βιομήχανος - βιολόγος: habent sua fata verba....
«Έχουν τη δική τους μοίρα οι λέξεις», θα μπορούσαμε να πούμε για την ιστορία των λέξεων, παραφράζοντας τη λατινική ρήση για τη μοίρα των βιβλίων (habent sua fata libelli). Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι λέξεις βιομήχανος και βιολόγος. Είναι και οι δύο αρχαίες λέξεις αλλά με άλλη σημασία.
Η λέξη βιομήχανος σήμαινε «αυτόν που μηχανεύεται, που επινοεί τρόπους και εξασφαλίζει τα προς το ζην», άρα τον ικανό, τον επιτήδειο, τον ευφυή. Ομοίως βιομηχανία ήταν η ικανότητα που διέθετε ο βιομήχανος να πορίζεται τα προς το ζην. Καπάτσος, λοιπόν, και καπατσοσύνη στη ζωή ήταν τα αρχ. βιομήχανος και βιομηχανία. Τον 19ο αιώνα –στην προσπάθεια απόδοσης των δανείων με αρχαίες ελληνικές λέξεις– πρέπει να επαναχρησιμοποιήθηκε με νέο περιεχόμενο η λ. βιομηχανία, για να αποδώσει το γαλλικό industrie (18ου αι.), που ανάγεται στο λατινικό industrius «φιλόπονος, εργατικός». Την ίδια εποχή πλάσσονται και άλλες συναφείς λέξεις (βιομηχανικός, βιομηχανισμός, βιομηχάνημα, βιομηχανώ, βιομηχανοπαραγωγοί, βιομηχανείο, βιομηχανουργείο κ.ά.). Βέβαια, οι αρχαίοι κοντά στο βιομήχανος έπλασαν και το βιοπόνος «ο ζων με τον κόπο του» και το βιοποριστικός (απ’ όπου το νεότερο βιοποριστής), ενώ στον Γεώργιο Βιζυηνό οφείλουμε τη λέξη βιοτέχνης.
Η αρχαία λέξη βιολόγος σήμαινε ό,τι δύο άλλες επίσης αρχαίες λέξεις: το ηθολόγος και, το γνωστό μέχρι σήμερα, ηθοποιός. Σήμαινε δηλ. «αυτόν που παριστάνει χαρακτήρες δραματοποιώντας ή μιμούμενος τη συμπεριφορά τους στην καθημερινή ζωή». Όταν στις αρχές τού 19ου αιώνα πλάσσονται το γαλλικό biologie (το 1802 από τον Lamarck) και το γερμανικό Biologie (από τον G. R. Treviranus : Biologie oder die Philosophie der lebenden Natur «Βιολογία ή Φιλοσοφία τής ζώσης φύσεως») και αντίστοιχοι όροι για τον μελετητή τής βιολογίας, τον βιολόγο, τότε επαναχρησιμοποιείται το αρχαίο βιολόγος με νέο περιεχόμενο και πλάσσεται και η λέξη βιολογία (ήδη το 1836).
Γεώργιος Μπαμπινιώτης
Περισσότερες ιστορίες λέξεων εδώ.