Είμαστε εξοικειωμένοι με τους όρους «σωματική βία» και «σεξουαλική βία» και οι περισσότεροι από εμάς ανατριχιάζουμε στην ιδέα ότι κάποιος γνωστός ή άγνωστος θα χρησιμοποιήσει τη δύναμή του για να επιβληθεί σε ένα παιδί.
Ελάχιστα γνωρίζουμε για την ψυχολογική βία και τις μορφές που αυτή έχει. Συχνά λόγω έλλειψης ενημέρωσης και εμείς οι ίδιοι τη χρησιμοποιούμε με σκοπό να «νουθετήσουμε» το παιδί. Η ψυχολογική βία, όμως, έχει περισσότερα αρνητικά μακροπρόθεσμα αποτελέσματα από ό,τι η φυσική βία ή η σεξουαλική κακοποίηση. Ακούγεται χιλιοειπωμένο αυτό το κλισέ: «Καλύτερα η πρόληψη παρά η θεραπεία». Παραμένει όμως αδιαμφισβήτητα η μόνη επιλογή μας αν θέλουμε να μεγαλώσουμε υγιή παιδιά και κατ’ επέκταση υγιείς ενήλικες.
Από την πλευρά του παιδιού
Ας προσπαθήσουμε για λίγο να μπούμε στο ρόλο ενός παιδιού. Είναι μικρό σε μέγεθος (στα μάτια του φαντάζουμε ως γίγαντες), είναι εξαρτημένο από εμάς για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες του (τροφή, καθαριότητα, σωματική επαφή, επικοινωνία) και είναι τελείως εκτεθειμένο στις όποιες διαθέσεις εμείς έχουμε για την εξασφάλιση ή όχι των αναγκών του. Στα μάτια του είμαστε Θεοί. Οι συμπεριφορές που έχουμε ως προς αυτό διαμορφώνουν το χαρακτήρα του, την ψυχική του υγεία, τη συνείδησή του, το μέλλον του.
Η ψυχολογική βία είναι ένα σύνολο συμπεριφορών από έναν άνθρωπο σε έναν άλλον. Στη δική μας περίπτωση, αφορά το σύνολο των συμπεριφορών ενός γονέα προς το παιδί του ή όποιος άλλος άνθρωπος αναμιγνύεται με την ανάπτυξή του. Ακολουθούν παραδείγματα ψυχολογικής παιδικής κακοποίησης:
1. Ο πρώτος ψυχολογικός βιασμός ενός παιδιού είναι το μπούκωμα με το φαγητό – (Θυμηθείτε ότι το παιδί σάς βλέπει σαν γίγαντα, ο οποίος προσπαθεί με ένα κουτάλι να το ταΐσει, εσείς στη θέση του, τι επιλογές θα είχατε);
2. Η άρνηση της αγκαλιάς – (Ως μέσο τιμωρίας).
3. Αρνητική σύγκριση με άλλα παιδιά (Είδες ο Γιαννάκης, τι καλό παιδί που είναι ενώ εσύ…)
4. Χλευασμός για τις αδυναμίες του και τα συναισθήματά του – (Καθώς απευθυνόμαστε σε ένα οκτάχρονο παιδί: «Ολόκληρος άντρας και φοβάσαι έναν σκύλο»)!
5. Οι φωνές και οι στριγκλιές
6. Περιφρόνηση – (Κάνε μας τη χάρη που έχεις και άποψη)
7. Γελοιοποίηση – (Είτε σε δημόσιο είτε σε ιδιωτικό χώρο)
8. Προσβλητικοί υπαινιγμοί για το φύλο του ή τις συμπεριφορές του – («Έτσι είναι οι γυναίκες από μικρές φαίνονται» ή «τι είσαι κοριτσάκι και παίζεις με κούκλες»);
9. Το διπλό μήνυμα – (Να πας να παίξεις παιδί μου, τι πειράζει που εγώ θα μείνω μόνος –ή μέσα στο σπίτι)
10. Το να είναι παρόντα σε καβγάδες μεταξύ των γονέων (Θυμηθείτε άλλο σύγκρουση και άλλο καβγάς με βία)
11. Η επιβολή εξουσίας χωρίς εξηγήσεις – (Θα το κάνεις γιατί το λέω εγώ)
2. Η άρνηση της αγκαλιάς – (Ως μέσο τιμωρίας).
3. Αρνητική σύγκριση με άλλα παιδιά (Είδες ο Γιαννάκης, τι καλό παιδί που είναι ενώ εσύ…)
4. Χλευασμός για τις αδυναμίες του και τα συναισθήματά του – (Καθώς απευθυνόμαστε σε ένα οκτάχρονο παιδί: «Ολόκληρος άντρας και φοβάσαι έναν σκύλο»)!
5. Οι φωνές και οι στριγκλιές
6. Περιφρόνηση – (Κάνε μας τη χάρη που έχεις και άποψη)
7. Γελοιοποίηση – (Είτε σε δημόσιο είτε σε ιδιωτικό χώρο)
8. Προσβλητικοί υπαινιγμοί για το φύλο του ή τις συμπεριφορές του – («Έτσι είναι οι γυναίκες από μικρές φαίνονται» ή «τι είσαι κοριτσάκι και παίζεις με κούκλες»);
9. Το διπλό μήνυμα – (Να πας να παίξεις παιδί μου, τι πειράζει που εγώ θα μείνω μόνος –ή μέσα στο σπίτι)
10. Το να είναι παρόντα σε καβγάδες μεταξύ των γονέων (Θυμηθείτε άλλο σύγκρουση και άλλο καβγάς με βία)
11. Η επιβολή εξουσίας χωρίς εξηγήσεις – (Θα το κάνεις γιατί το λέω εγώ)
Η άρνηση της επικοινωνίας, η απομόνωση, οι τιμωρίες που περιλαμβάνουν κλείσιμο του παιδιού σε σκοτεινό χώρο, η άρνηση της τροφής, η παραμέληση των αναγκών του, η άρνηση επικοινωνίας με έναν γονέα σε περίπτωση διαζυγίου ή και η παρεμπόδιση της επικοινωνίας μαζί του (όταν δεν υπάρχει σοβαρός λόγος, ο οποίος να αποδεικνύεται μέσω δικαστηρίου) είναι και αυτές μορφές ψυχολογικής βίας.
Ένας γονέας, ο οποίος κάποια στιγμή στο θυμό του θα μιλήσει ταπεινωτικά στο παιδί έχει τη δυνατότητα να επανορθώσει για τη συμπεριφορά του, ζητώντας του συγγνώμη. Δεν μας απασχολεί το τι κάνει ένας γονιός το 10% του χρόνου του αλλά το τι κάνει ένας γονιός το 90% του χρόνου του.
Ίσως χρειάζεται εκ μέρους μας η παραδοχή ότι, χρειαζόμαστε βοήθεια ως γονείς για να μάθουμε πώς:
1. να μη χτυπάμε το παιδί μας όταν είμαστε θυμωμένοι.
2. να καθησυχάζουμε ένα μωρό όταν κλαίει.
3. να προστατεύσουμε το παιδί μας αν διαπιστώσουμε ότι είναι θύμα ψυχολογικής ή άλλης κακοποίησης.
4. να προετοιμάζουμε το παιδί να προστατεύει τον εαυτό του από τέτοιου είδους επιθέσεις.
5. να του θέτουμε συνέπειες και όχι τιμωρίες.
6. να μην το υποτιμάμε, εξευτελίζουμε, περιφρονούμε.
2. να καθησυχάζουμε ένα μωρό όταν κλαίει.
3. να προστατεύσουμε το παιδί μας αν διαπιστώσουμε ότι είναι θύμα ψυχολογικής ή άλλης κακοποίησης.
4. να προετοιμάζουμε το παιδί να προστατεύει τον εαυτό του από τέτοιου είδους επιθέσεις.
5. να του θέτουμε συνέπειες και όχι τιμωρίες.
6. να μην το υποτιμάμε, εξευτελίζουμε, περιφρονούμε.
Τα παιδιά δεν έρχονται στη ζωή με κάποιο εγχειρίδιο για τα πολλά «πώς» που απασχολούν το μυαλό μας, καθώς τα μεγαλώνουμε. Η ενημέρωση, το να ζητάμε βοήθεια και υποστήριξη, η ύπαρξη επιλογών είναι τα όπλα μας. ‘Όπλα που αν χρησιμοποιηθούν έχουν ως αποτέλεσμα ειρηνικές μάχες ανάμεσα σε εμάς και τα παιδιά μας. Μάχες που τα διδάσκουν με το παράδειγμα ότι βρίσκουν από εμάς αποδοχή, συγχώρεση, αγάπη και όρια.
Και αυτά είναι απαραίτητα συστατικά για την υγιή μετάβαση τους στην ενήλικη ζωή.
Η Νάνσυ Ψημενάτου είναι Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας,
http://www.understanding-self.gr
http://www.understanding-self.gr