συνωμοσία < αρχαία ελληνική συνωμοσία < συνωμότης < συν- + -ωμότης < ὄμνυμι
ορκωμοσία < ελληνιστική κοινή ὁρκωμοσία < ὁρκωμότης < ὅρκος + ὄμνυμι
Η γραφή <συνωμοσία> οφείλεται στη λειτουργία φωνολογικού νόμου της αρχαίας ελληνικής ο οποίος οδηγούσε σε έκταση του βραχέος φωνήεντος με το οποίο ξεκινούσε το δεύτερο συνθετικό μιας λέξης (πρόκειται για τον νόμο της «εκτάσεως εν συνθέσει»). Για την ακρίβεια, έπρεπε και το πρώτο συνθετικό να λήγει σε φωνήεν, λ.χ. ορκ(ο) + όμνυμι= ορκωμοσία. Η γραφή <συνωμοσία> αποτελεί παράδειγμα επέκτασης του νόμου και σε λέξη όπου το πρώτο συνθετικό λήγει σε σύμφωνο (τον του συν).
Οι γραφές <συνομωσία> και <ορκομωσία> μπορεί να οφείλονται σε σύγχυση λόγω των διαδοχικών [o] (ιδίως αν θυμάται κανείς ότι κάπου υπάρχει και ω…).
Ορκωμοσία < ελληνιστική κοινή ὁρκωμοσία < ὁρκωμότης < ὅρκος +ὄμνυμι (το ω (ορκωμοσία) εξηγείται με τον αρχαιοελληνικό φωνητικό νόμο της συνθετικής έκτασης)
Ειδικά το <ορκομωσία> είναι πολύ πιθανόν να εξηγείται και από το πρώτο συνθετικό ορκο– του όρκος.
Οι γραφές συνωμοσία και ορκωμοσία μάλλον ανήκουν σε αυτές που πρέπει κανείς να θυμάται απέξω, εκτός αν είναι τόσο εξοικειωμένος με θέματα ετυμολογίας και γενικά γλωσσολογίας.
Είναι εσφαλμένη ετυμολογική εξήγηση να δίνεται η σωστή γραφή ορκωμοσία και συνωμοσία από τον αόριστο ώμοσα. Οφείλεται καθαρά στον φωνολογικό νόμο της «εκτάσεως εν συνθέσει» της αρχαίας ελληνικής, ο οποίος οδηγούσε σε έκταση του βραχέος φωνήεντος, με το οποίο ξεκινούσε το δεύτερο συνθετικό μιας λέξης.
Π.χ.
Όροφος- διώροφο, (μετατροπή του ο σε ω).
Άλλα παραδείγματα:
οδύνη–επώδυνος,
όλεθρος–πανωλεθρία,
oμαλός–ανώμαλος
ορυχείο–χρυσωρυχείο.
Περισσότερα φιλολογικά θέματα εδώ.
