Προβλήματα ψυχικής υγείας παιδιών: Άγχος και ονυχοφαγία

Το άγχος δεν είναι σαφώς εστιασμένο σε ένα συγκεκριμένο ερέθισμα ή σε μια συγκεκριμένη κατάσταση. Μπορεί να είναι γενικευμένος, αόριστος, αιωρούμενος φόβος να διαπερνά τα πάντα, να απλώνεται ελεύθερα, να εκφράζεται σαν ένα αόριστο και γενικευμένο συναίσθημα εσωτερικής έντασης.

Γράφει ο Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου

Ενώ οι ενήλικοι μπορούν να αποκρύπτουν, να καμουφλάρουν, τα συναισθήματά τους, και μάλιστα τόσο καλά, ώστε να είναι αδύνατον ο άλλος να καταλάβει πώς ακριβώς νιώθουν, τα παιδιά, αντίθετα, συμπεριφέρονται με τρόπο περισσότερο άμεσο, περισσότερο διαφανή. Ένας ψυχολόγος λέει ότι, αν και τα παιδιά δεν εκφράζουν άμεσα στην έκδηλη συμπεριφορά τους τα συναισθήματά τους, εύκολα μπορεί κανείς να ανιχνεύσει τα άγχη τους στην υπερένταση, στην αδιάκοπη ανησυχία, στην υπερκινητικότητα, στην ονειροπόληση, στο στερεοτυπικό λίκνισμα του σώματος μπρος-πίσω, στη συχνουρία, στις διαταραχές της ομιλίας, στην απώλεια της όρεξης, στην παλινδρόμηση σε μορφές συμπεριφοράς της βρεφικής ηλικίας, στα συχνά κλάματα, στο πείσμα, στα υστερικά ξεσπάσματα και στους ιδιόρρυθμους νευρικούς μανιερισμούς, όπως η ονυχοφαγία, το πιπίλισμα του δακτύλου, το ανοιγο-κλείσιμο των ματιών, το ξύσιμο των γεννητικών οργάνων κ.λπ.
Αν παρατηρήσει κανείς παιδιά την ώρα που παρακολουθούν σκηνές τρόμου και έντασης στην τηλεόραση, θα δει να τρώνε τα νύχια τους, να πιπιλίζουν τον αντίχειρά τους, να τσιμπούν το δέρμα τους, να τραβούν τα μαλλιά τους κ.λπ. Αυτές οι μορφές συμπεριφοράς είναι αρκετά λειτουργικές-φυσιολογικές: μειώνουν την εσωτερική ένταση που δοκιμάζει το παιδί. Το κακό όμως με τις εκδηλώσεις αυτές είναι ότι εμφανίζονται και όταν δεν υπάρχει κάποια σαφής ¬προφανής πρόκληση-αιτία και ότι μπορούν να είναι τόσο επίμονες, ώστε να θεωρηθούν ως πρόβλημα εσωτερικής ψυχικής έντασης. Επειδή είναι άκομψες και ενοχλητικές, οι γονείς τις χαρακτηρίζουν «κακές» συνήθειες. Οι ψυχολόγοι τις ονομάζουν συνήθειες εκτόνωσης της εσωτερικής έντασης ή συνήθειες «εσωτερικής χαλάρωσης». Τα παιδιά εκδηλώνουν τις συνήθειες χαλάρωσης - και τις «απολαμβάνουν» φανερά, ενώ οι ενήλικοι έχουν μάθει να τις αποκρύπτουν ή να βρίσκουν κάποιες άλλες κοινωνικά αποδεκτές: καπνίζουν ή μασουλούν γλυκά ή μασούν τσίκλα, ως υποκατάστατο αυτών των συνηθειών.
Όταν οι συνήθειες της εκτόνωσης της εσωτερικής έντασης εί¬ναι μέρος άλλου σοβαρού προβλήματος, τότε υπάρχουν και άλλα σημάδια ψυχικής διαταραχής. Ο Arthur Jersild μας δίνει ένα χρήσιμο στοιχείο για το άγχος: «Ένα από τα χαρακτηριστικά του αγχώδους ατόμου είναι ότι, στις αντιδράσεις του, υπερβαίνει τα όρια, το παρακάνει. Ένα απλό επιτιμητικό σχόλιο ή κριτική μπορεί να το εξοργίσει και να το κάνει «εκτός εαυτού» ή, όταν πραγματικά συγκινηθεί για κάτι, μπορεί να γίνει υπερβολικά ήρεμος, όπως θα ήταν αν τον εξανάγκαζαν να αποκρύψει τα συναισθήματά του». Το αγχώδες παιδί αντιδρά συχνά με έναν τρόπο τελείως διαφορετικό από αυτόν που θα περίμενε κανείς.
Όταν οι συνήθειες εκτόνωσης της εσωτερικής έντασης εμφανίζονται μεμονωμένες και είναι λιγότερο επίμονες και λιγότερο έντονες, μπορεί απλώς να φανερώνουν ελαφρά και τρέχοντα προβλήματα προσαρμογής - τις κοινές αναπτυξιακές εντάσεις.
Παρακάτω θα περιγράψουμε μερικές από αυτές τις συνήθειες χαλάρωσης. Πρέπει όμως να μην ξεχνάμε πως οι περισσότερες από τις εκδηλώσεις αυτές εμφανίζονται στη συμπεριφορά των παιδιών που τα αποκαλούμε «φυσιολογικά» (Herbert, 1995).

Η ονυχοφαγία

Η ονυχοφαγία θεωρείται ένα από τα χαρακτηριστικά του αγχώδους παιδιού. Πράγματι, μπορεί να εμφανίζεται ως μέρος ενός συνδρόμου συναισθηματικής διαταραχής, αλλά δεν συνεπάγεται υποχρεωτικά σοβαρές επιπτώσεις. Σε μια έρευνα με 4.587 μαθητές στο Σικάγο, διαπιστώθηκε ότι τα δύο τρίτα (2/3 ) μιας ομάδας αγοριών, ηλικίας 8 ως 11 ετών, έτρωγαν τα νύχια τους. Η αναλογία για τα κορίτσια ήταν λίγο μικρότερη. Υπάρχουν επίσης μελέτες που δείχνουν υψηλά ποσοστά ονυχοφαγίας σε τυχαία δείγματα παιδιών στη Βρετανία. Σε ένα δείγμα 239 παιδιών που φοιτούσαν σε νηπιαγωγεία, διαπιστώθηκε ότι κάθε παιδί παρουσίαζε (σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του δασκάλου) δύο ή περισσότερα συμπτώματα-«συνήθειες» εσωτερικής έντασης. Ο μέσος όρος ξεπερνά τα τρία συμπτώματα για κάθε παιδί.
Οι ψυχολόγοι Lapouse και Mont, σε μια μελέτη τους με ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα 482 φυσιολογικών παιδιών (παιδιών δηλαδή που δεν είχαν δοσοληψίες με ψυχολόγους-ψυχιάτρους), ηλικίας 6 ως 12 ετών, διαπίστωσαν υψηλό ποσοστό προβλημάτων έντασης. Η συχνότητα για μερικά από τα προβλήματα αυτά ήταν: 

 Φόβοι και ανησυχίες (7 ή περισσότερες) 43%.
 Ενούρηση 17%. 
 Νυκτερινοί εφιάλτες 28%. 
 Ανορεξία 20%. 
 Βουλιμία 16%. 
 Ξεσπάσματα οργής τουλάχιστον μια φορά την ημέρα 11 % (τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα 48%, τουλάχιστον μια φορά το μήνα 80%).
 Υπερκινητικότητα 49%. 
 Υπερδιέγερση 30%. 
 Τραυλισμός 4%. 
 Τικ 12%. 
 Ονυχοφαγία 27% (2% όλη την ώρα). 
 Σκάλισμα της μύτης 26%. 
 Πιπίλισμα ή μάσημα ρούχων ή άλλων αντικειμένων 16%. 
 Σκάλισμα πληγής-σπυριού 16%. 
 Μάσημα-πιπίλισμα χειλέων ή δάγκωμα τοιχώματος του στόματος 11% κ.λπ.

Περισσότερα χρήσιμα θέματα εδώ.