Κανόνας 1 : Η ζωή δεν είναι δίκαιη. Πάρτε το απόφαση.
Ο μέσος έφηβος χρησιμοποιεί τη φράση: «Αυτό δεν είναι δίκαιο» 8,6 φορές τη μέρα. Τα παιδιά «έκλεψαν» τη φράση από τους γονείς τους καθώς την έλεγαν τόσο συχνά ώστε πείστηκαν και οι ίδιοι πως η γενιά τους πρέπει να ήταν η πιο ιδεαλιστική που υπήρξε ποτέ. Όταν οι ίδιοι αυτοί γονείς άρχισαν να το ακούν από τα δικά τους παιδιά, τότε ακριβώς κατάλαβαν τον Κανόνα 1.
Το να αναγνωρίζεις ότι η ζωή δεν είναι δίκαιη είναι μία επαναφορά στην πραγματικότητα.
Οι τυφώνες, τα τσουνάμι, οι κάθε λογής μάστιγες, οι σεισμοί και οι λιμοί δεν είναι δίκαιοι. Ακόμη και η Γενετική δεν είναι δίκαιη. Οι καλοί δεν κερδίζουν πάντοτε. Δεν είναι δίκαιο να είναι κάποια παιδιά ψηλότερα από τα άλλα, να ολοκληρώνουν την εφηβεία τους νωρίτερα ή να μπορούν να καταναλώνουν ολόκληρα κιλά παγωτού χωρίς να παίρνουν ούτε γραμμάριο. Δεν είναι δίκαιο που η μέση, δευτεροκλασάτη κατά τη γνώμη σας, ατάλαντη διασημότητα της σόουμπιζ κερδίζει περισσότερα χρήματα από όλους μαζί τους καθηγητές μαθηματικών και φυσικοχημείας στο σχολείο σας, και δεν είναι δίκαιο όταν ο αργόστροφος κόλακας αρπάζει την καλή δουλειά – για να μιλήσουμε για τα υψηλόβαθμα κρατικά στελέχη.
«Η ζωή δεν είναι δίκαιη», παρατήρησε ο συγγραφέας Edward Abbey. «Και δεν είναι δίκαιο που η ζωή δεν είναι δίκαιη.»
Δεν μπορείτε να ελέγξετε την αδικία που επικρατεί στον κόσμο. Αυτό το οποίο μπορείτε να ελέγξετε είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιδράτε σ’ αυτήν. Το πώς θα αντιδράσετε είναι αυτό που θα καθορίσει τι είδους άνθρωπος θα γίνετε. «Μπορούν να στερήσουν από έναν άνθρωπο τα πάντα», έγραψε ο επιζήσας από στρατόπεδο συγκέντρωσης Victor Frankl, «εκτός… από την έσχατη ανθρώπινη ελευθερία – να επιλέξει κάποιος τη στάση του απέναντι στις όποιες περιστάσεις, να επιλέξει τον δικό του δρόμο».
Συνήθως, τα παράπονα σχετικά με την αδικία δεν έχουν καμία πραγματική σχέση με τη δικαιοσύνη, αλλά είναι απλώς μία αντίδραση στο γεγονός ότι ανακαλύπτετε πως πρέπει να αναλάβετε την ευθύνη για την ίδια σας τη ζωή· πως είστε υπεύθυνος για τις πράξεις σας· πως οι επιλογές σας έχουν συνέπειες· πως πρέπει να εργαστείτε για να κερδίσετε χρήματα· πως πρέπει να επιδιορθώσετε κάτι που σπάσατε· πως δεν θα έχετε την αμοιβή που άλλοι κέρδισαν με τον ιδρώτα τους την ώρα που εσείς παίζατε βιντεοπαιχνίδια. Τίποτα από όλα αυτά δεν είναι αληθινά άδικο.
Μέρος του προβλήματος είναι πως τόσο πολλοί νέοι άνθρωποι έχουν τη βεβαιότητα πως είναι ιδιαίτεροι – αυτό ακριβώς άκουγαν για χρόνια ολόκληρα να τους λένε. Νομίζουν ότι αξίζουν και ότι έχουν κατοχυρωμένο δικαίωμα σε όλες τις ευκαιρίες για να δείξουν το μέγιστο των δυνατοτήτων τους και όλα τα προνόμια που συμβαδίζουν με το ότι νιώθουν τόσο καλά για τον εαυτό τους. Κάποιοι ζούσαν με την εντύπωση ότι το «κυνήγι της ευτυχίας» σήμαινε πως θα κατέληγαν να βγουν ραντεβού με την Τζέσικα Άλμπα, να κερδίσουν στο X-Factor και να οδηγούν μία Πόρσε. Θα χρειαστεί να συνηθίσουν στην απογοήτευση.
Στο μεταξύ, όταν δεν παίρνουν όλα όσα περιμένουν, τους φαίνεται… τόσο άδικο.
Η απογοήτευση είναι κι αυτή μέσα στη ζωή και όχι ένα σημάδι ότι ο κόσμος σας απορρίπτει. Η πείνα στον κόσμο είναι άδικη. Το AIDS είναι άδικο. Το να μην μπορείτε να πάτε στο εμπορικό κέντρο με το μοδάτο σκισμένο και βρόμικο μπλουζάκι σας δεν είναι. Το ότι γεννιέστε έχοντας το μερίδιό σας στο εθνικό χρέος της χώρας είναι άδικο· το ότι πρέπει να κλείσετε τη Lady Gaga ώστε όλοι οι άλλοι που ζουν στο ίδιο μ’ εσάς σπίτι να μπορέσουν να κοιμηθούν, δεν είναι. Έχετε, λοιπόν, μία επιλογή: μπορείτε είτε να ενωθείτε κι εσείς με το χορό όλων αυτών που διαρκώς κλαψουρίζουν είτε να αναγνωρίσετε ότι πρέπει να αναλάβετε την ευθύνη για τη ζωή σας και να μάθετε να το αντιμετωπίζετε αυτό.
Δυστυχώς, με το να κρατάμε τα παιδιά φυλακισμένα σε μία πολύχρωμη σαπουνόφουσκα για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα της ζωής τους δεν τα προετοιμάζει πραγματικά για να τα βγάλουν πέρα με την αδικία. Κάποιοι φίλοι θα σας εγκαταλείψουν, θα δείτε καλούς ανθρώπους να αρρωσταίνουν, διάσημους αθλητές να παθαίνουν ανεπανόρθωτες βλάβες στα γόνατα και κόπανους να κερδίζουν το λαχείο την ίδια στιγμή που ένας πολλά υποσχόμενος φυσικός, ακριβώς στο ξεκίνημα της σταδιοδρομίας του, καταβάλλεται από μία ανίατη ασθένεια που τον παραλύει και καταστρέφει κάθε δυνατότητά του για μία φυσιολογική ζωή.
Ο Στίβεν Χόκινγκ δεν γεννήθηκε σε αναπηρική πολυθρόνα.
Ο περίφημος φυσικός υπήρξε κάποτε ένα παιδί δραστήριο, και μπορεί να μην ήταν καλός στα παιχνίδια με την μπάλα, αποδείχθηκε όμως ικανός να ασχοληθεί με την κωπηλασία όταν πήγε στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, σε ηλικία δεκαεπτά ετών, Ήταν ένας από τους πιο λαμπρούς φοιτητές του Πανεπιστημίου – ήδη αναγνωρισμένος σαν μία αυθεντία – αλλά στο τρίτο έτος ο Χόκινγκ άρχισε να παρατηρεί πως γινόταν όλο και πιο αδέξιος και κάποιες φορές σκόνταφτε και έπεφτε χωρίς κανένα λόγο.
Λίγο ύστερα από τα εικοστά πρώτα του γενέθλια, απευθύνθηκε σε έναν ειδικό ο οποίος ξεκίνησε μία σειρά ιατρικών εξετάσεων ώστε να ανακαλύψει τι συνέβαινε στον Χόκινγκ. Οι γιατροί δεν ήταν σε θέση στην αρχή να του πουν από τι έπασχε παρά μόνο ότι απέκλειαν τη σκλήρυνση κατά πλάκας. Του είπαν ότι είχε μία σπάνια ασθένεια, ότι θα χειροτέρευε και ότι δεν υπήρχε καμία θεραπεία.
«Η συνειδητοποίηση πως είχα μία ανίατη ασθένεια που ήταν πιθανό να με σκότωνε μέσα σε λίγα χρόνια, ήταν ένα μικρό σοκ» έγραφε αργότερα ο Χόκινγκ. «Πώς ήταν δυνατόν κάτι τέτοιο να συμβαίνει σ’ εμένα; Γιατί θα έπρεπε να δεχτώ τέτοιο πλήγμα;»
Πώς μπορεί η ζωή να είναι τόσο άδικη;
Αλλά στο διάστημα της παραμονής του στο νοσοκομείο, ο Χόκινγκ είδε ένα αγόρι να πεθαίνει από λευχαιμία στο διπλανό κρεβάτι. «Σαφώς», κατέληξε, «υπήρχαν άνθρωποι που ήταν σε χειρότερη κατάσταση από μένα. Τουλάχιστον εμένα η κατάστασή μου δεν με έκανε να νιώθω άρρωστος. Από τότε, όποτε νιώθω την τάση να λυπηθώ τον εαυτό μου, θυμάμαι εκείνο το αγόρι».
Αλλά επιδεινώθηκε. Η φυσική του κατάσταση χειροτέρευε σταδιακά. Έβλεπε εφιάλτες ότι τον εκτελούσαν ή ότι θυσίαζε τη ζωή του για να σώσει άλλους.
«Αλλά δεν πέθανα», έγραψε. «Στην πραγματικότητα, παρόλο που ένα σύννεφο κρεμόταν πάνω απ’ το μέλλον μου, ανακάλυψα προς μεγάλη μου έκπληξη ότι απολάμβανα τη ζωή πολύ περισσότερο τώρα απ’ ότι στο παρελθόν». Τη στιγμή ακριβώς που η φυσική του δύναμη εξασθενούσε, η επιστημονική του φήμη άρχισε να αυξάνεται και συγχρόνως αρραβωνιάστηκε με τη μελλοντική του σύζυγο. «Εκείνος ο αρραβώνας άλλαξε τη ζωή μου», θυμόταν αργότερα. «Μου έδωσε ένα λόγο για να ζω».
Μετά το 1974, ωστόσο, ο Χόκινγκ δεν ήταν πια σε θέση να φάει μόνος του ή να σηκωθεί από το κρεβάτι και να ξαπλώσει πάλι. Ακόμη κι έτσι όμως, κατόρθωνε να συνεχίζει το επιστημονικό έργο του.
Αλλά το 1985 ο Χόκινγκ υπέστη ένα ακόμη πλήγμα. Έπαθε πνευμονία και προκειμένου να σώσουν τη ζωή του, οι γιατροί αναγκάστηκαν να κάνουν τραχειοτομή, μία επέμβαση για να ανοίξουν άμεση δίοδο για τον αέρα μέσα από το λαιμό, περνώντας έναν κάθετο σωλήνα στην τραχεία. Ο Στίβεν Χόκινγκ, που τόσα πολλά υπέφερε και τόσα πολλά έχασε, έχασε πια για πάντα και τη δυνατότητα να μιλά και πλέον χρειαζόταν ολόκληρο το εικοσιτετράωρο τη φροντίδα νοσοκόμου. Θα έπρεπε να περάσει όλη του τη ζωή σε μία αναπηρική πολυθρόνα, σωματικά ανήμπορος.
Για ένα διάστημα, ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο ο λαμπρός αυτός επιστήμονας μπορούσε να επικοινωνήσει, ήταν σχηματίζοντας τις λέξεις, ένα γράμμα τη φορά, ανασηκώνοντας τα φρύδια του όταν του έδειχναν το σωστό γράμμα πάνω σε έναν πίνακα με το αλφάβητο. Τελικά, κατόρθωσε να χρησιμοποιήσει έναν μικρό υπολογιστή και ενσωματωμένο συνθεσάιζερ ομιλίας ώστε να επικοινωνεί. Τα χρησιμοποίησε επίσης για να γράψει ένα βιβλίο, δεκάδες επιστημονικών εργασιών, ακόμη και δημόσιες διαλέξεις.
Ο Χόκινγκ είναι σήμερα ίσως ο πιο φημισμένος φυσικός στον κόσμο. Έχει τρία παιδιά, ένα εγγόνι και δώδεκα τιμητικούς τίτλους· είναι εταίρος της Βασιλικής Εταιρείας και μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των Ηνωμένων Πολιτειών. Έχει επίσης λάβει πολλά βραβεία, μετάλλια και διακρίσεις.
Όταν ρωτήθηκε τι ένιωθε για την αναπηρία του και τις τραγικές αναποδιές της ζωής του, ο Χόκινγκ αποκρίθηκε:
«Δεν δίνω και μεγάλη σημασία. Προσπαθώ να ζω μία φυσιολογική ζωή όσο αυτό είναι δυνατό, και να μη σκέφτομαι την κατάστασή μου ούτε να στενοχωριέμαι για τα πράγματα που με εμποδίζει να κάνω, τα οποία δεν είναι πια και τόσο πολλά«.
Ο Χόκινγκ δεν παραπονιέται που η ζωή δεν είναι δίκαιη. Πώς φαντάζει ο σωρός των προβλημάτων σας δίπλα στον δικό του;
Απόσπασμα από το βιβλίο «50 μαθήματα ζωής που δεν διδάσκονται τα παιδιά στα σχολεία», εκδόσεις Διόπτρα.