Ο Σοφοκλής (496 π.Χ.- 406 π.Χ.) (στα αρχ. ελλ. Σοφοκλῆς ὁ Σοφίλλου ὁ ἐκ Κολωνοῦ) ήταν Έλληνας τραγικός ποιητής της κλασικής εποχής. Αυτός, ο Αισχύλος και ο Ευριπίδης είναι οι τρεις τραγικοί ποιητές των οποίων έχουν σωθεί ολοκληρωμένα έργα. Σύμφωνα με αρχαίες μαρτυρίες φαίνεται ότι έγραψε περίπου 123 έργα από τα οποία παραδίδονται ολοκληρωμένες μόνο επτά τραγωδίες.
Βίος
Γεννήθηκε στον Ίππιο Κολωνό της Αθήνας. Ήταν γιος του Σοφίλλου, εύπορου Αθηναίου που είχε εργοστάσιο μαχαιροποιΐας, διαπαιδαγωγήθηκε ανάλογα με την οικονομική του άνεση. Έλαβε επιμελημένη αγωγή και παιδεία. Διδάχθηκε μουσική από τον περίφημο μουσικοδιδάσκαλο Λάμπρο και ανέπτυξε αρμονικά τις σωματικές και ψυχικές του δυνάμεις. Δεκαπενταετής, ήταν ο κορυφαίος του χορού των εφήβων που πήρε μέρος στον εορτασμό της νίκης για τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Συνδέθηκε στενά με πολιτικές και πνευματικές προσωπικότητες της εποχής, όπως με τον Περικλή, τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και κατέλαβε διάφορα υψηλά αξιώματα στην πολιτική, στις θρησκευτικές λατρείες και στις τέχνες.
Τα έτη 443-442 π.Χ. ήταν ταμίας της αττικής ναυτικής συμμαχίας. Και από το 441 έως το 440 π.Χ. διοικούσε μαζί με τον Περικλή το στόλο στην επίθεση κατά της Σάμου, όπου εσφάγησαν όλοι οι άνδρες του νησιού. Το 428 ήταν πάλι στρατηγός με τον Θουκυδίδη και το 413 ήταν μέλος της ολιγαρχικής κυβέρνησης της Αθήνας. Είχε ένα γιο με τη Νικοστάτη, ο οποίος έγινε επίσης ποιητής, αλλά και ένα εξώγαμο γιο, που τον ονόμασαν κι αυτόν Σοφοκλή, ο οποίος απεδείχθη σημαντικότερος συγγραφέας από τον έτερο γιο του. Ο μεγάλος τραγικός ποιητής εισήγαγε στην Αθήνα τη λατρεία του Ασκληπιού και τιμήθηκε με το προσωνύμιο Δεξίων, επειδή δεξιώθηκε τον θεό στο σπίτι του. Η πρώτη γιορτή πριν τελειώσει το Ασκληπιείο κάτω απ την Ακρόπολη των Αθηνών, έγινε στον περίβολο της οικίας του. Γράφει μάλιστα έναν παιάνα για τον Ασκληπιό .
Έργο
Η πρώτη του θεατρική εμφάνιση έγινε το 468 π.Χ. σε δραματικό αγώνα όπου ο Σοφοκλής αντιμετώπισε τον κατά 30 χρόνια μεγαλύτερό του τραγωδό Αισχύλο, τον οποίο ο Σοφοκλής εκτιμούσε και σεβόταν, και πήρε την πρώτη του νίκη. Εκτιμάται ότι παρουσίασε σε διαγωνισμούς περί τις 30 τετραλογίες, με περίπου 20 από τις οποίες απέσπασε την πρώτη θέση και σύμφωνα με μαρτυρίες, δεν πήρε ποτέ την τρίτη θέση σε διαγωνισμό. Πρέπει όμως να συνεκτιμηθεί ότι ο Σοφοκλής ήταν στους Αθηναίους πολύ δημοφιλής, λόγω και των πολιτικών και θρησκευτικών δραστηριοτήτων του, σε αντίθεση με τον νεώτερο φίλο του, τον Ευριπίδη, ο οποίος ήταν μάλλον αντιπαθής λόγω του απομονωμένου τρόπου ζωής του.
Ο Σοφοκλής συνέγραψε 123 τραγωδίες, είναι όμως γνωστές κατ' όνομα οι 114, από τις οποίες έχουν διασωθεί μόνο 7 ολοκληρωμένες, ανάμεσά τους η Αντιγόνη (περί το 442) και Ηλέκτρα (περί το 413). Άλλα έργα του που έχουν διασωθεί είναι Τραχίνιαι, Οιδίπους Τύραννος, Αίας, Φιλοκτήτης, Οιδίπους επί Κολωνώ. Στο επίκεντρο των έργων τού Σοφοκλή βρίσκεται το άτομο, το οποίο έρχεται σε αναπόφευκτη, τραγική και ένοχη σύγκρουση με την τάξη που εκπροσωπούν οι θεοί. Αν και ιδιαίτερα ευσεβής στη ζωή του ο Σοφοκλής, πράγμα που επηρεάζει τα έργα του, δίνει μεγαλύτερο βάρος στην ανθρώπινη στάση έναντι αυτής των θεών, παρότι το πεπρωμένο των ανθρώπων είναι αναπόδραστα προδιαγεγραμμένο από τις βουλές των θεών, οι οποίες δεν είναι όμως πια αυθαίρετες και τυχαίες, όπως σε παλαιότερους τραγικούς, αλλά σκόπιμες και μελετημένες.
Από τα αποσπάσματα που έχουν σωθεί, σημαντικός είναι ένας πάπυρος που διασώζει μεγάλο τμήμα από το σατυρικό δράμα Ιχνευταί, το οποίο αναφέρεται στην ιστορία της κλοπής των βοδιών του Απόλλωνα από τον Ερμή. Άλλες τραγωδίες από τις οποίες έχουν σωθεί κάποια αποσπάσματα είναι ο Ευρύπυλος, η Νιόβη, οι Σκύριοι, η Πολυξένη, ο Θησέας, η Φαίδρα οι Λήμνιαι και ο Τηρεύς.
Νεοελληνικές μεταφράσεις
Αίας
Ζήσιμος Σίδερης ("Εστία", 1904 και "Ι.& Π.Ζαχαρόπουλος" & αρχαίο κείμενο, 1939)
Κώστας Βάρναλης ("Φέξης", 1912)
Δημ.Σάρρος ("Κύκλος", 1935)
Ιωάννης Γρυπάρης ("Εστία", 1940 και ανατυπώσεις)
Ηλέκτρα
Μάρκος Αυγέρης ("Φέξης", 1911)
Νικόλαος Ποριώτης ("Εστία", 1932)
Ιωάννης Γρυπάρης ("Εστία", 1940 και ανατυπώσεις)
Απόστολος Μελαχρινός ("Κύκλος", 1939 και "Ελληνικός Εκδοτικός Οργανισμός" - & αρχαίο κείμενο, 1969)
Κ.Ταμβάκης (& αρχαίο κείμενο - "Ι.& Π.Ζαχαρόπουλος", 1939, 1959)
Οιδίπους Τύραννος
Ν.Κοντόπουλος ("Ο Λόγιος Ερμής", 1861)
Άγγελος Βλάχος ("Εστία", 1893)
Άριστος Καμπάνης ("Φέξης", 1911)
Γεράσιμος Σπαταλάς ("Βασιλείου" 1933 και "Δίφρος" 1968 και Φιλολογική Πρωτοχρονιά 1968)
Δημ.Σάρρος ("Κύκλος", 1936)
Φώτος Πολίτης ("Εστία", 1936 και "Ίκαρος", 1969)
Ιωάννης Γρυπάρης ("Εστία", 1942 και ανατυπώσεις)
Κώστας Θρακιώτης, 1948
Γιώργος Θέμελης (& αρχαίο κείμενο - "Ι.Ν.Ζαχαρόπουλος", 1955)
Αντιγόνη
Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής ("Χ.Νικολαϊδου Φιλαδελφέως", 1860 και "Εθνικόν Τυπογραφείον" 1867 και "Εστία" 1896, 1925)
Κωνστ.Μάνος (& αρχαίο κείμενο - "Ι.& Π.Ζαχαρόπουλος", 1939 και "Ελληνικός Εκδοτικός Οργανισμός" & αρχαίο κείμενο, 1969)
Κωνσταντίνος Χρηστομάνος ("Φέξης", 1912)
Δημ.Σάρρος ("Αφοί Γεράρδοι", 1930)
Γιώργιος Σημηριώτης ("Η Εποχή", 1937)
Ιωάννης Γρυπάρης ("Εστία", 1940 και ανατυπώσεις)
Τραχίνιαι
Άριστος Καμπάνης ("Φέξης", 1911)
Ιωάννης Γρυπάρης ("Εστία", 1940 και ανατυπώσεις)
Γεράσιμος Γρηγόρης ("Δίφρος, 1968)
Φιλοκτήτης
Άριστος Καμπάνης ("Φέξης", 1913)
Ιωάννης Γρυπάρης ("Εστία", 1937 και ανατυπώσεις)
Κώστας Κουραβέλος (& αρχαίο κείμενο - "Ι.& Π.Ζαχαρόπουλος", 1939)
Τάσος Ρούσος ("Δίφρος, 1964)
Ηλίας Παπαλάς (1964)
Ανδρέας Λάππας (Bookstars, 2014)
Οιδίπους επί Κολωνώ
Άγγελος Βλάχος ("Εστία", 1893)
Ηλίας Βουτιερίδης ("Φέξης", 1911)
Ιωάννης Γρυπάρης ("Εστία", 1937 και ανατυπώσεις)
Δημ.Σάρρος ("Κύκλος", 1937)
Κώστας Θρακιώτης (& αρχαίο κείμενο - "Ι.Ν.Ζαχαρόπουλος", 1948)
Γεράσιμος Σπαταλάς (& αρχαίο κείμενο - "Πάπυρος", 1958)
Ιχνευταί
Δημ.Σάρρος (1932)
Εμμ.Δαυϊδ (& αρχαίο κείμενο - "Μ.Τριανταφύλλου" Θεσσαλονίκη 1933)
Πέτρος Μαρκάκης (1942)
Περισσότερα αφιερώματα εδώ.