Αφηγηματικές τεχνικές - Αφηγηματικοί τρόποι

Αφηγηματικές τεχνικές είναι οι ακόλουθες

Α) Το είδος της αφήγησης (δηλαδή, οι αφηγηματικοί τρόποι)

Β) Ο αφηγητής

Γ) Η οπτική γωνία

Δ) Η εστίαση

Ε) Ο χρόνος της αφήγησης

ΣΤ) Ο ρυθμός της αφήγησης

Α) Αφηγηματικοί τρόποι είναι οι ακόλουθοι:

1) Αφήγηση

2) Διάλογος

3) Περιγραφή

4) Σχόλια

5) Ελεύθερος πλάγιος λόγος

6) Εσωτερικός μονόλογος

1) Αφήγηση: η έκθεση των γεγονότων
-διήγηση: τριτοπρόσωπη αφήγηση, παντογνώστης αφηγητής)
-μίμηση: τριτοπρόσωπη ή πρωτοπρόσωπη αφήγηση με αφηγητή που συμμετέχει στην αφήγηση)
-μεικτή: συνδυασμός διήγησης – μίμησης

2) Διάλογος: συνομιλία σε ευθύ λόγο, α’ πρόσωπο. Προσδίδει ζωντάνια και εκφραστική δύναμη.

3) Περιγραφή: αναπαράσταση προσώπων, τόπων, πραγμάτων, φαινομένων. Στόχος: η αισθητική αναπαράσταση του χώρου ή προβολή στοιχείων που αιτιολογούν τη δράση των προσώπων.

4) Σχόλια:  σκέψεις, απόψεις του αφηγητή.

5) Ελεύθερος πλάγιος λόγος: ο αφηγητής αποδίδει σε γ’ πρόσωπο και σε ιστορικό χρόνο ενδόμυχες σκέψεις και εσωτερικά συναισθήματα ενός προσώπου της ιστορίας.

6) Εσωτερικός μονόλογος: απόδοση σκέψεων, συναισθημάτων, αναμνήσεων, συνειρμών του

ήρωα (α’ πρόσωπο, ενεστώτας) χωρίς παρέμβαση του αφηγητή.

Β) Ο αφηγητής:

Με βάση τη συμμετοχή του είναι: 

-Ομοδιηγητικός: Συμμετέχει στην ιστορία την οποία αφηγείται είτε ως πρωταγωνιστής (αυτοδιηγητικός αφηγητής) είτε ως παρατηρητής ή αυτόπτης μάρτυρας.

- Ετεροδιηγητικός: Δεν έχει καμιά συμμετοχή στην ιστορία που αφηγείται.

Με βάση το αφηγηματικό επίπεδο είναι:

- Ενδοδιηγητικός: Αφηγείται γεγονότα που ανήκουν στην κύρια αφήγηση.

- Εξωδιηγητικός: Αφηγείται γεγονότα και πράξεις ξένα προς το κύριο κείμενο της αφήγησης (εισαγωγές , πρόλογοι…)

- Μεταδιηγητικός: Αφηγείται γεγονότα που συνιστούν δευτερεύουσα αφήγη­ση (που ενσωματώνεται στην κύρια αφήγηση, είναι αφήγηση μέσα στην αφή­γηση), εγκιβωτισμένη αφήγηση.

Ο αφηγητής δεν ταυτίζεται με το συγγραφέα. Σε όσες περιπτώσεις ταυτίζονται τα δύο πρόσωπα μιλάμε για αυτοβιογραφία (αυτοδιηγητική αφήγηση).

Τύποι αφηγητών:

- Παντογνώστης: γνωρίζει τα πάντα, ακόμη και τις σκέψεις των προσώπων, βρίσκεται παντού και πάντα (γ’ ρηματικό πρόσωπο).
- Παρατηρητής: θεατής, πρόσωπο της ιστορίας (αυτόπτης μάρτυρας, θεατής) που συμμετέχει στη δράση (α’ ρηματικό πρόσωπο).
- Πρωταγωνιστής: διηγείται τη δική του ιστορία (α’ ρηματικό πρόσωπο.)
ή
- Δραματοποιημένος: βασικό ή δευτερεύον πρόσωπο της ιστορίας. Εσωτερική οπτική γωνία, πρωτοπρόσωπη αφήγηση, προσωπική περιορισμένη εμπειρία.
-Αμέτοχος: έξω από την υπόθεση, είναι παντού, περιγράφει ή σχολιάζει τα πάντα (παντογνώστης, εξωτερική οπτική γωνία, τρίτο πρόσωπο).

Γ) Η οπτική γωνία

Αναφέρεται στην προοπτική του αφηγητή απέναντι στην ιστορία, τη σχέση του με την υπόθεση.

- Εσωτερική οπτική γωνία: Την ιστορία αφηγείται ο βασικός ήρωας ή ένα δευτερεύον πρόσωπο (αφηγείται μόνο όσα υποπίπτουν στην αντίληψη του).

- Εξωτερική οπτική γωνία: Ο αφηγητής βρίσκεται έξω από την υπόθεση, αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο.

Δ) Η εστίαση

Αναφέρεται στη σχέση του αφηγητή με τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας, τη γνώση τους για την υπόθεση.

•  Μηδενική: Ο αφηγητής ξέρει περισσότερα από ό,τι τα πρόσωπα, είναι έξω από τη δράση (παντογνώστης). 

Αφηγητής > Πρόσωπα

•  Εσωτερική: Ο αφηγητής ξέρει όσα και τα πρόσωπα.

Αφηγητής = Πρόσωπα

•  Εξωτερική: Ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από τα πρόσωπα.

Αφηγητής < Πρόσωπα


Ε) Ο χρόνος της αφήγησης

1. Εξωκειμενικός χρόνος
α) χρόνος του πομπού: εποχή που ζει ο συγγραφέας 
β) χρόνος του αφηγητή: χρόνος των γεγονότων της αφήγησης
γ) χρόνος του δέκτη: η εποχή που ζει ο αναγνώστης 

2. Εσωκειμενικός χρόνος 
α) ιστορικός: Δηλώνει το πόνε χρονολογικά συνέβησαν τα γεγονότα που παρου­σιάζονται (το πότε).
β)πραγματικός/αφηγημένος: Δηλώνει το διάστημα που καλύπτουν τα γεγονότα που παρουσιάζει η αφήγηση (το πόσο).
γ) αφηγηματικός: Δηλώνει το πώς αξιοποιείται, πώς παρουσιάζεται ο χρόνος στη διαδικασία της αφήγησης (το πώς).

α) Ως προς τη σειρά παρουσίασης των γεγονότων ο χρόνος της αφήγησης είναι:

–  Ευθύγραμμος (όταν ακολουθεί τη φυσική σειρά των γεγονότων).
–  Με αναχρονίες (όταν γίνονται ανακατατάξεις στη φυσική σειρά των γεγο­
νότων):
•   αναδρομές ή αναδρομικές αφηγήσεις ή αναλήψεις (επιστρο­φή στο παρελθόν).
•   πρόδρομες αφηγήσεις ή προλήψεις (αναφορές γεγονότων που θα συμβούν αργότερα).

β) Ως προς το σημείο έναρξης της υπόθεσης: 

- από την αρχή της ιστορίας
- από τη μέση της υπόθεσης: In medias res

γ) Τεχνικές που παραβιάζουν την ομαλή χρονική σειρά:

- In medias res (στο μέσο των πραγμάτων): το νήμα της ιστορίας δεν ξετυλίγεται από την αρχή αλλά ο αφηγητής μας μεταφέρει στο κρισιμότερο σημείο της πλοκής και έπειτα με αναδρομή στο παρελθόν παρουσιάζονται όσα προηγήθηκαν. Έτσι διεγείρεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη και η αφήγηση δεν κουράζει. 
- Εγκιβωτισμός: μέσα στην κύρια αφήγηση υπάρχουν και μικρότερες δευτερεύουσες αφηγήσεις που διακόπτουν την ομαλή ροή του χρόνου. Πρόκειται για μια αφήγηση μέσα στην αφήγηση.
- Παρέκβαση, εμβόλιμη αφήγηση: αναφορά σε άλλο θέμα που δε σχετίζεται άμεσα με την υπόθεση και την εξέλιξη του έργου και διακόπτει προσωρινά τη φυσική ροή των γεγονότων. 
- Προϊδεασμός, προσήμανση: η ψυχολογική προετοιμασία του αναγνώστη για το τι πρόκειται να ακολουθήσει .
- Προοικονομία: ο τρόπος διευθέτησης των γεγονότων και η δημιουργία κατάλληλων προϋποθέσεων, ώστε η εξέλιξη της πλοκής να είναι φυσική και λογική για τον αναγνώστη. 

Ως προς τη χρονική συχνότητα: 

- Χρήση μοτίβων (επαναλαμβανόμενες φράσεις ή βασικά θέματα που επαναλαμβάνονται κατά διαστήματα) που κλιμακώνουν τη δράση ή περιγράφουν μια ψυχική κατάσταση.


ΣΤ) Ρυθμός της αφήγησης

 Ως προς το ρυθμό παρουσίασης των γεγονότων έχουμε τις τεχνικές:

- Επιτάχυνση: γεγονότα μεγάλης διάρκειας παρουσιάζονται σύντομα 
- Επιβράδυνση: γεγονότα μικρής διάρκειας παρουσιάζονται εκτεταμένα 
- Παράλειψη: γεγονότα δεν αναφέρονται γιατί δε σχετίζονται με την ιστορία 
- Περίληψη: συνοπτική παρουσίαση ενδιάμεσων γεγονότων 
- Αφηγηματικό κενό: παραλείπεται ένα τμήμα της ιστορίας ή κάποια γεγονότα που εννοούνται εύκολα ή δε συμβάλλουν ουσιαστικά στην πλοκή.


Για το e-didaskalia.blogspot.gr
Αποστόλης Ζυμβραγάκης, φιλόλογος.

Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.