Ο όρος «μαθησιακές δυσκολίες» αποτελεί μια «γενική κατηγορία» στην οποία εντάσσονται παιδιά που δυσκολεύονται και φαίνεται να μην διαθέτουν τις απαραίτητες εκείνες ικανότητες με τις οποίες να είναι σε θέση να ανταποκρίνονται επαρκώς στις σχολικές απαιτήσεις.
Ο όρος «μαθησιακό πρόβλημα» μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως υπερώνυμη έννοια και στην περίπτωση αυτή συμπεριλαμβάνει και τις κατηγορίες των παιδιών με σωματικές και εγκεφαλικές δυσλειτουργίες, εξαιτίας των οποίων εκδηλώνονται δευτερογενώς και προβλήματα στη μαθησιακή διαδικασία (Δράκος 2002:79).
Ένας από τους πιο αποδεκτούς ορισμούς είναι αυτός που διατυπώνεται από το National Joint on Learning Disabilities:
(Ειδικές) Μαθησιακές Δυσκολίες είναι ένας γενικός όρος, ο οποίος αναφέρεται σε μια ετερογενή ομάδα διαταραχών, που εκδηλώνονται μέσω σημαντικών δυσκολιών στην απόκτηση και χρήση του προσληπτικού και εκφραστικού λόγου, της ανάγνωσης, της γραφής, της λογικής σκέψης ή των μαθηματικών ικανοτήτων. Οι διαταραχές αυτές είναι εγγενείς, θεωρούνται ότι οφείλονται σε δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος και μπορούν να εμφανιστούν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής.
Προβλήματα στις αυτό-ρυθμιζόμενες συμπεριφορές, στην αντίληψη των κοινωνικών φαινομένων και στην κοινωνική αλληλεπίδραση μπορεί να συνυπάρχουν με τις Μαθησιακές Δυσκολίες, αλλά δεν συνιστούν από μόνα τους Μαθησιακή Δυσκολία.
Αν και οι Μαθησιακές Δυσκολίες μπορεί να εμφανίζονται ταυτόχρονα με άλλες συνθήκες ανεπάρκειας (π.χ. αισθητηριακές βλάβες, νοητική υστέρηση, σοβαρή συναισθηματική διαταραχή) ή με εξωτερικές επιδράσεις (όπως πολιτιστικές διαφορές, ανεπαρκής ή ακατάλληλη διδασκαλία), δεν είναι το αποτέλεσμα αυτών των καταστάσεων ή επιδράσεων».
Οι Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες είναι ένα φαινόμενο που ανησυχεί τόσο τους γονείς των παιδιών όσο και τους εκπαιδευτικούς. Υπάρχουν παιδιά που ενώ αντικειμενικά δεν παρουσιάζουν κάποιο κλινικό σύμπτωμα, ωστόσο δείχνουν να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην καθημερινότητά τους όσο και στη σχολική τους επίδοση. Όσο τα ίδια τα παιδιά παρατηρούν ότι η σχολική τους επίδοση δεν ανταποκρίνεται στο μέσο όρο της τάξης, μειώνεται η αυτοεκτίμησή τους και ως αποτέλεσμα αντιμετωπίζουν ποικίλα προβλήματα συμπεριφοράς. Έτσι, κρίνεται απαραίτητη η πρώιμη ανίχνευση των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών και η έγκαιρη παρέμβασή τους.
Προειδοποιητικά σημάδια της πρώιμης ανίχνευσης των ΕΜΔ των παιδιών που δεν ανήκουν σε κάποιο από τα εξής κριτήρια αποκλεισμού:
1) Οπτική-ακουστική-κινητική αναπηρία,
2) Νοητική καθυστέρηση (έστω και οριακή),
3) Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) ή Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ),
4) Συναισθηματική διαταραχή,
5) Περιβαλλοντικό-πολιτιστικό-οικονομικό μειονέκτημα.
Άτομα με ΕΜΔ εμφανίζουν συνήθως κάποια από τις παρακάτω δυσκολίες:
Στο λόγο
- Δυσκολία στην ομιλία και στην έκφραση
- Περιορισμένο λεξιλόγιο
- Δυσκολία στη μη λεκτική επικοινωνία, ως αποτέλεσμα τη δυσκολία στην κοινωνική συμπεριφορά
Στην ακουστική ικανότητα
- Δυσκολία στην εκτέλεση προφορικών οδηγιών
- Δυσκολίες στη φωνητική ανάλυση και στη φωνητική ενημερότητα
- Λανθασμένη χρήση γραμμάτων
- Λάθος τονισμός λέξεων
- Δημιουργία ψευδολέξεων, ως αποτέλεσμα η επιβράδυνση στην ποιότητα της γλωσσικής εξέλιξης
- Δυσκολία στην ακολουθία του ρυθμού του λόγου
- Δυσκολία στο διαχωρισμό ήχων
Στο γραπτό λόγο
- Παρουσίαση καθρεφτικής γραφής
- Έλλειψη ή λανθασμένη τοποθέτηση τόνων
- Ορθογραφικά λάθη
- Παράλειψη, σύγχυση, αντιστροφή γραμμάτων
- Περιορισμένο λεξιλόγιο
- Έλλειψη λογικής αλληλουχίας με το θέμα και έλλειψη προσωπικού ύφους
- Δυσκολία στη σύνταξη και δομή προτάσεων
- Δυσανάγνωστο γραπτό
Στην ανάγνωση
- Αργός ρυθμός ανάγνωσης
- Παράλειψη λέξεων ή προτάσεων
- Λανθασμένη ανάγνωση φωνημάτων
- Παρερμηνεία πληροφοριών
Στα μαθηματικά
- Δυσκολία απαρίθμησης και αντιστροφή αριθμών
- Δυσκολία στην αντίληψη εννοιών (συν, πλην, πλην, δια), άμεση σύνδεση με το λόγο
- Δυσκολίες κατανόησης συμβολισμού (σύγχυση του συν (+) με το επί (x) και το μείον (-) με το δια (÷)
- Δυσκολία στις αριθμητικές έννοιες, την αριθμητική και την ορολογία
Στη μνήμη
- Δυσκολία ανάκλησης πληροφοριών
- Αδυναμία απομνημόνευσης
- Δυσκολία στο να επαναλάβουν κάτι που μόλις ειπώθηκε
- Δυσκολία στην ακολουθία και στην πραγματοποίηση δραστηριοτήτων (προπαίδεια, απαρίθμηση χώρου κ.α.)
Στη γνωστική λειτουργία
- Δυσκολία στην οπτικοχωρική και χωροχρονική αντίληψη
- Αδυναμία οπτικής κωδικοποίησης (κατάταξη και κατανόηση ομάδων αντικειμένων)
- Έλλειψη προσανατολισμού
- Αδυναμία συγκέντρωσης σε πολλαπλές οδηγίες
Στην κινητικότητα
- Δυσκολία στη λεπτή και αδρή κινητικότητα (κράτημα μολυβιού, στάση σώματος)
- Χαμηλό επίπεδο συντονισμού κινήσεων
- Υπερκινητικότητα, απροσεξία, αφηρημάδα
Στην κοινωνικότητα
- Παρουσίαση οργανωτικών δυσκολιών στην καθημερινότητα
- Δυσκολία συμμόρφωσης σε κανόνες
- Δυσκολία σε κοινωνικές δεξιότητες
- Επιλογή κοινωνικής απομόνωσης ή αποφυγή βλεμματικής επαφής
- Έλλειψη συνεργατικού πνεύματος και δυσκολία ένταξης σε ομάδες ομηλίκων(όχι ιδιαίτερα δημοφιλής εικόνα)
Η παραπάνω διαγνωστική πρακτική αναφέρεται σε συγκεκριμένα λειτουργικά κριτήρια και διαδικασίες τα οποία σχετίζονται με τη χαμηλή επίδοση σε μία ή περισσότερες σχολικές δεξιότητες (ανάγνωση, ορθογραφία, μαθηματικά κ.α.) από ένα τουλάχιστον μέσο δείκτη νοημοσύνης της τάξης. Θεωρητικά αυτή η απόκλιση αναφέρεται στην αδυναμία «σχολικής επιτυχίας και επίδοσης», η οποία με βάση το εκπαιδευτικό σύστημα συνδέεται με το δείκτη IQ του παιδιού. Μια τέτοιου είδους απόκλιση όμως, δεν σημαίνει πάντα πως μπορούμε να εντάξουμε κάποιο παιδί στην ομάδα των ΕΜΔ. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί απλά ως μία ένδειξη «υποεπίδοσης» και να θεωρηθεί το πρώτο- και όχι το έσχατο βήμα προς την ταυτοποίηση ενός παιδιού με ΕΜΔ.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Eλληνική Εταιρεία Δυσλεξίας
Αναστασίου, Δ., Διαγνωστική προσέγγιση της Δυσλεξίας: Προβλήματα με τα κριτήρια και τις διαδικασίες ταυτοποίησης, 2007-2008.
Δεληκανάκη, Ν., (2008), Πρώιμη ανίχνευση διαταραχών γνωστικής ανάπτυξης: η περίπτωση δυσκολιών λογικομαθηματικής σκέψης κατά την προσχολική ηλικία, (Διδακτορική Διατριβή), Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα.
Δημητρίου, Μ., (2001), Τεστ πρώιμης ανίχνευσης της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής - υπερκινητικότητας παιδιών 4-6 ετών (ΤΕΠ-Υ 4-6), (Διδακτορική διατριβή), Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα.
Δημητρίου-Παπαβασιλείου, Δ., Σχολική ετοιμότητα: προετοιμάζοντας το παιδί μας για το σχολείο, 08-09-2010
Ζακοπούλου, Β. (2001), Πρώιμη ανίχνευση τάσεων προς εμφάνιση συμπτωμάτων δυσλεξικής συμπεριφοράς κατά την προσχολική ηλικία, (Διδακτορική Διατριβή), Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα.
Ζεργιώτης, Ανδρέας Ν., Διάγνωση αξιολόγηση και αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών στο σχολείο, 30-03-2010.
Καραμπατζάκη, Ζωή, Μαθησιακές δυσκολίες (πρώιμη παρέμβαση), 2005
Μαρκοβίτης, Μάριος & Τζουριάδου, Μαρία, Μαθησιακές δυσκολίες, εκδ. Προμηθεύς, Θεσσαλονίκη, 1991
Παντελιάδου, Σουζάνα & Μπότσιας, Γεώργιος (επιμ.), Μαθησιακές δυσκολίες: Βασικές έννοιες και χαρακτηριστικά, εκδ. Γράφημα, Βόλος, 2007
Πολυχρόνη, Φωτεινή, Χατζηχρήστου, Χρυσή & Μπίρμπου, Άννα, Ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, Δυσλεξία, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2006
Στασινός, Δημήτρης, Δυσλεξία και σχολείο, εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 2003
Elliott, Stephen, Kratochwill, Thomas, LittlefieldCook, Joan & Travers, John, Εκπαιδευτική ψυχολογία: Αποτελεσματική διδασκαλία, αποτελεσματική μάθηση, εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 2008
Wenar, Charles & Kerig, Patricia, Εξελικτική ψυχοπαθολογία, από τη βρεφική ηλικία στην εφηβεία, εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 2008
National Research Center on Learning Disabilities (2007). Who is the student with a specific learning disability? [Brochure]. Lawrence, KS: Author.
Δράκος, Γ., (2002) Σύγχρονα Θέματα της Ειδικής Παιδαγωγικής, προβληματισμοί, αναζητήσεις και προοπτικές Αθήνα: Ατραπός
Περισσότερα θέματα για τις μαθησιακές δυσκολίες εδώ.