Λέων Τρότσκι, ο μπολσεβίκος επαναστάτης που δολοφονήθηκε από οπαδό του Στάλιν

Ο Λεφ Νταβίντοβιτς Μπρόνσταϊν, που θα γινόταν γνωστός με το επαναστατικό του όνομα Λέων Τρότσκι, ήταν επαναστάτης από γεννησιμιού του.

Ήδη από παιδί καταπιάστηκε με τους αγώνες του εργατικού κινήματος, πολύ πριν έρθει σε επαφή με τον μαρξισμό, στον οποίο θα αφιέρωνε κατόπιν τη ζωή του.

Μια από τις ηγετικές μορφές της Οκτωβριανής Επανάστασης, ο Τρότσκι ήταν πράγματι το Νο 2 της Σοβιετικής Ένωσης, υπηρετώντας ως κομισάριος Εξωτερικών και κατόπιν οργανώνοντας τον περίφημο Κόκκινο Στρατό, πριν αναλάβει δράση φυσικά ο Στάλιν και κουτσουρέψει τόσο τη δική του πολιτική υπόσταση όσο και το μέλλον όλης της κομμουνιστικής χώρας.

Από κει κι έπειτα θα ξεκινούσε μια κολοσσιαία περιπέτεια για τον ίδιο, με τον Στάλιν να τον εξορίζει και να τον κυνηγά στην οικουμένη για να τον δολοφονήσει, πράγμα που θα πετύχαινε τελικά το 1940 στο Μεξικό.

Το σπουδαίο θεωρητικό έργο του μαρξιστή διανοουμένου δεν θα κηλιδωνόταν ωστόσο από τις μηχανορραφίες του Στάλιν, που θα τον εξόριζαν οριστικά από την ίδια την ιστορία της ρωσικής επανάστασης(!), με τις απόψεις του να απηχούν πάντα την ίδια τη βάση κάθε αγώνα του: το δίκιο του εργάτη...

Πρώτα χρόνια

Ο Λέων Τρότσκι γεννιέται ως Λεφ Νταβίντοβιτς Μπρόνσταϊν στην Ουκρανία της τότε Ρωσικής Αυτοκρατορίας στις 7 Δεκεμβρίου 1879. Ήταν το πέμπτο παιδί μιας σχετικά εύπορης αγροτικής οικογένειας εβραϊκής καταγωγής, με τον μικρό Λεφ να στέλνεται από τον πατέρα του στην Οδησσό, σε ηλικία 8 ετών, για να λάβει την απαραίτητη σχολική μόρφωση.

Ο Λεφ δείχνει την επαναστατική του φύση από μικρός, οργανώνοντας στο σχολείο παράσταση διαμαρτυρίας εναντίον καθηγητή(!), με την αντισυμβατική του δράση να συνεχίζεται και στο Νικολάγιεφ το 1896, όπου μετακινήθηκε για την τελευταία σχολική χρονιά.

Ως μαθητής ήταν ιδιαίτερα καλός, αν και σύντομα θα καταπιανόταν ενεργά με την πολιτική, με τον μαρξισμό τελικά να τον κερδίζει ολοκληρωτικά. Το 1897 ο Μπρόνσταϊν, φοιτώντας στη μαθηματική σχολή, συμβάλει στη δημιουργία της εργατικής ένωσης των Ρώσων του Νότου, γράφοντας και τυπώνοντας μπροσούρες και προκηρύξεις, τις οποίες μοιράζει σε βιομηχανικούς εργάτες και φοιτητές, καθώς το δίκιο του απλού εργάτη γίνεται πλέον για τον ίδιο σκοπός ζωής.

Το 1898 είναι ένας από τα 200 μέλη της ένωσης που θα συλληφθούν και θα περάσει τα επόμενα δύο χρόνια στη φυλακή περιμένοντας να δικαστεί: η ετυμηγορία τον βρίσκει ένοχο και εξορίζεται στο Ιρκούτσκ της Σιβηρίας για τα επόμενα τέσσερα χρόνια. Όντας βέβαια στη φυλακή, γνωρίζει και παντρεύεται τη συναγωνίστρια και επίσης καταδικασμένη σε εξορία Αλεξάνδρα Σοκολόφσκαγια, η οποία στα χρόνια της εξορίας θα του χαρίσει δύο κόρες.

Την εποχή που περίμενε στη φυλακή τη δίκη του, ιδρύεται το Ρωσικό Εργατικό Σοσιαλιστικό Δημοκρατικό Κόμμα (1898), με τον Μπρόνσταϊν να γίνεται αυτομάτως μέλος. Το 1902, όντας εξόριστος στη Σιβηρία ήδη δύο χρόνια, ο Μπρόνσταϊν εγκαταλείπει τη γυναίκα και τις κόρες του και αποδρά: με πλαστά χαρτιά, αλλάζει το όνομά του σε Λέων Τρότσκι και καταφέρνει να φτάσει στο Λονδίνο, όπου γνωρίζει τον Βλαντιμίρ Λένιν και γίνεται μέλος του Σοσιαλιστικού Δημοκρατικού Κόμματος.

Το 1903, ο Τρότσκι παντρεύεται τη δεύτερη γυναίκα του, Νατάλια Σέντοβα, με το ζευγάρι να αποκτά σύντομα δύο γιους.

Ο ίδιος διατηρεί αρμονικές σχέσεις με την πρώτη του σύζυγο, μέχρι την εξαφάνιση της Αλεξάνδρας το 1935, πιθανότατα λόγω των σοβιετικών εκκαθαρίσεων...

Προσωρινή κυβέρνηση και σοβιετική ηγεσία

Στα πρώτα αυτά χρόνια του Σοσιαλιστικού Δημοκρατικού Κόμματος (1903-1904), δεν υπήρχε συναίνεση για τη στρατηγική και τη δράση του, με τον Λένιν να κρατά τη μία πτέρυγα (την πιο σκληροπυρηνική, τους Μπολσεβίκους) και τον Τζούλιους Μαρτόφ να θέλει τη δράση του κόμματος σαφώς δημοκρατικότερη (τους Μενσεβίκους). Σύντομα τα μέλη του κόμματος θα συσπειρώνονταν γύρω από τους δύο αυτούς πόλους, με τον Τρότσκι να λειτουργεί πυροσβεστικά και να προσπαθεί να συμφιλιώσει τις δύο πτέρυγες, καταλήγοντας σχεδόν πάντα σε παροιμιώδεις καυγάδες. Οι περισσότεροι σοσιαλιστές συσπειρώθηκαν γύρω από τον Λένιν, περιλαμβανομένου του φιλόδοξου Ιωσήφ Στάλιν, με την ουδετερότητα του Τρότσκι να θεωρείται από πολλούς ύποπτη. Ο ίδιος κράτησε πάντως μη ενεργή στάση στα πρώτα αυτά χρόνια, αναπτύσσοντας παράλληλα την περίφημη θεωρία του της διαρκούς επανάστασης.

Την Κυριακή, 9 Ιανουαρίου 1905, η άοπλη διαδήλωση κατά της τσαρικής καταπίεσης στα Χειμερινά Ανάκτορα θα συναντήσει τη βίαιη αντίδραση του αυτοκρατορικών δυνάμεων, καταλήγοντας στον θάνατο 1.000 διαδηλωτών. Μετά τα γεγονότα της «Ματωμένης Κυριακής», ο Τρότσκι επιστρέφει εσπευσμένα -αν και μυστικά- στην Πετρούπολη για να υποστηρίξει τον λαϊκό αναβρασμό. Μέχρι τα τέλη του 1905 ήταν πια ηγέτης του κινήματος, αυξάνοντας την κυκλοφορία της σοσιαλιστικής «Ρωσικής Εφημερίδας» στα 500.000 φύλλα και παίρνοντας μέρος στο πρώτο σοβιέτ, την εκλεγμένη πολυκομματική επαναστατική επιτροπή δηλαδή, της οποίας έγινε αμέσως αντιπρόεδρος και λίγο αργότερα πρόεδρος, παρά την αντίθεση των Μπολσεβίκων.

Τον Δεκέμβριο ωστόσο το κίνημα καταπατήθηκε από τις τσαρικές δυνάμεις και οι εκπρόσωποι του σοβιέτ συνελήφθησαν, με τον Τρότσκι να στέλνεται για άλλη μια φορά στην εξορία. Στη δίκη του ωστόσο την επόμενη χρονιά, το 1906, ο ίδιος θα δώσει μια από τις πιο παθιασμένες του ομιλίες, επιβεβαιώνοντας τις φήμες που τον ήθελαν δεινό ρήτορα και αυξάνοντας την επιρροή του εντός της επαναστατικής επιτροπής. Παρόλα αυτά, καταδικάστηκε για υποκίνηση σε ένοπλο αγώνα και στάλθηκε για άλλη μια φορά στη Σιβηρία (Ιανουάριος 1907), κατάφερε ωστόσο να αποδράσει από το τρένο που τον μετέφερε στην παγωμένη στέπα και βρήκε τον δρόμο του για το Λονδίνο.

Ο Τρότσκι θα περάσει τα επόμενα 10 χρόνια στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στη Βιέννη, τη Ζυρίχη, το Παρίσι, ενώ θα περάσει και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού (Νέα Υόρκη), δουλεύοντας πυρετωδώς για την επανάσταση, μέσω εφημερίδων που κυκλοφορούσε και τις περνούσε λαθραία στη Ρωσία και παρεμβαίνοντας φυσικά στα τεκταινόμενα των σοσιαλιστικών κομμάτων στις χώρες όπου περνούσε.

Όταν μάλιστα ξέσπασε ο Α' Παγκόσμιος, ο Τρότσκι θα υποστηρίξει την αντιπολεμική ρητορεία, γεγονός που θα τον φέρει σε άλλη μια ρήξη με τους ηγέτες των Μπολσεβίκων και των Μενσεβίκων, την ίδια ώρα που θα κάνει τη Γαλλία να τον απελάσει από τα εδάφη της. Κι όταν η Ισπανία δεν του χορήγησε άσυλο, ο Τρότσκι δεν είχε άλλη επιλογή από το να καταφύγει στις ΗΠΑ.

Ο Τρότσκι διέμενε λοιπόν στη Νέα Υόρκη όταν ξέσπασε η περίφημη επανάσταση του 1917 που θα ανέτρεπε από την εξουσία τον τσάρο Νικόλαο Β'. Τον Μάιο της ίδιας χρονιάς, ο Τρότσκι επιστρέφει στη Ρωσία και ρίχνεται στη μάχη της επανάστασης, συλλαμβάνεται ωστόσο τον Αύγουστο: μέσα στη φυλακή ασπάζεται τελικά τον μπολσεβικισμό και απελευθερώνεται 40 ημέρες αργότερα. Μέχρι το τέλος του 1917, ήταν το αδιαμφισβήτητο Νο 2 των Μπολσεβίκων, κάτω φυσικά από τον Λένιν. 

Κομισάριος Εξωτερικών και επικεφαλής του Κόκκινου Στρατού

Με τους Μπολσεβίκους στην εξουσία και τον Βλαντιμίρ Λένιν πρόεδρο, ο Λέων Τρότσκι υπηρετεί ως κομισάριος (υπουργός) Εξωτερικών, με πρώτο στόχο την ειρήνη με τους Γερμανούς. Οι διαπραγματεύσεις του Μπρεστ-Λιτόφσκ ξεκινούν πράγματι τον Ιανουάριο του 1918, με την ειρηνευτική προσπάθεια να είναι πρωταρχικής σημασίας για τους Μπολσεβίκους ώστε να αφιερωθούν ολοκληρωτικά στην οικοδόμηση της κομμουνιστικής Ρωσίας. Ο Τρότσκι, που δεν ήθελε να συγκατατεθεί στις παράλογες εδαφικές αξιώσεις των Γερμανών και περίμενε την ήττα τους από τις δυνάμεις της Αντάντ, διαφωνεί με το κατεπείγον του Λένιν και παραιτείται από τη θέση του. Η ιδιαίτερα ταπεινωτική για τη Ρωσία Συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ υπογράφεται τελικά τον Μάρτιο του 1918, όταν οι Μπολσεβίκοι κατάλαβαν ότι ο άτακτος Κόκκινος Στρατός δεν θα μπορούσε να αντιπαρατεθεί στο πεδίο της μάχης με την καλοκουρδισμένη πολεμική μηχανή των Γερμανών.

Βλέποντας τις αδυναμίες του ρωσικού στρατού, ο Λένιν παραγγέλνει την εσπευσμένη αναδιοργάνωση του στρατεύματος και διορίζει επικεφαλής τον καλύτερό του σύμβουλο, τον Λέων Τρότσκι, ο οποίος υπηρετεί πλέον ως κομισάριος Στρατιωτικών και Ναυτικών Υποθέσεων. Η πρώτη αποστολή του Κόκκινου Στρατού ήταν η εξουδετέρωση του Λευκού Στρατού, που αντιτασσόταν στην εξουσία των Μπολσεβίκων, με τις εχθροπραξίες να εγκαινιάζουν τον Ρωσικό Εμφύλιο: για τα επόμενα δύο χρόνια, ο Τρότσκι θα αποδεικνυόταν δαιμόνια στρατιωτική προσωπικότητα, καθώς αναδιοργάνωσε άρδην τη σύσταση του στρατού του και οδήγησε τις κόκκινες δυνάμεις των 3 εκατομμυρίων αντρών σε νίκη!

Για τον ίδιο βέβαια οι πολεμικές συγκρούσεις είχαν βαρύτατο κόστος, όχι μόνο γιατί αντιτασσόταν σθεναρά στον πόλεμο αλλά και γιατί έπρεπε να βρίσκεται συνέχεια στο μέτωπο, με τις ανάγκες να τον αναγκάζουν να βγαίνει πολλές φορές σε 16 διαφορετικά πολεμικά μέτωπα! Στα τέλη του 1920, οι Μπολσεβίκοι με τον Κόκκινο Στράτο βγήκαν από τον εμφύλιο νικητές, με τη σοβιετική κυβέρνηση να τους ανήκει πια ολοκληρωτικά.

Μετά την άνευ όρων παράδοση του Λευκού Στρατού, ο Τρότσκι εκλέχτηκε μέλος της κεντρικής επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος, όντας πλέον αναντίρρητα το Νο 2 της Σοβιετικής Ένωσης, πίσω από τον Λένιν.

Η σοβιετική κυβέρνηση, περνώντας από το πολεμικό κλίμα στις εσωτερικές μεταρρυθμίσεις, είδε τον Τρότσκι να υπερασπίζεται τα εργατικά σωματεία, πιστεύοντας ότι οι εργάτες δεν είχαν να φοβηθούν τίποτα από τη νέα ηγεσία. Ο Λένιν θα κατηγορήσει ωστόσο τον Τρότσκι για προδοσία στα ιδεώδη του προλεταριάτου και σύντομα θα εγκαθιδρυθεί ένα βαθύ ρήγμα ανάμεσα στους δύο άντρες, με τον Ιωσήφ Στάλιν να επωφελείται από τη διαμάχη και να πλευρίζει τον Λένιν για να κερδίσει την εύνοιά του.

Τον Μάρτιο του 1921, ο Λένιν αντικαθιστά στα υψηλά κλιμάκια της κομμουνιστικής διακυβέρνησης όλους τους υποστηρικτές του Τρότσκι, με τον ίδιο να τίθεται σχεδόν στο περιθώριο της ηγεσίας. Μέχρι το 1922, η κακή κατάσταση της υγείας του Λένιν έδωσε τροφή σε σενάρια διαδοχής, με τον Τρότσκι να φαντάζει ως η ιδανική επιλογή, εξαιτίας τόσο της εκπληκτικής επίδοσής του ως στρατιωτικού ηγέτη όσο και της λαοφιλίας που απολάμβανε στη ρωσική κοινωνία. Η κλίκα του Στάλιν ωστόσο μέσα στο Πολίτμπιρο (τη διοικούσα επιτροπή του Κομμουνιστικού κόμματος) και οι έριδες του Τρότσκι με τα μέλη του γραφείου θα τον απομόνωναν, με τον Λένιν να διαβλέπει έστω και όψιμα την ολοένα και αυξανόμενη επιρροή του Στάλιν και να κάνει ό,τι μπορεί για να την περιορίσει: από το 1922-1924, ο Λένιν υποστηρίζει τον Τρότσκι σε πολλές περιπτώσεις, το τρίτο εγκεφαλικό ωστόσο του ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης θα τον σιωπούσε, αφήνοντας τον Στάλιν ανενόχλητο να υφαρπάξει κάθε εξουσία του Τρότσκι. Κι όταν ο Λένιν πέθανε στις 21 Ιανουαρίου 1924, τίποτα δεν μπορούσε πια να σταματήσει τον Στάλιν.

Από το 1925-1928, ο Τρότσκι έχανε συνεχώς εξουσία και επιρροή μέσα στο Κομμουνιστικό Κόμμα, που φιλοξενούσε πλέον στις τάξεις του μόνο οπαδούς του Στάλιν, με τους υποστηρικτές του τελευταίου να υπονομεύουν τον ρόλο του Τρότσκι στην Οκτωβριανή Επανάσταση και να κηλιδώνουν το άψογο στρατιωτικό του μητρώο. Τον Οκτώβριο του 1927, ο Τρότσκι εκδιώχθηκε τελικά από την κεντρική επιτροπή και εξορίστηκε τον επόμενο Ιανουάριο στο απομονωμένο Άλμα-Άτα του σημερινού Καζακστάν. Αυτό δεν ήταν φυσικά αρκετό για τον Στάλιν, ο οποίος τον Φεβρουάριο του 1929 εκδίωξε τον Τρότσκι οριστικά από την επικράτεια της Σοβιετικής Ένωσης, με τον πάλαι ποτέ ηγέτη των Μπολσεβίκων να περνά τα επόμενα 7 χρόνια σε Τουρκία, Γαλλία και Νορβηγία, πριν φτάσει τελικά στο Μεξικό.

Στη Δίκη της Μόσχας μάλιστα το 1936-1938, όπου καταδικάστηκαν για προδοσία ηγετικές μορφές της Ρωσικής Επανάστασης, ο Τρότσκι καταδικάστηκε (ερήμην) σε θάνατο ως ο κύριος συνωμότης σε μια υποτιθέμενη απόπειρα δολοφονίας του Στάλιν, που θα αποδεικνυόταν βεβαίως ψευδής! Οι υπόλοιποι «συνωμότες», όλοι τους προβεβλημένα μέλη της παλιάς φρουράς των Μπολσεβίκων, εκτελέστηκαν και ο Στάλιν ανέλαβε προσωπικά τον αγώνα για τη δολοφονία του Τρότσκι.

Ο Τρότσκι συνέχισε ωστόσο να γράφει και να κριτικάρει τόσο τη διακυβέρνηση της κομμουνιστικής Ρωσίας όσο και τον Στάλιν προσωπικά. Το 1937 θα τον βρει στο Μεξικό, όπου πήρε πολιτικό άσυλο από τον πρόεδρο της χώρας, ο οποίος τον δέχτηκε στα εδάφη του με τιμές...

Θάνατος και κληρονομιά

Ο Τρότσκι εγκαταστάθηκε στην Πόλη του Μεξικού στο περίφημο Γαλάζιο Σπίτι της ζωγράφου Φρίντα Κάλο, με την οποία διατήρησε και σύντομο ερωτικό ειδύλλιο. Όταν ωστόσο τσακώθηκε με τον σύζυγο της ζωγράφου, τον περίφημο μεξικανό ζωγράφο Ντιέγκο Ριβέρα, αναγκάστηκε να μετακομίσει μερικά τετράγωνα παρακάτω.

Στο Μεξικό συνέγραψε τα τελευταία του βιβλία, θέτοντας στο στόχαστρο της πένας του τον σταλινισμό, ισχυριζόμενος ότι κάτω από την εξουσία του Στάλιν η κομμουνιστική Ρωσία είχε μετατραπεί σε ένα «εκφυλισμένο εργατικό κράτος» που κυβερνιόταν από μια απολυταρχική γραφειοκρατία, η οποία θα έπρεπε να ανατραπεί μέσω μιας πολιτικής επανάστασης που θα εγκαθίδρυε μια πραγματική δημοκρατία του προλεταριάτου.

Στις αρχές του 1940, η υγεία του Τρότσκι έφθινε τάχιστα, με τον ίδιο να συντάσσει την πολιτική του διαθήκη τον Φεβρουάριο και να είναι ήδη έτοιμος για το μοιραίο. Στις 20 Αυγούστου 1940 ο θάνατος θα τον επισκεπτόταν πράγματι, αν και όχι με τον τρόπο που υπολόγιζε ο Τρότσκι: την ώρα που καθόταν στο γραφείο της οικίας του, ο Ραμόν Μερκάντερ, κρυφός πράκτορας της σοβιετικής μυστικής αστυνομίας, επιτέθηκε στον Τρότσκι με μια αξίνα, τραυματίζοντάς τον στο κεφάλι. Ήταν μάλιστα η δεύτερη απόπειρα κατά του πρώην σοβιετικού ηγέτη, αφού λίγο νωρίτερα (24 Μαΐου) ένοπλοι εντεταλμένοι του Στάλιν τον είχαν πυροβολήσει έξω από το σπίτι του ανεπιτυχώς.

Ο Τρότσκι μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο και πέθανε την επόμενη μέρα, σε ηλικία 60 ετών. Η Σοβιετική Ένωση αρνήθηκε οποιαδήποτε ευθύνη για τη δολοφονία και ο δράστης καταδικάστηκε σε κάθειρξη 20 ετών, όλοι ήξεραν ωστόσο την αλήθεια. Σύμφωνα με τον James Cannon, γενικό γραμματέα του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος των ΗΠΑ και στενού φίλου του Τρότσκι, τα τελευταία λόγια του ηγέτη στο νοσοκομείο ήταν: «Δεν θα επιβιώσω από αυτή την επίθεση. Ο Στάλιν κατάφερε τελικά να ολοκληρώσει το έργο που αποπειράθηκε ανεπιτυχώς και πρωτύτερα»...

Για δεκαετίες ολόκληρες, ο Λέων Τρότσκι ήταν απαξιωμένος στη Σοβιετική Ένωση, με τις μηχανορραφίες του Στάλιν να έχουν υπονομεύσει τα κατορθώματά του και να έχουν αλλάξει την ίδια την ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος! Μια δεκαετία ωστόσο μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, το 2001, η φήμη του Τρότσκι αποκαταστάθηκε επισήμως από τη ρωσική κυβέρνηση.

Η κληρονομιά του Τρότσκι ως ο διαπρεπέστερος διανοητής της κόκκινης επανάστασης ανήλθε προοδευτικά στη θέση που της άξιζε. Ο ίδιος ήταν ο ακούραστος εργάτης του αγώνα, ο δεινός ρήτορας και ο συνεπής θεωρητικός, που έκανε πράξη τα λεγόμενά του όταν του δόθηκε η ευκαιρία να κυβερνήσει και παραιτήθηκε αμέσως από κάθε θέση εξουσίας όταν δεν μπορούσε να ολοκληρώσει τις μεταρρυθμίσεις του. Δεν είναι λίγοι οι ιστορικοί που εκτιμούν ότι η τύχη της Οκτωβριανής Επανάστασης θα ήταν τελείως διαφορετική αν ο Τρότσκι δεν είχε υποταχθεί στον Λένιν ή αν, αντιθέτως, τον διαδεχόταν αυτός στο τιμόνι της Σοβιετικής Ένωσης...

Περισσότερα βιογραφίες εδώ.