Το ελληνικό δημοψήφισμα του 2015 προκηρύχθηκε στις 28 Ιουνίου του 2015 (ΦΕΚ Α΄ 63) και διεξήχθη στις 5 Ιουλίου του ίδιου έτους. Ως ερώτημα είχε αν πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας των τριών θεσμών, Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Ε.Ε.), Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (Ε.Κ.Τ.) και Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (Δ.Ν.Τ.) η οποία προτάθηκε στις 25 Ιουνίου 2015 και ως αποτέλεσμα είχε την απόρριψη της πρότασης του σχεδίου συμφωνίας με ποσοστό 61,3%. Αφορμή της πρότασης διεξαγωγής του υπήρξε η αποτυχία επίτευξης συμφωνίας στις διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην ελληνική κυβέρνηση και τους δανειστές της έως τα τέλη Ιουνίου του 2015.[1][2] Το αντικείμενο της διαφωνίας υπήρξε το είδος των οικονομικών μέτρων τα οποία έπρεπε να πάρει η Ελλάδα για την ολοκλήρωση του προηγούμενου προγράμματος οικονομικής διάσωσης έναντι του ελληνικού χρέους και ένα νέο πακέτο διάσωσης. Το δημοψήφισμα ήταν το πρώτο από το 1974 και το μοναδικό στην σύγχρονη ελληνική ιστορία που δεν αφορούσε τη μορφή του πολιτεύματος. Μπορεί η επικράτηση του Όχι να ήταν μεγάλη και εντυπωσιακή αυτό όμως δεν εμπόδισε την Κυβέρνηση Τσίπρα να συμφωνήσει με τους Δανειστές τους όρους για ένα τρίτο μνημόνιο το οποίο όμως είχε απορριφθεί από την πλειοψηφία του λαού.
Μια προηγούμενη πρόταση για δημοψήφισμα το 2011 για ένα προηγούμενο οικονομικό πρόγραμμα (το λεγόμενο Μνημόνιο ΙΙ (2), που είχε προταθεί από τον τότε πρωθυπουργό Γιώργο Παπανδρέου, δεν υλοποιήθηκε έπειτα από αντιδράσεις της ηγεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των εγχώριων τραπεζών,[3] και την απουσία συναίνεσης από τα άλλα κόμματα καθώς και μέρους της ηγεσίας του ίδιου του κυβερνώντος κόμματος της περιόδου εκείνης.[4]
Γεγονότα πριν την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος
Στις 22 Ιουνίου η κυβέρνηση υποχώρησε στις αιτήσεις των δανειστών, κάνοντας έτσι πιθανή την επίτευξη συμφωνίας.[5] Η διεξαγωγή δημοψηφίσματος, ως επιλογή δεν φαινόταν πιθανή εκείνες τις μέρες, καθώς επανειλημμένως στελέχη της κυβέρνησης απέκλειαν ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Εντούτοις, μετά την εμπλοκή που υπήρξε στις 24 Ιουνίου λόγω διαφωνίας των εταίρων με την ελληνική πρόταση, το ενδεχόμενο δημοψηφίσματος άρχισε να επαναφέρεται.[6]
Προκήρυξη και διενέργεια
Η πρόταση για τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος ανακοινώθηκε από τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα τις πρώτες ώρες του Σαββάτου 27 Ιουνίου 2015, μετά από σύσκεψη του κυβερνητικού (και αργότερα υπουργικού) συμβουλίου το βράδυ της προηγούμενης ημέρας στο Μέγαρο Μαξίμου.[7]
Σύμφωνα με τη σχετική απόφαση και πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου προς τη Βουλή, «ο ελληνικός λαός καλείται να αποφασίσει με την ψήφο του εάν πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας το οποίο κατέθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο Eurogroup στις 25 Ιουνίου και αποτελείται από δύο έγγραφα, τα οποία συγκροτούν την πρόταση επί της οποίας προτείνεται το δημοψήφισμα».[8] Το πρώτο έγγραφο τιτλοφορείται «Reforms for the completion of the Current Program and Beyond» (Μεταρρυθμίσεις για την ολοκλήρωση του τρέχοντος προγράμματος και πέραν αυτού). Το δεύτερο κείμενο τιτλοφορείται «Preliminary Debt sustainability analysis» (προκαταρκτική ανάλυση βιωσιμότητας χρέους).[9]
Το σύνταγμα με το άρθρο 44 στην αναθεώρηση του 2008 προβλέπει ποιες είναι οι διαδικασίες προκήρυξης και διενέργειας του δημοψηφίσματος.[10]
Το κείμενο του δημοψηφίσματος
Το κείμενο του δημοψηφίσματος αναλυτικά:
«Πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας, το οποίο κατέθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο Eurogroup της 25.06.2015 και αποτελείται από δύο μέρη, τα οποία συγκροτούν την ενιαία πρότασή τους;
Το πρώτο έγγραφο τιτλοφορείται «Reforms for the completion of the Current Program and Beyond» («Μεταρρυθμίσεις για την ολοκλήρωση του τρέχοντος προγράμματος και πέραν αυτού») και το δεύτερο «Preliminary Debt sustainability analysis» («Προκαταρκτική ανάλυση βιωσιμότητας χρέους»). Όσοι από τους πολίτες της χώρας απορρίπτουν την πρόταση των τριών θεσμών ψηφίζουν: ΔΕΝ ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ/ΟΧΙ. Όσοι από τους πολίτες της χώρας συμφωνούν με την πρόταση των τριών θεσμών ψηφίζουν: ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ/ΝΑΙ.»[11]
Θέσεις των ελληνικών πολιτικών κομμάτων
Τα κόμματα του ελληνικού κοινοβουλίου ανέπτυξαν σύντομα τις θέσεις τους όσον αφορά το δημοψήφισμα, λίγο μετά την ανακοίνωση της κυβέρνησης. Ο ΣΥΡΙΖΑ, οι ΑΝΕΛ και η Χρυσή Αυγή τάχθηκαν υπέρ του δημοψηφίσματος και υπέρ της απάντησης «όχι».[12][13] Η Χρυσή Αυγή τάχθηκε κατά των υφεσιακών μέτρων, είτε ευρωπαϊκών είτε της κυβέρνησης.[14]
Το ΚΚΕ δήλωσε την καταψήφιση της διεξαγωγής δημοψηφίσματος τέτοιου ερωτήματος, διαφωνώντας σε οποιαδήποτε υφεσιακά μέτρα και δηλώνοντας ότι θα επιδίωκε την διεξαγωγή δημοψηφίσματος με επιλογή, όχι μόνο το «όχι» στην πρόταση μέτρων αξίας 11 δισεκατομμυρίων των θεσμών αλλά και «όχι» στην πρόταση μέτρων 8 δισεκατομμυρίων της κυβέρνησης με αυτόματη έξοδο της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.).[15]
H Νέα Δημοκρατία υποστήριξε ότι το ερώτημα ουσιαστικά είναι «Ναι» ή «Όχι» στη ζώνη του Ευρώ και δήλωσε ότι επιζητά την παραμονή της Ελλάδας σε αυτήν,[16] και ομοίως το Ποτάμι όμοια τάχθηκε υπέρ του «Ναι» και αποδοχή της συμφωνίας.[17][18][19] Το ΠΑΣΟΚ θεώρησε το δημοψήφισμα αντισυνταγματικό, παίρνοντας θέση για την καταψήφιση της διεξαγωγής του.[20] Στις 3 Ιουλίου το ΣτΕ έκρινε "απαράδεκτες" (νομική ορολογία) τις προσφυγές δύο πολιτών για τη συνταγματικότητα του δημοψηφίσματος, δηλώνοντας στην ουσία αναρμόδιο, καθώς η Ελλάδα δεν διαθέτει Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο, όπως άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
O Λαϊκός Ορθόδοξος Συναγερμός στήριξε την αποτροπή και αποχή του Δημοψηφίσματος και τόνισε την Εθνική ενότητα του Ελληνικού Λαού.[21]
Ο πρώην πρωθυπουργός, Κώστας Καραμανλής, τέθηκε υπέρ του Ναι στο δημοψήφισμα μέσω τηλεοπτικού διαγγέλματος του,[22] καθώς και οι πρώην πρωθυπουργοί Κώστας Σημίτης,[23] και Γιώργος Παπανδρέου,[24] με ξεχωριστές ανακοινώσεις τους στα έντυπα ΜΜΕ.
Κοινοβουλευτική έγκριση
Η απόφαση για την διεξαγωγή του δημοψηφίσματος λήφθηκε από το ελληνικό κοινοβούλιο σε συνεδρίασή του την ίδια ημέρα της ανακοίνωσης της πρότασης της διεξαγωγής.[25] Στην ονομαστική ψηφοφορία που διεξήχθη τις πρώτες ώρες της 28ης Ιουνίου στο ελληνικό κοινοβούλιο με σκοπό την απόφαση διεξαγωγής του δημοψηφίσματος την 5η Ιουλίου, 178 βουλευτές ψήφισαν υπέρ της διεξαγωγής και 120 κατά, σε σύνολο 298 βουλευτών.
Υπέρ της διεξαγωγής ψήφισαν βουλευτές από την συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και βουλευτές της Χρυσής Αυγής. Η Νέα Δημοκρατία μαζί με το ΠΑΣΟΚ και το Ποτάμι ψήφισαν κατά, ενώ το ΚΚΕ τάχθηκε συνολικά κατά, τόσο σε ότι αφορά τις προτάσεις των δανειστών όσο και ότι αφορά τις προτάσεις της κυβέρνησης,[26][27] και ζήτησε να διεξαχθεί ονομαστική ψηφοφορία προκειμένου να συμπεριληφθεί στο δημοψήφισμα η πρότασή του για αποδέσμευση από την Ευρωπαϊκή Ένωση και για κατάργηση όλων των μνημονίων και των εφαρμοστικών νόμων, ωστόσο η πρόταση αυτή απορρίφθηκε από το προεδρείο της Βουλής.[28]
Δύο εκ των βουλευτών δεν ψήφισαν. Το δημοψήφισμα προκηρύχθηκε από τον πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας τις πρωινές ώρες της επόμενης μέρας.
Kοινωνική αντίδραση
Μένουμε Ευρώπη
Η στάση της Κυβέρνησης πυροδότησε την κοινωνία των πολιτών η οποία κυρίως εκφράστηκε από την μη κομματική πρωτοβουλία "Μένουμε Ευρώπη" ή οποία είχε συσταθεί από το 2012 όταν είχε για πρώτη φόρα κορυφωθεί ο κίνδυνος της εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Κυρίως με τη χρήση των κοινωνικών δικτύων οργανώθηκαν μαζικές συγκεντρώσεις στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη αλλά και ένα μεγάλο αριθμό πόλεων.
Διεθνείς αντιδράσεις
Κυβερνήσεις και κόμματα
Οι αντιδράσεις των Ευρωπαϊκών θεσμών ήταν αρνητικές για την διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, και πήραν θέση υπέρ του «Ναι». Μετά την έγκριση της διεξαγωγής από την Βουλή των Ελλήνων, στις 29 Ιουνίου, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, δήλωσε ότι «στο δημοψήφισμα οι Έλληνες πολίτες καλούνται να απαντήσουν αν θα παραμείνουν στο Ευρώ ή θα επιστρέψουν στην δραχμή», μια άποψη που συμμερίστηκαν οι κυβερνήσεις των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης, όπως της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Γαλλίας.[29] Επίσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επεσήμανε το χρονικό σημείο του δημοψηφίσματος, αναρωτώμενη γιατί η ελληνική κυβέρνηση δεν αποφάσισε να διεξαχθεί υπό ομαλότερες συνθήκες πριν τις 30 Ιουνίου, ημερομηνία που έληγε η παράταση του προγράμματος. Επεσήμανε ακόμα ως περίεργο το ότι η κυβέρνηση ζητά τη γνώμη των Ελλήνων πολιτών για την πρόταση της 25ης Ιουνίου, αντί της πιο πρόσφατης της 26ης Ιουνίου,[30] με την ελληνική κυβέρνηση να απαντά πως δεν ενημερώθηκε για την πρόταση, υποστηρίζοντας πως σε γνώση της υπήρχε μόνο η πρόταση που της είχε τεθεί στις 25 Ιουνίου και είχε τεθεί ως τελεσίγραφο από τον Γερούν Ντάισελμπλουμ, πρόεδρο του Eurogroup.[31][32] Ο Γιούνκερ όμως αρνήθηκε κατηγορηματικά πως υπήρξε κάποιο τελεσίγραφο προς την Ελλάδα και αντέτεινε πως δεν λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο οι θεσμοί.[33][34]
Ο Ισπανός υπουργός εξωτερικών Λουίς ντε Γκίντος υποστήριξε πως το δημοψήφισμα που θα πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα είναι "άνευ νοήματος", ενώ ο Ισπανός πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι τάχθηκε εμμέσως υπέρ του «Ναι», καταγγέλλοντας εν παρόδω τις "μονομερείς αποφάσεις και τις πολιτικές των τετελεσμένων" που εφαρμόζονται στην Ελλάδα.[35] Η αμερικανική κυβέρνηση του Μπαράκ Ομπάμα, μέσω του εκπροσώπου του Λευκού Οίκου, πήρε θέση υπέρ του «Ναι», εκφράζοντας παράλληλα την άποψη πως η Ελλάδα πρέπει να παραμείνει εντός της Ευρωζώνης πάση θυσία.[36]
Ο πρόεδρος της Βενεζουέλας, Νικολάς Μαδούρο, τάχθηκε υπέρ του Όχι σε τηλεοπτικό μήνυμά του,[37] ενώ τα αριστερά Ευρωπαϊκά κόμματα όπως το Die Linke στη Γερμανία,[38] το Ποδέμος στην Ισπανία,[39] το Σιν Φέιν στην Ιρλανδία,[40] και το κόμμα Sinistra e Libertà (Αριστερά και Ελευθερία) στην Ιταλία[41] εξέφρασαν επίσης την στήριξη τους σε μια ψήφο υπέρ του Όχι. Επίσης, υπέρ του Όχι τάχθηκε και η Μαρίν Λε Πεν, πρόεδρος του ακροδεξιού κόμματος στην Γαλλία.
Διεθνείς οργανισμοί
To Συμβούλιο της Ευρώπης με ανακοίνωσή του ανέφερε ότι το δημοψήφισμα δεν πληρεί τα ευρωπαϊκά πρότυπα, καθώς δεν δίνεται μια περίοδος τουλάχιστον δύο εβδομάδων για συζήτηση. Επίσης δήλωσε ότι δεν μπορεί να στείλει διεθνείς παρατηρητές, τους οποίους δεν ζήτησε καν η ελληνική κυβέρνηση.[42]. Ο επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας και αντιπρόεδρος της κοινοβουλευτικής συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, Δημήτρης Βίτσας, διέψευσε πως υπήρξε απόφαση του Συμβουλίου και ανέφερε πως πρόκειται για προσωπική άποψη του γενικού γραμματέα Θόρμπερν Γιάγκλαντ (Thorbjørn Jagland),[43] και την ίδια άποψη εξέφρασε και ο Τάινι Κοξ (Tiny Kox) ως ο επικεφαλής της αριστερής πτέρυγας στην κοινοβουλευτική συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης, καλώντας τον γενικό γραμματέα να αποσαφηνίσει την θέση του.[44][45]
Το Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου με τη σειρά του υποστήριξε τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος ως εύγλωττη έκφραση της αυτοδιάθεσης του ελληνικού λαού, σύμφωνα με το άρθρο 1 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα και κατ ‘εφαρμογή του άρθρου 25 ΔΣΑΠΔ για τη συμμετοχή του κοινού.[46] Συγκεκριμένα, οι ανεξάρτητοι ειδικοί του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την προώθηση της δημοκρατικής και δίκαιης διεθνούς τάξης, Άλφρεντ ντε Σάγιας (Alfred de Zayas), και για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διεθνή αλληλεγγύη, Βιρτζίνια Ντάνταν (Virginia Dandan), καλωσόρισαν τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για να αποφασιστεί μέσω μιας δημοκρατικής διαδικασίας το πώς θα επιλυθεί η οικονομική κρίση στην Ελλάδα χωρίς να επιδεινωθεί η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το Άρθρο 103 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ προβλέπει ότι οι διατάξεις του υπερισχύουν όλων των άλλων διεθνών συμφωνιών, επομένως καμιά συμφωνία ή δανειακή σύμβαση δεν μπορεί να αναγκάσει μια χώρα να παραβιάσει τα ατομικά, τα πολιτιστικά, τα οικονομικά, τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα του πληθυσμού της, ούτε μπορεί μια δανειακή σύμβαση να αναιρεί την εθνική κυριαρχία ενός κράτους, υπογραμμίζουν οι δύο ανεξάρτητοι ειδικοί του ΟΗΕ.[47][48]
Οικονομολόγοι
Οι οικονομολόγοι Τζέιμς Κ. Γκάλμπρεϊθ (James K. Galbraith),[49] Τομά Πικετί,[50] Τζέφρεϊ Σακς (Jeffrey Sachs),[51] καθώς και οι βραβευμένοι με το βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών Πωλ Κρούγκμαν[52] και Τζόζεφ Στίγκλιτς[53] εξέφρασαν την υποστήριξη τους υπέρ της ψήφου του Όχι στο δημοψήφισμα, αναφέροντας πως η συνέχιση του προγράμματος ύφεσης είναι η χειρότερη επιλογή που μπορεί να υπάρχει σε σχέση με τα σημερινή κατάσταση της ελληνικής οικονομίας. Ο οικονομολόγος Νουριέλ Ρουμπινί (Nouriel Roubini) υποστήριξε πως μια ψήφος υπέρ του Ναι δεν θα τερμάτιζε την περίοδο αστάθειας γρήγορα και πως η ψήφος του Όχι θα μετέθετε το βάρος των εξελίξεων στην πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης.[54][55]
30 Έλληνες οικονομολόγοι, ανάμεσα στους οποίους ο νομπελίστας Χριστόφορος Πισσαρίδης τοποθετήθηκαν υπέρ του «Ναι» στο δημοψήφισμα με επιστολή τους στην οποία έγραφαν ότι «[τ]ο «Οχι» θα έφερνε την Ελλάδα έξω από την Ευρωζώνη και πιθανώς έξω και από την Ε.Ε.» κάτι που «θα είχε καταστροφικές συνέπειες, τόσο άμεσα όσο και σε βάθος χρόνου».[56]
Χρηματοπιστωτικές επιπτώσεις
Κεφαλαιακοί έλεγχοι
Μήνυμα στα μηχανήματα αυτόματης ανάληψης μετρητών που ακολούθησε τον έλεγχο κεφαλαίων (capital controls).
Ουρά στην Εθνική Τράπεζα στο Γαλάτσι την ημέρα του Δημοψηφίσματος. Στον τοίχο της τράπεζας υπάρχουν αφίσες που καλούν τον κόσμο να ψηφίσει "ΟΧΙ".
Μετά την προκήρυξη του δημοψηφίσματος, το Σάββατο συνεδρίασε το Eurogroup και αποφάσισε να μην παρατείνει το πρόγραμμα στήριξης της Ελλάδας μετά το βράδυ της 30ης Ιουνίου, οπότε και έληγε, και ενώ η ελληνική κυβέρνηση είχε αιτηθεί δύο φορές να δοθεί μια σύντομη παράταση ώστε να γίνει ομαλά η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος.[57][58] Το απόγευμα της Κυριακής 28 Ιουνίου, το διοικητικό συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση για το δημοψήφισμα και τη μη παράταση του προγράμματος, αποφάσισε να μην αυξήσει το ποσό της ρευστότητας που χορηγεί στις ελληνικές τράπεζες μέσω του ELA, αλλά να το διατηρήσει στο επίπεδο της Παρασκευής.[59] Από τις 11 Φεβρουαρίου η ΕΚΤ είχε παύσει να αποδέχεται τα ελληνικά χρεόγραφα ως εγγυήσεις για την παροχή ρευστότητας στις ελληνικές τράπεζες, οι οποίες έκτοτε κάλυπταν τις χρηματοδοτικές τους ανάγκες χρησιμοποιώντας το μηχανισμό επείγουσας παροχής ρευστότητας (ELA).[60]
Ο υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας, Γιάνης Βαρουφάκης, ανακοίνωσε ότι η κυβέρνηση δεν προέκρινε την επιβολή κεφαλαιακών ελέγχων, ισχυριζόμενος ότι πρόκειται για «μια αντίφαση στο πλαίσιο μιας νομισματικής ένωσης».[57] Ωστόσο, μετά την απόφαση της ΕΚΤ, συνεδρίασε το ίδιο απόγευμα το Συμβούλιο Συστημικής Ευστάθειας που εισηγήθηκε στο υπουργικό συμβούλιο την επιβολή κεφαλαιακών ελέγχων.[61] Αργά τη νύχτα της Κυριακής το υπουργικό συμβούλιο αποδέχτηκε την εισήγηση και τα ξημερώματα της Δευτέρας εκδόθηκε πράξη νομοθετικού περιεχομένου με την οποία η περίοδος από τις 28 Ιουνίου έως τις 6 Ιουλίου κηρύχθηκε τραπεζική αργία και τέθηκε ημερήσιο όριο αναλήψεων από τα μηχανήματα αυτόματης ανάληψης μετρητών 60 ευρώ.[61]
Ύστερα από την τραπεζική αργία σύμφωνα με την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου της 28ης Ιουνίου, το Χρηματιστήριο Αθηνών αποφάσισε να παραμείνει κλειστό έως και τη Δευτέρα 6 Ιουλίου.[62] Η κυβέρνηση αποφάσισε τη δωρεάν χρήση των αστικών συγκοινωνιών στην Αθήνα μέχρι τις 6 Ιουλίου.[63]
Αντίδραση των διεθνών χρηματαγορών
Στον απόηχο της απόφασης διενέργειας δημοψηφίσματος, στις 29 Ιουνίου παρατηρήθηκε αναταραχή στα ασιατικά και τα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια. Τα ασιατικά χρηματιστήρια έκλεισαν με μεγάλες απώλειες, και καταγεγραμμένη πτώση του ευρώ από το άνοιγμα της συνεδρίασης,[64] ενώ τα ευρωπαϊκά κατόρθωσαν στο τέλος της συνεδρίασής τους να περιορίσουν τις αρχικές τους απώλειες με υποχώρηση, ωστόσο, των γερμανικών ομολόγων και παράλληλη άνοδο των ομολόγων της περιφέρειας της ΕΕ.[65]
Εκτός προγράμματος στήριξης
Στις 30 Ιουνίου, λίγες ώρες πριν την εκπνοή του ισχύοντος προγράμματος, ο Τσίπρας αιτήθηκε με επιστολή του ένα τρίτο πρόγραμμα στήριξης, ύψους 29,1 δισ. ευρώ, το οποίο θα χρηματοδοτούνταν από τον ESM και θα κάλυπτε τα χρέη της Ελλάδας που έληγαν ως το 2017, μαζί με την αναδιάρθρωση του χρέους της Ελλάδας προς τον EFSF και την παράταση του ισχύοντος προγράμματος για να μην κηρυχθεί η Ελλάδα σε κατάσταση χρεωκοπίας.[66][67] Το αίτημα του Τσίπρα απορρίφθηκε σε έκτακτη τηλεδιάσκεψη του Eurogroup την ίδια ημέρα. Τα μεσάνυχτα της Τρίτης έληγε μια πληρωμή 1,5 δισ. ευρώ προς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, που δεν καταβλήθηκε, κάνοντας την Ελλάδα την πρώτη ανεπτυγμένη οικονομία που δεν έχει καταβάλει κάποια οφειλή προς το ΔΝΤ.[68]
Δημοσκοπήσεις
Πριν την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος
Κατά την περίοδο 24 με 26 Ιουνίου διενεργήθηκαν δύο δημοσκοπήσεις με ερωτήματα συναφή με την αποδοχή προτάσεων από τους δανειστές και την περίπτωση δημοψηφίσματος, πριν ανακοινωθεί το δημοψήφισμα στις 27 Ιουνίου.
Στη δημοσκόπηση της Κάπα Research που πραγματοποιήθηκε για το Βήμα το 47,2% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι σε περίπτωση δημοψηφίσματος θα υπερψήφιζε τη συμφωνία που πρότειναν οι δανειστές στην ελληνική κυβέρνηση, ενώ το 33% δήλωσε ότι θα την καταψηφίσει.[6]
Στη δημοσκόπηση της Alco για το Πρώτο Θέμα το 57% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι πρέπει να υπάρξει συμφωνία της Ελλάδας με τα άλλα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το 34% ότι πρέπει να επέλθει ρήξη. Στην ίδια δημοσκόπηση το 50% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι θεωρεί πως η κυβέρνηση απέτυχε στη διαπραγμάτευση, ενώ στην ερώτηση για την πρόθεση ψήφου ο ΣΥΡΙΖΑ εξακολουθεί να είναι πρώτο κόμμα με 30,6% έναντι 28,9% της Νέας Δημοκρατίας.[69]
Μετά την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος
Φορέας δημοσκόπησης Αποδέκτης Πηγή Ημερομηνία πραγματοποίησης Δημοσίευση Ακριβές ερώτημα Όχι Ναι (Δ.Ξ./Δ.Α.) Μέγεθος δείγματος Μέγιστο τυπικό σφάλμα
ALCO Α.Ε. ethnos.gr ethnos.gr[70] 30 Ιουνίου—1 Ιουλίου 3 Ιουλίου Τι θα ψηφίσετε στο δημοψήφισμα της Κυριακής; 43,4%[71] 44,8%[71] 11,8%[71] 1.000[71] ±3,1%[71]
Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Εφαρμοσμένων Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Bloomberg News Bloomberg News[72] 2 Ιουλίου 3 Ιουλίου Πώς θα ψηφίσετε στο δημοψήφισμα της Κυριακής για την έγκριση της συμφωνίας που προσφέρουν οι πιστωτές της Ελλάδας; 43% 42,5% 14,5% 1.042 ±3,04%
ToThePoint Α.Ε. Ραδιοφωνικός σταθμός FocusFM FocusFM[73] 29—30 Ιουνίου 1 Ιουλίου Εσείς τι θα ψηφίσετε στο δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου; 40,2% 37,0% 22,8% 1.071 ±2,4%
PRORATA Α.Ε. Εφημερίδα των Συντακτών (ΕΦΣΥΝ) ΕΦΣΥΝ[74] 28—30 Ιουνίου, μετά τον έλεγχο κεφαλαίων 1 Ιουλίου Μεταξύ των επιλογών «ΝΑΙ» και «ΟΧΙ» στην πρόταση των «Θεσμών», εσείς ποια θα επιλέγατε; 46,0% 37,0% 17,0% 1.000 ±2,8%
PRORATA ΕΦΣΥΝ ΕΦΣΥΝ 28—30 Ιουνίου, πριν τον έλεγχο κεφαλαίων 1 Ιουλίου Μεταξύ των επιλογών «ΝΑΙ» και «ΟΧΙ» στην πρόταση των «Θεσμών», εσείς ποια θα επιλέγατε; 57,0% 30,0% 13,0% 1.000 ±2,8%
Μια υποτιθέμενη δημοσκόπηση της GPO για την Γαλλική τράπεζα BNP Paribas, αποσπάσματα της οποίας δημοσιεύτηκαν από διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης και η οποία έδινε προβάδισμα στο «ναι», αποδείχθηκε μη αξιόπιστη και προϊόν υποκλοπής, με ανακοίνωση της ίδιας της GPO.[75]
Αποτελέσματα
Πανελλαδικά
Σε αντίθεση με τις δημοσκοπήσεις που προέβλεπαν μια μικρή διαφορά και νίκη του Ναι έστω και οριακά, τα αποτελέσματα έφεραν μια μεγάλη επικράτηση της ψήφου του Όχι:[76]
Ποσοστό Όχι Ποσοστό Ναι Διαφορά
61,31 38,69 22,62
Ανά διοικητική περιφέρεια
Στα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος ανά διοικητική περιφέρεια, το "ΟΧΙ" επικράτησε σε όλες τις περιφέρειες :[76]
Περιφέρεια Ποσοστό ΟΧΙ Ποσοστό ΝΑΙ Διαφορά
Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης 59,82 40,18 19,6
Αττικής 59,73 40,27 19,4
Βορείου Αιγαίου 61,31 38,69 22,61
Δυτικής Ελλάδας 65,14 34,86 30,29
Δυτικής Μακεδονίας 60,17 39,83 20,33
Ηπείρου 59,18 40,82 18,36
Θεσσαλίας 62,29 37,71 24,57
Ιονίων Νήσων 67,74 32,26 35,49
Κεντρικής Μακεδονίας 59,91 40,09 19,82
Κρήτης 69,87 30,13 39,74
Νοτίου Αιγαίου 63,99 36,01 27,98
Πελοποννήσου 57,34 42,66 14,68
Στερεάς Ελλάδας 64,27 35,73 28,54
Ανά εκλογική περιφέρεια
Αποτελέσματα ανά εκλογική περιφέρεια ανάλογα με χρωματική ένδειξη ανάλογα με το ποσοστό. Με κόκκινο χρώμα σημειώνεται η επικράτηση της ψήφου του ''Όχι''
Στα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος ανά εκλογική περιφέρεια, το "ΟΧΙ" επικράτησε σε όλες τις περιφέρειες:[76]
Εκλ. Περιφέρεια Ποσοστό ΌΧΙ Ποσοστό ΝΑΙ Διαφορά
Α´ Αθηνών 53,21 46,79 6,41
Β´ Αθηνών 58,06 41,94 16,12
Α´ Πειραιώς 59,51 40,49 19,01
Β´ Πειραιώς 72,51 27,49 45,03
Αττικής 63,69 36,31 27,38
Αιτωλοακαρνανίας 60,90 39,1 21,81
Αργολίδος 57,65 42,35 15,30
Αρκαδίας 56,43 43,57 12,85
Άρτας 59,97 40,03 19,93
Αχαΐας 68,20 31,8 36,40
Βοιωτίας 67,43 32,57 34,86
Γρεβενών 54,31 45,69 8,62
Δράμας 57,08 42,92 14,15
Δωδεκανήσου 64,84 35,16 29,69
Έβρου 54,64 45,36 9,28
Ευβοίας 67,60 32,4 35,21
Ευρυτανίας 55,89 44,11 11,77
Ζακύνθου 67,31 32,69 34,62
Ηλείας 65,00 35,00 30,00
Ημαθίας 64,58 35,42 29,16
Ηρακλείου 70,82 29,18 41,64
Θεσπρωτίας 59,04 40,96 18,09
Α´ Θεσσαλονίκης 60,80 39,2 21,60
Β´ Θεσσαλονίκης 59,92 40,08 19,84
Ιωαννίνων 59,26 40,74 18,52
Καβάλας 58,67 41,33 17,33
Καρδίτσας 60,92 39,08 21,84
Καστοριάς 52,36 47,64 4,71
Κέρκυρας 71,25 28,75 42,49
Κεφαλληνίας 64,57 35,43 29,15
Κιλκίς 57,74 42,26 15,49
Κοζάνης 63,16 36,84 26,32
Κορινθίας 61,84 38,16 23,68
Κυκλάδων 62,73 37,27 25,46
Λακωνίας 51,17 48,83 2,34
Λάρισας 61,84 38,16 23,68
Λασιθίου 62,74 37,26 25,48
Λέσβου 61,38 38,62 22,76
Λευκάδας 58,34 41,66 16,68
Μαγνησίας 66,37 33,63 32,73
Μεσσηνίας 56,84 43,16 13,69
Ξάνθης 67,89 32,11 35,79
Πέλλας 60,79 39,21 21,58
Πιερίας 60,92 39,08 21,84
Πρέβεζας 58,13 41,87 16,27
Ρεθύμνου 65,33 34,67 30,67
Ροδόπης 63,46 36,54 26,91
Σάμου 70,31 29,69 40,61
Σερρών 53,74 46,26 7,48
Τρικάλων 58,67 41,33 17,34
Φθιώτιδας 60,11 39,89 20,23
Φλώρινας 62,89 37,11 25,78
Φωκίδας 57,36 42,64 14,73
Χαλκιδικής 59,15 40,85 18,30
Χανίων 73,77 26,23 47,54
Χίου 53,84 46,16 7,68
Ανά εισόδημα κατοίκων στην Αθήνα
Τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος στην Αθήνα παρουσιάζουν διαφορές από περιοχή σε περιοχή, ανάλογα με το εισόδημα των κατοίκων.[77][78] Περιοχές με υψηλά εισοδήματα ψήφισαν "ΝΑΙ", όπως η Εκάλη (84,62%), ο Διόνυσος (69,78%), η Κηφισιά (64,59%), η Δροσιά (65,42%), η Βούλα (63,88%) και η Βουλιαγμένη (66,27%). Αντιθέτως, το "ΟΧΙ" έλαβε μεγάλα ποσοστά σε περιοχές με χαμηλά εισοδήματα, όπως ο δήμος Ασπροπύργου (79,20%), η Φυλή (77,22%), το Πέραμα (76,64%), οι Αχαρνές (75,25%), ο δήμος Κερατσινίου - Δραπετσώνας (72,84%), ο δήμος Νίκαιας - Αγίου Ιωάννη Ρέντη (72,61%), η Αγία Βαρβάρα (72,75%), η Ελευσίνα (71,88%), η Λαυρεωτική (71,81%), ο Ταύρος (71,28%), το Αιγάλεω (70,68%) και το Περιστέρι (70,31%).[77]
Αντιδράσεις
Στην Ελλάδα
Σύντομα μετά την επίσημη πρώτη παρουσίαση της πρόγνωσης του τελικού αποτελέσματος, ο πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας και πρώην πρωθυπουργός, Αντώνης Σαμαράς, ανακοίνωσε την παραίτηση του από πρόεδρος του κόμματος παραχωρώντας την προεδρία στον Ευάγγελο Μεϊμαράκη ως μεταβατικό πρόεδρο.[79] Κατά τις πρώτες πρωινές ώρες της επόμενης ημέρας, ο Γιάνης Βαρουφάκης κατέθεσε την παραίτηση του από υπουργός οικονομικών μετά από συνάντηση με τον πρωθυπουργό, κίνηση η οποία χαρακτηρίστηκε πως απέβλεπε στη διευκόλυνση των διαπραγματεύσεων με τους Ευρωπαίους πιστωτές.[80]
Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας σε συνάντηση του με τον πρόεδρο της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλο, ζήτησε την σύγκληση του συμβουλίου των πολιτικών αρχηγών των κομμάτων την επόμενη ημέρα, για την συνεννόηση ως προς την εθνική στρατηγική.[81]
Στην Ευρώπη
Η Καγκελάριος της Γερμανίας Άγγελα Μέρκελ δήλωσε ότι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν απογοητευτικό καθώς ο ελληνικός λαός δεν δέχτηκε να συμπορευτεί με την υπόλοιπη Ευρώπη. Ο Υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε δήλωσε ότι είναι επιλογή των Ελλήνων να μην θέλουν να συνεχίσουν εντός Ευρωζώνης. Ο Αντικαγκελάριος Σίγκμαρ Γκάμπριελ είπε πως θα προσπαθήσει να βρεθεί λύση έστω και την τελευταία στιγμή. Ο Πρωθυπουργός της Ιταλίας Ματέο Ρέντσι ζήτησε από την Γερμανία να γίνει πιο διαλλακτική όσον αφορά το ελληνικό χρέος. Ο Πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ εξέφρασε λύπη για το αποτέλεσμα και κάλεσε την Αθήνα να επιστρέψει στις διαπραγματεύσεις με νέες προτάσεις. Ο Πρωθυπουργός της Γαλλίας Μανουέλ Βαλλς κάλεσε την ΕΚΤ να σταματήσει να πιέζει την ελληνική οικονομία έτσι ώστε να μπορέσει να γίνει ένας ουσιαστικός διάλογος. Ο Υπουργός Οικονομικών Μισέλ Σαπέν δήλωσε ότι ελπίζει η Αθήνα να επστρέψει πιο συνετή στο τραπέζι των συνομιλιών. Ο Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Ντέιβιντ Κάμερον δήλωσε ότι ίσως να ήταν καλύτερα η Ελλάδα να μείνει εκτός Ευρώ. Ο Πρωθυπουργός της Ισπανίας Μαριάνο Ραχόι δήλωσε ότι δεν πρέπει η Ισπανία να ακολουθήσει την πορεία της Ελλάδας. Ο Πρόεδρος της Κύπρου Νίκος Αναστασιάδης δήλωσε ότι η Ελλάδα και η Κύπρος πρέπει να συνεχίσουν μαζί εντός Ευρώ διότι έτσι είναι πιο δυνατές. Επίσης κάλεσε την Γερμανία να μην είναι τόσο αδιάλλακτη όσον αφορά το ελληνικό χρέος. Ο Υπουργός Οικονομικών Χάρης Γεωργιάδης ζήτησε από την Ελλάδα να συνεχίσει εντός Ευρώ γιατί έτσι θα μπορέσει να συνεχίσει να αποτελεί πυλώνα ασφαλείας και σταθερότητας στην νοτιοανατολική Μεσόγειο.
Διεθνείς
Οι πρόεδροι της Αργεντινής, Κούβας, Βενεζουέλας, και Βολιβίας συνεχάρησαν την ελληνική κυβέρνηση για το αποτέλεσμα του Όχι στο δημοψήφισμα,[82] ενώ υπήρξε και επιστολή του Φιντέλ Κάστρο προς τον Αλέξη Τσίπρα.[83] Ο Πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν συνεχάρη τον ελληνικό λαό για την στάση υπευθυνότητας που κράτησε. Ο Υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ δήλωσε ότι η Ρωσία δεν επιθυμεί μια διαιρεμένη Ευρώπη αλλά διευκρίνισε ότι η Γερμανία το είχε παρακάνει με την ηγεμονική στάση που κρατάει στην ΕΕ. Ο Πρωθυπουργός της Κίνας Λι Κετσιάνγκ συνεχάρη τηλεφωνικώς τον Αλέξη Τσίπρα και κάλεσε την Ελλάδα να εκμεταλλευθεί την περίσταση και να δεχτεί την χείρα βοηθείας που της τείνει η Κίνα. Ο Υπουργός Οικονομικών Λου Τζίπινγκ δήλωσε ότι η Ελλάδα κράτησε πολύ υπεύθυνη στάση στις πιο δύσκολες ώρες.
Μετέπειτα γεγονότα
Λίγες μέρες αργότερα η τότε κυβέρνηση της Ελλάδας και οι δανειστές συμφώνησαν για ένα τρίτο πακέτο βοήθειας.
Στις 20 Αυγούστου 2015, ο Πρωθυπουργός ανακοίνωσε με διάγγελμά την πρόθεση παραίτησης αυτού και της κυβέρνησής του, η οποία έγινε δεκτή από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Στις 21 Αυγούστου 2015, 25 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ ανεξαρτητοποιήθηκαν και σχημάτισαν το αντιμνημονιακό κόμμα Λαϊκή Ενότητα. Μετά την παραίτηση της κυβέρνησης και σύμφωνα με το Σύνταγμα δόθηκαν διερευνητικές εντολές για το σχηματισμό της κυβέρνησης, ενώ εφόσον δεν κατέληξαν, σχηματίστηκε η υπηρεσιακή κυβέρνηση της Βασιλικής Θάνου, ώστε να προετοιμαστεί το έδαφος για τις ελληνικές βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου.
Παραπομπές
- ↑ «Δημοψήφισμα για τη συμφωνία στις 5 Ιουλίου». ert.gr. 27 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2015.
- ↑ «Πατριωτικό διάγγελμα Τσίπρα και δημοψήφισμα στις 5 Ιουλίου». newsbomb.gr. 27 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2015.
- ↑ «FT: Η Μέρκελ βούρκωσε μετά τη βόμβα Παπανδρέου για δημοψήφισμα». το Βήμα.
- ↑ «Ο Γ. Παπανδρέου “αποκαθιστά την αλήθεια” για μνημόνιο, δημοψήφισμα, “γαλλικά” Σαρκοζί στις Κάννες». autodioikisi.gr.
- ↑ (Αγγλικά) Phillip Inman (22 Ιουνίου 2015). «Greece's red lines start to blur and bend».The Guardian. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουνίου 2015.
- ↑ 6,0 6,1 Χιώτης Βασίλης (28 Ιουνίου 2015). «Δημοσκόπηση: Προβάδισμα «ναι» σε δημοψήφισμα, πριν τη «βόμβα Τσίπρα»». Το Βήμα. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουνίου 2015.
- ↑ Αντωνίου, Δώρα. «Τσίπρας: «Οχι» στη συμφωνία - δημοψήφισμα στις 5 Ιουλίου». εφ. Καθημερινή online. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2015.
- ↑ «ΑΠΟΦΑΣΗ ΥΠΟΥΡΓΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ 26/06/2015». Υπουργικό Συμβούλιο (μέσω της Βουλής των Ελλήνων). 26 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2015.
- ↑ «Στις 5 Ιουλίου ψηφίζουμε «ναι» ή «όχι» στην πρόταση των «θεσμών»».
- ↑ Πρίφτη, Κατερίνα (27/06/2015 1:17 πμ EEST). «Τι προβλέπει το Ελληνικό Σύνταγμα για την διεξαγωγή δημοψηφίσματος». Huffington Post. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2015.
- ↑ ΦΕΚ A 63 - 28.06.2015(PDF)
- ↑ «ΣΥΡΙΖΑ: O λαός να πει ένα ηχηρό «όχι» στον αυταρχισμό της λιτότητας». in.gr. 27 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2015.
- ↑ «ΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΩΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΑΝΟΥ ΚΑΜΜΕΝΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ». anexartitoiellines.gr. 27 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2015.
- ↑ «Μνημονιακά παιχνίδια: Όχι στους εκβιασμούς των τοκογλύφων - Όχι στο τσίρκο του Σύριζα!». xryshaygh.com. 27 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2015.
- ↑ «Θ. Χιώνης: «Όχι» στην πρόταση-«Σκύλλα» των δανειστών και στην πρόταση-«Χάρυβδη» της κυβέρνησης (VIDEO)». 902.gr. 27 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2015.
- ↑ «Δήλωση του Προέδρου της Νέας Δημοκρατίας, Αντώνη Σαμαρά». nd.gr. 27 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2015.
- ↑ «Δεν θα παραδώσουμε τη χώρα στους τυχοδιώκτες». topotami.gr. 27 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2015.
- ↑ «Τα υφεσιακά μέτρα είναι προτιμότερα από την απόλυτη καταστροφή του Grexit».topotami.gr. 27 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2015.
- ↑ «Δεν είναι η μάχη που θέλαμε, είναι η μάχη που θα κερδίσουμε». topotami.gr. 27 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2015.
- ↑ «Να παραιτηθεί η κυβέρνηση, αντισυνταγματικό το δημοψήφισμα». in.gr. 27 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2015.
- ↑ «ΛΑ.Ο.Σ. - ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΛΑ.Ο.Σ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ». www.laos.gr. Ανακτήθηκε στις 2016-03-18.
- ↑ «Καραμανλής: Την Κυριακή ψηφίζουμε «ναι» - Το «όχι» σημαίνει έξοδο από την Ευρώπη και το ευρώ - Πρώτο Θέμα».
- ↑ «Κώστας Σημίτης: Ψηφίζουμε «ναι» για την σταθερότητα και την ανάπτυξη». Πρώτο Θέμα.
- ↑ «Γιώργος Παπανδρέου: Το «όχι» θα πλήξει τους πιο αδύναμους». Πρώτο Θέμα.
- ↑ «Με 178 ψήφους η Βουλή είπε «ναι» στο δημοψήφισμα». in.gr. 28 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουνίου 2015.
- ↑ «ΙΣΤ΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (ΠΡΟΕΔΡΕΥΟΜΕΝΗΣ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ), Σύνοδος: Α' Σύνοδος, Συνεδρίαση: ΞΕ' 27/06/2015». hellenicparliament.gr. 28 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 28 Ιουνίου 2015.
- ↑ «Με 178 ψήφους η Βουλή είπε «ναι» στο δημοψήφισμα». in.gr. 28 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 28 Ιουνίου 2015.
- ↑ «Η παρέμβαση της ΚΟ του ΚΚΕ για την ονομαστική ψηφοφορία επί της πρότασής του».
- ↑ (Αγγλικά) Larry Elliott, Graeme Wearden, Nicholas Watt, Helena Smith (30 Ιουνίου 2015).«Europe's big guns warn Greek voters that a no vote means euro exit». The Guardian. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουνίου 2015.
- ↑ (Αγγλικά) «Transcript of President Jean-Claude Juncker's press conference on Greece». European Commission. 29 June 2015.
- ↑ Μαξίμου σε Γιούνκερ: Ήταν τελεσίγραφο, το κείμενο αυτό δεν μας παραδόθηκε - in.gr
- ↑ Γιούνκερ: Αυτά προτείναμε στον Τσίπρα πριν αποφασίσει τη ρήξη - TheTOC
- ↑ Γιούνκερ: «Ποτέ δεν υπήρχε κανένα τελεσίγραφο προς την Ελλάδα»
- ↑ Γιούνκερ: Δεν υπάρχει κανένα τελεσίγραφο προς την Ελλάδα
- ↑ «Nτε Γκίντος: Το ελληνικό δημοψήφισμα είναι άνευ νοήματος». dimokratianews.gr. 3 July 2015.
- ↑ «Σε νέα δήλωση για το δημοψήφισμα προέβη ο Λευκός Οίκος». stasinews.gr. 2 July 2015.
- ↑ «Βενεζουέλα: Μήνυμα Νικολάς Μαδούρο υπέρ Αλέξη Τσίπρα και ΣΥΡΙΖΑ». tanea.gr. 02-07-2015. Ανακτήθηκε στις 02-07-2015.
- ↑ Για εξαναγκασμό των Ελλήνων κατηγορεί τον Γκάμπριελ το Die Linke - Αντ1
- ↑ (Αγγλικά) Podemos Marches In Support Of Tsipras Greek Referendum And Against IMF “Financial Terrorism”
- ↑ (Αγγλικά) Gerry Adams TD welcomes decision by Greek Government to hold a referendum on Austerity - sinnfein.ie
- ↑ Συμπαράσταση Ιταλών βουλευτών στο ΟΧΙ του δημοψηφίσματος στην Ελλάδα - Κουτί της Πανδώρας
- ↑ (Αγγλικά) «Greek referendum falls short of standards - Council of Europe». Reuters. 1 July 2015.
- ↑ Διαψεύδει ο Δημήτρης Βίτσας ότι το Συμβούλιο της Ευρώπης είναι αντίθετο με το δημοψήφισμα - stokokkino.gr
- ↑ Κοξ: Δεν υπάρχει ανακοίνωση του Συμβουλίου της Ευρώπης για το δημοψήφισμα avgi.gr
- ↑ - newpost.gr
- ↑ Ο ΟΗΕ «αδειάζει» το Συμβούλιο της Ευρώπης για το δημοψήφισμα - aftodioikisi.gr
- ↑ (Αγγλικά) «UN human rights experts welcome Greek referendum and call for international solidarity». ohchr.org. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2015.
- ↑ «Ειδικοί του ΟΗΕ χαιρετίζουν το δημοψήφισμα». real.gr. 2 Ιουλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2015.
- ↑ (Αγγλικά) «9 myths about the Greek crisis - by James K. Galbraith, Politico».
- ↑ (Γαλλικά) «Piketty : "Entre 2009 et 2014, la Grèce est le pays qui a le plus réduit son déficit"» (στα fr). Marianne (Paris). 30 June 2015.
- ↑ (Αγγλικά) At this late stage, there’s still a way out of the Greek crisis - MarketWatch
- ↑ (Αγγλικά) Krugman, Paul (29 June 2015). «Greece Over the Brink». The New York Times (New York).
- ↑ (Αγγλικά) Stiglitz, Joseph (29 June 2015). «Joseph Stiglitz: how I would vote in the Greek referendum». The Guardian (London).
- ↑ «Greece’s Referendum: ‘Yes’ Vote Would Not Bring Limbo Period to Swift End - roubini.com».
- ↑ «Greece: A ‘No’ Vote Puts the Ball in Europe’s Court - roubini.com».
- ↑ «Αποψη: ΝΑΙ στο Ευρώ!». Η Καθημερινή. 30-06-2015. Ανακτήθηκε στις 04-07-2015.
- ↑ 57,0 57,1 Δημοψήφισμα με κλειστές τράπεζες - newsbeast.gr
- ↑ Ειρήνη Χρυσολωρά (27-06-2015). «Σταματά την Τρίτη το πρόγραμμα χρηματοδότησης - Μέτρα στην ευρωζώνη από ενδεχόμενο Grexit». Τα Νέα. Ανακτήθηκε στις 30-06-2015.
- ↑ «Δεν αλλάζει το καθεστώς του ELA η ΕΚΤ». 28-06-2015. Ανακτήθηκε στις 30-06-2015.
- ↑ ««Βόμβα» ΕΚΤ: Σταματά να δέχεται ως ενέχυρο τα ελληνικά ομόλογα». Ημερησία. 05-02-2015. Ανακτήθηκε στις 30-06-2015.
- ↑ 61,0 61,1 «Κλειστές τράπεζες και capital controls έως τις 6 Ιουλίου». TVXS. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουνίου 2015.
- ↑ Ανακοίνωση Χρηματιστηρίου Αθηνών helex.gr, 29 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουνίου 2015.
- ↑ «Δωρεάν οι αστικές συγκοινωνίες στην Αθήνα μέχρι 6 Ιουλίου». TVXS. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουνίου 2015.
- ↑ «Με πτώση για το ευρώ άνοιξαν τα ασιατικά χρηματιστήρια». ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Online. 29 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουνίου 2015.
- ↑ Καρκαγιάννης, Κώστας (29 Ιουνίου 2015). «Μεγάλη αναταραχή στις ευρωπαϊκές αγορές μετοχών και ομολόγων». εφ. Καθημερινή online. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουνίου 2015.
- ↑ (απαιτείται συνδρομή) Peter Spiegel (04-07-2015). «Leaked: Tsipras letter requesting a 3rd bailout» (στα en). Financial Times. Ανακτήθηκε στις 04-07-2015.
- ↑ «Παράταση και διετές δάνειο από τον ESM ζητάει η ελληνική κυβέρνηση». Το Βήμα. 30-06-2015. Ανακτήθηκε στις 04-07-2015.
- ↑ (απαιτείται συνδρομή) Peter Spiegel, Kerin Hope (01-07-2015). «All eyes on ECB as time runs out for Greece». Financial Times. Ανακτήθηκε στις 04-07-2015.
- ↑ Γρηγόρης Τζιοβάρας (28 Ιουνίου 2015). «Γκάλοπ ALCO: 57% να υπογράψουν κι ας είναι και μνημόνιο!». Πρώτο Θέμα. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουνίου 2015.
- ↑ «Ναι στο ΕΥΡΩ. Ντέρμπι στο δημοψήφισμα.». ΕΘΝΟΣ.gr. 3 Ιουλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2015.
- ↑ 71,0 71,1 71,2 71,3 71,4 «Δημοσκόπηση ALCO για το Έθνος». ALCO. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2015.
- ↑ (Αγγλικά) Chrysoloras, Nikos; Campbell, Matthew (3 Ιουλίου 2015). «Greeks Split Down Middle Before Bailout Referendum: Bloomberg Poll» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2015.
- ↑ Πανελλαδική δημοσκόπηση Focus fm - 8 στους 10 απαιτούν να μείνουμε στην ευρωζώνη, μοιρασμένα τα ΝΑΙ και ΟΧΙ για το δημοψήφισμα - focusfm.gr
- ↑ Τάσος Τσακίρογλου (01 Ιουλίου 2015). «Ψηφίζουν «όχι» στην πρόταση των θεσμών».Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε στις 01 Ιουλίου 2015.
- ↑ «Ανακοίνωση GPO για την έρευνά της». GPO. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2015.
- ↑ 76,0 76,1 76,2 «Δημοψήφισμα Ιούλιος 2015». Υπουργείο Εσωτερικών.
- ↑ 77,0 77,1 «Δημοψήφισμα: Πώς ψήφισαν οι λαϊκές γειτονιές και τα ακριβά προάστια της Αθήνας Ανά γειτονιά». tvxs.gr. 6 Ιουλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 6 Ιουλίου 2015.
- ↑ (Αγγλικά) «Greek referendum: how Athens voted – interactive map». The Guardian. 9 Ιουλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 9 Ιουλίου 2015.
- ↑ «Σαμαράς: Παραιτούμαι από την ηγεσία της ΝΔ». Πρώτο Θέμα.
- ↑ «Έκτακτο... παράρτημα στα ξένα ΜΜΕ για την αποχώρηση Βαρουφάκη». in.gr. 6 Ιουλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 6 Ιουλίου 2015.
- ↑ «Τσίπρας: Σύγκληση Συμβουλίου των Πολιτικών Αρχηγών - Το Βήμα».
- ↑ «Συγχαρητήρια στον Τσίπρα από Μαδούρο, Κάστρο, Μοράλες και Κίρχνερ | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 2016-03-18.
- ↑ «Επιστολή του Φιντέλ Κάστρο στον Αλέξη Τσίπρα - Η Αυγή Online». www.avgi.gr. Ανακτήθηκε στις 2016-03-18.
Περισσότερα αφιερώματα εδώ.