων για το δανό ξυλουργό
Τότε, όμως, έμελλε να ξεκινήσουν και οι πονοκέφαλοι για τον Thomas Dam, καθώς ο άντρας δεν είχε σπεύσει να κατοχυρώσει τα πνευματικά δικαιώματα για την κούκλα. Στην πρώτη δίκη που έγινε το 1965 μεταξύ ανταγωνιστή και της εταιρείας του Dam, το δικαστήριο αποφανθεί ότι άπαξ και οι κούκλες ξεκίνησαν να πωλούνται χωρίς να προηγηθεί η καταχώρηση, ανήκουν πλέον στο «δημόσιο χώρο», δίχως αυτό να μπορεί να αρθεί με τη δικαιολογία ότι η παράλειψη εκ μέρους του Dam οφειλόταν σε ατύχημα ή απλά σε λάθος.
Έτσι, πλήθος εταιρειών έσπευσαν να εκμεταλλευτούν (ή να συνεχίσουν να εκμεταλλεύονται) την τρέλα για τους «Ευχούληδες», παράγοντας τις δικές τους κούκλες. Οι ανταγωνίστριες εταιρείες, μάλιστα, όχι μόνο αντέγραψαν τη δημιουργία του δανού ξυλουργού, αλλά κεφαλαιοποίησαν την αγάπη του κοινού, κυκλοφορώντας στο εμπόριο προϊόντα όπως μπρελόκ, σεντόνια, μπλούζες κ.α. με τον «Ευχούλη». Όλα αυτά δημιούργησαν μια βιομηχανία η αξία της οποία ξεπέρασε τα 4 δισ. δολάρια σε πωλήσεις, τη δεκαετία του ΄60 και των επόμενων! Από τα χρήματα αυτά, ο Dam κέρδισε ένα πολύ μικρό ποσοστό.
Μετά τη δικαστική απόφαση του ’65, η εταιρεία του Dam περιόρισε την παραγωγή της. Ο σημερινός διευθύνων σύμβουλος δήλωσε ότι η απώλεια των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, είχε σαν αποτέλεσμα ο Thomas να απογοητευτεί και να χάσει την εμπιστοσύνη του στην ικανότητα διαχείρισης ενός παγκόσμιου brand. Έτσι, επέστρεψε στη Δανία, προσπαθώντας να προστατεύσει όσα του είχαν απομείνει εκεί. «Ήταν ένας καλλιτέχνης, όχι επιχειρηματίας», όπως δήλωσε χαρακτηριστικά ο διευθύνων σύμβουλος.
Το τέλος του πρώτου «κύματος» επιτυχίας και η αναγέννηση των «Ευχούληδων»
Μέχρι τα τέλη του ’60, το πανδαιμόνιο με τους «Ευχούληδες» έλαβε τέλος το ίδιο απότομα, όσο είχε ξεσπάσει μερικά χρόνια νωρίτερα. Έπρεπε να περάσουν 20 χρόνια, μέχρι η τρέλα για τα ξωτικά να επιστρέψει τη δεκαετία του ΄90, όποτε και οι «Ευχούληδες» γνώρισαν μια δεύτερη επιτυχία, καθώς έλαβαν και πάλι τον τίτλο του «Παιχνιδιού της Χρονιάς» το 1991. Την επόμενη χρονιά οι πωλήσεις τόσο των «Ευχούληδων», όσο και των σχετικών προϊόντων, άγγιξαν τα 700 εκατ. δολάρια μόνο στις ΗΠΑ (σε σημερινές τιμές γύρω στα 1,2 δισ.). Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας, όμως, το δεύτερο αυτό κύμα πέρασε. Για άλλη μια φορά, η εταιρεία του DAM έλαβε μόνο ένα μικρό ποσοστό των τεράστιων κερδών, εξαιτίας των απομιμήσεων.
Η στιγμή της δικαίωσης για τον Dam Thomas
Ωστόσο, κάμποσα χρόνια αργότερα ήρθε τελικά η δικαίωση για το δανό ξυλουργό ο οποίος ξεκινώντας από ένα φτωχικό σπιτικό και με ένα δώρο στο κοριτσάκι του, κατόρθωσε να δημιουργήσει μια παγκόσμια τρέλα με την κούκλα.
Το 2003, η οικογένεια του Dam κατόρθωσε να επανακτήσει τα πνευματικά δικαιώματα του «Ευχούλη» στις ΗΠΑ χάρη κυρίως στη Σύμβαση της Βέρνης του ’89 και τη συμφωνία του διαπραγματευτικού «Γύρου της Ουρουγουάης», το 1994. Σε αυτόν, εκτός από την απόφαση για την ίδρυση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, διατάχθηκε και η τροποποίηση ορισμένων νόμων για την πνευματική ιδιοκτησία, προκειμένου οι ΗΠΑ να εναρμονιστούν με διατάξεις της Σύμβασης της Βέρνης. Όλα αυτά είχαν σαν αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, την επαναφορά της πνευματικής ιδιοκτησίας σε ορισμένες αντικείμενα που διατηρούσαν ανάλογη προστασία στις χώρες καταγωγής τους, αλλά την είχαν απολέσει στις ΗΠΑ.
Έτσι ένας ακόμη δικαστικός αγώνας ξεκίνησε για τους «Ευχούληδες» που όμως αυτή τη φορά είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα για την εταιρεία του Dam, καθώς τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας αποκαταστάθηκαν, ενώ καταβλήθηκαν και ποσά (αγνώστου ύψους) για διαφυγόντα κέρδη. Δυστυχώς όμως, ο Thomas Dam δεν μπόρεσε να δει τη δικαίωση των κόπων του, καθώς είχε φύγει από τη ζωή πάνω από μια δεκαετία νωρίτερα, το 1989.
Οι «Ευχούληδες» στον 21ο αιώνα
Από τότε μέχρι και σήμερα, πέρα από μια τηλεοπτική σειρά με πρωταγωνιστές τους «Ευχούληδες», δεν υπήρξε κάποιο νέο κύμα τρέλας με τις κούκλες.
Πόσο πιθανό είναι να δούμε μια τρίτη περίοδο άνθισης της αγοράς; Δύσκολο να πει κανείς. Σε κάθε περίπτωση όμως, η συνεργασία της εταιρείας του Dam με την DreamWorks για την παραγωγή μιας ταινίας αφιερωμένη στα διάσημα ξωτικά με τα πολύχρωμα μαλλιά, η οποία μάλιστα αναμένεται να κυκλοφορήσει το Νοέμβριο του ’16, αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο οι «Ευχούληδες» να επιστρέψουν στις προθήκες των καταστημάτων και από κει στις σχολικές τσάντες των παιδιών της νέας χιλιετίας!
Μέχρι όμως να δούμε ξανά τη νέα γενιά των «Ευχούληδων», ας βουτήξουμε στις παιδικές μας αναμνήσεις, μέσα από τις παρακάτω φωτογραφίες…
Περισσότερα αφιερώματα εδώ.