Δυσκολεύεστε να αφομοιώσετε πληροφορίες και γνώση; Νομίζετε ότι έχετε καταλάβει κάτι που διαβάσατε και μετά διαψεύδεστε οικτρά; Ο R. Feynman, γνωστός και ως «Μεγάλος Επεξηγητής» έδωσε λύση: για να μάθεις κάτι, πρέπει πρώτα να μπορείς να το εξηγήσεις.
Ζούμε σε μια εποχή αντι-γνώσης. Έχουμε περισσότερες πηγές γνώσης από ποτέ και περισσότερη αμάθεια την ίδια στιγμή. Τα είπε πολύ ωραία και ο Φίλιππος Δραγούμης στο άρθρο του στο Andro Με τόση διαθέσιμη γνώση, γιατί δεν γινόμαστε σοφότεροι; Απλώς εκεί το θέμα ήταν το «περιτύλιγμα» των πηγών και η αμφισβητούμενη εγκυρότητά τους.
Εδώ θα σταθούμε πιο πολύ στην ανθρώπινη ικανότητα (αν τελικά είναι στο χέρι μας) να συγκρατούμε την πραγματική γνώση εμπεδώνοντάς τη σε βάθος. Υπάρχει τρόπος, άραγε, να αφομοιώνουμε πληροφορίες και να μην τις αφήνουμε να πέφτουν με εκκωφαντικό θόρυβο στα κατάβαθα του γνωσιακού μας «τίποτα»; Σύμφωνα με ένα επιστήμονα του 20ου αι., τον Richard Feynman, ίσως η μάθηση να είναι τελικά πιο απλή απ’ όσο νομίζουμε. Περιλαμβάνει 4 μόνο βήματα, τα οποία δεν προϋποθέτουν καμία ειδική ικανότητα, κανένα ζηλευτό από τη Mensa IQ, κανένα ιδιαίτερο στύψιμο των εγκεφαλικών μας κυττάρων. Αλήθεια.
Αν μια πληροφορία δεν μπορεί να απλοποιηθεί και να επεξηγηθεί, τελικά μάλλον κάποιο πρόβλημα έχει η ίδια η πληροφορία – όχι εμείς. Είναι τα ακόλουθα 4, σχεδόν ενστικτώδη βήματα:
1. Βρίσκω ένα θέμα που θέλω να μάθω/καταλάβω και αρχίζω να το μελετάω. Ας πάρουμε ένα παράδειγμα: π.χ. θέλω να καταλάβω το πώς λειτουργεί το ασανσέρ. Δεν ξέρω πώς μου ‘ρθε το ασανσέρ, μη ρωτάτε. Γράφω σε ένα χαρτί ό,τι ξέρω για το θέμα. Κάθε φορά που μαθαίνω κάτι νέο, το συμπληρώνω στο χαρτί.
2. Σταματάω να κοιτάζω το χαρτί και προσπαθώ να εξηγήσω όσα ξέρω σε ένα αόρατο ακροατήριο, χρησιμοποιώντας όσο πιο απλά λόγια μπορώ. Δηλαδή, προσποιούμαι ότι το εξηγώ σε ανθρώπους που δεν έχουν απαραιτήτως τις τεχνικές γνώσεις για να καταλάβουν.
3. Σκέφτομαι αν το έχω εξηγήσει καλά, κατανοητά, χωρίς να αφήνω απορίες.Αν όχι επιστρέφω στην πηγή της γνώσης (βιβλία, internet, ειδικοί κ.λπ.) και προσπαθώ να καλύψω τα κενά που είχα, μέχρι να τα καλύψω από όλες τις πλευρές.
4. Απλοποιώ όσο πιο πολύ μπορώ το λεξιλόγιό μου και χρησιμοποιώ αναλογίες και παραδείγματα για να κάνω το θέμα κατανοητό. Ο Feynman είχε πει πως «η φυσική είναι σαν το σεξ: έχει κάποια πρακτικά αποτελέσματα, αλλά δεν την εξασκούμε πάντα γι’ αυτά τα αποτελέσματα». (Φωτογραφία: richard-feynman.net)
Ο Richard Feynman (1918-1988) ήταν από τα πιο λαμπρά μυαλά της κβαντικής μηχανικής. Έχει βραβευθεί με Νόμπελ φυσικής και έμεινε γνωστός στην ιστορία με το προσωνύμιο «Ο Μεγάλος Επεξηγητής», λόγω της ικανότητάς του να εξηγεί με πολύ απλά λόγια ακόμα και τις πιο σύνθετες έννοιες.
Απολάμβανε πάρα πολύ τη φυσική, μάλιστα είχε πει κάποτε: «Η φυσική είναι σαν το σεξ: έχει κάποια πρακτικά αποτελέσματα, αλλά δεν την εξασκούμε πάντα γι’ αυτά τα αποτελέσματα». Η τεχνική του Feynman περιγράφεται στη βιογραφία του Genius: The Life and Science of Richard Feynman, όπως είναι γραμμένη από τον συγγραφέα James Gleick. O Gleick στο βιβλίο του περιγράφει πώς ο Feynman πέρασε τις εξετάσεις του στο Πανεπιστήμιο Princeton: «Άνοιξε ένα άδειο τετράδιο. Στην πρώτη σελίδα έβαλε τίτλο: ΤΕΤΡΑΔΙΟ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ. Για πρώτη αλλά όχι τελευταία φορά, αναδιοργάνωσε τις γνώσεις του. Μελετούσε για εβδομάδες, αποδομώντας κάθε κλάδο της φυσικής, λαδώνοντας τα μέρη που είχε… ξεσυναρμολογήσει, και ξανακολλώντας τα, κοιτώντας στο μεταξύ για δυσνόητα μέρη και ανακολουθίες. Προσπαθούσε να βρει πάντα τις βασικές γραμμές κάθε θέματος».
Κάποτε ο καθηγητής φυσικής D. Goodstein ζήτησε από το Feynman να εξηγήσει γιατί κάποια σωματίδια υπακούν στην κατανομή Fermi-Dirac (geek alert: νόμοι φυσικής!). Ο Feynman του είπε ότι θα ετοιμάσει μια διάλεξη που θα μπορούσε να την καταλάβει ακόμα και ένας πρωτοετής, αλλά γύρισε μετά από λίγες μέρες άπραγος. «Δεν μπορούσα να απλοποιήσω τις έννοιες τόσο που να τις καταλάβει και κάποιος που δεν τις ξέρει», είπε. «Αυτό σημαίνει ότι ακόμα κι εμείς οι φυσικοί δεν το έχουμε καταλάβει καλά». Και σε αυτή τη φράση συμπυκνώθηκε όλη η φιλοσοφία του Feynman: αν μια πληροφορία δεν μπορεί να απλοποιηθεί και να επεξηγηθεί, τελικά μάλλον κάποιο πρόβλημα έχει η ίδια η πληροφορία – όχι εμείς.