ΚΕΙΜΕΝΟ:
Μονάχα οι φανατικοί, και αυτοί πάλι όχι πέρα για πέρα, συγκεντρώνουν τα ενδιαφέροντά τους ολόγυρα σε μια και μόνη επιδίωξη και δυσαρεστούνται, όταν κανείς μιλήσει για κάτι, που βρίσκεται έξω από την πίστη τους ή και μιλώντας γι' αυτά ίσα - ίσα τα θέματα δεν καταλήξει στην απόκριση, που επιθυμούν οι ίδιοι να πάρουν, στην απόκριση που έχουν έτοιμη μέσα τους. Αλλ' οι φανατικοί πληρώνουν την προσκόλλησή τους σε μια «θέση» με βαρύτατα αντισταθμίσματα. Χάνουν την κυκλική όραση, το μέγα και τίμιο δώρο της ολοκληρωτικής εποπτείας. Αγνοούν την ωφελιμότητα της διαφωνίας. Δεν ανέχονται την αντίρρηση, την αλήθεια του άλλου. Αυτό, φυσικά, τους εξασφαλίζει την εσωτερική επάρκεια, την εσωτερική γαλήνη. Δεν αμφιβάλλουν. Είναι πολύ μεγάλη υπόθεση το να μην αμφιβάλλεις. Αλλ' η ανθρώπινη αξιοπρέπεια απορρέει κατά μεγάλο μέρος από την αμφιβολία, από την ανάγκη που αισθάνεται ο άνθρωπος να συλλογισθεί καταμόναχος και, αν το μπορεί, ν' αποφασίσει για τον εαυτό του. Αυτή είναι η πολυτιμότερη μορφή της ελευθερίας...
Ο φανατισμός δεν έχει ποτέ για βάση του την ηθική και την πνευματική υγεία. Για τούτο ακριβώς και τα έργα του είναι σκοτεινά, οπωσδήποτε κι αν για μια στιγμή θεωρηθούν πρακτικώς χρήσιμα. Στο μάκρος του χρόνου, ο φανατισμός με την τυφλότητά του, την κτηνώδη του μονομέρεια, θα εκθέσει ανεπανόρθωτα την υπόθεση που υπηρετεί. Και θα της φάει, τελικά, το κεφάλι.
Ο πνευματικός άνθρωπος δεν μπορεί να είναι φανατικός. Από τη στιγμή και πέρα που θα έχει κάπου «προσχωρήσει», θα είναι αχρηστευμένος σαν πνευματικός άνθρωπος. Θα έχει προδώσει την αποστολή του. Η αποστολή του είναι να διατηρεί την αυτοτέλεια που χρειάζεται για να ελέγχει σε κάθε στιγμή και να διαφωτίζει. Να είναι πιο αμερόληπτος κι από το δικαστή. Το να προσχωρείς σε μια οποιαδήποτε παράταξη δεν διαφέρει από το να της δίνεις προκαταβολικά συγχωροχάρτι για οτιδήποτε κάνει, να προσυπογράφεις εν λευκώ κάθε της ενέργεια, να συμμερίζεσαι κάθε της ατασθαλία, ν' απομπολείς την κρίση σου καθώς και το δικαίωμα - όχι μόνο το χρέος - της προσωπικής σου ευθύνης. Πνευματικός άνθρωπος άλλωστε με την έννοια τη σωστή δεν είναι μονάχα αυτός που γράφει και δημοσιεύει. Είναι κι ο κάθε πολίτης που ωρίμασε πνευματικά όσο χρειάζεται για να έχει αποκτήσει ένα αίσθημα προσωπικής ευθύνης απέναντι στην υπόθεση του ανθρώπου. Του επαγγελματία πνευματικού ανθρώπου τα δικαιώματα, απλώς, είναι λιγότερα, και περισσότερες οι υποχρεώσεις...
I. Μ. Παναγιωτόπουλος
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις:
Β1. Να σχολιάσετε σε 80-100 λέξεις το απόσπασμα «Το να προσχωρείς σε μια οποιαδήποτε παράταξη...της προσωπικής σου ευθύνης».
Β2. Με ποιον τρόπο (ή τρόπους) αναπτύσσεται η δεύτερη παράγραφος του κειμένου;
Β3. Να γράψετε από μία συνώνυμη για τις παρακάτω λέξεις: προσκόλληση, εποπτείας, αντίρρηση, αμερόληπτος, απεμπολείς.
Γ. Η βελτίωση των υλικών όρων της ζωής δε συνοδεύτηκε από την αντίστοιχη ηθικοπνευματική ωρίμανση. Δείγμα αυτής της ανισορροπίας αποτελεί η έξαρση του φανατισμού σε όλες τις μορφές του, ακόμη και σε χώρες με υψηλό δείκτη πολιτισμού. Σε ποιους παράγοντες θα έπρεπε να αναζητήσουμε τους λόγους όξυνσης του φαινομένου;
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α. Σύμφωνα με την Παναγιωτόπουλο αρκετοί άνθρωποι είναι μονοδιάστατοι αρνούμενοι καθετί αντίθετο. Στους φανατικούς αυτή η προσκόλληση στερεί την ευρεία θεώρηση της ζωής προσφέροντας φαινομενικά την ηρεμία που εξασφαλίζει η απουσία της αμφιβολίας. Η έλλειψη αμφιβολίας είναι ανελευθερία , αφού καταργείται η κριτική σκέψη. Από τα παραπάνω ο συγγραφέας διαπιστώνει ότι ο φανατισμός είναι παθογόνος. «Τα έργα του είναι σκοτεινά», όπως ο ίδιος τονίζει, και τελικά «καταστρέφει» τον ίδιο το φανατικό. Στον αντίποδα του φανατικού, ο Παναγιωτόπουλος εξαίρει τον πνευματικό άνθρωπο γιατί είναι πνευματικά αυτοτελής, έχει συνείδηση της αποστολής του και γνωρίζει ότι ο φανατισμός ισοδυναμεί με εκποίηση της κρίσης και της ευθύνης του. Πνευματικός άνθρωπος είναι ο καθένας, αρκεί να έχει συναίσθηση της ευθύνης του αυτής. Απλώς ο επαγγελματίας διανοούμενος έχει περισσότερες ευθύνες απέναντι στο κοινό.
Β1. Όταν το άτομο προσχωρεί σε μια ομάδα ή μια παράταξη και γενικότερα όταν προσηλώνεται με πάθος σε ένα πρόσωπο ή ιδέα, τότε χάνει το δικαίωμα της ελεύθερης σκέψης και βούλησης. Πρέπει να συμπορευθεί με τις αρχές και τις αξίες της παράταξής του, γιατί αυτός είναι ο δρόμος που επέλεξε. Το ίδιο συμβαίνει και με τα λάθη ή με τις παραλείψεις που θα κάνει η παράταξη. Ο πιστός οπαδός επωμίζεται μέρος της αδυναμίας και της αποτυχίας της, αφού τυφλά συντάχθηκε στο όραμα της ομάδας. Μα το χειρότερο είναι ότι δεν αναγνωρίζει το σφάλμα της παράταξης ακόμη κι αν αυτό είναι ολοφάνερο. Να γιατί χάνει το άτομο την ευρεία θεώρησης της ζωής, γιατί στο όνομα της παράταξης και των αρχών της καταργείται κάθε ελευθερία επιλογής και πράξης των μελών της.
Β2. Η παράγραφος αναπτύσσεται με αίτια και αποτελέσματα. Στη θεματική περίοδο αναφέρεται το αίτιο «ο φανατισμός δεν έχει ποτέ για βάση του την ηθική και την πνευματική υγεία» και στις λεπτομέρειες δίνονται τα αποτελέσματά της «Για τούτο ακριβώς...και θα της φάει τελικά το κεφάλι».
Β3. αφοσίωση, ελέγχου, διαφωνία, αντικειμενικός, εγκαταλείπεις.
Γ. Η πρόοδος που σημείωσε η ανθρωπότητα τις τελευταίες δεκαετίες από κανέναν δεν αμφισβητείται. Αλλά την πρόοδο αυτή δε συνόδευσε η εξάλειψη αρνητικών φαινομένων που θέτουν σε κίνδυνο τη συνοχή του κοινωνικού ιστού. Ο φανατισμός αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση παθογενούς φαινομένου, που ενώ θα έπρεπε να έχει σημαντικά περιοριστεί λόγω της καλλιέργειας του πνεύματος, όχι μόνο συντηρείται, αλλά βρίσκεται σε πλήρη έξαρση.
Αν μας ζητούσαν να ερμηνεύσουμε το φαινόμενο του φανατισμού στο παρελθόν δεν θα δυσκολευόμασταν και πολύ να βρούμε την πηγή του. Τα υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού, η εκπαίδευση που δεν ήταν πάντα προσανατολισμένη σε δημοκρατικές αρχές και η περιορισμένη εποπτεία της παγκόσμιας κοινωνικής ζωής επέτρεπαν σε αυτό το «πανάρχαιο σαράκι» να κατατρώει τη νηφαλιότητα και την πνευματική διαύγεια που διακρίνει έναν κριτικά σκεπτόμενο άνθρωπο. Σήμερα, όμως, που οι συνθήκες αυτές έχουν αλλάξει αλλά το φαινόμενο του φανατισμού εξακολουθεί να υπάρχει, πρέπει να αναζητήσουμε τις πηγές του σε άλλους παράγοντες πρόκλησης της σύγχρονης παθογένειας. Οπότε επικεντρώνουμε τη διερεύνηση του φαινομένου του φανατισμού σήμερα σε παράγοντες όπως:
► στην αδυναμία της εκπαίδευσης να καλλιεργήσει την κριτική σκέψη και την πνευματική πολυμέρεια. Για μια ευρεία εποπτεία της ζωής και για προσέγγιση της αλήθειας απαιτείται ανάπτυξη ικανοτήτων που πολύ απέχουν από τον τεχνοκρατικό χαρακτήρα του σύγχρονου σχολείου
► τα ΜΜΕ που με τον τρόπο που σχολιάζουν την επικαιρότητα πυροδοτούν εντάσεις αντί να διατυπώνουν εμπεριστατωμένες και λογικές απόψεις. Ιδίως ο πολιτικός λόγος βρίσκεται σε φθίνουσα πορεία, υποβαθμίζει την πολιτική ηθική, εξάπτει τα πάθη, αναπτύσσει το λαϊκισμό
► τα πλείστα οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά αδιέξοδα που για επίλυση ή / και την εκτόνωσή τους οι άνθρωποι επιλέγουν μέσα αθέμιτα όπως η φανατική επιβολή της άποψης
► στον εγωισμό του ανθρώπου που δεν έχει την δύναμη της παροχής του σφάλματος ή της λανθασμένης άποψης. Δύσκολα κάποιος ομολογεί ότι αυτό που πιστεύει δεν είναι ορθό και ακόμη δυσκολότερα αντικαθιστά τον παρωχημένο τρόπο σκέψης του με ένα άλλο
► την έλλειψη ανεκτικότητας απέναντι στους φορείς διαφορετικών απόψεων. Το «διαφορετικό» αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό και επιφυλακτικότητα, συχνά μάλιστα με τρόπο εχθρικό
► τη διάθεση επιβολής στο συνάνθρωπο που διακρίνει τον άνθρωπο
► την απουσία υγιών προς ταύτιση προτύπων (αυτό συμβαίνει στην περίπτωση του χουλιγκανισμού)
Παρατηρούμε ότι όλες οι παραπάνω συνθήκες πρόκλησης του φανατισμού ενδημούν σε κοινωνίες με υψηλό δείκτη πολιτισμού. Κατά συνέπεια η όξυνσή του ερμηνεύεται μάλλον με κριτήρια ποιοτικά παρά ποσοτικά. Δεν μπορούμε να υπερηφανευόμαστε για τα επιτεύγματά μας ως ανθρωπότητα την ώρα που αφήνουμε μικρόψυχα πάθη να διαταράσσουν τη γαλήνη μεταξύ των ανθρώπων, Άρα, ο περιορισμός του θα επέλθει μόνο μέσα από τη ριζική επαναξιολόγηση του τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς των σύγχρονων ανθρώπων. Χρειάζεται μια αλλαγή που θα στηριχθεί στο διάλογο, τον ορθολογισμό και το μέτρο.
Περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.
Περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.