Στη Φινλανδία 213.000 άνθρωποι δεν έχουν δουλειά, ποσοστό ανεργίας 8,1%. Για την αντιμετώπιση της κατάστασης η κυβέρνηση της χώρας επέλεξε να κάνει ένα πείραμα με διετή διάρκεια, από τα αποτελέσματα του οποίου θα κριθούν πολλά τόσο ως προς τη χάραξη της πολιτικής αντιμετώπισης της ανεργίας όσο και για τις μεθόδους περιστολής της γραφειοκρατίας.
Το πείραμα αφορά το βασικό εισόδημα, την καταβολή δηλαδή ποσού 560 ευρώ κάθε μήνα για την επόμενη διετία σε δύο χιλιάδες ανέργους που επελέγησαν από το κράτος. Η σημαντική διαφορά του από κάθε άλλη πολιτική και κάθε άλλο επίδομα είναι πως θα καταβάλλεται για το διάστημα αυτό ανεξαρτήτως άλλων εισοδημάτων αυτού που το εισπράττει και κυρίως ανεξαρτήτως αν βρει δουλειά.
«Έλαβα την επιστολή με έκπληξη και κάποιο σκεπτικισμό» δηλώνει η Liisa Ronkainen, μία από τους 2.000 Φινλανδούς ανέργους που επιλέχθηκαν για να συμμετάσχουν στο κυβερνητικό πείραμα. Χωρίς δουλειά εδώ και έξι μήνες, η 26χρονη από το Ελσίνκι δεν σταμάτησε να ψάχνει για να εργαστεί, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. «Όσο είμαι άνεργη θα παίρνω μόνο 36 ευρώ το μήνα περισσότερα με το βασικό εισόδημα. Πάντα ήμουν θετική με την ιδέα αυτή οπότε μου αρέσει που είμαι ανάμεσα σε αυτούς που συμμετέχουν» λέει στο BBC.
Η ιδέα του βασικού εισοδήματος δεν είναι καινούρια στη Φινλανδία, έχει προταθεί και στο παρελθόν ως μέσο περιορισμού της γραφειοκρατίας αλλά και αντιμετώπισης της φτώχειας. Ένας όμως από τους βασικούς λόγους που η υπηρεσίας κοινωνικής ασφάλισης της Φινλανδίας, η Kela, προχωρά στην εφαρμογή του πειράματος είναι για να διερευνήσει εάν η παροχή βασικού εισοδήματος θα ωθήσει τους ανέργους να είναι πιο ενεργοί στην αναζήτηση βραχυπρόθεσμων εργασιών.
Στο εργατικό δυναμικό των 2.413.000 της Φινλανδίας, οι βραχυπρόθεσμες συμβάσεις εργασίας έχουν γίνει πια σταθερό χαρακτηριστικό της αγοράς εργασίας. Όμως το σύστημα επιδομάτων πολλές φορές αποθαρρύνει τους πολίτες από το να αναζητήσουν εργασίες με χαμηλή αμοιβή γιατί το ποσό που εισπράττουν ως επίδομα μειώνεται ή κόβεται μόλις αποκτήσουν άλλο εισόδημα.
«Κάθε ευρώ που κάποιος κερδίζει μειώνει τα επιδόματά του» εξηγεί στο βρετανικό δίκτυο ο Olli Kangas εκ μέρους της Kela. «Σε κάποιες περιπτώσεις οι άνεργοι φοβούνται πως θα χάσουν τα επιδόματά τους στο μέλλον εάν εργαστούν έστω προσωρινά».
Η ιδέα πίσω από το πείραμα του βασικού εισοδήματος είναι κάθε άλλο έσοδο να είναι συμπληρωματικό προς αυτό και όχι «ανταγωνιστικό». «Τα 560 ευρώ το μήνα μπορεί να μην είναι πολλά αλλά είναι μια αρχή» γράφει χαρακτηριστικά το BBC.
«Η κυβέρνηση θέλει να δει αν είναι εφικτό να περιοριστούν τουλάχιστον τα χειρότερα αντικίνητρα για την εύρεση εργασίας» σημειώνει ο Kangas.
Οι δύο χιλιάδες Φινλανδοί άνεργοι επελέγησαν τυχαία μεταξύ εκείνων που λάμβαναν το χαμηλότερο επίδομα εργασίας. Μετά φόρων, το ποσό που λάμβαναν δεν έχει μεγάλη διαφορά από τα 560 ευρώ που τώρα λαμβάνουν ως βασικό εισόδημα. Η διαφορά είναι ωστόσο πως το εισπράττουν χωρίς να συμπληρώσουν καμία αίτηση και ανεξάρτητα από το εάν θα βρουν δουλειά τη διετία αυτή.
Για τη Liisa Ronkainen που ήδη έψαχνε δουλειά για πολλούς μήνες, η ιδέα είναι ελκυστική. «Τώρα που εάν έχω μισθό, θα είναι επιπρόσθετος στο βασικό εισόδημα, μπορεί να προσπαθήσω ακόμα περισσότερο» λέει για την αναζήτηση δουλειάς.
Παρόμοιο είναι το μήνυμα και του Juha Jarvinen που επίσης συμμετέχει στο πείραμα. Είναι άνεργος εδώ και πέντε χρόνια και τώρα φιλοδοξεί να ξεκινήσει τη δική του επιχείρηση. «Για μένα το βασικό εισόδημα σημαίνει πως μπορώ να γλιτώσω από την υποδούλωση και να νιώσω πως είμαι και πάλι λειτουργικός πολίτης» δήλωσε χαρακτηριστικά στο κρατικό δίκτυο YLE.
Η εφαρμογή του πιλοτικού προγράμματος έχει προκαλέσει διεθνές ενδιαφέρον καθώς θα καταγράψει πώς αντιδρούν υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες οι άνεργοι. Κάποιοι μπορεί να αποφασίσουν να συνεχίσουν την εκπαίδευσή τους ή να αλλάξουν επαγγελματικό προσανατολισμό, να βρουν τρόπο να γίνουν πιο ελκυστικοί στην αγορά εργασίας. Κάποιοι μπορεί να θελήσουν να ξεκινήσουν τη δική τους επιχείρηση. Υπάρχει βέβαια πάντα η πιθανότητα να χρησιμοποιηθεί και ως δικαιολογία για να μην ψάξει κανείς δουλειά ή να δουλεύει το λιγότερο δυνατό...
Πάντως σε κανέναν από τους δύο χιλιάδες συμμετέχοντες δεν δόθηκε η επιλογή να αρνηθεί (αν υποθέσουμε πως θα είχε κάποιο λόγο να το κάνει…) και κανένας δεν θα λαμβάνει, με το βασικό εισόδημα, λιγότερα χρήματα από πριν.
Σχετικά με τον περιορισμό της γραφειοκρατίας, οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες εισπράττουν κοινωνικά επιδόματα με τη μορφή είτε στεγαστικών επιδομάτων είτε υψηλότερου επιδόματος ανεργίας επειδή έχουν παιδιά. Η διαδικασία είσπραξής τους δεν θα αλλάξει κατά τη διάρκεια του πειράματος. Για τη φινλανδική διοίκηση ωστόσο η γραφειοκρατία θα περιοριστεί.
Κι αυτό γιατί εάν κάποιος από τους δύο χιλιάδες ανέργους του πειράματος βρει ή χάσει κάποια δουλειά ή ασθενήσει, στο διάστημα της επόμενης 2ετίας, δεν θα χρειαστεί κανείς να καταγράψει τις πληροφορίες αυτές. Το βασικό του εισόδημα δεν θα αλλάξει οπότε το κράτος δεν χρειάζεται να ασχοληθεί με τις μεταβολές στη ζωή των συμμετεχόντων. Καθώς ο καιρός θα περνά, οι ερευνητές θα παρακολουθούν το πώς ζει το γκρουπ των συμμετεχόντων στο πείραμα σε σύγκριση με τους υπόλοιπους ανέργους της χώρας.
Η κεντροδεξιά κυβέρνηση του πρωθυπουργού Juha Sipila έχει επενδύσει 20 εκατομμύρια ευρώ στο πρότζεκτ αυτό και η ερευνητική ομάδα λέει πως το μεγαλύτερο μέρος του ποσού δεν θα χρησιμοποιηθεί παρά μετά τις αρχές του 2018. «Αυτό είναι μόνο η αρχή» λέει ο Olli Kangas «το 2018 θα θέλαμε να ξεκινήσουμε κάτι ακόμα καλύτερο».
Όσον αφορά το κόστος του πειράματος, εξαρτάται από το πόσοι από τους 2.000 θα βρουν τελικά δουλειά. Το βασικό εισόδημα θα χρηματοδοτείται αρχικά από τα χρήματα που θα δίνονταν ούτως ή άλλως για επιδόματα ανεργίας. Το κόστος θα αρχίσει να ανεβαίνει μόνο όταν οι εμπλεκόμενοι θα βρουν και δουλειά.
Η ιδέα του βασικού εισοδήματος δεν είναι φινλανδική αποκλειστικότητα. Τον περασμένο Ιούνιο οι Σουηδοί ψηφοφόροι απέρριψαν την καταβολή τέτοιου επιδόματος ενώ αντίθετο είναι το κλίμα σε Καναδά, Σκωτία και Ολλανδία. Τέσσερις ολλανδικές πόλεις θα εφαρμόσουν κι εκείνες το πείραμα στους ανέργους τους, όπως και η επαρχία του Οντάριο στον Καναδά και η Γλασκώβη και το Fife στη Σκωτία.
Περισσότερα αφιερώματα εδώ.