Ορισμός
Παιδική εργασία ορίζεται η εργασία που παρέχεται από παιδιά κάτω των 18 ετών (σε μερικές αναπτυσσόμενες χώρες κάτω των 15) η οποία επιβαρύνει ή βλάπτει τη σωματική, συναισθηματική, διανοητική, κοινωνική ή και πνευματική ανάπτυξη τους. Η παιδική εργασία είναι ένα κοινωνικό πρόβλημα που αφορά όχι μόνο τις χώρες του Τρίτου Κόσμου άλλα και τις αναπτυγμένες χώρες.
Δραστηριότητες ανήλικων παιδιών
• Τα ανήλικα εργάζονται σε δραστηριότητες που ποικίλλουν, είναι μικροπωλητές, γυαλίζουν παπούτσια, καθαρίζουν παρμπρίζ, είναι ρακοσυλλέκτες ή πουλάνε χαρτομάντιλα.
• Τα παιδιά των τσιγγάνων απασχολούνται στην δουλειά του πατέρα τους ή κάποιου συγγενή τους.
• Πολλά παιδιά γίνονται αντικείμενο σεξουαλικής εκμετάλλευσης δουλεύοντας σε παράνομα πορνεία ή ικανοποιώντας τις ορέξεις ανώμαλων παιδόφιλων.
• Τέλος, ειδική κατηγορία δραστηριότητας είναι τα παιδιά που εργάζονται στο χώρο του θεάματος (κινηματογράφος, τηλεόραση, θέατρο, χώρος της μόδας).
Αίτια παιδικής εργασίας
1.ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Η παιδική εργασία συνδέεται με τη φτώχεια. Είναι ταυτόχρονα αποτέλεσμα αλλά και βασικό αίτιο φτώχειας. Η φτώχεια των νοικοκυριών σπρώχνει τα παιδιά στην αγορά εργασίας ώστε να συμβάλλουν στην αύξηση του οικογενειακού εισοδήματος(38,5%).
Είναι αποδεκτό ότι πολλοί εργοδότες απασχολούν ανήλικους εργάτες. Τα παιδιά προτιμούνται, γιατί τα μεροκάματά τους είναι χαμηλότερα από αυτά των ενηλίκων.
Ο μετασχηματισμός πολλών οικονομιών ανάγκασε πολλά παιδιά να στραφούν στην εργασία. Η οικονομική κρίση υποχρεώνει τα παιδιά να συμπληρώσουν το οικογενειακό εισόδημα, για να επιβιώσουν. Επιπροσθέτως, το καπιταλιστικό σύστημα κάνει τους πλούσιους πλουσιότερους και τους φτωχούς φτωχότερους ,κάνοντας όλο και πιο επιτακτική την ανάγκη τα φτωχά παιδιά να προσφέρουν χρήματα στην οικογένεια.
Η αύξηση της ανεργίας και οι νέοι νόμοι που επιτρέπουν τις μαζικές απολύσεις έχουν δώσει τη δυνατότητα σε πολλούς εργοδότες να αντικαταστήσουν τους υπαλλήλους-εργάτες τους με πιο φτηνά παιδικά χέρια.
Η απουσία ατομικής περιουσίας/ιδιοκτησίας πολλές φορές “σπρώχνει” τις φτωχές οικογένειες στη δανειολειψία , με αποτέλεσμα όταν οι τελευταίες δεν μπορούν να εξοφλήσουν τα χρέη τους, να πρέπει να παραχωρήσουν ένα από τα παιδιά τους ως σκλάβο στο δανειστή τους.
Τα παιδιά πέφτουν επίσης θύματα της συνεχώς αναπτυσσόμενης παραοικονομίας, καθώς και ποικίλων παράνομων οικονομικών δραστηριοτήτων, όπως το εμπόριο παιδικών οργάνων, η παιδική πορνεία και η διακίνηση ναρκωτικών(26,6%).
2.ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Καθοριστικό παράγοντα παίζει η διάλυση της οικογένειας, καθώς πολλά ορφανά παιδιά αναγκάζονται να εργαστούν για να επιβιώσουν.
Εξίσου σημαντική αιτία είναι η κρίση του θεσμού της οικογένειας, η οποία εκφράζεται απόλυτα από την κατάσταση που επικρατεί σε μια οικογένεια όπου οι γονείς υποχρεώνουν τα παιδιά τους να δουλέψουν απειλώντας τα πως αν δεν το κάνουν, θα υποστούν σωματική ή σεξουαλική βία(53,3%).
Η κοινωνική ανισότητα ωθεί επίσης τα παιδιά στην εργασία˙ η συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών που εργάζονται προέρχεται από κατώτερα κοινωνικά στρώματα.
Η αστυφιλία και γενικότερα η αστικοποίηση της ζωής έχει ρίξει πολλά παιδιά σε παγίδες των μεγαλουπόλεων (“παιδιά των φαναριών”, κατασκευή πολυκατοικιών).
Η πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου λόγω μαθησιακών προβλημάτων, αλλά και η ελλιπής παροχή υπηρεσιών εκπαίδευσης γίνεται πολλές φορές η αιτία ένα παιδί να αρχίσει να εργάζεται.
Η μετανάστευση πληθυσμών, αλλά και η προσφυγιά οδηγούν πολλές φορές στην εκμετάλλευση ανήλικων προσφύγων ή μεταναστών από πολίτες αναπτυγμένων χωρών.
Η έλλειψη δικτύων κοινωνικής ασφάλειας και η ατελής κρατική πρόνοια επιδεινώνουν την κατάσταση των φτωχών οικογενειών, αναγκάζοντας τα παιδιά να εργαστούν.
3.ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ
Οι πόλεμοι έχουν αρνητικές επιπτώσεις στα παιδιά. Κατά την διάρκεια πολεμικών συρράξεων, πολλά παιδιά αναλαμβάνουν ρόλους στρατιωτών και γίνονται δολοφόνοι φίλων και συγγενών τους.
4.ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΑΙΤΙΑ
Ο ρατσισμός (μετανάστες, αλλόθρησκοι, αλλογενείς, αλλόγλωσσοι), ο οποίος σε πολλές περιπτώσεις επιφέρει τον κοινωνικό αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση των αλλοδαπών παιδιών έχει τελικά ως αποτέλεσμα τα παιδιά αυτά να στρέφονται στην εργασία.
Επιπλέον, η πολιτιστική “καθυστέρηση” ορισμένων χωρών, όπως ονομάζεται η απόρριψη και η μη αφομοίωση των στοιχείων του δυτικού πολιτισμού από τα λιγότερο αναπτυγμένα κράτη, θεωρείται ένα από τα αίτια της παιδικής εργασίας.
5.ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΛΛΕΙΨΗΣ ΗΘΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ
Ο αμοραλισμός και η αδιαφορία της κοινωνίας κυρίως για το μέλλον των παιδιών που εργάζονται έχει αφήσει το φαινόμενο της παιδικής εργασίας να λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις.
Ακόμα, η έλλειψη ανθρωπιστικής παιδείας, όπως επίσης και η μη καλλιέργεια ανθρωπιστικής συνείδησης έχει ως αποτέλεσμα οι εργοδότες των εργαζόμενων παιδιών να μη νιώθουν τις παραμικρές τύψεις ή ενοχές για την καταπάτηση των δικαιωμάτων των παιδιών.
Επίσης, τα παιδιά είναι υπάκουα και δεν έχουν συνείδηση των δικαιωμάτων τους, αλλά ούτε και την ικανότητα να τα διεκδικήσουν, αδυναμία την οποία οι εργοδότες δε διστάζουν να εκμεταλλευτούν.
6.ΠΡΑΚΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ
Επιπλέον, μόνο τα παιδιά είναι κατάλληλα για ορισμένες δουλειές λόγω του μικρού σώματός και της ευλυγισίας του
Συνέπειες παιδικής εργασίας
• Η παιδική εργασία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την μόρφωση των παιδιών που εργάζονται. Το 7% των παιδιών ηλικίας 5-9 χρονών συνδυάζουν την εργασία με το σχολείο. Αυτό έχει αναμφισβήτητα αντίκτυπο στην απόδοση των παιδιών στο σχολείο, η οποία δεν είναι καλή αφού τα παιδιά δεν παρακολουθούν το σχολείο τακτικά. Έρευνες έχουν δείξει ότι όσο περισσότερες είναι οι ώρες εργασίας τόσο χειρότερη είναι η απόδοση των παιδιών στο σχολείο.
• Τα περισσότερα είδη παιδικής εργασίας σε όλο τον κόσμο είναι «καταναγκαστικά», δηλαδή τα παιδιά αναγκάζονται να αποδεχτούν της συνθήκες διαβίωσής τους και να μην οραματίζονται ένα καλύτερο αύριο. Είναι τα παιδιά ενός «άλλου Θεού», που δεν πηγαίνουν σχολείο, δεν έχουν κοινωνική ζωή, είναι ευάλωτα σε φυσική και σεξουαλική εκμετάλλευση, δεν παίζουν, δεν διασκεδάζουν, δεν έχουν καμιά υποστήριξη από γονείς και φίλους.
• Πολλά παιδιά που εργάζονται στις βιομηχανίες και τις φυτείες, δουλεύουν κάτω από εξαιρετικά ανθυγιεινές συνθήκες. Όσα εργάζονται στα λατομεία και τα ορυχεία υποφέρουν από πνευμονικές λοιμώξεις, άσθμα, βρογχίτιδα, φυματίωση, δερματικές παθήσεις και αύξηση της πιθανότητας εμφάνισης καρκίνου. Στη Ζιμπάμπουε παιδιά δουλεύουν 60 ώρες τη βδομάδα μαζεύοντας βαμβάκι ή καφέ για 1 δολάριο. Στην Ονδούρα κορίτσια 12-13 ετών ζούσαν και εργάζονταν κλειδωμένα σε υφαντουργείο πολυεθνικής εταιρίας για πολλές ώρες, με άθλιους μισθούς, σε θερμοκρασία 40οC, χωρίς καθαρό πόσιμο νερό. Επίσης, οι βαριές και εξαντλητικές χειρονακτικές εργασίες, λειτουργούν ανασταλτικά στη ορθή σωματική ανάπτυξη του παιδιού, δημιουργώντας ανεπανόρθωτα προβλήματα, όπως μειωμένη όραση, προβλήματα στη σπονδυλική στήλη και δυσπλασία των άκρων.
• Η παιδική έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία του παιδιού. Ένα παιδί που έχει κακοποιηθεί εμφανίζει δυσκολίες προσαρμογής στην καθημερινότητα και προβλήματα συμπεριφοράς. Νιώθει ανασφάλεια και δυσκολεύεται να αναπτύξει το αίσθημα της εμπιστοσύνης προς τους γύρω του. Συχνά εμφανίζει διαταραχές στη διάθεσή του ή στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του.
• Η παιδική εργασία υποθηκεύει το μέλλον όχι μόνο των παιδιών που εργάζονται αλλά όλης της κοινωνίας. Τα παιδιά είναι το μέλλον κάθε κοινωνίας, όμως όταν εργάζονται δεν έχουν την ευκαιρία να κοινωνικοποιηθούν, να κάνουν παρέες, να παίξουν και να διασκεδάσουν. Έτσι στο μέλλον ως ενήλικοι θα αναπαράγουν την βία που εισέπραξαν στην παιδικής τους ηλικία και από θύματα θα μετατραπούν σε θύτες διαιωνίζοντας έτσι το φαινόμενο της παιδικής εργασίας και κακοποίησης.
• Η παιδική εργασία συνθλίβει το δικαίωμά των παιδιών στην ομαλή σωματική και πνευματική ανάπτυξη, στην εκπαίδευση και, συνεπώς, σε μια υγιή και ευημερούσα ζωή.
• Τα παιδιά στους δρόμους των πόλεων βιώνουν την πιο σκληρή εκδοχή της παιδικής εργασίας. Εργαζόμενα πολλές ώρες, για να στηρίξουν υλικά μια αποδυναμωμένη και περιθωριοποιημένη ομάδα ενηλίκων, εξουθενώνονται ενώ την ίδια στιγμή η κοινωνία διαιωνίζει το φαινόμενο αυτό δείχνοντας οίκτο.
• Κάθε 3 δευτερόλεπτα σε κάποιο σημείο του πλανήτη πεθαίνει ένα παιδί εξαιτίας των αντίξοων συνθηκών εργασίας.
• Τα παιδιά που εργάζονται στερούνται τα θεμελιώδη δικαιώματά τους, όπως ασφάλεια, εκπαίδευση και αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης. Στερούνται την παιδικότητά τους και είναι εκτεθειμένα στον κόσμο των ενηλίκων με αποτέλεσμα να ωριμάζουν πρόωρα και να κοινωνικοποιούνται ατελώς, ενώ το κοινωνικό και επαγγελματικό τους μέλλον διαγράφεται αβέβαιο και αδιέξοδο.
• Ένα στα έξι παιδιά σκοτώνεται σε εργατικά ατυχήματα.
Ψυχική υγεία: Σε αυτό το σημείο θα παρουσιάσουμε κάποιες από τις βασικότερες μελέτες όσον αφορά την παιδική εργασία και την ψυχική υγεία. Παράδειγμα αποτελεί μια μελέτη στην Αφρική σε 500 παιδιά, 5 έως 15 ετών που εντόπισε ότι οι ψυχικές διαταραχές για τα παιδιά που συμμετέχουν σε εργασία ήταν 15% και μάλιστα 2/3 των διαταραχών ήταν συναισθηματικές και διαταραχές διαγωγής. Παρ 'όλα αυτά η τελευταία έκδοση της Δ.Ο.Ε. για την παιδική εργασία δεν δίνει ακριβή στοιχεία για την συνάφεια των ψυχιατρικών διαταραχών με την καταναγκαστική εργασία. Συνεπώς καταλαβαίνουμε πως έχει σχέση με την επικινδυνότητα της εργασίας ,με το μέτρο της παιδικής κακοποίησης αλλά και τόσο με την ψυχική ανθεκτικότητα του κάθε παιδιού όσο και με την προσωπικότητα του. Έπειτα, μια μελέτη στη Βραζιλία έδειξε ότι υπάρχουν τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να εμφανιστούν προβλήματα συμπεριφοράς σε παιδιά που εργάζονται σε σύγκριση με τα παιδιά που δεν εργάζονταν. Προς την ίδια κατεύθυνση σε μια μελέτη στην Ιορδανία σημειώθηκε μεγαλύτερη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών σε παιδιά που εργάζονταν σε σύγκριση με αυτά που δεν εργάζονταν (2001). Συναντάμε επίσης διαταραχές εσωστρέφειας (συναισθηματικά και αγχώδη συμπτώματα, συμπτώματα διαγωγής και διασπαστικής συμπεριφοράς) .Οι διαταραχές εσωτερίκευσης και εξωτερίκευσης, ωστόσο μπορούν να αυτό-αναφερθούν από τα ίδια τα παιδιά ενώ είναι σπάνιο να εντοπιστούν μέσα από τις καταγραφές – αξιολογήσεις εκπαιδευτικών και γονέων.
Ο λαός μας λέει ότι ένα παιδί για να μεγαλώσει σωστά χρειάζεται ένα καλό οικογενειακό περιβάλλον, αγάπη και παιχνίδι. Η οικογένεια αποτελεί μία από τις σημαντικότερες παραμέτρους της ηθικής και ψυχολογικής ανάπτυξης ενός παιδιού αλλά και της γενικότερης ανατροφής του. Η οικογένεια αποτελεί ένα σύνθετο σύστημα αλλά συγχρόνως είναι το κύριο κοινωνικό περιβάλλον που εντάσσεται ο άνθρωπος με τη γέννηση του. Το παιχνίδι από την άλλη είναι συνδεδεμένο με το παιδί.. Το παιχνίδι ανήκει στην οικογένεια των λέξεων παις-παιδί, παίζω, παιδεία και φανερώνει τη σχέση της λέξης με το παιδί, τη διασκέδαση, την πνευματική καλλιέργεια και την εκπαίδευσή του. Το παιχνίδι αποτελεί το ισχυρότερο μέσο έκφρασής των παιδιών, είναι η «φυσική» γλώσσα τους αλλά και η αναπόσπαστη δραστηριότητα της καθημερινότητάς τους. Μέσω του παιχνιδιού, το παιδί εκφράζεται, μαθαίνει, αισθάνεται χαρά, λύπη, ικανοποίηση, απογοήτευση, ανακαλύπτει τις δυνατότητές του αλλά και εισάγεται σιγά - σιγά μέσα στον κόσμο. Το παιχνίδι είναι πολύ σημαντική παράμετρος της ζωής του παιδιού, κάτι που μπορεί να συμπεράνει κάποιος παρατηρώντας την αφοσίωση και την απορρόφηση ενός παιδιού κατά την ώρα του παιχνιδιού. Όπως απέδειξαν πολλές μελέτες, παιδιά που στερήθηκαν σε σημαντικό βαθμό το παιχνίδι, παρουσιάζουν σημαντική καθυστέρηση στην εξέλιξη τους και επιβράδυνση στη σχολική ωριμότητα τους. Πολλά παιδιά ωριμάζουν με σκληρότητα και δεν γίνονται σχεδόν ποτέ ευτυχισμένα.
Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η άμεση και μοναδική διέξοδος από το πρόβλημα είναι το τέλος στη συμμετοχή των ανηλίκων σε εργοστάσια, φάρμες και οικογενειακές επιχειρήσεις . Ωστόσο οι ανήλικοι εργαζόμενοι αποτελούν τμήμα της οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας. Έτσι, η κατάργηση της παιδικής εργασίας οδηγεί πολλά παιδιά στην πείνα, την εγκληματικότητα και την πορνεία.
Τρόποι αντιμετώπισης παιδικής εργασίας
1. Καταπολέμηση της φτώχειας: η πλειοψηφία των εργαζόμενων παιδιών, εργάζονται για λόγους βιοπορισμού. Συνεπώς η βελτίωση της οικονομικής κατάστασης των οικογενειών που έχουν ανάγκη έχει ως αποτέλεσμα την αντιμετώπιση ενός σοβαρού λόγου ύπαρξης της παιδικής εργασίας.
2. Ενημέρωση του κοινού με σκοπό την ευαισθητοποίηση του στο φαινόμενο, γεγονός που δημιουργεί την απαραίτητη κοινωνική συναίνεση για την καλύτερη/αποτελεσματικότερα αντιμετώπιση του φαινομένου.
3. Κοινωνική πρόνοια και δυνατότητα δωρεάν και υποχρεωτικής εκπαίδευσης όλων των παιδιών που αδυνατούν να ακολουθήσουν την φυσιολογική ροή του εκπαιδευτικού συστήματος. Με τον τρόπο αυτό δεν υπάρχει άμεση καταπολέμηση αλλά βελτίωση των προοπτικών των παιδιών καθώς και μείωση των πιθανοτήτων να εκτεθούν σε τέτοιου είδους κινδύνους.
4. Πλήρης νομοθετική κάλυψη των δικαιωμάτων των παιδιών, η οποία κρίνεται απαραίτητη, όπως και η τιμωρία όσων τα καταστρατηγούν
5. Η καταγραφή όλων των γεννήσεων
6. Σταθερή επιδίωξη πλήρους απασχόλησης
7. Επαγγελματική κατάρτιση ανηλίκων για την αποφυγή ατυχημάτων
8. Έκδοση ειδικών τακτικών ενημερωτικών φυλλαδίων για τις εξελίξεις στην αγορά εργασίας και τα απαιτούμενα εκπαιδευτικά προσόντα η τις διαδικασίες ένταξης στην αγορά εργασίας.
9. Δημιουργία βιβλιοθηκών για επαγγελματικά θέματα στα σχολεία, εξασφάλιση οπτικοακουστικών μέσων και λειτουργία μηχανισμών για την εξεύρεση εργασίας σε όσους μαθητές επιθυμούν να εργαστούν κατά τη διάρκεια των σχολικών διακοπών
10. Δημιουργία και επιδότηση θέσεων εργασίας με μειωμένο ωράριο και εκπαιδευτικο-επαγγελματικό χαρακτήρα για εργαζόμενους μαθητές σε συνεργασία με τοπικούς φορείς και επιχειρήσεις κάθε περιοχής
11. Η θεσμοθέτηση αυστηρότερου νομοθετικού πλαισίου,
Επιπλέον πρέπει να ληφθούν ειδικά μέτρα ώστε να εξασφαλίζονται στους ανηλίκους έως 18 ετών ικανοποιητικοί όροι και συνθήκες στην εργασία καθώς και στον επαγγελματικό προσανατολισμό και εκπαίδευση που τους παρέχουν ιδρύματα, σχολεία και επιχειρήσεις .
Ειδικότερα πρέπει να εξασφαλίζονται:
1. Δίκαιη αμοιβή ανάλογη με την παρεχόμενη εργασία
2. Αυστηρός περιορισμός των ορών εργασίας
3. Νυχτερινή ανάπαυση τουλάχιστον 12 συνεχών ορών και εβδομαδιαία ανάπαυση
4. Ετήσια άδεια με αποδοχές τουλάχιστον τεσσάρων εβδομάδων
5. Πλήρης κάλυψη από τις κοινωνικές ασφαλίσεις
Για να διασφαλιστούν όλα αυτά απαιτούνται:
1. Ενίσχυση των επιθεωρήσεων εργασίας ώστε να ανακαλύπτονται οι περιπτώσεις που γίνεται κατάχρηση της εργασίας των ανηλίκων και να παρθούν τα απαραίτητα μέτρα
2. Ενίσχυση των υπηρεσιών που είναι αρμόδιες για την βελτίωση και τον έλεγχο της επαγγελματικής κατάρτισης μέσα στις επιχειρήσεις
Πρέπει να προστατεύονται τα δικαιώματα και να υπολογίζεται η ανθρώπινη αξία του κάθε παιδιού. Η προστασία αυτής της ανθρώπινης αξίας αποτελεί όχι μόνο θεμελιώδη συνταγματική επιταγή, αλλά και νομική υποχρέωση όλων των οργάνων της πολιτείας και ηθικό καθήκον κάθε πολίτη.