Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε πως το φαινόμενο-μάστιγα του σχολικού εκφοβισμού (bullying) έχει λάβει τρομακτικά ανεξέλεγκτες διαστάσεις, ως απόρροια του εξαιρετικά υψηλού ελλείμματος ανθρωπιάς και ευαισθητοποίησης, το οποίο χαρακτηρίζει την σύγχρονη εποχή. Ειδικά στην χώρα μας, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν σε αρκετά σχολεία της χώρας, το ποσοστό εμφάνισης του εκφοβισμού στα σχολεία και ιδιαίτερα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση έχει αυξηθεί σε ανησυχητικό βαθμό. Συγκεκριμένα, στα δημοτικά σχολεία το ποσοστό των παιδιών που έχουν συμμετάσχει σε σχολικό εκφοβισμό, είτε ως θύματα είτε ως θύτες, ανέρχεται στο 46,8 %. Η ενδοσχολική βία είναι δυνατόν να εκδηλωθεί με διάφορες μορφές, οι κυριότερες εκ των οποίων είναι οι εξής:
⦁ Σωματική βία: πρόκειται για φυσικό τραυματισμό, μέσω χτυπημάτων , όπως σπρωξίματα, αγκωνιές, δαγκωνιές, καθώς και μέσω της καταστροφής προσωπικών αντικειμένων
⦁ Λεκτική βία: συστηματική χρήση υβριστικών εκφράσεων, φραστική επίθεση μέσω προσβολών και απειλών, χρήση ταπεινωτικών ψευδωνύμων και άλλα
⦁ Ηλεκτρονική βία: πρόκειται για την πλέον σύγχρονη μορφή ενδοσχολικής βίας και εκδηλώνεται μέσω της αποστολής υλικού με υβριστικό περιεχόμενο, μηνυμάτων ή videos σε social media με παραποιημένα προσωπικά δεδομένα του θύματος
Ρατσιστική βία: χρήση προσβλητικών ψευδωνύμων λόγω καταγωγής, κοινωνικού και οικονομικού υπόβαθρου και κατάστασης, σεξουαλικού προσανατολισμού, σωματικών και άλλων ιδιαιτεροτήτων
⦁ Σεξουαλική βία: ανήθικες χειρονομίες, αγγίγματα στα γενετικά όργανα, χρήση προσβλητικού λεξιλογίου, όπως σεξουαλικά υπονοούμενα και άλλα. Σε ακραίες περιπτώσεις, η σεξουαλική βία είναι δυνατόν να εκδηλωθεί και μέσω βίαιων σεξουαλικών επιθέσεων (βιασμού).
Ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί ένα εξαιρετικά επικίνδυνο φαινόμενο της σύγχρονης εποχής με βαθιές ψυχολογικές επιπτώσεις, τόσο για τα θύματα, όσο και για τους θύτες. Επομένως, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ενδοσχολική βία από ψυχολογικής άποψης, καθώς παρότι εμφανίζεται συνήθως κατά την διάρκεια της σχολικής και εφηβικής ηλικίας, οι ψυχολογικές της επιδράσεις διαρκούν μέχρι και την ενήλικη ζωή των θυμάτων και των θυτών.
Αρχικά, όσον αφορά τα θύματα του σχολικού εκφοβισμού, πρόκειται συνήθως για παιδιά χαμηλών τόνων, αγχώδη και μοναχικά, με πολύ λίγους ή και καθόλου φίλους, εξαιρετικά εσωστρεφή. Επιπλέον, τα παιδιά αυτά ενδεχομένως να μην έχουν ιδιαίτερα μεγάλη σωματική διάπλαση και να έχουν κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, το οποίο τους ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα παιδιά , όπως πχ. Κάποια σεξουαλική, σωματική ιδιαιτερότητα. Ως αποτέλεσμα όλων των παραπάνω χαρακτηριστικών, τα συγκεκριμένα παιδιά αποτελούν εύκολο στόχο θυματοποίησης.
Συνήθως, τα παιδιά τα οποία υπήρξαν κάποτε θύματα bullying μετατρέπονται σε ενήλικες με σοβαρά ψυχικά τραύματα, τα οποία θα τους ακολουθούν καθ’ όλην την διάρκεια της ζωής τους. Κατ’αρχήν, τα συγκεκριμένα άτομα είναι πολύ πιθανόν στο μέλλον να έρθουν αντιμέτωποι με την κατάθλιψη. Τα πρώην θύματα του bullying συνήθως υποφέρουν από αγχώδεις διαταραχές, συχνές ημικρανίες και πονοκεφάλους, τρέμουλο, ενώ είναι εξαιρετικά επιρρεπή στις κρίσεις πανικού. Επίσης, έχουν πολύ αυξημένο το αίσθημα της μοναξιάς και της θλίψης, σε συνδυασμό με την απώλεια ενδιαφέροντος για διάφορες δραστηριότητες. Επιπλέον, είναι πολύ πιθανόν τα συγκεκριμένα άτομα να αντιμετωπίσουν διαταραχές στον ύπνο και στις διατροφικές τους συνήθειες.
Σε γενικές γραμμές πάντως, άτομα τα οποία στο παρελθόν έχουν υπάρξει θύματα σχολικού εκφοβισμού τείνουν να εγκλωβίζονται στον ρόλο του θύματος, με αποτέλεσμα να υιοθετούν μια απαισιόδοξη άποψη για την ζωή. Ως αποτέλεσμα, αυτά τα άτομα χαρακτηρίζονται από εσωστρέφεια, υποτονικότητα και εξαιρετικά χαμηλή- έως και μηδαμινή- αυτοεκτίμηση και αυτοσεβασμό. Έχουν παρατηρηθεί επιπλέον αρκετές περιπτώσεις στις οποίες τα πρώην θύματα σχολικού εκφοβισμού χαρακτηρίζονται από αυτοκτονικό ιδεασμό, καθώς κάνουν συχνά σκέψεις με αυτοκαταστροφικό περιεχόμενο. Σε αρκετές μάλιστα περιπτώσεις αυτές οι σκέψεις οδηγούν τα πρώην θύματα στην αυτοκτονία.
Πολλά άρθρα έχουν γραφτεί σχετικά με το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού και τις επιπτώσεις του στην ψυχική υγεία των θυμάτων. Ωστόσο, δεν πρέπει να αγνοούμε την επίδραση του συγκεκριμένου φαινομένου στην ψυχοσύνθεση του θύτη. Κατά κύριο λόγο, τα παιδιά και οι έφηβοι που ασκούν ενδοσχολική βία αντλούν ικανοποίηση μέσω του υποβιβασμού και της ταπείνωσης άλλων ατόμων, με σκοπό την ανάδειξη της προσωπικής τους ανωτερότητας έναντι των άλλων ατόμων. Ωστόσο, το αίσθημα της ανωτερότητας, το οποίο προβάλλεται, στην πραγματικότητα είναι ένα κεκαλυμμένο βαθύ αίσθημα κατωτερότητας, το οποίο οι θύτες αδυνατούν να διαχειριστούν. Τα παιδιά-θύτες είναι συνήθως άτομα με μέτριες σχολικές επιδώσεις, εξαιρετικά χαμηλή αυτοεκτίμηση, την οποία προσπαθούν να καλύψουν μέσω της βίας και της προβολής υπερίσχυσης -σωματικής- σε βάρος των άλλων παιδιών.
Επίσης, συχνά κύριο λόγο στην άσκηση βίας από μέρος των θυτών παίζει η απουσία των γονιών κατά την παιδική και εφηβική ηλικία των παιδιών. Αρχικά, η συναισθηματική απουσία δημιουργεί ένα κενό στην ψυχολογία των παιδιών, με αποτέλεσμα την πρόκληση θυμού, η οποία εκφράζεται ως βίαιο ξέσπασμα σε άλλα άτομα. Επιπλέον, ιδιαίτερα σημαντικός καθίσταται ο ρόλος των γονέων στην σωστή ανατροφή των παιδιών μέσω της μεταλαμπάδευσης αξιών, όπως την ανοχή στην διαφορετικότητα, τον σεβασμό στην ιδιαιτερότητα. Επομένως, όταν ο συγκεκριμένος ρόλος των γονέων εκλείπει, είναι φυσικό τα παιδιά να μην είναι εξοπλισμένα με τις απαραίτητες αυτές αξίες. τέλος, κάτι πολύ σημαντικό, το οποίο πολύ συχνά αγνοούμε, είναι το γεγονός ότι και οι θύτες είναι τις περισσότερες φορές και εκείνοι θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Πρόκειται επομένως για ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο βίας. Η βία φέρνει βία, ως γνωστόν.
Ο σχολικός εκφοβισμός έχει καταλυτική επίδραση και στην ψυχολογία του θύτη στην διάρκεια της ενήλικης ζωής του. Συγκεκριμένα, για τους πρώην θύτες υπάρχει πολύ συχνά κίνδυνος εμφάνισης διάφορων ψυχικών διαταραχών, όπως επίσης και διάφορων διαταραχών του άγχους. Επιπλέον, είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στις καταχρήσεις, αλκοόλ και σε διάφορα είδη ναρκωτικών ουσιών. Πολύ συχνή είναι επίσης και η εκδήλωση αντικοινωνικής συμπεριφοράς, όπως η εμπλοκή σε ξυλοδαρμούς, βανδαλισμούς καθώς και σε διαφόρων ειδών παρανομίες. Τέλος, μια από τις πιο σημαντικές επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού στην ψυχική υγεία ενός πρώην θύτη είναι η εκδήλωση της βίας στο πλαίσιο των μετέπειτα διαπροσωπικών του σχέσεων (φιλικό, οικογενειακό περιβάλλον).
Κλείνοντας, οφείλουμε να αντιληφθούμε πως οι επιπτώσεις του φαινομένου της ενδοσχολικής βίας στην ψυχοσύνθεση των ανθρώπων είναι εξαιρετικά σοβαρές και χρήζουν έγκαιρης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης. Διαφορετικά, ελλοχεύει ο κίνδυνος της δημιουργίας ενός φαύλου κύκλου βίας που θα έχει ως αποτέλεσμα την δημιουργία ανθρώπων με βαθιά ψυχικά τραύματα. Έτσι, το πρόβλημα πρέπει να αντιμετωπισθεί από την ρίζα του, δηλαδή μέσω της παιδείας και της ευαισθητοποίησης όλων των παιδιών από μικρή κιόλας ηλικία, προκειμένου να αποφευχθεί η δημιουργία μελλοντικών ενηλίκων με ψυχικά προβλήματα.
Πηγές:
http://amitos.library.uop.gr/xmlui/handle/123456789/2064
http://eproceedings.epublishing.ekt.gr/index.php/edusc/article/view/416
http://ir.lib.uth.gr/bitstream/handle/11615/376/P0000376.pdf?sequence=1
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0191886997001451
http://amitos.library.uop.gr/xmlui/handle/123456789/2064
http://eproceedings.epublishing.ekt.gr/index.php/edusc/article/view/416
http://ir.lib.uth.gr/bitstream/handle/11615/376/P0000376.pdf?sequence=1
http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0191886997001451