Πώς κλίνονται τα επίθετα στα νέα ελληνικά

Επίθετα σε -ος, -η, -ο

Ενικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	ο	ελεύθερος	η	ελεύθερη	το	ελεύθερο
Γεν.	του	ελεύθερου	της	ελεύθερης	του	ελεύθερου
Αιτ.	τον	ελεύθερο	τη(ν)	ελεύθερη	το	ελεύθερο
Κλητ.		ελεύθερε		ελεύθερη		ελεύθερο
Πληθυντικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	οι	ελεύθεροι	οι	ελεύθερες	τα	ελεύθερα
Γεν.	των	ελεύθερων	των	ελεύθερων	των	ελεύθερων
Αιτ.	τους	ελεύθερους	τις	ελεύθερες	τα	ελεύθερα
Κλητ.		ελεύθεροι		ελεύθερες		ελεύθερα

Αυτή είναι η πιο συνηθισμένη κατηγορία επιθέτων στη νέα ελληνική.

Τα επίθετα αυτής της κατηγορίας είναι οξύτονα, παροξύτονα και προπαροξύτονα.

Οι καταλήξεις του αρσενικού είναι ίδιες με τις καταλήξεις των αρσενικών ουσιαστικών σε -ος, οι καταλήξεις του θηλυκού ίδιες με τις καταλήξεις των θηλυκών ουσιαστικών σε -η και οι καταλήξεις των ουδετέρων ίδιες με τις καταλήξεις των ουδέτερων ουσιαστικών σε -ο.

Σύμφωνα με το ελεύθερος-ελεύθερη-ελεύθερο κλίνονται: α) τα επίθετα άδικος, βέβαιος, έντιμος, επιπόλαιος, ταπεινός κ.ά. και β) οι μετοχές της παθητικής φωνής σε -ος, -η, -ο, π.χ. διαβασμένος, γραμμένος, κουρασμένος κ.ά.

 

Μορφολογική ποικιλία

Ο τόνος σχεδόν πάντοτε παραμένει στην ίδια συλλαβή. Όμως, σε ορισμένες περιπτώσεις, στη γενική του ενικού και του πληθυντικού και στην αιτιατική του πληθυντικού αριθμού των προπαροξύτονων επιθέτων, κυρίως σε στερεότυπες εκφράσεις λόγιας προέλευσης ή σε τυπικό ύφος, ο τόνος μετακινείται στην παραλήγουσα, π.χ. Επίλυση διαφόρων (αντί διάφορων) προβλημάτων. Αθωώθηκε εξαιτίας του προτέρου εντίμου (αντί έντιμου) βίου του. Η μετακίνηση του τόνου στη γενική του ενικού και στη γενική και αιτιατική του πληθυντικού θεωρείται κανονική, όταν το επίθετο χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό, π.χ. Κάλεσε όλους τους αθανάτους (αντί αθάνατους). Ρώτησε τον γιατρό για την πορεία της υγείας του αρρώστου (αντί άρρωστου). Η διαφοροποίηση αυτή τείνει σήμερα να σχετιστεί στον προφορικό λόγο με τη διαφοροποίηση του ύφους του ομιλητή (τόνος στην προπαραλήγουσα = ουδέτερο ή οικείο ύφος, τόνος στην παραλήγουσα = τυπικό ύφος).

Τα επίθετα που το θέμα τους λήγει σε -ρ και μερικά επίθετα των οποίων το θέμα λήγει σε φωνήεν σχηματίζουν σε ορισμένες περιπτώσεις, συνήθως σε στερεότυπες εκφράσεις λόγιας προέλευσης, το θηλυκό με κατάληξη -α, π.χ. Οι βουλευτές της αριστεράς (αντί αριστερής) πτέρυγας. Οδηγήθηκε σε βεβαία (αντί βέβαιη) ήττα.

Ορισμένα επίθετα, που δηλώνουν εθνική προέλευση, παρουσιάζονται στον λόγο με διαφορετικό τονισμό, π.χ. Βουλγάρικο τυρί, αλλά και Ο βουλγαρικός στρατός. Η αμερικάνικη κυριαρχία, αλλά και Η αμερικανική βοήθεια. Η διαφοροποίηση αυτή είναι τις περισσότερες φορές τυχαία. Σπανιότερα γίνεται για λόγους ύφους. Σ' αυτές τις περιπτώσεις το επίθετο που τονίζεται στη λήγουσα συναντάται σε τυπικό ύφος.

Επίθετα σε -ος, -α, -ο

Ενικός αριθμός
	Αρσενικό			Θηλυκό			Ουδέτερο
Ονομ.	ο	νέος	τίμιος	η	νέα	τίμια	το	νέο	τίμιο
Γεν.	του	νέου	τίμιου	της	νέας	τίμιας	του	νέου	τίμιου
Αιτ.	τον	νέο	τίμιο	τη(ν)	νέα	τίμια	το	νέο	τίμιο
Κλητ.		νέε	τίμιε		νέα	τίμια		νέο	τίμιο
Πληθυντικός αριθμός
	Αρσενικό			Θηλυκό			Ουδέτερο
Ονομ.	οι	νέοι	τίμιοι	οι	νέες	τίμιες	τα	νέα	τίμια
Γεν.	των	νέων	τίμιων	των	νέων	τίμιων	των	νέων	τίμιων
Αιτ.	τις	νέους	τίμιους	τις	νέες	τίμιες	τα	νέα	τίμια
Κλητ.		νέοι	τίμιοι		νέες	τίμιες		νέα	τίμια

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν όλα τα επίθετα σε -ος που το θέμα τους λήγει σε οποιαδήποτε πραγμάτωση του φωνήματος ι (ι, υ, ει, οι), τονιζόμενου ή άτονου, ή σε οποιοδήποτε άλλο τονιζόμενο φωνήεν.

Ως προς τη μορφολογία τα επίθετα της ομάδας αυτής διαφέρουν από την ομάδα των επιθέτων σε -ος,-η, -ο μόνο στους τύπους του θηλυκού του ενικού αριθμού, στην κατάληξη των οποίων υπάρχει πάντα το -α στη θέση του -η.

Σύμφωνα με το νέος-νέα-νέο κλίνονται τα αιώνιος, γκρίζος, καινούριος, μοντέρνος, σκούρος, καθώς και τα επίθετα που λήγουν στα επιθήματα -ούχος, -φόρος, -ούργος, π.χ. ταλαντούχος, κερδοφόρος, ραδιούργος κ.ά.

Σύμφωνα με το τίμιος-τίμια-τίμιο κλίνονται τα άδειος, αστείος, κρύος, σπάνιος, τεράστιος κ.ά.

 

Μορφολογική ποικιλία

Στον τονισμό των επιθέτων σε -ος, -α, -ο συμβαίνει αυτό που συμβαίνει και στα επίθετα σε -ος, -η, -ο. Ο τόνος δηλαδή παραμένει σε όλες τις πτώσεις κανονικά στην ίδια συλλαβή. Όμως στη γενική του ενικού και πληθυντικού, καθώς και στην αιτιατική του πληθυντικού αριθμού, στα προπαροξύτονα επίθετα, σε ορισμένες περιπτώσεις, κυρίως σε τυπικό ύφος, ο τόνος μετακινείται στην παραλήγουσα, π.χ. Ανακάλυψη πλουσίων (αντί πλούσιων) κοιτασμάτων. Ήταν άτομο μετρίου (αντί μέτριου) αναστήματος. Η μετακίνηση του τόνου στη γενική του ενικού και στη γενική και αιτιατική του πληθυντικού θεωρείται κανονική, όταν το επίθετο χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό, π.χ. Υπάρχουν δέκα θέσεις ορθίων. Είναι ασφαλισμένος του Δημοσίου. Η διαφοροποίηση αυτή τείνει σήμερα να συσχετιστεί στον προφορικό λόγο με τη διαφοροποίηση του ύφους του ομιλητή (τόνος στην προπαραλήγουσα = ουδέτερο και οικείο ύφος, τόνος στην παραλήγουσα = τυπικό ύφος).

Ορισμένα επίθετα της κατηγορίας αυτής, όπως τα βόρειος, έγγειος, ειδοποιός, νότιος, χρησιμοποιούνται στον λόγο και ως δικατάληκτα, με τους τύπους του θηλυκού να συμπίπτουν με τους τύπους του αρσενικού, π.χ. Η Βόρειος Αμερική, αλλά και Η Βόρεια Αμερική. Η έγγειος ιδιοκτησία, αλλά και– σπανιότερα– Η έγγεια ιδιοκτησία. Το επίθετο ειδοποιός χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά στη στερεότυπη έκφραση η ειδοποιός διαφορά.

Επίθετα σε -ος, -ια, -ο

Ενικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό			Ουδέτερο
Ονομ.	ο	γλυκός	η		γλυκιά	το	γλυκό
Γεν.	του	γλυκού	της		γλυκιάς	του	γλυκού
Αιτ.	τον	γλυκό	τη(ν)		γλυκιά	το	γλυκό
Κλητ.		γλυκέ			γλυκιά		γλυκό
Πληθυντικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό			Ουδέτερο
Ονομ.	οι	γλυκοί	οι	γλυκές		τα	γλυκά
Γεν.	των	γλυκών	των	γλυκών		των	γλυκών
Αιτ.	τους	γλυκούς	τις	γλυκές		τα	γλυκά
Κλητ.		γλυκοί		γλυκές			γλυκά

Tα επίθετα της ομάδας αυτής διαφέρουν από την ομάδα των επιθέτων σε -ος, -η, -ο μόνο στους τύπους του θηλυκού του ενικού αριθμού, οι οποίοι λήγουν σε -ια και όχι σε -η.

Σύμφωνα με το γλυκός-γλυκιά-γλυκό κλίνονται τα γνωστικός, ελαφρός, φτωχός (οξύτονα), φρέσκος (παροξύτονο), βρόμικος (προπαροξύτονο) κ.ά.

 

Μορφολογική ποικιλία

Τα περισσότερα από τα επίθετα της ομάδας αυτής, όταν χρησιμοποιούνται σε τυπικό ύφος, σχηματίζουν το θηλυκό του ενικού αριθμού με κατάληξη -η αντί -ια και κλίνονται όπως το θηλυκό της ομάδας των επιθέτων σε -ος, -η, -ο, π.χ. Έχει μια κακιά πεθερά, αλλά Διήνυσε μια κακή πορεία. Είναι μια θηλυκιά αλεπού, αλλά Έχει θηλυκή σκέψη.

Επίθετα σε -ύς, -ιά, -ύ, σε -ύς, -εία, -ύ και σε -ής, -ιά, -ί

Ενικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	ο	βαρύς	η	βαριά	το	βαρύ
Γεν.	του	βαριού/βαρύ	της	βαριάς	του	βαριού/βαρύ
Αιτ.	τον	βαρύ	τη(ν)	βαριά	το	βαρύ
Κλητ.		βαρύ		βαριά		βαρύ
Πληθυντικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	οι	βαριοί/βαρείς	οι	βαριές	τα	βαριά
Γεν.	των	βαριών	των	βαριών	των	βαριών
Αιτ.	τους	βαριούς/βαρείς	τις	βαριές	τα	βαριά
Κλητ.		βαριοί/βαρείς		βαριές		βαριά

Ενικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	ο	βραχύς	η	βραχεία	το	βραχύ
Γεν.	του	βραχέος	της	βραχείας	του	βραχέος
Αιτ.	τον	βραχύ	τη(ν)	βραχεία	το	βραχύ
Κλητ.		βραχύ		βραχεία		βραχύ
Πληθυντικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	οι	βραχείς	οι	βραχείες	τα	βραχέα
Γεν.	των	βραχέων	των	βραχειών	των	βραχέων
Αιτ.	τους	βραχείς	τις	βραχείες	τα	βραχέα
Κλητ.		βραχείς		βραχείες		βραχέα

Ενικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	ο	χρυσαφής	η	χρυσαφιά	το	χρυσαφί
Γεν.	του	χρυσαφιού/χρυσαφή	της	χρυσαφιάς	του	χρυσαφιού/χρυσαφί
Αιτ.	τον	χρυσαφή	τη(ν)	χρυσαφιά	το	χρυσαφί
Κλητ.		χρυσαφή		χρυσαφιά		χρυσαφί
Πληθυντικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	οι	χρυσαφιοί	οι	χρυσαφιές	τα	χρυσαφιά
Γεν.	των	χρυσαφιών	των	χρυσαφιών	των	χρυσαφιών
Αιτ.	τους	χρυσαφιούς	τις	χρυσαφιές	τα	χρυσαφιά
Κλητ.		χρυσαφιοί		χρυσαφιές		χρυσαφιά

Όλα τα επίθετα της ομάδας αυτής είναι οξύτονα.

Οι τύποι της γενικής του ενικού και του πληθυντικού αριθμού του αρσενικού και του ουδέτερου γένους χρησιμοποιούνται σπάνια.

Τα επίθετα της ομάδας σε -ύς, -εία, -ύ διατηρούν στους περισσότερους τύπους τη μορφολογία που είχαν στην αρχαία ελληνική και χρησιμοποιούνται συνήθως σε στερεότυπες εκφράσεις λόγιας προέλευσης και σε ύφος τυπικό.

Σύμφωνα με το βαρύς-βαριά-βαρύ κλίνονται τα βαθύς, ελαφρύς, μακρύς, παχύς, φαρδύς κ.ά.

Σύμφωνα με το βραχύς-βραχεία-βραχύ κλίνονται τα αμβλύς, δριμύς, ευθύς, θρασύς, οξύς, ταχύς κ.ά.

Σύμφωνα με το χρυσαφής-χρυσαφιά-χρυσαφί κλίνονται τα βυσσινής, θαλασσής, ουρανής, πορτοκαλής, σταχτής κ.ά.

 

Μορφολογική ποικιλία

Η γενική του ενικού και πληθυντικού αριθμού, ενώ χρησιμοποιείται σπάνια στον λόγο, παρουσιάζει μια ποικιλία τύπων, οι οποίοι καθορίζονται είτε από το ύφος του λόγου μέσα στο οποίο εντάσσονται είτε από την έκφραση στην οποία χρησιμοποιούνται. Χρησιμοποιούνται συχνά σε οικείο ή ουδέτερο ύφος τύποι γενικής με καταλήξεις σε -ιού, -ύ και -ιών (του βαριού / βαρύ, των βαριών), ενώ σε πολύ τυπικό ύφος και σε στερεότυπες εκφράσεις λόγιας προέλευσης εμφανίζονται τύποι σε -έος και -έων, π.χ. Καθρεφτίστηκε στα νερά του βαθιού πηγαδιού. Έφτασε στη μέση του βαθύ κόλπου. Eίναι πυγμάχος βαρέων βαρών.

Ορισμένα από τα επίθετα της ομάδας σε -ύς, -ιά, -ύ παρουσιάζουν στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του πληθυντικού αριθμού, του αρσενικού και του ουδετέρου, κατά κανόνα σε τυπικό ύφος, τους μορφολογικούς τύπους που έχουν τα επίθετα σε -ύς, -εία, -ύ, π.χ. Η νέα ελληνική δεν έχει δασείς φθόγγους. Τον διαπέρασαν οι τραχείς ήχοι μιας άρρυθμης μουσικής.

Στην αιτιατική πληθυντικού του χρυσαφής εμφανίζεται σπάνια και μόνο σε τυπικό ύφος β´ τύπος σε-είς (χρυσαφείς).

Επίθετα σε -ης, -α, -ικο και σε -άς/-ής, -ού, -άδικο/-ήδικο (ανισοσύλλαβα)

Ενικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	ο	μικρούλης	η	μικρούλα	το	μικρούλικο
Γεν.	του	μικρούλη	της	μικρούλας	του	μικρούλικου
Αιτ.	τον	μικρούλη	τη(ν)	μικρούλα	το	μικρούλικο
Κλητ.		μικρούλη		μικρούλα		μικρούλικο
Πληθυντικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	οι	μικρούληδες	οι	μικρούλες	τα	μικρούλικα
Γεν.	των	μικρούληδων	των	—	των	μικρούλικων
Αιτ.	τους	μικρούληδες	τις	μικρούλες	τα	μικρούλικα
Κλητ.		μικρούληδες		μικρούλες		μικρούλικα

Ενικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	ο	υπναράς	η	υπναρού	το	υπναράδικο
Γεν.	του	υπναρά	της	υπναρούς	του	υπναράδικου
Αιτ.	τον	υπναρά	τη(ν)	υπναρού	το	υπναράδικο
Κλητ.		υπναρά		υπναρού		υπναράδικο
Πληθυντικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	οι	υπναράδες	οι	υπναρούδες	τα	υπναράδικα
Γεν.	των	υπναράδων	των	υπναρούδων	των	υπναράδικων
Αιτ.	τους	υπναράδες	τις	υπναρούδες	τα	υπναράδικα
Κλητ.		υπναράδες		υπναρούδες		υπναράδικα

Όλα τα αρσενικά και θηλυκά επίθετα της ομάδας των επιθέτων σε -ης, -α, -ικο είναι παροξύτονα, ενώ τα αντίστοιχα αρσενικά και θηλυκά της ομάδας επιθέτων σε -άς/-ής, -ού, -άδικο/-ήδικο είναι οξύτονα.

Η γενική πληθυντικού του θηλυκού της ομάδας των επιθέτων σε -ης, -α, -ικο δεν παρουσιάζει τύπο.

Σύμφωνα με το μικρούλης-μικρούλα-μικρούλικο κλίνονται τα: ζαβολιάρης, ζηλιάρης, κοντούλης, παραπονιάρης, πεισματάρης κ.ά.

Σύμφωνα με το υπναράς-υπναρού-υπναράδικο κλίνονται τα επίθετα: α) με κατάληξη αρσενικού σε -άς, π.χ. κοιλαράς, λογάς, παραμυθάς, φωνακλάς κ.ά., β) με κατάληξη αρσενικού σε -τζής, π.χ. καβγατζής, τζαμπατζής κ.ά. και γ) με κατάληξη αρσενικού σε -λής, π.χ. μερακλής, μπελαλής κ.ά.

Mορφολογική ποικιλία

Ορισμένα επίθετα σε -ούλης, κατά κανόνα υποκοριστικά, σχηματίζουν ουδέτερο και σε -ούλι, π.χ. φτωχούλης, φτωχούλα, φτωχούλικο και φτωχούλι.

Ορισμένα επίθετα της ομάδας σε -ης, -α, -ικο σχηματίζουν το θηλυκό με κατάληξη -ούσα ή -ού, π.χ. μαυρομάτης-μαυρομάτα και μαυροματού και μαυροματούσα.

Επίθετα σε -ης, -ης, -ες (δικατάληκτα)

Ενικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	ο	διεθνής	η	διεθνής	το	διεθνές
Γεν.	του	διεθνούς	της	διεθνούς	του	διεθνούς
Αιτ.	τον	διεθνή	τη(ν)	διεθνή	το	διεθνές
Κλητ.		διεθνή		διεθνή		διεθνές
Πληθυντικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	οι	διεθνείς	οι	διεθνείς	τα	διεθνή
Γεν.	των	διεθνών	των	διεθνών	των	διεθνών
Αιτ.	τους	διεθνείς	τις	διεθνείς	τα	διεθνή
Κλητ.		διεθνείς		διεθνείς		διεθνή

Ενικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	ο	συνήθης	η	συνήθης	το	σύνηθες
Γεν.	του	συνήθους	της	συνήθους	του	συνήθους
Αιτ.	τον	συνήθη	τη(ν)	συνήθη	το	σύνηθες
Κλητ.		συνήθη		συνήθη		σύνηθες
Πληθυντικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	οι	συνήθεις	οι	συνήθεις	τα	συνήθη
Γεν.	των	συνήθων	των	συνήθων	των	συνήθων
Αιτ.	τους	συνήθεις	τις	συνήθεις	τα	συνήθη
Κλητ.		συνήθεις		συνήθεις		συνήθη

Τα επίθετα που κλίνονται σύμφωνα με το διεθνής-διεθνής-διεθνές κρατούν σε όλες τις πτώσεις τον τόνο στη λήγουσα.

Τα επίθετα που κλίνονται σύμφωνα με το συνήθης-συνήθης-σύνηθες ανεβάζουν τον τόνο στην προπαραλήγουσα, στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική στον ενικό αριθμό του ουδετέρου.

Η κλητική των επιθέτων αυτής της κατηγορίας χρησιμοποιείται πολύ σπάνια.

Σύμφωνα με το διεθνής-διεθνής-διεθνές κλίνονται τα αβλαβής, επιμελής, ειλικρινής, ευτυχής, υγιής κ.ά.

Σύμφωνα με το συνήθης-συνήθης-σύνηθες κλίνονται τα αυτάρκης, επιμήκης, κακοήθης κ.ά.

Επίθετα σε -ων, -ουσα, -ον

Ενικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	ο	ενδιαφέρων	η	ενδιαφέρουσα	το	ενδιαφέρον
Γεν.	του	ενδιαφέροντος	της	ενδιαφέρουσας	του	ενδιαφέροντος
Αιτ.	τον	ενδιαφέροντα	τη(ν)	ενδιαφέρουσα	το	ενδιαφέρον
Κλητ.		ενδιαφέρων		ενδιαφέρουσα		ενδιαφέρον
Πληθυντικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	οι	ενδιαφέροντες	οι	ενδιαφέρουσες	τα	ενδιαφέροντα
Γεν.	των	ενδιαφερόντων	των	ενδιαφερουσών	των	ενδιαφερόντων
Αιτ.	τους	ενδιαφέροντες	τις	ενδιαφέρουσες	τα	ενδιαφέροντα
Κλητ.		ενδιαφέροντες		ενδιαφέρουσες		ενδιαφέροντα

Ενικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	ο	απών	η	απούσα	το	απόν
Γεν.	του	απόντος	της	απούσας	του	απόντος
Αιτ.	τον	απόντα	τη(ν)	απούσα	το	απόν
Κλητ.		απών		απούσα		απόν
Πληθυντικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	οι	απόντες	οι	απούσες	τα	απόντα
Γεν.	των	απόντων	των	απουσών	των	απόντων
Αιτ.	τους	απόντες	τις	απούσες	τα	απόντα
Κλητ.		απόντες		απούσες		απόντα

Η κλητική χρησιμοποιείται πολύ σπάνια και σε πολύ ειδικές περιπτώσεις.

Η γενική πληθυντικού του θηλυκού γένους σε ορισμένα από τα επίθετα της κατηγορίας αυτής είναι πολύ σπάνια.

Σύμφωνα με το ενδιαφέρων-ενδιαφέρουσα-ενδιαφέρον κλίνονται τα δευτερεύων, επείγων, επιβλέπων, εποπτεύων, μέλλων, πρωτεύων κ.ά.

Σύμφωνα με το απών-απούσα-απόν κλίνονται τα αποτυχών, επιλαχών, επιτυχών, παρών, τυχών κ.ά.

Επίθετα σε -ων/-ονας, -ων, -ον (δικατάληκτα)

Ενικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	ο	μετριόφρων/μετριόφρονας	η	μετριόφρων	το	μετριόφρον
Γεν.	του	μετριόφρονος/μετριόφρονα	της	μετριόφρονος	του	μετριόφρονος
Αιτ.	τον	μετριόφρονα	τη(ν)	μετριόφρονα	το	μετριόφρον
Κλητ.		μετριόφρων		μετριόφρων		μετριόφρον
Πληθυντικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	οι	μετριόφρονες	οι	απούσες	τα	μετριόφρονα
Γεν.	των	μετριοφρόνων	των	απουσών	των	μετριοφρόνων
Αιτ.	τους	μετριόφρονες	τις	απούσες	τα	μετριόφρονα
Κλητ.		μετριόφρονες		απούσες		μετριόφρονα

Τα επίθετα αυτής της κατηγορίας είναι λίγα στη νέα ελληνική γλώσσα.

Η γενική και η κλητική χρησιμοποιούνται πολύ σπάνια.

Σύμφωνα με το μετριόφρων/-ονας, μετριόφρων, μετριόφρον κλίνονται τα γενναιόφρων, δεισιδαίμων, εθνικόφρων, εμπειρογνώμων, νοήμων κ.ά.

Mερικά από τα επίθετα της ομάδας αυτής εμφανίζουν στο αρσενικό, σε ουδέτερο ύφος, μόνο την κατάληξη -ων, π.χ. νοήμων, ενώ άλλα μόνο την κατάληξη -ονας, π.χ. εμπειρογνώμονας.

Το επίθετο πολύς-πολλή-πολύ

Ενικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	ο	πολύς	η	πολλή	το	πολύ
Γεν.	του	πολλού/πολύ	της	πολλής	του	πολλού/πολύ
Αιτ.	τον	πολύ	τη(ν)	πολλή	το	πολύ
Κλητ.		—		—		—
Πληθυντικός αριθμός
	Αρσενικό		Θηλυκό		Ουδέτερο
Ονομ.	οι	πολλοί	οι	πολλές	τα	πολλά
Γεν.	των	πολλών	των	πολλών	των	πολλών
Αιτ.	τους	πολλούς	τις	πολλές	τα	πολλά
Κλητ.		—		—		—

Η γενική ενικού του αρσενικού και του ουδετέρου χρησιμοποιούνται πολύ σπάνια στον λόγο.

Άκλιτα επίθετα

Στην κατηγορία αυτή ανήκουν επίθετα που προέρχονται συνήθως από ξένες γλώσσες και παρουσιάζουν τον ίδιο μορφολογικό τύπο σε όλες τις πτώσεις και των τριών γενών. Μερικά από τα επίθετα αυτά είναι τα εξής: κομπλέ, μοβ, μπεζ, μπλε, ριγέ, σικ.

Τα παραθετικά των επιθέτων

Τα επίθετα, εκτός από τον ρόλο τους στο να προσδίδουν ένα χαρακτηριστικό, μια ιδιότητα ή μια ποιότητα στα ουσιαστικά που προσδιορίζουν, έχουν και τη δυνατότητα να συγκρίνουν μεταξύ τους δύο ή περισσότερα ουσιαστικά και να δείχνουν τον βαθμό σύγκρισης. Για να φανεί αυτός ο βαθμός, χρησιμοποιούνται παραγωγικές καταλήξεις ή περιφράσεις, που διαμορφώνουν τρεις βαθμούς του επιθέτου, οι οποίοι είναι οι εξής:

α) Ο θετικός, που δηλώνει απλώς το χαρακτηριστικό, την ποιότητα ή την ιδιότητα ενός ουσιαστικού, π.χ. Τα μαθήματα της πρώτης τάξης είναι εύκολα.

β) Ο συγκριτικός, που δηλώνει πως ένα ουσιαστικό έχει ένα χαρακτηριστικό, μια ποιότητα ή μια ιδιότητα σε μεγαλύτερο βαθμό από ένα άλλο ουσιαστικό, π.χ. Τα μαθήματα της πρώτης τάξης είναι ευκολότερα (ή πιο εύκολα)από τα μαθήματα της δευτέρας τάξης.

γ) Ο υπερθετικός, που δηλώνει πως ένα ουσιαστικό έχει ένα χαρακτηριστικό, μια ποιότητα ή μια ιδιότητα σε βαθμό μεγαλύτερο από όλα τα άλλα ουσιαστικά του ίδιου είδους. Ο υπερθετικός βαθμός μπορεί να είναι σχετικός ήαπόλυτος. Ο σχετικός υπερθετικός δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό, όταν συγκρίνεται με όλα τα άλλα ουσιαστικά του ίδιου είδους, έχει στον μεγαλύτερο βαθμό ένα χαρακτηριστικό, μια ποιότητα ή μια ιδιότητα, π.χ. Τα μαθήματα της πρώτης τάξης είναι τα ευκολότερα (ή τα πιο εύκολα) από τα μαθήματα των άλλων τάξεων του Γυμνασίου. Ο απόλυτος υπερθετικός δηλώνει ότι ένα ουσιαστικό έχει ένα χαρακτηριστικό, μια ποιότητα ή μια ιδιότητα σε μέγιστο βαθμό, χωρίς σύγκριση, π.χ. Τα μαθήματα της πρώτης τάξης είναι ευκολότατα (ή πολύ εύκολα).

Παρατηρώ και... καταλαβαίνω...

1.      Παρατηρήστε τα παρακάτω κείμενα. Και τα δύο είναι αποσπάσματα από διαφημίσεις σε καθημερινές εφημερίδες πανελλήνιας κυκλοφορίας.

Α΄ κείμενο

Η πιο σύγχρονη τεχνολογία στις καλύτερες τιμές, για να έχετε πάντα την … τελευταία λέξη.

Μόνο στον Κρυπτόλο.

Βρήκατε φθηνότερες συσκευές; Επιστρέφουμε τη διαφορά.

Β΄ κείμενο

Η επιτυχία συνδυάζεται με την πιο επιτυχημένη επιλογή.

Γι' αυτό διαλέξτε τους πιο ειδικούς στον τομέα τους.

Διαλέξτε τους Διαφημιστές ΕΠΕ.

Και στα δύο κείμενα γίνεται προσπάθεια να δελεαστεί ο δέκτης-καταναλωτής από τον πομπό-πωλητή με την καλύτερη και φθηνότερη ποιότητα των προσφερόμενων προϊόντων και υπηρεσιών. Γι' αυτόν τον λόγο χρησιμοποιούνται επίθετα συγκριτικού (φθηνότερες) και υπερθετικού βαθμού (τις καλύτερες, η πιο σύγχρονη, την πιο επιτυχημένη, τους πιο ειδικούς).

2.  Παρατηρήστε το παρακάτω κείμενο. Είναι απόσπασμα από ρεπορτάζ που δημοσιεύτηκε σε ελληνική εφημερίδα και μεταφέρει τα αποτελέσματα έρευνας που έκανε ο επίσημος φορέας δημοσκοπήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το «Ευρωβαρόμετρο», και αφορά το κάπνισμα στις χώρες της Ε.Ε.

Η Δανία κατέχει το υψηλότερο επίπεδο στο κάπνισμα πούρων, ενώ η Ελλάδα είναι η χώρα με τους πιο μανιώδεις καπνιστές τσιγάρων.

Σκοπός της έρευνας ήταν να δείξει τι συμβαίνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση σχετικά με το κάπνισμα και παράλληλα να συγκρίνει τη συμπεριφορά των καπνιστών στις διάφορες χώρες της Ε.Ε. Γι' αυτό, στο παραπάνω απόσπασμα χρησιμοποιούνται παραθετικά επιθέτων. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, επειδή γίνεται η σύγκριση μιας χώρας με όλες τις άλλες, χρησιμοποιείται υπερθετικός βαθμός (το υψηλότερο, τους πιο μανιώδεις).

Ο συγκριτικός βαθμός σχηματίζεται με δύο τρόπους, οι οποίοι όμως δεν μπορούν να εφαρμοστούν σε όλα τα επίθετα: α) Με το πιο και το επίθετο σε θετικό βαθμό. Είναι ο τρόπος που χρησιμοποιείται περισσότερο, τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, σε ύφος τυπικό, χρησιμοποιείται στη θέση του πιο το πλέον, π.χ. Το αεροπλάνο είναι πιο γρήγορο μέσο συγκοινωνίας από το τρένο. Ο υπουργός αποδείχτηκε πλέον ενημερωμένος όλων των παρισταμένων. β) Με την προσθήκη του επιθήματος -ό(ύ)τερος, -η, -ο και σπανιότερα του -έστερος, -η, -ο στο θέμα της λέξης, π.χ. Η άνοιξη είναι ομορφότερη εποχή από το φθινόπωρο. Το Ιόνιο πέλαγος είναι βαθύτερο από το Αιγαίο. Οι οδηγίες της Αλίκης ήταν σαφέστερες από τις οδηγίες του Γιάννη.

Ορισμένα επίθετα σχηματίζουν και μονολεκτικό και περιφραστικό τύπο, π.χ. πλουσιότερος και πιο πλούσιος, άλλα μόνο μονολεκτικό, π.χ. ανώτερος, και άλλα, που είναι και τα περισσότερα, μόνο περιφραστικό, π.χ. πιο τεμπέλης.

Είναι δυνατό, σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, τα επίθετα σε -ων, -ων, -ον να σχηματίζουν μονολεκτικό τύπο στον συγκριτικό βαθμό, π.χ. δεισιδαιμονέστερος.

Όλοι οι μονολεκτικοί τύποι του συγκριτικού βαθμού κλίνονται σύμφωνα με το παράδειγμα των επιθέτων σε -ος, -η, -ο.

Ο σχετικός υπερθετικός σχηματίζεται όπως και ο συγκριτικός βαθμός με την προσθήκη του άρθρου, π.χ. Σήμερα θα παρουσιαστούν τα πιο σημαντικά γεγονότα της χρονιάς που πέρασε. Έζησε την ωραιότερη ημέρατης ζωής του.

Τα επίθετα που διαθέτουν δύο τύπους στον συγκριτικό βαθμό (μονολεκτικό και περιφραστικό) διαθέτουν δύο τύπους και στον σχετικό υπερθετικό.

Ο απόλυτος υπερθετικός σχηματίζεται:

α)Μονολεκτικά, με την προσθήκη του επιθήματος -ό(ύ)τατος, -η, -ο στο θέμα της λέξης, π.χ. Τα γραπτά των μαθητών της Α΄ τάξης ήταν μετριότατα. Στα δικατάληκτα επίθετα σε -ής, -ής, -ές και σε -ων,-ων, -ον σχηματίζεται με την προσθήκη του επιθήματος -έστατος, -η, -ο στο θέμα της λέξης, π.χ. Τα επιχειρήματά του για την υποστήριξη της θέσης του ήταν σαφέστατα. Ο μονολεκτικός σχηματισμός του απόλυτου υπερθετικού δεν είναι πολύ συχνός και δε σχηματίζεται από όλα τα επίθετα. Χρησιμοποιείται συνήθως σε τυπικό ύφος.

β)Περιφραστικά, με την προσθήκη του επιρρήματος πολύ, π.χ. Τα επιχειρήματά του για την υποστήριξη της θέσης του ήταν πολύ σαφή.

Πολλά συχνόχρηστα επίθετα δε σχηματίζουν τον συγκριτικό και υπερθετικό σύμφωνα με τους τρόπους που παρουσιάστηκαν παραπάνω. Τα επίθετα αυτά έχουν ανώμαλα παραθετικά, τα οποία παρουσιάζονται στον πίνακα Α.

Υπάρχει επίσης στη νέα ελληνική μια ομάδα παραθετικών επιθέτων τα οποία δεν προέρχονται από επίθετα θετικού βαθμού, αλλά από άλλα μέρη του λόγου. Τα παραθετικά αυτά παρατίθενται στον πίνακα Β.

Πίνακας Α: Ανώμαλα παραθετικά

Θετικός	Συγκριτικός	Σχετικός υπερθετικός	Απόλυτος υπερθετικός
απλός	απλούστερος πιο απλός	απλούστερος o πιο απλός	απλούστατος πολύ απλός
γέρος	γεροντότερος πιο γέρος	o γεροντότερος o πιο γέρος	πολύ γέρος
κακός	χειρότερος πιο κακός	o χειρότερος o πιο κακός	χείριστος πολύ κακόςκάκιστος
καλός	καλύτερος πιο καλός	o καλύτερος o πιο καλός	κάλλιστος πολύ καλός άριστος
κοντός	κοντότερος κοντύτερος πιο κοντός	o κοντότερος o κοντύτερος o πιο κοντός	κοντότατος – πολύ κοντός
λίγος	λιγότερος	o λιγότερος o πιο λίγος	ελάχιστος πολύ λίγος
μακρύς	μακρύτερος πιο μακρύς	o μακρύτερος o πιο μακρύς	μακρύτατος
μεγάλος	μεγαλύτερος πιο μεγάλος	o μεγαλύτερος o πιο μεγάλος	μέγιστος πολύ μεγάλος
μικρός	μικρότερος πιο μικρός	o μικρότερος o πιο μικρός	ελάχιστος πολύ μικρός
πολύς	περισσότερος πιο πολύς	o περισσότεροςo πιο πολύς	πλείστος πάρα πολύς
πρώτος	πρωτύτερος	ο πρωτύτερος	πρώτιστος

Πίνακας Β: Παραθετικά που προέρχονται από άλλα μέρη του λόγου

Θετικός	Συγκριτικός	Σχετικός υπερθετικός	Απόλυτος υπερθετικός
(άνω)	ανώτερος	ο ανώτερος	ανώτατος
(άπω)	απώτερος	ο απώτερος	απώτατος
(ένδον)	ενδότερος	ο ενδότερος	ενδότατος
(έξω)	(εξώτερος)	(ο εξώτερος)	—
(έσω)	(εσώτερος)	(ο εσώτερος)	(εσώτατος)
(κάτω)	κατώτερος	ο κατώτερος	κατώτατος
(πλησίον)	πλησιέστερος	ο πλησιέστερος	(πλησιέστατος)
(προτιμώ)	προτιμότερος	ο προτιμότερος	—
(υπέρ)	υπέρτερος	ο υπέρτερος	υπέρτατος
(προ)	πρότερος	ο πρότερος	—

Σημείωση: Τα άπω, ένδον και έσω είναι επιρρήματα της αρχαίας ελληνικής που χρησιμοποιούνται πολύ σπάνια στη νέα ελληνική.

ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ:

Το θηλυκό της ομάδας των επιθέτων σε -ος, -ια, -ο στον πληθυντικό αριθμό γράφεται χωρίς το ι, π.χ. ενικός: ευγενικιά, πληθυντικός: ευγενικές.

Τα επίθετα σε -ύς, -ιά, -ύ διατηρούν το υ της κατάληξης μόνο στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική ενικού αριθμού του αρσενικού και ουδετέρου.

Τα επίθετα σε -ής, -ιά, -ί διατηρούν το -η της κατάληξης μόνο στον ενικό αριθμό των αρσενικών (εκτός από τη γεν. σε -ιού, π.χ. του χρυσαφιού). Όλοι οι υπόλοιποι τύποι γράφονται με ι, π.χ. ο χρυσαφής, το χρυσαφί.

Το επίθετο πολύς-πολλή-πολύ γράφεται με ένα λ και υ στoν ενικό του αρσενικού και του ουδετέρου (εκτός από τη γενική του πολλού). Σε όλες τις άλλες πτώσεις γράφεται με δύο λ, π.χ. πολύς ύπνος, πολύ φαγητό, πολλή φασαρία.

Δε θα πρέπει να συγχέονται οι τύποι των επιθέτων πολλοί και πολλή με το επίρρημα πολύ, π.χ. Ο Αχιλλέας ένιωσε πολλή αγάπη, αλλά Ο Γιάννης είναι ένας πολύ καλός άνθρωπος. Ήταν πολύ καλή η ομιλία του, αλλά Είχε πολλή ομορφιά.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑΣ ΕΠΙΘΕΤΩΝ

Καταλήξεις	Παραδείγματα	Εξαιρέσεις
-αίος	τυχαίος	νέος
-είος	ανδρείος	γελοίος, κρύος
-ηρός	ζωηρός	αλμυρός, γλαφυρός, ισχυρός, οχυρός κ.ά.
-ικός	ειδικός	θηλυκός, δανεικός κ.ά.
-ιμος	πόσιμος	διάσημος, άσχημος, έτοιμος κ.ά.
-ινός	σημερινός	ελεεινός, σκοτεινός, ταπεινός, υγιεινός, φωτεινός κ.ά.
-ινος	πέτρινος
-ίσιος	ποταμίσιος	γνήσιος, ημερήσιος, Ιθακήσιος κ.ά.
-λέος	θαρραλέος
-τέος	διατηρητέος
-ωπός	χαρωπός
-ωτός	φτερωτός

Παρατηρώ και... καταλαβαίνω...

Παρατηρήστε τα παρακάτω κείμενα. Όλα προέρχονται από ειδησεογραφικά κείμενα εφημερίδων πανελλήνιας κυκλοφορίας.

Α΄ κείμενο

Σύμφωνα με στοιχεία της Αμερικανικής Ομοσπονδίας Εξαγωγών Κρέατος το 32% των αμερικανικών εξαγωγών βοδινού το 2002 απορροφήθηκε στην αγορά της Ιαπωνίας.

Β΄κείμενο

Το έργο περιλαμβάνει τη μελέτη, σχεδίαση, ανάπτυξη και κατασκευή διαφόρων συστημάτων αυτόματης και ηλεκτρονικής καταμέτρησης.

Γ΄ κείμενο

Παρευρέθησαν ορισμένοι από τους πρώην υπουργούς Βορείου Ελλάδος.

Δ΄ κείμενο

Χαρακτηριστικό, πάντως, είναι ότι στη νότια Ευρώπη την πρωτιά κατέχει η Ιταλία.

Τα επίθετα στο πρώτο και το τέταρτο κείμενο (Αμερικανικής, νότια) παρουσιάζουν μορφολογικούς τύπους που είναι οι πιο συνηθισμένοι, ενώ τα επίθετα στο δεύτερο και τρίτο κείμενο (διαφόρων, Βορείου) παρουσιάζουν λιγότερο συνηθισμένους τύπους. Η επιλογή καθορίζεται από υφολογικά κριτήρια. Το επίθετο Βορείου εντάσσεται σε στερεότυπη έκφραση, ενώ το διαφόρων χρησιμοποιείται λόγω τυπικού ύφους του αποσπάσματος.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ

Καταλήξεις			Παραδείγματα
α/α	Ενικός	Πληθυντικός	Ενικός	Πληθυντικός
1.	-ος, -η, -ο	-οι, -ες, -α	ελεύθερος-ελεύθερη-ελεύθερο	ελεύθεροι-ελεύθερες-ελεύθερα
2.	-ος, -α, -ο	-οι, -ες, -α	νέος-νέα-νέο, τίμιος-τίμια-τίμιο	νέοι-νέες-νέα, τίμιοι-τίμιες-τίμια
3.	-ος, -ια, -ο	-οι, -ες, -α	γλυκός-γλυκιά-γλυκό	γλυκοί-γλυκές-γλυκά
4.	-ύς, -ιά, -ύ	-ιοί, -ιές, -ιά	βαρύς-βαριά-βαρύ	βαριοί-βαριές-βαριά
5.	-ύς, -εία, -ύ	-είς, -είες, -έα	βραχύς-βραχεία-βραχύ	βραχείς-βραχείες-βραχέα
6.	-ής, -ιά, -ί	-ιοί, -ιές, -ιά	χρυσαφής-χρυσαφιά-χρυσαφί	χρυσαφιοί-χρυσαφιές-χρυσαφιά
7.	-ης, -α, -ικο	-ηδες, -ες, -ικα	μικρούλης-μικρούλα-μικρούλικο	μικρούληδες-μικρούλες-μικρούλικα
8.	-άς/-ής, -ού,-άδικο/-ήδικο	-άδες, -ούδες,-άδικα	υπναράς-υπναρού-υπναράδικο	υπναράδες-υπναρούδες-υπναράδικα
9.	-ης, -ης, -ες	-εις, -εις, -η	διεθνής-διεθνής-διεθνές, συνήθης-συνήθης-σύνηθες	διεθνείς-διεθνείς-διεθνή,συνήθεις-συνήθεις-συνήθη
10.	-ων, -ουσα, -ον	-οντες, -ουσες,-οντα	ενδιαφέρων-ενδιαφέρουσα-ενδιαφέρον, απών-απούσα-απόν	ενδιαφέροντες-ενδιαφέρουσες-ενδιαφέροντα, απόντες-απούσες-απόντα
11.	-ων/-ονας,-ων,-ον	-ονες, -ονες, -ονα	μετριόφρων/-ονας-μετριόφρων-μετριόφρον	μετριόφρονες-μετριόφρονες-μετριόφρονα