Όλα ξεκινούν από τον Ερμή (αρχ. Ἑρμῆς και Ἑρμᾶς και Ἑρμέας), αρχαίο θεό των Ελλήνων, με πολλές ιδιότητες (ψυχοπομπός, λόγιος, εμπορίου, μεσολαβητής μεταξύ θεών και ανθρώπων και —ως Ἑρμής Τρισμέγιστος—αποκρυφιστής).
Το ίδιο το όνομα τού θεού Ερμή, που απαντά ήδη στα Μυκηναϊκά, αν δεν είναι προελληνικό, προήλθε πιθανόν από τη λέξη έρμα «σωρός από πέτρες» (οι πέτρες που σωρεύονταν πάνω από τους τάφους θεωρούνταν χαρακτηριστικό τού Ερμή ως ψυχοπομπού).
Από το όνομα τού Ερμή πλάστηκε η λέξη ἑρμηνεύς «ο διερμηνέας, ο μεταφραστής», αφού ο Ερμής εθεωρείτο μεσολαβητής μεταξύ θεών και ανθρώπων και εξηγητής τής βούλησης των θεών. Από το ἑρμηνεύς παρήχθη το ερμηνεύω με τα παράγωγα (ερμηνεία, ερμηνευτής, ερμηνευτικός, ερμήνευμα, ερμηνεύσιμος κ.ά.) και τα σύνθετά του (διερμηνεύω, μεθερμηνεύω, παρερμηνεύω κ.ά.).
Τον αιγυπτιακό θεό Θωθ οι νεοπλατωνικοί φιλόσοφοι αποκαλούσαν Ερμή Τρισμέγιστο, λόγω των ιδιοτήτων του (εύρεση τής γραφής και των τεχνών) που αποδίδονταν στον Ερμή. Σ’ αυτόν τον Τρισμέγιστο Ερμή, με τις πνευματικές όσο και αποκρυφιστικές ιδιότητες, απέδωσαν την τέχνη τους οι αλχημιστές τού Μεσαίωνα, οι οποίοι ονομάστηκαν γι’ αυτό Ερμητικοί (Hermetici). Οι ίδιοι μάλιστα σφάλιζαν τα δοχεία τους με τα πολύτιμα υλικά που χρησιμοποιούσαν εφαρμόζοντας μια ιδιαίτερη τεχνική που δεν επέτρεπε να ανοίξουν εύκολα.Από αυτή την τεχνική προήλθε το ερμητικός «ο καλά κλεισμένος, σφαλισμένος, στεγανός». Ας σημειωθεί επ’ ευκαιρία, πάντως, ότι η λέξη ερμάριο δεν συνδέεται με το ερμητικός. Προήλθε από το λατινικό armarium(<arma«όπλα») και σήμαινε αρχικά τον χώρο όπου φυλάσσονταν τα όπλα, «το οπλοστάσιο», για να επεκταθεί μετά και στη σημασία «ντουλάπι, φωριαμός».
Η λέξη έρμαιο είναι κι αυτή παράγωγο τού Ερμής (από το επίθετο έρμαιος) με μια ενδιαφέρουσα σημασιολογική εξέλιξη: από μια αρχική σημασία «θεόσταλτο και απρόσμενο δώρο από τον Ερμή» πέρασε στη σημασία «πλήρως εξαρτημένος, στο έλεος τού θεού με άγνωστη έκβαση»
Τέλος, η αρχαία ήδη λέξη ερμαφρόδιτος είναι μία ακόμη αναφορά στον Ερμή σε συνδυασμό με την Αφροδίτη. Από την ένωση Ερμή και Αφροδίτης γεννήθηκε ο μυθικός γυιος τους Ερμαφρόδιτος, ο οποίος πήρε το όνομα αλλά και τα χαρακτηριστικά τού φύλου και των δύο, και το ανδρικό και το γυναικείο φύλο (ό,τι δήλωνε η αρχαία λέξη ἀνδρόγυνος).
Γεώργιος Μπαμπινιώτης
Περισσότερες ιστορίες λέξεων εδώ.