του Γιώργου Κόκουβα
Το Έβερεστ δεν είναι το ψηλότερο βουνό του κόσμου. Το Σινικό Τείχος δεν φαίνεται απ’ το διάστημα. Οι αισθήσεις μας δεν είναι πέντε. Και η ανθρωπότητα την εποχή του Κολόμβου δεν πίστευε ότι η Γη είναι επίπεδη.
Και τώρα που τραβήξαμε την προσοχή σας, καταρρίπτοντας «νόμους» που μάθατε από κάποιον δάσκαλο που λάτρευε τα κλισέ και την εύκολη προφορική γνώση, ώρα να περάσουμε σε ένα πιο ουσιώδες μάθημα: Τίποτα από όσα ακούμε και μαθαίνουμε δεν θα πρέπει να το θεωρούμε δεδομένο και σωστό, χωρίς έστω να κουράσουμε λίγο παραπάνω το μυαλό μας. Αν το έκανε αυτό η ανθρωπότητα, μάλλον θα ζούσαμε ακόμη σε σπηλιές κυνηγώντας βίσωνες.
Με άλλα λόγια, παρακάτω θα διαβάσετε τους λόγους που επτά πράγματα τα οποία έχουμε μάθει ως αυτονόητες αλήθειες, απέχουν πολύ από το να είναι. Κι αυτό μας διδάσκει κάτι που δεν είναι μύθος: Ότι πρέπει πού και πού να αμφισβητούμε όσα μας παρουσιάζουν, αν όχι για να ανακαλύπτουμε κρυμμένες αλήθειες, τουλάχιστον για να κρατάμε το μυαλό και την κριτική μας ικανότητα σε εγρήγορση.
*Το όρος Έβερεστ (δεν) είναι το ψηλότερο βουνό του πλανήτη
Σύμφωνοι, το Έβερεστ είναι ένα θεόρατο γήινο «τέρας». Είναι, όμως το πιο ψηλό βουνό του κόσμου, όπως μαθαίνουμε στα βιβλία γεωγραφίας; Έχουμε μάθει να το θεωρούμε ως τέτοιο, επειδή μετράμε το ύψος ενός βουνού από την επιφάνεια της θάλασσας μέχρι την ψηλότερη κορυφή του. Ναι, έτσι το Έβερεστ αγγίζει τα 8.848 μέτρα και πιάνει εύκολα την «κορυφή».
Στην ουσία, όμως, το ύψος ενός βουνού μετράται από την βάση του μέχρι την ψηλότερη κορυφή του. Και αρκετά όρη «κρύβουν» την βάση τους βαθιά στην θάλασσα. Έτσι, το όρος Mauna Kea στην Χαβάη, μπορεί να εκτείνεται ως τα 4.206 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, αλλά αν μετρήσουμε και το υπόλοιπο «σώμα» του, κάτω από το νερό, το συνολικό ύψος του φτάνει τα 10.200 μέτρα. Και κάνει το Έβερεστ να μοιάζει με το κοντό του αδερφάκι…
*Η θερμότητα του σώματός μας (δεν) αποβάλλεται κυρίως από το κεφάλι μας
«Φόρεσε σκουφάκι, γιατί από το κεφάλι σου φεύγει η περισσότερη θερμότητα και θα κρυώσεις». Πόσοι δεν ακούσατε την παραπάνω συμβουλή από την υπερπροστατευτική σας μητέρα κάποια στιγμή της ζωής σας; Οι ανεπίσημες αιτιολογήσεις αφορούν την συγκέντρωση αιμοφόρων αγγείων στο κεφάλι ή την ανυπαρξία ικανής «μονωτικής» ποσότητας λίπους μεταξύ κρανίου και δέρματος, με αποτέλεσμα το κεφάλι να κρυώνει πιο γρήγορα.
Η αλήθεια είναι, όμως, ότι όση θερμότητα χάνεται από κάθε τετραγωνικό εκατοστό του κεφαλιού μας, τόση ακριβώς χάνεται και από κάθε τετραγωνικό εκατοστό οποιουδήποτε άλλου σημείου του σώματός μας. Απλώς, το υπόλοιπο σώμα μας είναι συνήθως καλυμμένο με ρούχα, με αποτέλεσμα να αντιλαμβανόμαστε την απώλεια μόνο από το κεφάλι, το οποίο είναι πρακτικά γυμνό. Η λύση και πάλι, φυσικά, είναι να φορέσετε σκουφάκι τον χειμώνα, αλλά τουλάχιστον τώρα ξέρετε γιατί.
*Το Σινικό Τείχος (δεν) είναι το μοναδικό ανθρώπινο έργο που φαίνεται από το διάστημα
Όταν πρωτοχτίστηκε το όντως τεράστιο έργο του Σινικού Τείχους, ο μύθος περί του μοναδικού ανθρώπινου επιτεύγματος που θα ‘ναι ορατό από τον ουρανό είχε ήδη ξεκινήσει. Μόνο που την εποχή εκείνη, οι γνώσεις της ανθρωπότητας για το διάστημα δεν ήταν αυτό που θα λέγαμε πλήρεις - μάλλον ήταν ακόμη στα σπάργανα, και επομένως κανείς δεν είχε αρκετές «εμπειρικές» γνώσεις για να απομυθοποιήσει την έκφραση από την ρίζα της. Εκείνη την εποχή, φυσικά, ένα τέτοιου μεγέθους κατασκεύασμα δεν θα ήταν δύσκολο να πείσει όσους στέκονταν πλάι του, ότι θα ξεχώριζε σαν την μύγα μες στο γάλα της Γης.
Κι όμως, αφενός το Σινικό Τείχος είναι μάλλον δύσκολο να εντοπιστεί από οποιοδήποτε σημείο του διαστήματος έχει βρεθεί ο άνθρωπος – μάλιστα από την τροχιά που ονομάζεται «LEO» (Low-Earth Orbit) είναι σχεδόν ακατόρθωτο να θεαθεί με γυμνό μάτι ή και με ειδικό φακό. Αντίθετα, στο τεχνητό φως της νύχτας, είναι εφικτό να θεαθούν άλλα ανθρώπινα δημιουργήματα. Αν δεν πιστεύετε εμάς,ίσως σας πείσει η NASA.
*Οι μητέρες νεοσσών (δεν) θα τα εγκαταλείψουν αν τα αγγίξετε
Βρίσκετε ένα μικρό πουλί να παλεύει με τα φτερά του στην αυλή σας, προσπαθώντας ανεπιτυχώς να πετάξει για πρώτη φορά. Για να αποφύγετε τον κίνδυνο μιας γατίσιας επίθεσης, το παίρνετε και το ξαναβάζετε στην φωλιά του ή στήνετε μια φωλιά στο σπίτι σας, μέχρι να καταφέρει να πετάξει. Είναι αυτό καταδικαστικό για το ίδιο, αφού πλέον η μητέρα του δεν θα αναγνωρίζει την μυρωδιά του, εγκαταλείποντάς το;
Όχι. Αφενός τα περισσότερα πουλιά έχουν αδύναμη την αίσθηση της όσφρησης, με αποτέλεσμα το «χέρι βοηθείας» σας να μην επηρεάσει πολύ τα πράγματα. Αφετέρου, να είστε σίγουροι ότι ένα πτηνό αφιερώνει τόση ενέργεια και φροντίδα ώστε οι νεοσσοί του να μάθουν να πετούν, που δεν υπάρχει περίπτωση να τα εγκαταλείψουν, έστω κι αν η πρώτη τους προσπάθεια για να φύγουν από την φωλιά βρίσκει… έδαφος.
*Η ανθρωπότητα (δεν) πίστευε ότι η Γη είναι επίπεδη πριν τον Κολόμβο
Η φήμη για την αναχρονιστική αυτή «πεποίθηση» της ανθρωπότητας ξεκίνησε τον 19ο αιώνα, αλλά αποτελεί πέρα για πέρα μύθο. Την εποχή που το πλήρωμα του Κολόμβου έβαλε πλώρη για ανεξερεύνητα νερά και εδάφη, μπορεί να ανησυχούσε για πολλούς κινδύνους που θα συναντούσε, αλλά το να πέσει από την άκρη της επίπεδης Γης στην άβυσσο δεν ήταν ένας από αυτούς.
Συγκεκριμένα, η επίγνωση της σφαιρικότητας της Γης μετρά πολλούς περισσότερους αιώνες, από τότε που οι αρχαίοι ημών μελετούσαν την πορεία των πλεούμενών τους με βάση τον ορίζοντα και παρατηρούσαν την σκιά του πλανήτη μας στη Σελήνη. Αυτό που αληθεύει ωστόσο, είναι ότι οι άνθρωποι του Μεσαίωνα θεωρούσαν πως η Γη αποτελεί το κέντρο του πλανητικού συστήματος και πως ο Ήλιος περιστρέφεται γύρω από αυτή. Ο Γαλιλαίος ακόμη γελά ειρωνικά εκεί πάνω.
*Ο χαμαιλέοντας (δεν) αλλάζει χρώμα για να προσαρμοστεί στο περιβάλλον του
Το ότι οι χαμαιλέοντες αποτελούν ένα από τα πιο cool είδη του ζωικού βασιλείου είναι αλήθεια. Αυτό που δεν αληθεύει ωστόσο είναι η διαδεδομένη άποψη ότι αλλάζει το χρώμα του για να καμουφλαριστεί και να γίνει ένα με το περιβάλλον. Στην πράξη, το φυσικό τους χρώμα είναι ήδη ένα πολύ καλό καμουφλάζ, σε συνάρτηση με τα φυσικό τους περιβάλλον.
Οι αλλαγές του χρώματος γίνονται στην πραγματικότητα εξαιτίας των σωματολογικών και συναισθηματικών μεταπτώσεων του χαμαιλέοντα. Όταν αναστατώνονται ή θυμώνουν για παράδειγμα, οι χαμαιλέοντες αλλάζουν το χρώμα τους χάρη στα «χρωματοφόρα» όργανά τους. Επίσης, μεταβάλλουν το χρώμα τους όταν χρειάζεται να επικοινωνήσουν με το άλλο τους μισό ή να ριχτούν σε έναν «καβγά». Οι κινητικές δυνατότητες του προσοφθάλμιου, η ελαστικότητα της ουράς και τα υπόλοιπα σωματικά τους προσόντα συμπληρώνουν το προφίλ ενός εξαιρετικά ιδιαίτερου ζώου.
*Οι άνθρωποι (δεν) έχουν μόνο πέντε αισθήσεις
Μην βιαστείτε να πείτε ότι υπονοούμε την ύπαρξη της έκτης αίσθησης που έφερε τον Bruce Willis στον δρόμο ενός αγοριού προσχολικής ηλικίας. Αυτό που συχνά αγνοούμε, χρησιμοποιώντας τον όρο «πέντε αισθήσεις» είναι ότι υπάρχουν πολύ περισσότερες, που μας επιτρέπουν να αντιλαμβανόμαστε και να δεχόμαστε ερεθίσματα από τον εξωτερικό κόσμο.
Έτσι, μπορεί η όσφρηση, η ακοή, η όραση, η αφή και η γεύση να έχουν γίνει διάσημες επειδή έχουν… καπαρώσει η καθεμία κι από ένα βασικό μας όργανο, αλλά οι πιο άσημες είναι εξίσου υπαρκτές και χρησιμοποιούν έναν συνδυασμό οργάνων και «αισθητήρων»: Μιλάμε για τις αισθήσεις του προσανατολισμού, του πόνου, της θερμοκρασίας, της πίεσης, της κίνησης, της συναισθησίας και πολλών ακόμη που δεν συγκαταλέγονται στις αρχικές πέντε. Αυτό, όμως, δεν τις κάνει λιγότερο χρήσιμες ή λιγότερο… αισθήσεις.
Το Έβερεστ δεν είναι το ψηλότερο βουνό του κόσμου. Το Σινικό Τείχος δεν φαίνεται απ’ το διάστημα. Οι αισθήσεις μας δεν είναι πέντε. Και η ανθρωπότητα την εποχή του Κολόμβου δεν πίστευε ότι η Γη είναι επίπεδη.
Και τώρα που τραβήξαμε την προσοχή σας, καταρρίπτοντας «νόμους» που μάθατε από κάποιον δάσκαλο που λάτρευε τα κλισέ και την εύκολη προφορική γνώση, ώρα να περάσουμε σε ένα πιο ουσιώδες μάθημα: Τίποτα από όσα ακούμε και μαθαίνουμε δεν θα πρέπει να το θεωρούμε δεδομένο και σωστό, χωρίς έστω να κουράσουμε λίγο παραπάνω το μυαλό μας. Αν το έκανε αυτό η ανθρωπότητα, μάλλον θα ζούσαμε ακόμη σε σπηλιές κυνηγώντας βίσωνες.
Με άλλα λόγια, παρακάτω θα διαβάσετε τους λόγους που επτά πράγματα τα οποία έχουμε μάθει ως αυτονόητες αλήθειες, απέχουν πολύ από το να είναι. Κι αυτό μας διδάσκει κάτι που δεν είναι μύθος: Ότι πρέπει πού και πού να αμφισβητούμε όσα μας παρουσιάζουν, αν όχι για να ανακαλύπτουμε κρυμμένες αλήθειες, τουλάχιστον για να κρατάμε το μυαλό και την κριτική μας ικανότητα σε εγρήγορση.
*Το όρος Έβερεστ (δεν) είναι το ψηλότερο βουνό του πλανήτη Σύμφωνοι, το Έβερεστ είναι ένα θεόρατο γήινο «τέρας». Είναι, όμως το πιο ψηλό βουνό του κόσμου, όπως μαθαίνουμε στα βιβλία γεωγραφίας; Έχουμε μάθει να το θεωρούμε ως τέτοιο, επειδή μετράμε το ύψος ενός βουνού από την επιφάνεια της θάλασσας μέχρι την ψηλότερη κορυφή του. Ναι, έτσι το Έβερεστ αγγίζει τα 8.848 μέτρα και πιάνει εύκολα την «κορυφή».
Στην ουσία, όμως, το ύψος ενός βουνού μετράται από την βάση του μέχρι την ψηλότερη κορυφή του. Και αρκετά όρη «κρύβουν» την βάση τους βαθιά στην θάλασσα. Έτσι, το όρος Mauna Kea στην Χαβάη, μπορεί να εκτείνεται ως τα 4.206 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, αλλά αν μετρήσουμε και το υπόλοιπο «σώμα» του, κάτω από το νερό, το συνολικό ύψος του φτάνει τα 10.200 μέτρα. Και κάνει το Έβερεστ να μοιάζει με το κοντό του αδερφάκι…
*Η θερμότητα του σώματός μας (δεν) αποβάλλεται κυρίως από το κεφάλι μας «Φόρεσε σκουφάκι, γιατί από το κεφάλι σου φεύγει η περισσότερη θερμότητα και θα κρυώσεις». Πόσοι δεν ακούσατε την παραπάνω συμβουλή από την υπερπροστατευτική σας μητέρα κάποια στιγμή της ζωής σας; Οι ανεπίσημες αιτιολογήσεις αφορούν την συγκέντρωση αιμοφόρων αγγείων στο κεφάλι ή την ανυπαρξία ικανής «μονωτικής» ποσότητας λίπους μεταξύ κρανίου και δέρματος, με αποτέλεσμα το κεφάλι να κρυώνει πιο γρήγορα.
Η αλήθεια είναι, όμως, ότι όση θερμότητα χάνεται από κάθε τετραγωνικό εκατοστό του κεφαλιού μας, τόση ακριβώς χάνεται και από κάθε τετραγωνικό εκατοστό οποιουδήποτε άλλου σημείου του σώματός μας. Απλώς, το υπόλοιπο σώμα μας είναι συνήθως καλυμμένο με ρούχα, με αποτέλεσμα να αντιλαμβανόμαστε την απώλεια μόνο από το κεφάλι, το οποίο είναι πρακτικά γυμνό. Η λύση και πάλι, φυσικά, είναι να φορέσετε σκουφάκι τον χειμώνα, αλλά τουλάχιστον τώρα ξέρετε γιατί.
*Το Σινικό Τείχος (δεν) είναι το μοναδικό ανθρώπινο έργο που φαίνεται από το διάστημα Όταν πρωτοχτίστηκε το όντως τεράστιο έργο του Σινικού Τείχους, ο μύθος περί του μοναδικού ανθρώπινου επιτεύγματος που θα ‘ναι ορατό από τον ουρανό είχε ήδη ξεκινήσει. Μόνο που την εποχή εκείνη, οι γνώσεις της ανθρωπότητας για το διάστημα δεν ήταν αυτό που θα λέγαμε πλήρεις - μάλλον ήταν ακόμη στα σπάργανα, και επομένως κανείς δεν είχε αρκετές «εμπειρικές» γνώσεις για να απομυθοποιήσει την έκφραση από την ρίζα της. Εκείνη την εποχή, φυσικά, ένα τέτοιου μεγέθους κατασκεύασμα δεν θα ήταν δύσκολο να πείσει όσους στέκονταν πλάι του, ότι θα ξεχώριζε σαν την μύγα μες στο γάλα της Γης.
Κι όμως, αφενός το Σινικό Τείχος είναι μάλλον δύσκολο να εντοπιστεί από οποιοδήποτε σημείο του διαστήματος έχει βρεθεί ο άνθρωπος – μάλιστα από την τροχιά που ονομάζεται «LEO» (Low-Earth Orbit) είναι σχεδόν ακατόρθωτο να θεαθεί με γυμνό μάτι ή και με ειδικό φακό. Αντίθετα, στο τεχνητό φως της νύχτας, είναι εφικτό να θεαθούν άλλα ανθρώπινα δημιουργήματα. Αν δεν πιστεύετε εμάς,ίσως σας πείσει η NASA.
*Οι μητέρες νεοσσών (δεν) θα τα εγκαταλείψουν αν τα αγγίξετεΒρίσκετε ένα μικρό πουλί να παλεύει με τα φτερά του στην αυλή σας, προσπαθώντας ανεπιτυχώς να πετάξει για πρώτη φορά. Για να αποφύγετε τον κίνδυνο μιας γατίσιας επίθεσης, το παίρνετε και το ξαναβάζετε στην φωλιά του ή στήνετε μια φωλιά στο σπίτι σας, μέχρι να καταφέρει να πετάξει. Είναι αυτό καταδικαστικό για το ίδιο, αφού πλέον η μητέρα του δεν θα αναγνωρίζει την μυρωδιά του, εγκαταλείποντάς το;
Όχι. Αφενός τα περισσότερα πουλιά έχουν αδύναμη την αίσθηση της όσφρησης, με αποτέλεσμα το «χέρι βοηθείας» σας να μην επηρεάσει πολύ τα πράγματα. Αφετέρου, να είστε σίγουροι ότι ένα πτηνό αφιερώνει τόση ενέργεια και φροντίδα ώστε οι νεοσσοί του να μάθουν να πετούν, που δεν υπάρχει περίπτωση να τα εγκαταλείψουν, έστω κι αν η πρώτη τους προσπάθεια για να φύγουν από την φωλιά βρίσκει… έδαφος.
*Η ανθρωπότητα (δεν) πίστευε ότι η Γη είναι επίπεδη πριν τον Κολόμβο Η φήμη για την αναχρονιστική αυτή «πεποίθηση» της ανθρωπότητας ξεκίνησε τον 19ο αιώνα, αλλά αποτελεί πέρα για πέρα μύθο. Την εποχή που το πλήρωμα του Κολόμβου έβαλε πλώρη για ανεξερεύνητα νερά και εδάφη, μπορεί να ανησυχούσε για πολλούς κινδύνους που θα συναντούσε, αλλά το να πέσει από την άκρη της επίπεδης Γης στην άβυσσο δεν ήταν ένας από αυτούς.
Συγκεκριμένα, η επίγνωση της σφαιρικότητας της Γης μετρά πολλούς περισσότερους αιώνες, από τότε που οι αρχαίοι ημών μελετούσαν την πορεία των πλεούμενών τους με βάση τον ορίζοντα και παρατηρούσαν την σκιά του πλανήτη μας στη Σελήνη. Αυτό που αληθεύει ωστόσο, είναι ότι οι άνθρωποι του Μεσαίωνα θεωρούσαν πως η Γη αποτελεί το κέντρο του πλανητικού συστήματος και πως ο Ήλιος περιστρέφεται γύρω από αυτή. Ο Γαλιλαίος ακόμη γελά ειρωνικά εκεί πάνω.
*Ο χαμαιλέοντας (δεν) αλλάζει χρώμα για να προσαρμοστεί στο περιβάλλον του Το ότι οι χαμαιλέοντες αποτελούν ένα από τα πιο cool είδη του ζωικού βασιλείου είναι αλήθεια. Αυτό που δεν αληθεύει ωστόσο είναι η διαδεδομένη άποψη ότι αλλάζει το χρώμα του για να καμουφλαριστεί και να γίνει ένα με το περιβάλλον. Στην πράξη, το φυσικό τους χρώμα είναι ήδη ένα πολύ καλό καμουφλάζ, σε συνάρτηση με τα φυσικό τους περιβάλλον.
Οι αλλαγές του χρώματος γίνονται στην πραγματικότητα εξαιτίας των σωματολογικών και συναισθηματικών μεταπτώσεων του χαμαιλέοντα. Όταν αναστατώνονται ή θυμώνουν για παράδειγμα, οι χαμαιλέοντες αλλάζουν το χρώμα τους χάρη στα «χρωματοφόρα» όργανά τους. Επίσης, μεταβάλλουν το χρώμα τους όταν χρειάζεται να επικοινωνήσουν με το άλλο τους μισό ή να ριχτούν σε έναν «καβγά». Οι κινητικές δυνατότητες του προσοφθάλμιου, η ελαστικότητα της ουράς και τα υπόλοιπα σωματικά τους προσόντα συμπληρώνουν το προφίλ ενός εξαιρετικά ιδιαίτερου ζώου.
*Οι άνθρωποι (δεν) έχουν μόνο πέντε αισθήσεις Μην βιαστείτε να πείτε ότι υπονοούμε την ύπαρξη της έκτης αίσθησης που έφερε τον Bruce Willis στον δρόμο ενός αγοριού προσχολικής ηλικίας. Αυτό που συχνά αγνοούμε, χρησιμοποιώντας τον όρο «πέντε αισθήσεις» είναι ότι υπάρχουν πολύ περισσότερες, που μας επιτρέπουν να αντιλαμβανόμαστε και να δεχόμαστε ερεθίσματα από τον εξωτερικό κόσμο.
Έτσι, μπορεί η όσφρηση, η ακοή, η όραση, η αφή και η γεύση να έχουν γίνει διάσημες επειδή έχουν… καπαρώσει η καθεμία κι από ένα βασικό μας όργανο, αλλά οι πιο άσημες είναι εξίσου υπαρκτές και χρησιμοποιούν έναν συνδυασμό οργάνων και «αισθητήρων»: Μιλάμε για τις αισθήσεις του προσανατολισμού, του πόνου, της θερμοκρασίας, της πίεσης, της κίνησης, της συναισθησίας και πολλών ακόμη που δεν συγκαταλέγονται στις αρχικές πέντε. Αυτό, όμως, δεν τις κάνει λιγότερο χρήσιμες ή λιγότερο… αισθήσεις.
Περισσότερα αφιερώματα εδώ.