Πολλές φορές τα παιδιά αρνούνται να ακολουθήσουν κανόνες είτε στο σπίτι είτε στο σχολείο. Τους θεωρούν άδικους, βαρετούς και ότι τους έφτιαξαν οι ενήλικες για να τα τιμωρήσουν ή να τα περιορίσουν.
Κάποιοι κανόνες όμως είναι σημαντικοί και πρέπει να τηρούνται γιατί παρέχουν εμπιστοσύνη, σταθερότητα και ασφάλεια.
Παίζοντας ένα επιτραπέζιο παιχνίδι, μπορούμε να διδάξουμε στο παιδί τη σημασία των κανόνων. Ξεκινάμε ένα οποιοδήποτε παιχνίδι σύμφωνα με τους κανόνες του. Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, και χωρίς να πούμε τίποτα, αλλάζουμε τους κανόνες. Για παράδειγμα, ενώ έχω παίξει και είναι η σειρά του παιδιού, παίρνω πάλι το ζάρι, ρίχνω και προχωρώ όσα τετράγωνα θέλω, ανεξάρτητα από το τι λέει το ζάρι. Δεν λέμε τίποτα στο παιδί, αλλά περιμένουμε την αντίδρασή του. Σίγουρα θα ξαφνιαστεί και μπορεί να θυμώσει γιατί «κλέβουμε». Αυτή είναι μια καλή ευκαιρία να εξηγήσουμε ότι οι κανόνες μας καθοδηγούν, βοηθούν να υπάρχει τάξη και δεν κάνει ο καθένας ότι θέλει, γιατί τότε η ζωή μας αναστατώνεται, όπως αναστατώθηκε το παιχνίδι μας. Ακόμα και στο παιχνίδι, υπάρχουν κανόνες που δεν μας αρέσουν αλλά πρέπει να τους ακολουθήσουμε για να μπορούμε να παίξουμε και να περάσουμε ωραία. Όταν θέλουμε να αλλάξουμε τους κανόνες, συζητάμε και βλέπουμε τι μπορούμε να αλλάξουμε και τι όχι. Το παιχνίδι συνεχίζεται μετά κανονικά.
Για να δώσουμε στο παιδί την ευκαιρία να φτιάξει δικούς του κανόνες, μπορούμε να ξαναπαίξουμε το παιχνίδι, αλλά αυτή τη φορά με άλλους κανόνες, που θα τους έχει φτιάξει το παιδί. Σ’ αυτή την περίπτωση, τους αποδεχόμαστε αλλά εκφράζουμε τυχόν δυσαρέσκεια όταν αυτοί οι κανόνες είναι άδικοι (είναι σχεδόν σίγουρο ότι το παιδί θα φτιάξει κανόνες που θα το βοηθούν να κερδίσει). Μπορούμε να συζητήσουμε αν κι άλλοι θα ήθελαν να παίξουν με αυτούς του κανόνες, αν θα έπρεπε να τους διορθώσουμε λίγο πώς και γιατί, κτλ. Το παιδί θα καταλάβει ότι μπορεί να συμμετέχει στους κανόνες, αλλά θα πρέπει να κοιτά το γενικό καλό και όχι μόνο της προσωπική του ευχαρίστηση
Πάνω ή κάτω; Από εμένα εξαρτάται!
Τα παιδιά γενικά δεν βλέπουν ότι οι συμπεριφορές τους έχουν θετικές ή αρνητικές συνέπειες, απλά νιώθουν ότι τους συμβαίνουν καλά ή κακά πράγματα. Αυτό συμβαίνει πιο συχνά στα μικρά παιδιά και σε παιδιά που έχουν την τάση να επιρρίπτουν την ευθύνη σε εξωτερικούς παράγοντες. Με κάποιες τεχνικές παιχνιδιού, τα παιδιά μαθαίνουν να συνδέουν τη συμπεριφορά τους με τις συνέπειες που τις ακολουθούν.
Ο πρωταρχικός στόχος είναι να μάθουν τα παιδιά ότι μπορούν να έχουν τον έλεγχο της συμπεριφοράς και της συνέπειας και ότι έχουν τη δυνατότητα επιλογής και αλλαγής της συμπεριφοράς.
Το «Φιδάκι» είναι ένα αγαπημένο παιχνίδι των παιδιών και μπορεί εύκολα να χρησιμοποιηθεί για να διδάξουμε στα παιδιά τη σημασία του να σκέφτονται πριν ενεργήσουν, να αναγνωρίσουμε προβληματικές σκέψεις ή συμπεριφορές να υπογραμμίσουμε την ικανότητα της λήψης αποφάσεων και να μάθουν να χαίρονται με τις επιτυχίες.
Υλικά
Επιτραπέζιο παιχνίδι «Φιδάκι»
Περιγραφή
Το παιχνίδι παίζεται σύμφωνα με τους κανόνες του. Κάθε φορά όμως που το πιόνι των παικτών φτάνει σε μία σκάλα, τότε ο συγκεκριμένος παίκτης πρέπει να αναφέρει κάτι που έκανε και οδήγησε σε επιβράβευση ή τον έκανε να αισθανθεί υπερήφανος. Μετά αναβαίνει τη σκάλα. Αντίθετα, αν το πιόνι βρεθεί σε φιδάκι, τότε πρέπει να αναφέρει ένα περιστατικό στο οποίο συμπεριφέρθηκε χωρίς να σκεφτεί, ήταν απρόσεχτος και τελικά οδήγησε σε απογοήτευση και αφαίρεση της επιβράβευσης.
Κάθε φορά που ο ενήλικας «πέφτει» σε σκάλα ή φιδάκι, είναι σημαντικό να χτίζει πάνω στο παράδειγμα του παιδιού για να τονίσει σημαντικά σημεία και να γίνει πρότυπο συμπεριφορών όπως τη σκέψη πριν την πράξη και την καλύτερη διαχείριση παρόμοιων καταστάσεων στο μέλλον.
Παράδειγμα
Παίζουμε με το Γιώργο το συγκεκριμένο παιχνίδι. Ο Γιώργος (το όνομα έχει αλλαχτεί) είναι επιθετικός όταν θυμώνει και χτυπά τα παιδιά στο σχολείο. Θεωρεί όμως τις τιμωρίες της δασκάλας του άδικες, γιατί, όπως λέει ο ίδιος, «αυτή είναι στριμμένη». Στην αρχή ο Γιώργος δυσκολευόταν να βρει γεγονότα και ιστορίες, κι επειδή εγώ γνώριζα το ιστορικό, τον βοηθούσα να σκεφτεί κάτι να πει λέγοντας: «θυμάσαι τότε που…. θέλεις να μου πεις γι αυτό;». Του ήταν πολύ δύσκολο να κάνει τη σύνδεση, αλλά προς το τέλος άρχισε να μπαίνει στο νόημα του παιχνιδιού.
Τη δεύτερη φορά που παίξαμε έπεσα πρώτη πάνω σε σκάλα. Ανέφερα μια ιστορία όταν ήμουν μικρή που η συμμαθήτριά μου μού πήρε τη γόμα κι εγώ θύμωσα πάρα πολύ. Σκέφτηκα να τη σπρώξω αλλά τελικά αποφάσισα να ζητήσω τη βοήθεια της δασκάλας. Πήρα πίσω τη γόμα μου και αισθανόμουν υπέροχα γιατί κατάφερα να συγκρατήσω τα νεύρα μου. Αυτή η ιστορία δεν ήταν αληθινή, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση αυτό δεν είχε σημασία. Αυτό που είχε σημασία ήταν ότι ο Γιώργος πριν δύο μέρες είχε χτυπήσει έναν συμμαθητή του γιατί του άνοιξε την κασετίνα και του πήρε ένα μολύβι. Η δασκάλα έβαλε το Γιώργο να καθίσει μόνος του κι εκείνος αποφάσισε να μιλήσει άσχημα και στη δασκάλα. Δίνοντας ένα παρόμοιο παράδειγμα με άλλη κατάληξη, και φυσικά ανεβαίνοντας τη σκάλα, ο Γιώργος άρχισε να συνειδητοποιεί ότι όταν σκέφτεται μόνο να κερδίζει μπορεί.
Όσο πιο συχνά παίζαμε το παιχνίδι, τόσο ο Γιώργος μπορούσε να σκεφτεί μόνος του περιστατικά, κι επειδή ήθελε να κερδίζει στο παιχνίδι, προσπαθούσε τις μέρες πριν τη συνεδρία μας, να συμπεριφέρεται σωστά και να σκέφτεται πριν ενεργήσει, ώστε να ανεβαίνει πιο γρήγορα τις σκάλες από μένα.
Τα Μπαλόνια του Θυμού
Έχει παρατηρηθεί ότι είναι πολύ δύσκολο να βοηθήσουμε τα παιδιά να κατανοήσουν τι είναι ο θυμός και τι συμβαίνει όταν αυτός δεν εκτονώνεται σωστά. Αυτός κυρίως συμβαίνει γιατί τα παιδιά δεν μπορούν να δουν το θυμό. Μπορούν να πουν τι τους θυμώνει, αλλά εξακολουθούν να μην τον κατανοούν. Ορίζουν το θυμό ως την επιθετική συμπεριφορά που χρησιμοποιούν για να τον εκφράσουν. Προκειμένου να οπτικοποιήσουμε το θυμό παίζουμε με τα Μπαλόνια του Θυμού.
Τα παιδιά πρέπει να καταλάβουν ότι μπορούν να θυμώνουν αλλά δεν μπορούν να γίνονται επιθετικά. Με τα μπαλόνια τα παιδιά βλέπουν τι συμβαίνει όταν κρατάμε το θυμό μέσα μας και δεν τον εκτονώνουμε σωστά. Το συναίσθημα το θυμού είναι απόλυτα αποδεκτό και φυσιολογικό, τα παιδιά όμως πρέπει να διδαχτούν τη σωστή έκφρασή του.
Υλικά
Μπαλόνια
Περιγραφή
Φουσκώνουμε ή δίνουμε στο παιδί να φουσκώσει ένα μπαλόνι και το δένουμε.
Εξηγούμε ότι το μπαλόνι αντιπροσωπεύει το σώα μας και ο αέρας είναι ο θυμός.
Ρωτάμε το παιδί (αφού το μπαλόνι έχει δεθεί), «μπορεί ο αέρας να βγει έξω από το μπαλόνι;». Του ζητάμε να μας πει τι πιστεύει ότι θα γίνει αν ο θυμός (αέρας) έμενε μέσα του, όπως ο αέρας στο μπαλόνι. Ρωτάμε πώς θα μπορούσε το παιδί να σκεφτεί καθαρά αν το μπαλόνι είναι το μυαλό του και ο θυμός (αέρας) έπιανε όλο το χώρο.
Μετά ζητάμε από το παιδί να σκάσει το μπαλόνι.
Ρωτήστε το αν νομίζει ότι αυτός είναι ασφαλής τρόπος να βγάλει το θυμό του ή όχι και γιατί. Αν το παιδί φοβάται όταν σκάει ένα μπαλόνι, προετοιμάστε το ότι θα κάνει θόρυβο και χρησιμοποιήστε αυτό το φόβο για να του δείξετε ότι και οι άλλοι φοβούνται όταν το παιδί γίνεται επιθετικό.
Εξηγήστε στο παιδί ότι αν το μπαλόνι ήταν άνθρωπος, το σκάσιμο του μπαλονιού θα ήταν μια επιθετική πράξη, όπως να χτυπήσουμε κάποιον ή να σπάσουμε κάτι. Ρωτήστε αν είναι καλό να εκφράζουμε το θυμό μας με αυτό τον τρόπο.
Μετά φουσκώστε άλλο ένα μπαλόνι αλλά μην το δέσετε. Κρατήστε το από την άκρη ώστε να μη φύγει ο αέρας. Του εξηγούμε πάλι ότι το μπαλόνι είναι το σώμα και ο αέρας ο θυμός.
Ζητάμε από το παιδί να αφήσει λίγο αέρα να βγει και να ξανακρατήσει τις άκρες σφιχτά.
Ρωτάμε: «είναι το μπαλόνι μικρότερο; Έσκασε το μπαλόνι; Σου φαίνεται καλύτερος αυτός ο τρόπος να βγει ο θυμός; Έπαθε κάτι το μπαλόνι όταν ο θυμός βγήκε έξω;». Τονίζουμε το γεγονός ότι το μπαλόνι δεν έπαθε τίποτα αλλά και όσοι ήταν γύρω από το μπαλόνι δεν έπαθαν τίποτα.
Το παιδί επαναλαμβάνει το τέταρτο βήμα αρκετές φορές μέχρι να φύγει όλος ο αέρας από το μπαλόνι.
Εξηγούμε μια ακόμα φορά ότι το μπαλόνι αντιπροσωπεύει το θυμό. Συζητώντας τι μας θυμώνει και βρίσκοντας τρόπους να εκφραστούμε σωστά, ο θυμός βγαίνει σιγά-σιγά και με ασφάλεια. Του θυμίζουμε ότι αν αφήσουμε το θυμό να μαζευτεί μέσα μας, μαζεύεται τόσος πολύς που κάποια στιγμή θα εκραγεί όπως το μπαλόνι και μπορεί να κάνουμε κακό στον εαυτό μας ή σε άλλους. Μετά μπορούμε να πούμε ιδέες για τη σωστή και ασφαλή έκφραση του θυμού.
Παραλλαγή: όταν τελειώσουμε, ζωγραφίζουμε ή ζητάμε από το παιδί να ζωγραφίσει ένα ουράνιο τόξο και σε κάθε άκρη γράψτε ένα γράμμα και ρωτήστε το παιδί να σας πει έναν τρόπο έκφρασης του θυμού που να αρχίζει με αυτό το γράμμα.
Παιχνίδι με προτάσεις για τα συναισθήματα
Τα παιδιά θα μάθουν να καταλαβαίνουν τα συναισθήματά τους. Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να γίνει με παιδιά 3 ετών και άνω, στη σχολική τάξη ή το σπίτι, από μια μεγάλη ομάδα ή από ένα παιδί κι έναν ενήλικα.
Απαραίτητα υλικά
Λωρίδες από χαρτί ή χαρτόνι για τις προτάσεις
Μαρκαδόροι
Εικόνες ή σύμβολα συναισθημάτων
Τι να κάνετε
Γράφουμε προτάσεις για τα συναισθήματα όπως:
Αισθάνομαι καλά όταν…
Αισθάνομαι λύπη όταν…
Αισθάνομαι τρομαγμένος όταν…
Αισθάνομαι φόβο όταν…
Αισθάνομαι ανόητος όταν…
Γράψτε τα σε χάρτινες λωρίδες ή σε χαρτόνι. Μαζί με το παιδί μπορείτε να ζωγραφίσετε με μαρκαδόρους ή να κολλήσετε μια εικόνα συμβολική για το συναίσθημα δίπλα ή στη θέση της λέξης του συναισθήματος σε κάθε πρόταση. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό όταν δουλεύουμε με μικρά παιδιά.
Πείτε στο παιδί ότι θα παίξετε ένα παιχνίδι με προτάσεις για τα συναισθήματα. πείτε του ότι αρχίσατε να γράφετε τις προτάσεις και ότι πρέπει να σας βοηθήσουν να τις τελειώσετε.
Διαβάστε τις προτάσεις μια φορά και αφήστε το παιδί να τις συμπληρώσει. Γράψτε τις απαντήσεις του ή βοηθήστε το να γράψει το ίδιο.
Αφού διαβάσετε όλες τις προτάσεις, φυλάξτε το και χρησιμοποιήστε το ξανά για να παίξετε διάφορα παιχνίδια ή να ενθαρρύνετε το παιδί να εκφράζει τα συναισθήματά του.
Κάτι περισσότερο
Χρησιμοποιήστε τις προτάσεις για να πείτε μια ιστορία για τα συναισθήματα και ψάξτε τρόπους να δοθούν λύσεις από το παιδί. Χρησιμοποιήστε τις προτάσεις για να επικυρώσετε τα αισθήματα του παιδιού και αναπτύξτε τη συναισθηματική και διανοητική προσέγγιση ρωτώντας τα άλλα παιδιά αν αντιμετωπίζουν με τον ίδιο τρόπο ή με διαφορετικό κάτι παρόμοιο (όταν το παιχνίδι παίζεται σε ομάδα).
Περισσότερες συμβουλές εδώ.