Σύμφωνα με μερικές από τις τελευταίες θεωρίες της φυσικής, ο χρόνος δεν είναι ακριβώς αυτό που νομίζουμε ότι είναι. Στην πραγματικότητα, μπορεί να μην υπάρχουν καθόλου! Όταν οι καλύτερες επιστημονικές θεωρίες ακούγονται παράξενες, μπορούν τότε οι φιλόσοφοι να βοηθήσουν την επιστήμη να κατανοήσει καλύτερα το χρόνο;
Ο χρόνος μπορεί να κινηθεί προς τα πίσω;
Ο χρόνος μπορεί να κινηθεί προς τα πίσω
Φαίνεται προφανές ότι ορισμένα γεγονότα έχουν μια καθορισμένη σειρά – ένα φλιτζάνι με τσάι θα ψυχθεί σιγά-σιγά, ένα παγάκι θα λειώσει και ένα αυγό κτυπημένο δεν θα γίνει όπως πρώτα. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν αυτά τα γεγονότα ως επιδείξεις του χρόνου που ρέει προς τα εμπρός.
Σύμφωνα με τις καλύτερες θεωρίες της ύλης (κβαντική στατιστική μηχανική), το κτυπημένο αυγό είναι μία έκφραση της αυξανόμενης «εντροπίας» – μια τάση του σύμπαντος να πάει από την τάξη στην αταξία, την διαταραχή.
Αλλά η εντροπία μπορεί επίσης να μειωθεί, πράγμα που σημαίνει ότι το αυγό σας θα μπορούσε να επανασυναρμολογηθεί και ο χρόνος θα φαινόταν σαν να πηγαίνει προς τα πίσω.
Το γεγονός όμως είναι ότι η πιθανότητα να συμβεί αυτό είναι τόσο αστρονομικά μικρή – που θα πρέπει να περιμένετε περισσότερο από 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια, την τρέχουσα ηλικία του σύμπαντος – και γι αυτό δεν θα πρέπει να κρατάτε την αναπνοή σας περιμένοντας να συμβεί!
Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα σαν το απόλυτο ‘τώρα’
Το παρόν φαίνεται να είναι μια μοναδική, παγκοσμίως αποδεκτή χρονική στιγμή, εύκολα διακριτή από το παρελθόν και το μέλλον. Όμως είναι έτσι;
Φανταστείτε ότι βρισκόμαστε σε δύο πλοία αγκυροβολημένα λίγο μακριά από την ακτή ενός πυρηνικού σταθμού δοκιμών όταν σκάει η βόμβα και σημειώνουμε την ώρα. Όταν συγκρίνουμε τις σημειώσεις μας αργότερα, βλέπουμε ότι οι χρόνοι μας ταιριάζουν.
Αλλά αν εγώ ταξιδεύω προς την περιοχή ενώ εσείς απομακρύνεστε, τότε η θερμότητα και το φως που προέρχονται από την έκρηξη θα φτάσουν στη βάρκα μου ελαφρώς πριν από τη δική σας, επειδή κινούμαι για να την συναντήσω. Τώρα, όταν συγκρίνουμε τις σημειώσεις μας, θα διαφωνούμε: εγώ θα πω ότι συνέβη σε μια χρονική στιγμή και εσείς σε μια άλλη. Έτσι ποιος έχει δίκιο;
Ο Albert Einstein λέει και οι δύο. Στη θεωρία της σχετικότητας, το παρόν σου μπορεί να είναι το μέλλον μου, και το παρόν μου το παρελθόν σου. Ως αποτέλεσμα, ο χρόνος είναι σχετικός και το «τώρα» μπορεί να είναι διαφορετικό για όλους.
Η ιδέα ότι ο χρόνος μπορεί να κινηθεί προς τα πίσω ή ότι δεν υπάρχει τίποτα τέτοιο σαν το «τώρα» μπορεί να φαίνεται περίεργο, αλλά τουλάχιστον οι θεωρίες πίσω από αυτές τις ιδέες έχουν δοκιμαστεί.
Η τελευταία προσπάθεια των φυσικών να αναπτύξουν μια θεωρία των πάντων οδήγησε σε μια ακόμη πιο περίεργη – και αμφιλεγόμενη – έννοια ότι ο χρόνος μπορεί να μην υπάρχει καθόλου.
Ο χρόνος είναι μια ψευδαίσθηση
Οι άνθρωποι είναι εμμονικοί με το χρόνο: η γλώσσα μας είναι γεμάτη με ατελείωτες μεταφορές και υπαινιγμούς με αυτόν. Συχνά απομακρύνουμε ότι νομίζουμε ότι είναι περίεργο, όπως ότι ο χρόνος δεν υπάρχει παρά είναι μια ψευδαίσθηση.
Οι λεγόμενες θεωρίες «κβαντικής βαρύτητας» προσπαθούν να φέρουν σε επαφή τις θεωρίες της κβαντικής μηχανικής και της σχετικότητας. Είναι ακόμα μία θεωρία σε εξέλιξη που μας δείχνουν ότι ο χρόνος δεν είναι ένα θεμελιώδες δομικό στοιχείο του φυσικού μας κόσμου.
Αντίθετα, λένε, πρόκειται για ένα «αναδυόμενο» φαινόμενο – κάτι που δεν έχει συλληφθεί ποτέ από τις εξισώσεις αλλά το οποίο συμβαίνει ούτως ή άλλως, όπως ο καιρός.
Η κατώτατη γραμμή είναι, αν πιστεύεται στην κβαντική βαρύτητα, ότι ο χρόνος δεν υπάρχει καθόλου.
Αλλά σύμφωνα με το θεωρητικό φυσικό Lee Smolin, ο οποίος γράφει για τη φιλοσοφία της φυσικής, η ιδέα του χρόνου ως ψευδαίσθηση είναι λάθος.
«Βασίζεται σε μία ψευδή παρέκκλιση ενός συστήματος μοντελοποίησης μικρών τμημάτων του σύμπαντος με το σύμπαν σαν όλον», δήλωσε ο Smolin σε μια διάλεξη του 2013 στο Ινστιτούτο Θεωρητικής Φυσικής Perimeter.
Σύμφωνα με τον φιλόσοφο Elay Shech, η φυσική έχει φτάσει σε ένα είδος «οδοφράγματος» όταν πρόκειται για την κατανόηση του χρόνου.
«Η κβαντομηχανική και η θεωρία της σχετικότητας δεν δουλεύουν καλά μαζί και οι περισσότερες από τις θεωρίες της κβαντικής βαρύτητας που έχουμε δεν έχουν δοκιμαστεί», λέει ο Elay Shech.
Και αυτό συμβαίνει όταν οι επιστήμονες πρέπει να ασχοληθούν με τη φιλοσοφία, σύμφωνα με τον Shech από το Πανεπιστήμιο στην Αλαμπάμα.
Ενώ οι επιστήμονες είναι καλοί στο να κάνουν πειράματα, οι φιλόσοφοι γυρίζουν πίσω και κοιτάζουν τη μεγάλη εικόνα.
Οι τελευταίοι διευκρινίζουν τι εννοούμε με τις διάφορες έννοιες – όπως ο χρόνος – και βοηθούν να σκεφτούμε εναλλακτικές εικόνες της πραγματικότητας που θα μπορούσαν να υποστηριχθούν από τις υπάρχουσες θεωρίες.
Σε έναν πεδίο όπως η κβαντική βαρύτητα, οι φιλόσοφοι μπορούν να δώσουν έναν δρόμο προς τα εμπρός δημιουργώντας χρήσιμες ερωτήσεις για τους επιστήμονες ώστε αυτοί να απαντήσουν, είπε ο Δρ Shech.