Ανάπτυξη και καλλιέργεια κριτικής σκέψης

1. ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΑΠΌ ΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ

Οι γνώσεις του σχολείου πρέπει να εφαρμόζονται και στην καθημερινή ζωή και να βοηθούν στην παραγωγή νέας γνώσης. Αλλιώς οι μαθητές θα γίνουν «χειραγωγημένοι ενήλικες». Κριτική σκέψη είναι η συναισθηματική λειτουργία όπου αξιολογείται η αξιοπιστία των πηγών . Όταν διερωτάται κανείς το πώς και το πότε. Προϋποθέσεις είναι να σκέπτεται κανείς λογικά και να θέλει να ανακαλύψει την αλήθεια (Fisher, Good & Brophy, Woolfolk, Ormrod) Απαραίτητες οι μεταγνωστικές ικανότητες για την κριτική reflective) σκέψη.

Η δημιουργική σκέψη δεν είναι ορθολογιστική και παράγει καινοφανείς ιδέες με χρήση της φαντασίας και της διαίσθησης. (Τριλιανός 2000). Ωστόσο η κριτική σκέψη ενισχύεται από τη δημιουργική. Για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης υπάροχυ αυτόνομα προγράμματα αλλά και έμμεσα (Woolfolk 1998) 

2. ΤΑ ΑΥΤΟΝΟΜΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ 

Α. ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ De Bono 1976 -81, CoRT (Cognitive Research Trust) «Αποθέματα Γνωστικής Έρευνας»

Βασικά χαρακτηριστικά

- Στόχος η κριτική και η δημιουργική σκέψη

- Απευθύνεται σε παιδιά 9 – 11 ετών

- 6 ενότητες 63 μαθημάτων σε 3 χρόνια

- Ενθάρρυνση για σκέψη

- Ευκαιρίες για ομαδική σκέψη

- Διασάφηση βελτίωσης σκέψης μέσω άσκησης

- Διδασκαλία ελέγχου της σκέψης για συναισθηματική αποφόρτιση

- Διδασκαλία στρατηγικών σκέψεις για άγνωστες καταστάσεις

- Αποφεύγεται η ύλη των μαθημάτων και τα άχρηστα puzzles

Β. ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ “ΕΡΓΑΛΕΙΑΚΟΥ» (ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΙΚΟΥ) ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΥ Fouerstein 1980

- Βασικός στόχος η βελτίωση των γνωστικών ικανοτήτων

- Απευθύνεται σε παιδιά άνω των 9

- Διάρκεια 3 – 5 έτη, μίνιμουμ 80 ώρες

- Απαιτεί τη χρήση «διαμέσου» ενός έμπειρου δηλαδή ατόμου, δάσκαλο, ή γονιό. Ο «διαμεσολαβητής» διδάσκει πως να γίνει ενεργητικός επεξεργαστής πληροφοριών, κτίζει τη γέφυρα

- Περιέχει γραπτές ασκήσεις και παιχνίδια (instruments) όπως στα ψυχομετρικά τεστ

- Εφαρμόστηκε αρχικά σε ΑΜΕΑ

- Στη συνέχεια σε πολιτισμικά αποστερημένα

- Έχει τρεις φάσεις, όπως το ΜΕΠ: Input – Elaboration – Output (Fisher)

- Στο Ισραήλ, Αμερική, Καναδά επιτυχές σε πληθυσμούς με ελλιπείς δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων

Γ. ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ» Lipman 1988

- Απευθύνεται σε παιδιά προσχολικής ηλικίας

- Αποτελείται από φανταστικές ιστορίες για φιλοσοφικά θέματα

- Ενθαρρύνονται να συζητούν με επαγωγικούς και παραγωγικούς συλλογισμούς, αναγνωρίζουν πλάνες και αντιφάσεις και διαφορετικές οπτικές

Υπάρχει οδηγός Ευρωπαϊκών προγραμμάτων με 42 προγράμματα εκ των οποίων δύο ελληνικά:

1. Της Α. Ευκλείδη βασισμένο στον Εμπειρικό Βιωματικό Δομισμό, που αναπτύσσει ικανότητες διάκρισης σχέσεων μεταξύ ποιότητας, ποσότητας, αιτίας και χώρου, και

2. Το πρόγραμμα του Η. Ματσαγγούρα με στόχο την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης μέσω του ισχύοντος Α.Π. Επιδιώκει την άμεση διδασκαλία των διαδικασιών σκέψης, με τη «φθίνουσα καθοδήγηση» των μαθητών. Δεν προϋποθέτει ιδιαίτερες γνώσεις από τους μαθητές και τους ενισχύει το αυτοσυναίσθημα.

Πάντως;

Όλα αυτά τα προγράμματα παρουσιάζουν ενίσχυση της κριτικής σκέψης στη σχολική τάξη όχι όμως έξω από αυτή.

 3. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΝΣΩΜΑΤΩΜΕΝΑ ΣΤΟ Α.Π.

1. Δεν χρειάζονται εξειδικευμένο υλικό

2. Στοχεύουν στην καλλιέργεια της σκέψης

3. Πρέπει να εξάγουν συμπεράσματα ελέγχοντας κατ’ αρχήν τα δεδομένα, αλλά και τα κίνητρα κάθε ενέργειας

4. Να επισημαίνουν απόπειρες χειραγώγησης

4. ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

 Fisher

1. Ετοιμότητα για χρήση λογικής με βάση σωστά επιχειρήματα

2. Προθυμία για αμφισβήτηση ιδεών με παράλληλο σεβασμό στην αξία του ατόμου

3. Η επιθυμία εύρεσης της αλήθειας

 Ennis, οι 12 δεξιότητες

1. Κατανόηση δηλώσεων

2. Εξέταση σαφήνειας

3. Επισήμανση αντιφάσεων

4. Έλεγχος αναγκαιότητας συμπερασμάτων

5. Προσδιορισμός βαθμού εξειδίκευσης δηλώσεων

6. Συσχετισμός δηλώσεων και αρχών

7. Έλεγχος αξιοπιστίας δηλώσεων βάσει παρατήρησης

8. Έλεγχος εγκυρότητας επαγωγικού συμπεράσματος

9. Εξέταση βαθμού κατανόησης

10. Χαρακτηρισμός δήλωσης ως υπόθεσης

11. Έλεγχος ορισμών

12. Έλεγχος αξιοπιστίας αυθεντιών

 Beyere 1988, Woolfolk 1998, Ικανότητες Κριτικής Σκέψης

1. Διάκριση γνώσεων από ισχυρισμούς

2. Διάκριση σχετικών από άσχετα αίτια

3. Επαλήθευση δηλώσεων από τα γεγονότα

4. Προσδιορισμός αξιοπιστίας πληροφοριών

5. Εντοπισμός σαθρών επιχειρημάτων

6. Εντοπισμός λανθανουσών υποθέσεων

7. Εντοπισμός μεροληψίας, κλισέ, προκαταλήψεων

8. Εντοπισμός λογικής, πλάνης, προπαγάνδας

9. Εντοπισμός λογικών ασυνεπειών

10. Προσδιορισμός συνέπειας και ισχύος επιχειρημάτων

 5. ΜΕΘΟΔΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

Η διδασκαλία μπορεί να γίνει άμεσα με την προσφορά του μοντέλου σκέψης ή και έμμεσα μέσω της αλληλεπίδρασης δασκάλου και παιδιών (Τριλλιανός 2000) και των κατάλληλων ερωτήσεων ή του παραδείγματος του κριτικά σκεπτόμενου δασκάλου που αναγνωρίζει και την άγνοιά του. Σημαντικό ρόλο εδώ παίζει η διατύπωση της κατάλληλης ερώτησης που έχει τα εξής χαρακτηριστικά (Fisher 1992:

- έλκει την προσοχή	(πού έκανες λάθος;)
- προκαλεί συγκρίσεις	(Για κοίτα αυτό το παράδειγμα)
- αναζητεί διευκρινήσεις	(Γιατί το παράδειγμα είναι έτσι;)
- αιτιολογεί αναζητήσεις	(Πώς το σκέφτηκες;)
- απαιτεί εξηγήσεις	(Πες τον κανόνα)

Ο Εκπαιδευτικός επίσης πρέπει να βελτιώσει τον τρόπο θε΄σης ερωτήσεων από τους μαθητές που πρέπει να μάθουν:

- να αναλύουν την ερώτηση	(τι εννοείς;)
- να την επαναδιατυπώνουν	(εννοείς …)
- να την επιστρέφουν στο μαθητή	(Εσύ τι πιστεύεις;)
- να κάνουν διευκρινιστικές	(Αναρωτιέμαι αν…)
- να προτείνουν τρόπους διερεύνησης	(Ίσως θα μπορούσαμε…)

Έτσι βελτιώνεται και το λεξιλόγιο της κριτικής σκέψης εμπλουτιζόμενο με τις λέξεις αναρωτιέμαι, αναλύω, αιτίες, συμπέρασμα, υποθέτω

Η κριτική σκέψη πρέπει να υπερμαθευτεί, ώστε να αυτοματοποιηθεί για να μπορεί να εξαχθεί στην καθημερινή ζωή. Είναι στάση ζωής και πολιτισμού.

Περισσότερες συμβουλές εδώ.