«Η κυβέρνηση παίρνει χρήματα από την υγεία, την εκπαίδευση και τα κοινωνικά προγράμματα για τους σκοπούς των Ολυμπιακών Αγώνων. Αλλά σε 30 ημέρες από σήμερα, οι μεγάλες εγκαταστάσεις που κατασκευάζονται θα είναι άχρηστες».
Δεν ήταν λίγοι οι βραζιλιάνοι διαδηλωτές που εξέφραζαν με πάθος την παραπάνω άποψη λίγες ημέρες πριν από την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων στο Ρίο αυτό το καλοκαίρι. Αλλά και οικονομολόγοι είχαν διατυπώσει τις ανησυχίες τους πως η χώρα δεν άντεχε το κόστος της φιλοξενίας της τεράστιας αθλητικής διοργάνωσης και ότι τα κέρδη για την ίδια θα ήταν ασήμαντα. Για άλλους πάλι, ήταν μια μεγάλη γιορτή που θα αποτελούσε εξαιρετική διαφήμιση για τη Βραζιλία σε όλο τον πλανήτη...
Απαιτούνται πολλά χρόνια για την όλη διαδικασία ανάληψης της διοργάνωσης από μία πόλη: από την εκδήλωση ενδιαφέροντος, στην επιλογή και τελικά στη φαντασμαγορική τελετή έναρξης. Και η εξασφάλιση της κατάλληλης υποδομής από τις διοργανώτριες πόλεις παίζει κυρίαρχο ρόλο. Στάδια, στέγαση, μεταφορές... Στην περίπτωση του Ρίο έγιναν εκκλήσεις να επαναχρησιμοποιηθούν οι εγκαταστάσεις στη συνέχεια για άλλους σκοπούς ή να γκρεμιστούν κομμάτι κομμάτι και να χρησιμοποιηθούν τα τμήματα αυτά για άλλες κατασκευές.
Ταξίδι σε 16 πρώην διοργανώτριες πόλεις
Η ιστορία όμως δείχνει πως αυτό δεν συμβαίνει πάντοτε. Ένα φωτογραφικό πρότζεκτ των Jon Pack και Gary Hustwit, που βρίσκεται σε εξέλιξη, επιχειρεί να αποτυπώσει την κληρονομιά των Ολυμπιακών Αγώνων όταν τα φώτα της μεγάλης αθλητικής γιορτής σβήνουν και τα πλήθη των αθλητών και των θεατών εγκαταλείπουν τις διοργανώτριες πόλεις. Άδεια στάδια, σωροί από σκουπίδια και το ερώτημα που κυριαρχεί: Άξιζε τον κόπο;
Ένα ερώτημα που έχει απασχολήσει εκτενώς και την Ελλάδα, όπου οι εικόνεςολυμπιακών εγκαταστάσεων σε κατάσταση πλήρους εγκατάλειψης και ερήμωσης περισσότερα από 10 χρόνια μετά τη διοργάνωση κάνουν συχνά την εμφάνισή τους στα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Για τον Pack, η ιδέα του πρότζεκτ προέκυψε για πρώτη φορά το 2008, κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων στο Πεκίνο. Ο ίδιος και η σύζυγός του παρακολουθούσαν τη διοργάνωση όταν εκείνη αναρωτήθηκε δυνατά τι θα γινόταν με όλα αυτά που είχαν φτιαχτεί όταν και το τελευταίο μετάλλιο θα είχε απονεμηθεί και όλοι θα επέστρεφαν στα σπίτια τους. Η απορία αυτή κίνησε και την περιέργεια του Pack, με αποτέλεσμα το αμέσως επόμενο φθινόπωρο να ξεκινήσει την έρευνα για το ζήτημα. Άρχισε λοιπόν τα ταξίδια σε πρώην διοργανώτριες πόλεις και την επόμενη χρονιά συνεργάστηκε με τον Hustwit, που ετοίμαζε ένα ντοκιμαντέρ για τον σχεδιασμό των πόλεων.
Οι επισκέψεις σε κάθε πόλη δεν γίνονται συνήθως και από τους δύο μαζί. Στο παρελθόν επέλεγαν να ταξιδεύουν αποκλειστικά για να καταγράψουν την κατάσταση που επικρατεί για τις ανάγκες του βιβλίου τους «Η Ολυμπιακή Πόλη», το οποίο δημοσιεύτηκε το 2013. Πλέον, κάποιος από τους δύο βρίσκεται σε μια πρώην διοργανώτρια πόλη -όχι απαραίτητα αποκλειστικά για τις ανάγκες του πρότζεκτ- αποτυπώνει στον φακό όσα χρειάζεται και ακολουθεί ανταλλαγή email με τον συνεργάτη.
Μέχρι σήμερα, έχουν επισκεφτεί 16 πόλεις που έχουν φιλοξενήσει Ολυμπιακούς Αγώνες: από το Μόναχο (1972) στη Μόσχα (1980), το Ελσίνκι (1952) και τη Σεούλ (1998).
Τι απέγιναν οι ολυμπιακές εγκαταστάσεις
Στην Αθήνα (2004), ο Pack βρήκε το γήπεδο του μπιτς βόλεϊ σε αχρηστία. Στο Βερολίνο (1936), ο Hustwit επισκέφτηκε το ολυμπιακό χωριό και εντόπισε το δωμάτιο του Τζέσε Όουενς, ο οποίος κέρδισε τέσσερα μετάλλια στους Αγώνες που διοργάνωσαν οι Ναζί. Το δωμάτιο αυτό είχε μετατραπεί σε μουσείο για να τιμήσει τον σπουδαίο αθλητή. Στο Μόντρεαλ (1976), όπου βρέθηκε ο Pack το 2012, εντόπισε μια ομάδα κωπηλατών να χρησιμοποιεί τις σχετικές εγκαταστάσεις, ενώ διαγωνισμοί λαμβάνουν ορισμένες φορές χώρα στο σημείο.
Στο πολύπαθο Σεράγεβο (1984), σύμφωνα με τον Pack, πρώην εγκαταστάσεις των Ολυμπιακών Αγώνων παραμένουν σε χρήση, αλλά όχι όπως προέβλεπε ο αρχικός τους σκοπός. Στη Βαρκελώνη (1992), η πισίνα όπου διεξάγονταν οι καταδύσεις στην κορυφή ενός λόφου με εκπληκτική θέα της πόλης χρησιμοποιείται ακόμη για διαγωνισμούς και είναι εν μέρει ανοιχτή για το κοινό. «Δεν επικρατεί παντού εικόνα εγκατάλειψης, αλλά στην πραγματικότητα όλα εξαρτώνται από την κατάσταση της πόλης», δηλώνει ο Hustwit στο περιοδικό Time.
Στο Τορίνο (2006), όπου οι Pack και Hustwit ταξίδεψαν τον περασμένο Ιούλιο, το ολυμπιακό χωριό μετατράπηκε αρχικά σε χώρο κατάληψης και στη συνέχεια σε χώρο στέγασης περίπου 1.000 μεταναστών και προσφύγων. «Πρόκειται για μια από τις εντυπωσιακότερες μετεξελίξεις για τις ολυμπιακές εγκαταστάσεις», λέει ο Hustwit. «Κατά μία έννοια, έχει απόλυτη λογική... ίσως έτσι θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται τα ολυμπιακά χωριά, για να στεγάζουν ανθρώπους που έχουν ανάγκη».
Οι Pack και Hustwit δεν έχουν κάποια άμεσα σχέδια αναφορικά με τον επόμενο προορισμό τους, αλλά δηλώνουν αποφασισμένοι να συνεχίζουν να καταγράφουν στο πλαίσιο του πρότζεκτ όποτε τους δίνεται η ευκαιρία. Σκοπεύουν να ξεκινήσουν δουλειά για ένα δεύτερο βιβλίο, αλλά και να διοργανώσουν και πάλι φωτογραφικές εκθέσεις εντός του έτους. «Αυτό που μου αρέσει περισσότερο με το συγκεκριμένο πρότζεκτ είναι ότι έχει να κάνει με τον χρόνο και ότι είναι μακροπρόθεσμο», σημειώνει ο Hustwit.
Για τον ίδιο, οι πόλεις τείνουν να κατασκευάζουν περισσότερα και να επιδεικνύουν όλα όσα μπορούν να κάνουν την ώρα που τα φώτα όλου του πλανήτη βρίσκονται πάνω τους. «Θέλουν ο κόσμος να τις παίρνει στα σοβαρά και θα το επιδείξουν με όλα όσα χτίζουν», λέει. Σίγουρα, οι Ολυμπιακοί Αγώνες έχουν να κάνουν κατά κύριο λόγο με τον αθλητισμό, αλλά και η εθνική υπερηφάνεια και το κέρδος έχουν το δικό τους μερίδιο στη μεγάλη παγκόσμια διοργάνωση. «Είναι κάπως εντυπωσιακό να βλέπεις πόλεις που χτίζουν και κάνουν πράγματα για ένα σχετικά σύντομο γεγονός και το πώς όλες αυτές οι κατασκευές ενσωματώνονται στην πόλη στις δεκαετίες που ακολουθούν... ή δεν ενσωματώνονται».
