Η δύναμη της μάζας
1. Έως ποιο βαθμό οι αντιλήψεις, οι κρίσεις, οι αποφάσεις μας στην καθημερινή ζωή είναι "δικές μας" και όχι αποτέλεσμα επιρροής της κοινωνίας απάνω μας; Το ερώτημα θα σκανδαλίσει ίσως τον αμύητο στα προβλήματα της κοινωνικής ψυχολογίας αναγνώστη, έχει εντούτοις το λόγο του. Δεν είμαστε τόσο "ελεύθεροι" να σχηματίζομε τις εντυπώσεις, τις πεποιθήσεις, το πρόγραμμα των επιδιώξεων μας, όσο νομίζομε. Το κοινωνικό σώμα, η "ομάδα" μέσα στην οποία έχομε ενταχθεί(από τη γλώσσα που μιλούμε, από το Θεό που λατρεύομε, από την ανατροφή και την εκπαίδευση που έχομε πάρει, από το επάγγελμα που ασκούμε κτλ.) καθορίζει σε τέτοιαν έκταση και σε τόσο βάθος τον τρόπο και τα μέτρα με τα οποία αντιλαμβανόμαστε και σημασιολογούμε τα πράγματα και τα γεγονότα, ώστε κάθε άλλο παρά "δικές μας", με την αυστηρή έννοια της λέξης, είναι οι αλήθειες και οι αξίες μας. Φυσικά τούτο δεν το παραδέχεται ο εγωισμός μας.
- Βλέπω με τα δικά μου μάτια, λέμε, και κρίνω με το δικό μου μυαλό.
- Με δική μου πρωτοβουλία αποδοκιμάζω αυτήν την ιδεολογία και είμαι υπεύθυνος.
- Η αλήθεια που υποστηρίζω είναι ολοφάνερη' δε μου την υπέβαλαν άλλοι.
2. Μια βαθύτερη όμως διερεύνηση (που μπορούμε και οι ίδιοι να κάνομε μέσα μας, εάν έχομε το θάρρος να ανατάμομε τον εαυτό μας) θα μας πείσει ότι σε αναρίθμητες περιπτώσεις η πνευματική μας ανεξαρτησία είναι ένας ωραίος μύθος. Η όραση, η κρίση, η πίστη "μας" είναι η όραση, η πίστη της κοινωνικής φάλαγγας με την οποία συμπορευόμαστε. Το φαινόμενο τούτο στη γλώσσα της επιστήμης λέγεται "κοινωνικός κομφορμισμός".
3. "Κοινωνικού κομφορμισμού" περιπτώσεις μπορεί ο καθένας μας να αναφέρει πάμπολλες από την προσωπική του πείρα. Από την εκούσιααλλά και ακούσια υποταγή στο συρμό έως τις ομαδικές ιδεοληψίες (ακόμη και παραισθήσεις) που παρουσιάζονται σε ώρες πολεμικής αναταραχής και θρησκευτικής έξαρσης ή πανικού από θεομηνίες και επιδημίες. Είναι απίστευτο το πόσο εύκολα, ακόμα και σε ομαλές περιστάσεις, διαδίδονται οι ομαδικές πλάνες, όπως λ.χ. η πίστη στη θεραπευτική δύναμη ενός κοινού βοτάνου, ή η υπόθεση ότι αυτή ή εκείνη η σύμπτωση αποτελεί κακόν οιωνό, ή η βεβαιότητα ότι οι ''μάγισσες" είναι όργανα του Σατανά και πρέπει να καίγονται κτλ Άλλωστε, θα έχομε όλοι παρατηρήσει ότι αρκεί μια είδηση, έστω και εξωφρενική, να δημοσιευτεί σ' ένα έντυπο μεγάλης κυκλοφορίας ή να μεταδοθεί από το ραδιόφωνο με έμφαση, για να γίνει πιστευτή.
4.Οι ψυχολόγοι και οι κοινωνιολόγοι που έχουν μελετήσει το φαινόμενο, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο κομφορμισμός αυτός, τάση ισχυρή και επίμονη, πηγή του έχει την κοινωνική φύση του ανθρώπου. Ζώο κατ' εξοχήν κοινωνικό ο άνθρωπος, όταν έρχεται αντιμέτωπος με σημαντικές για τη συλλογική ζωή "δοξασίες της μάζας", αισθάνεται ζωηρότερο ενδιαφέρον για τη συντήρηση των λαϊκών εξηγήσεων που κρατούν συμπαγή την ομάδα, παρά για τις κριτικές αναλύσεις που μπορούν να τη διαιρέσουν και να τη διαλύσουν. 'Χρειάζεται" τους άλλους, τον αριθμό, το πλήθος: στο πανηγύρι, στο θέαμα, στον περίπατο - και στο καφενείο ή στο εστιατόριο. Δε "χαίρεται" τις ανέσεις της ζωής και τις πιο στοιχειώδεις, παρά συντροφεμένος. Πρέπει να τις μοιραστεί, κατά κάποιο τρόπο, με άλλους, για να τις απολαύσει. Και για να τους κρατήσει κοντά του αυτούς τους άλλους, είναι έτοιμος να κάνει πολλές παραχωρήσειςστις κρίσεις και στο γούστο του: να μπει στο δικό τους διανοητικό ορίζοντα, να συμμεριστεί τα συναισθήματά τους, να παραδεχτεί τις προτιμήσεις τους.
Έχομε λοιπόν καταδικαστεί να είμαστε αιχμάλωτοι της συμβιωτικής ομάδας; Θα παρεξηγούσε τη θέση μας εκείνος που θα την ερμήνευε με αυτό τον τρόπο. Όχι υποχείριος, υποκείμενος στις ιδέες και στις τάσεις του κοινωνικού σώματος είναι ο άνθρωπος. Το οργανωμένο πλήθος, η κοινωνική ομάδα μάς στηρίζει, μας προστατεύει, αλλά και θολώνει την όραση, μηχανοποιεί τη συμπεριφορά, δένει τη σκέψη. Από τη δουλεία αυτή σώζεται μόνο ο επώνυμος άνθρωπος που θα ορθώσει την κεφαλή του πάνω από τον ορίζοντα της μάζας και θα τολμήσει ν' αντικρίσει με τις δικές του διανοητικές δυνάμεις τα πράγματα, με τη δική του βούληση τις περιπλοκές της ζωής, με τη δική του ευαισθησία το θέαμα του κόσμου. Ας θυμηθούμε εδώ τα βαθυστόχαστα λόγια του Nietzsche: "Πόσην αλήθεια σηκώνει, πόσην αλήθεια αποτολμάει ένα πνεύμα; Αυτό έγινε για μένα, ολοένα και πιο πολύ, το αληθινό μέτρο των αξιών. Η πλάνη δεν είναι τύφλωση, η πλάνη είναι ανανδρία. Στη γνώση, κάθε κατάκτηση, κάθε βήμα εμπρός προέρχεται από το θάρρος, από τη σκληρότητα απέναντι στον εαυτό μας, από την εντιμότητα απέναντι στον εαυτό μας".
Ε. Π. Παπανούτσος, "Το δίκαιο της πυγμής"
Ερωτήσεις
1. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου (100- 120 λέξεις)
(μονάδες 25)
2. Να βρείτε 3 στοιχεία του κειμένου που να αποδεικνύουν ότι είναι δοκίμιο και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας. (μονάδες 9)
3. « - Βλέπω με τα δικά μου μάτια, λέμε, και κρίνω με το δικό μου μυαλό.
- Με δική μου πρωτοβουλία αποδοκιμάζω αυτήν την ιδεολογία και είμαι υπεύθυνος.
- Η αλήθεια που υποστηρίζω είναι ολοφάνερη' δε μου την υπέβαλαν άλλοι.»
Για ποιο λόγο χρησιμοποιείται ευθύς λόγος στο κείμενο;
(μονάδες 3)
4. Με ποιον/ ποιους τρόπους αναπτύσσονται η τρίτη και η τέταρτη παράγραφος του κειμένου;
(μονάδες 8)
5. Το οργανωμένο πλήθος, η κοινωνική ομάδα μάς στηρίζει, μας προστατεύει, αλλά και θολώνει την όραση, μηχανοποιεί τη συμπεριφορά, δένει τη σκέψη. Να αναπτύξετε την άποψη αυτή του συγγραφέα σε μια παράγραφο 100 περίπου λέξεων.
(μονάδες 10)
6. Να βρείτε μία συνώνυμη λέξη για την καθεμιά από τις παρακάτω:
υποχείριος , συμμεριστεί , παραχωρήσεις , εκούσια , ενταχθεί (μονάδες 5)
7. Είναι πρόδηλο ότι το φαινόμενο της μαζοποίησης αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα για τις σύγχρονες κοινωνίες και όχι μόνο. Ο σύγχρονος άνθρωπος μέσα από κάποιους μηχανισμούς τυποποιείται και μαζικοποιείται. Σε ένα άρθρο (500-600) λέξεων να προσδιορίζετε τα αίτια της μαζοποίησης αλλά και τις συνέπειες που επιφέρει. (μονάδες 40)
Απαντήσεις
1. Το κείμενο αναφέρεται στο φαινόμενο του κοινωνικού κομφορμισμού. Ο δοκιμιογράφος θεωρεί ότι ο κοινωνικός μας περίγυρος ασκεί καθοριστική επίδραση στις ιδέες, στη συμπεριφορά και στις αξίες μας, χωρίς αυτό να μας γίνεται αντιληπτό, γεγονός που αποδεικνύεται από την καθημερινή μας εμπειρία. Η μόδα, οι δεισιδαιμονίες, η παραπλάνηση της κοινής γνώμης αποτελούν παραδείγματα της δύναμης αυτής. Διερευνώντας τα αίτια του φαινομένου, τα εντοπίζει στην κοινωνική φύση του ανθρώπου, που του επιβάλλει την ταύτισή του με την ομάδα στην οποία ανήκει. Αυτό δε σημαίνει κατά το συγγραφέα ότι ο άνθρωπος είναι υπόδουλος σ’ αυτήν, αρκεί να διαθέτει τη γενναιότητα και την ειλικρίνεια να αναζητήσει την αλήθεια. (104 λέξεις)
2. Το κείμενο αποτελεί δοκίμιο, γεγονός που αποδεικνύεται από τα παρακάτω χαρακτηριστικά.
Πρώτα από όλα το θέμα που πραγματεύεται, η επίδραση που ασκεί πάνω στον άνθρωπο ο κοινωνικός του περίγυρος, είναι διαχρονικό και ενδιαφέρει το ευρύ κοινό. Ο συγγραφέας, όπως συμβαίνει στο δοκίμιο, βλέπει το θέμα από προσωπική σκοπιά. Χαρακτηριστικό είναι ότι χρησιμοποιεί α΄πληθυντικό πρόσωπο με σκοπό να εκφράσει προσωπικές του απόψεις (σε κάποιες περιπτώσεις το α΄πληθυντικό χρησιμοποιείται αντί του α΄ενικού προσώπου): π.χ. Θα παρεξηγούσε τη θέση μας εκείνος που θα την ερμήνευε με αυτό τον τρόπο.
Όσον αφορά το σκοπό είναι φανερό ότι ο συγγραφέας έχει την πρόθεση να καθορίσει την έννοια του κομφορμισμού, να περιγράψει και να αναλύσει τα αίτια του φαινομένου αυτού. Είναι φανερό επίσης ότι προσπαθεί να προκαλέσει προβληματισμό και έμμεσα να διδάξει την ηθική στάση που πρέπει να κρατάει ο ελεύθερος άνθρωπος για να αντισταθεί στην τεράστια πίεση που ασκεί πάνω του το κοινωνικό σύνολο.
Όσον αφορά τη γλώσσα, κινείται ανάμεσα στην ποιητική και αναφορική λειτουργία, όπως συμβαίνει συχνά στο δοκίμιο. Κυρίαρχη είναι η αναφορική λειτουργία (προφανής ο σκοπός να πληροφορήσει, να αποδείξει = αποδεικτικό δοκίμιο).
Όσον αφορά τους τρόπους πειθούς χρησιμοποιείται πιο πολύ η επίκληση στη λογική (επιχειρήματα, τεκμήρια: παραδείγματα, αλήθειες, π.χ. Ζώο κατ’ εξοχήν κοινωνικό ….είναι έτοιμος να κάνει πολλές παραχωρήσεις… ) και η επίκληση στην αυθεντία (το παράθεμα από το Νίτσε στο τέλος του κειμένου).
Διαπιστώνουμε γενικά, ότι είναι ένα κείμενο με διαχρονικό θέμα, προσωπικό ύφος, που έχει σκοπό να προβληματίσει, επομένως μπορούμε με ασφάλεια να πούμε ότι είναι δοκίμιο.
3. Ο ευθύς λόγος κάνει το κείμενο πιο άμεσο και πιο ζωντανό. Μ’ αυτό τον τρόπο ασκεί έλξη στον αναγνώστη. Ας μη ξεχνάμε ότι ένας στόχος του δοκιμίου είναι η τέρψη, η αισθητική απόλαυση.
4.3η= παραδείγματα
4η= αίτιο- αποτέλεσμα και παραδείγματα
5. Ο άνθρωπος είναι ον κοινωνικό και είναι φυσική του τάση και ανάγκη να ζει μέσα σε μία κοινωνία, ώστε να νιώθει ασφάλεια. Παρ' όλα αυτά η δύναμη της μάζας μετατρέπει το άτομο σε σε παθητικό δέκτη ιδεών και εντολών. Το φαινόμενο αυτό συνιστά απόρροια συνδυαστικής επενέργειας ποικίλων αιτιών και έχει εξαιρετικά επιζήμιες επιπτώσεις, καθώς είτε πρόκειται για τις εθνικές εκλογές, στις οποίες οι πολίτες στηρίζουν σύσσωμα ένα κόμμα που δεν έχει τίποτε άλλο να προσφέρει πέρα από ουτοπικές υποσχέσεις είτε πρόκειται για την υιοθέτηση ξενόφερτων καταναλωτικών συνηθειών είτε για την υιοθέτηση πανομοιότυπων τρόπων διασκέδασης με αυτών που έχουν οι μεγάλες δυτικές κοινωνίες, το τίμημα βαρύνει τελικά τους πολίτες.
6. υποχείριος = υπόδουλος συμμεριστεί= να κατανοήσει (συμπάσχει) , παραχωρήσεις = συμβιβασμούς, εκχωρήσεις , εκούσια = εθελοντικά,ενταχθεί = ενσωματωθεί
7. Έκθεση:
Τίτλος
Αφορμή από επικαιρότητα
1ο ζητούμενο - Αίτια μαζοποίησης
§ Τα προβλεπόμενα πρότυπα, οι γενικότερες αντιλήψεις (πολιτικές, θρησκευτικές), οι αξίες υιοθετούνται συχνά άκριτα από το νέο στο οικογενειακό περιβάλλον, γιατί βρίσκεται σε μια ηλικιακή φάση στην οποία δεν έχει διαμορφώσει σταθερές αξίες και δείχνει εμπιστοσύνη και ευπιστία σε προσφιλή πρόσωπα.
§ Το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, καθιστά τα άτομα ευάλωτα και εύκολα χειραγωγούμενα από οποιεσδήποτε εξουσίες ,έρμαια των σκοπιμοτήτων τους.
§ Η αρνητική λειτουργία των μέσων ενημέρωσης . Η δύναμη του μέσου, η μαγεία του ήχου και της εικόνας, ο εξωραϊσμός της πραγματικότητας , επιδρά αλλοτριωτικά στη συνείδηση του ανθρώπου και επιβάλλει κοινές αποδοχές σε θέματα πολιτικά, ιδεολογικά, αισθητικής κ.λ.π.
§ Οι πολιτικοί ηγέτες χρησιμοποιώντας τη δημαγωγία, το λαϊκισμό , την προπαγάνδα, προβάλλοντας μια μεσσιανική αντίληψη, οπαδοποιούν τους πολίτες , για να εξυπηρετήσουν τους ιδιοτελείς στόχους τους. Επίσης αυταρχικά καθεστώτα επιβάλλουν την ομοιόμορφη σκέψη , καταδικάζοντας κάθε κριτική και αμφισβητική διάθεση τω πολιτών.
§ Η μόδα με τα αισθητικά πρότυπα επιβάλλει την ομοιομορφία στην εμφάνιση(ένδυση, κόμμωση, υπόδηση)στην ψυχαγωγία, στη γενικότερη συμπεριφορά και εξομοιώνει τις προτιμήσεις των ατόμων.
§ Η μηχανοποίηση στη παραγωγική διαδικασία επιφέρει την τυποποίηση, αμβλύνει τη δημιουργική φαντασία , περιορίζει την έκφραση της ατομικότητας. Επίσης η εξειδίκευση περιορίζει τους ορίζοντες δράσεις , οδηγεί συχνά στη μονομέρεια και διαμορφώνει μονοδιάστατες προσωπικότητες.
§ Οι δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης στα αστικά κέντρα δυσχεραίνουν την επικοινωνία, το διάλογο και ευνοούν την ανωνυμία, την απομόνωση και κατά συνέπεια στην απροσωποποίηση.
§ Ο χαρακτήρας της παγκοσμιοποίησης. Η παγκόσμια πολιτιστική βιομηχανία τείνει να καταργήσει την πολιτιστική ιδιαιτερότητα. Στους τομείς οικονομίας , επικοινωνίας, πολιτικής επιφέρει την ομοιομορφία και την ισοπέδωση του διαφορετικού.
2ο ζητούμενο - Επιπτώσεις μαζοποίησης
§ Η μαζοποίηση οδηγεί στην αποδυνάμωση των πνευματικών λειτουργιών, την άμβλυνση κριτικής προσέγγισης και προσωπικής θέασης των πραγμάτων, την συρρίκνωση της φαντασίας.
§ Το άτομο οδηγείται στην απώλεια της ψυχικής ελευθερίας, στην εξάρτηση, διακατέχεται από ανασφάλεια , αφού δε διαθέτει ένα σταθερό σύστημα αξιών.
§ Ο άνθρωπος αδυνατεί να διαμορφώσει προσωπικό αισθητικό κριτήριο και αναπτύσσει μιμητική διάθεση χωρίς τη δυνατότητα αυτοέκφρασης και την επιθυμία προσωπικών καινοτομιών.
§ Η μαζοποίηση δυσχεραίνει την εύρυθμη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος , καταργώντας την ατομικότητα, την αίσθηση της προσωπικής ευθύνης, την κριτική στάση στα πολιτικά δρώμενα. Επίσης ευνοεί την ποδηγέτηση του πολίτη από κέντρα εξουσίας, καθιστώντας τον ενεργούμενο επιτήδειων πολιτικών.
§ Σε κοινωνικό επίπεδο εμποδίζει την επικοινωνία και τη διαμόρφωση υγιών διαπροσωπικών σχέσεων. Οι σχέσεις γίνονται επιφανειακές , επιδερμικές , ανούσιες . Επιπρόσθετα τα μαζοποιημένα άτομα, ετεροκαθαριζόμενα εύκολα παρασύρονται σε παθογενή κοινωνική συμπεριφορά (φανατισμό, βία, εγκληματικότητα).
§ Επίσης υπάρχουν κίνδυνοι απώλειας της πολιτιστικής ταυτότητας και άμβλυνση της εθνικής συνείδησης.
Περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.