Ρήματα - Θεωρία και ασκήσεις - Γλώσσα Δ' Δημοτικού

ΘΕΩΡΙΑ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΤΑΣΗ

Παραδείγματα:

Το καλοκαίρι πέρασε. 3. Οι διακοπές τελείωσαν.
Τα σχολεία άνοιξαν. 4. Γράφω.

Το καθένα από τα παρακάτω παραδείγματα έχει ένα ολοκληρωμένο νόημα. Αποτελεί μια πρόταση.

Πρόταση είναι ένα ολοκληρωμένο κομμάτι του λόγου με απλό νόημα.

Η πρόταση περιέχει οπωσδήποτε ρήμα. π.χ. Φύγε !

ΤΟ ΡΗΜΑ

Τι είναι ρήμα;

Παραδείγματα: α) Ο μαθητής γράφει.

β) Το δέντρο ξεριζώθηκε από τον άνεμο.

γ) Η γάτα κοιμάται.

Οι λέξεις ¨γράφει, ξεριζώθηκε, κοιμάται¨, λέγονται ρήματα, γιατί φανερώνουν ότι ο μαθητής κάνει κάτι (α), το δέντρο παθαίνει κάτι (β) και η γάτα βρίσκεται σε μια κατάσταση (γ).

Ρήματα λέγονται οι λέξεις που φανερώνουν ότι ένα πρόσωπο, ζώο ή πράγμα ενεργεί ή παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση.

ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

Σε κάθε πρόταση εκτός από το ρήμα υπάρχει και ένα ουσιαστικό ή άλλη λέξη που λειτουργεί σαν ουσιαστικό, και φανερώνει για ποιον γίνεται λόγος.

π.χ. Η μητέρα μαγειρεύει. ( Ποιος μαγειρεύει; - Η μητέρα.)

Η γάτα πλένεται. ( Ποιος πλένεται; - Η γάτα.)

Το πρόσωπο, το ζώο ή το πράγμα, για το οποίο γίνεται λόγος στην πρόταση, λέγεται υποκείμενο.

· Το υποκείμενο απαντά στην ερώτηση ποιος; Ποια; Ποιο;

π.χ. α) Ο μαθητής γράφει.

Η λέξη μαθητής φανερώνει ποιος κάνει κάτι. ( Υ: ο μαθητής).

β) Το δέντρο ξεριζώθηκε.

Η λέξη δέντρο φανερώνει ποιος έπαθε κάτι. ( Υ: το δέντρο).

γ) Η γάτα κοιμάται.

Η λέξη γάτα φανερώνει ποιος βρίσκεται σερ μια κατάσταση ( Υ: η γάτα).

Το υποκείμενο συμφωνεί με το ρήμα ως προς τον αριθμό κι είναι πάντα στην ονομαστική πτώση.

Πολλές φορές το Υ παραλείπεται, γιατί εννοείται.

π.χ. Γράφω. ( εννοείται: Εγώ )

Έρχονται. ( εννοείται: Αυτοί – Εκείνοι )

ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

Παραδείγματα

α) Ο γεωργός σκαλίζει τον κήπο. (Τι σκαλίζει; - Τον κήπο.)

β) Συνάντησα ένα μεθυσμένο. (Ποιον συνάντησα; - Ένα μεθυσμένο.)

γ) Δεν τον είδα. (Ποιον δεν είδα; - Τον ).

δ) Οι μαθητές λύνουν τις ασκήσεις. (Τι λύνουν; - Τις ασκήσεις.)

Οι λέξεις, τον κήπο – μεθυσμένο – τον – ασκήσεις, που δέχονται την ενέργεια των ρημάτων, λέγονται αντικείμενα.

Το αντικείμενο απαντά στην ερώτηση ποιον; ή τι;

π.χ. Ο μπογιατζής βάφει τον τοίχο.

Το αντικείμενο μπαίνει συνήθως σε πτώση αιτιατική.

π.χ. Ο δάσκαλος μάλωσε τους μαθητές.

Το αντικείμενο συνήθως είναι: α) ουσιαστικό

β) μετοχή

γ) αντωνυμία

Κατηγορούμενο.

Παρατήρησε τις λέξεις στην πρόταση του Δαίδαλου. Η λέξη κέρινα μας δείχνει μέσα στην πρόταση τι είναι το υποκείμενο. Για να καταλάβεις καλύτερα κοίταξε:

τα φτερά είναι κέρινα

Υποκείμενο (ποιος;) Ρήμα (τι κάνει ή τι παθαίνει;) Κατηγορούμενο (τι είναι το υποκέιμενο;)

ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

Λέμε, λοιπόν, τη λέξη που μας δείχνει τι είναι το υποκείμενο. Το κατηγορούμενο μπορεί να είναι ουσιαστικό, (π.χ. ο Δαίδαλος είναι εφευρέτης.), επίθετο, (π.χ. τα φτερά είναι κέρινα.), ή μετοχή, (π.χ. Ο Ίκαρος ήταν τρομαγμένος.).

ΠΑΡΕΠΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ

1. ΦΩΝΕΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ

Παραδείγματα:

φωνάζω χτενίζομαι

χτυπάς χτυπιέσαι

θέλουμε λυπούνται

Το ρήμα στο λόγο σχηματίζει πολλούς τύπους. Οι τύποι αυτοί χωρίζονται σε δυο ομάδες, που λέγονται φωνές:

α) Την ενεργητική φωνή : Σ’ αυτήν ανήκουν τα ρήματα που τελειώνουν στο α΄ ενικό πρόσωπο του ενεστώτα σε: - ω

π.χ. – ω: γράφω

- ώ: πηδώ

β) Την παθητική φωνή: Σ’ αυτήν ανήκουν τα ρήματα που τελειώνουν σε: - μαι.

π.χ. χτενίζομαι

χτυπιέμαι

λυπάμαι

Τα ρήματα σχηματίζονται συνήθως και στις δύο φωνές: ενεργητική και παθητική.

π.χ. Ενεργητική φωνή: δένω, χτενίζω, χτυπώ

Παθητική φωνή: δένομαι, χτενίζομαι, χτυπιέμαι

Μερικά όμως ρήματα σχηματίζονται μόνο στη μια φωνή.

π.χ. διψώ, έρχομαι, θέλω, εύχομαι, εργάζομαι, μπορώ.

2. ΣΥΖΥΓΙΕΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ

Παραδείγματα:

δένω αγαπώ

πλένομαι αγαπιέμαι

δένομαι λυπούμαι

γράφω

Ανάλογα με τον τρόπο που κλίνονται, τα ρήματα χωρίζονται σε δυο μεγάλες κατηγορίες, που ονομάζονται συζυγίες.

1) Πρώτη Συζυγία: Σ’ αυτήν ανήκουν τα ρήματα που τελειώνουν σε:

- ω (χωρίς τόνο) π.χ. δέν – ω (Ενεργητική φωνή).

- ομαι π.χ. δέν - ομαι (Παθητική φωνή).

2) Δεύτερη Συζυγία: Σ’ αυτήν ανήκουν τα ρήματα που τελειώνουν σε:

- ώ (με τόνο) π.χ. αγαπ – ώ, αγαπ – άς, αγαπ – ά (Ενεργητική φωνή)

- ώ (με τόνο) π.χ. αδικ – ώ, αδικ – είς, αδικ – εί (Ενεργητική φωνή)

- ιέμαι π.χ. αγαπι – έμαι (Παθητική φωνή)

- ούμαι π.χ. λυπ – ούμαι (Παθητική φωνή.)

3. XΡONOI TOY ΡHMATOΣ

Παραδείγματα:

1. Εγώ γράφω. 5. Αυτός θα γράψει.

2. Εσείς γράψατε. 6. Εμείς θα γράφουμε.

3. Αυτοί έγραφαν. 7. Εσύ έχεις γράψει.

4. Εμείς είχαμε γράψει. 8. Αυτοί θα έχουν γράψει.

Οι τύποι κάθε ρήματος μας δίνουν διάφορες πληροφορίες για την ενέργεια που φανερώνει το ρήμα. Μια από τις σπουδαιότερες είναι πότε γίνεται αυτή η ενέργεια.

π.χ. Ο μαθητής γράφει. (τώρα)

Η δασκάλα διόρθωσε τις εκθέσεις. (χθες)

Τα παιδιά θα πάνε εκδρομή. (αύριο)

Έτσι χωρίζουμε τους ρηματικούς τύπους σε ομάδες ανάλογα με το πότε γίνεται η ενέργεια του ρήματος. Τις ομάδες αυτές τις ονομάζουμε χρόνους του ρήματος.

Οι χρόνοι είναι οκτώ:

1) Παροντικοί: α) Ενεστώτας: Εγώ γράφω.

Φανερώνει κάτι, που γίνεται τώρα.

β) Παρακείμενος: Εγώ έχω γράψει.

Φανερώνει κάτι, που είναι τελειωμένο την ώρα που μιλάμε.

2) Παρελθοντικοί: α) Παρατατικός: Εγώ έγραφα.

Φανερώνει ότι κάτι γινόταν στο παρελθόν συνέχεια.

β) Αόριστος: Εγώ έγραψα.

Φανερώνει ότι κάτι έγινε στο παρελθόν χωρίς να δηλώνεται η χρονική του διάρκεια.

γ) Υπερσυντέλικος: Εγώ είχα γράψει (πριν παίξω).

Φανερώνει ότι κάτι τελείωσε στο παρελθόν πριν γίνει κάτι άλλο.

3) Μελλοντικοί: α) Εξακολουθητικός Μέλλοντας: Θα γράφω.

Φανερώνει ότι κάτι θα γίνει στο μέλλον συνέχεια.

β) Στιγμιαίος Μέλλοντας: Θα γράψω.

Φανερώνει ότι κάτι θα γίνει στο μέλλον χωρίς να δηλώνεται η διάρκειά του.

γ) Συντελεσμένος Μέλλοντας: Θα έχω γράψει. (μέχρι να γυρίσεις).

Φανερώνει ότι κάτι θα είναι τελειωμένο στο μέλλον πριν συμβεί κάτι άλλο.

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ Τι κάνω τώρα ( αυτή τη στιγμή που μιλάμε).	ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ Τι έκανα εχθές για πολλή ώρα.
ΑΟΡΙΣΤΟΣ Τι έκανα εχθές για μια στιγμή.	ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ Έχει τη λέξη κλειδί *«έχω».*
ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ Έχει τη λέξη κλειδί *«είχα».*	ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΗΤΙΚΟΣ Έχει τη λέξη κλειδί *« θα»,* και μας μιλάει για κάτι που θα κάνουμε *αύριο συνέχεια*.
ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΣΤΙΓΜΙΑΙΟΣ Έχει τη λέξη κλειδί *«θα»,* και μας μιλάει για το τι θα κάνουμε *αύριο* αλλά *για μια στιγμή*.	ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΣ Έχει τη λέξη κλειδί *«θα έχω».*

ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ = ΈΧΩ

ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ = ΕΙΧΑ

ΜΕΛΛΟΝΤΕΣ (ΕΞΑΚΟΛ. – ΣΤΙΓΜ.) = ΘΑ

ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΣ = ΘΑ ΕΧΩ

4. ΑΡΙΘΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΑ

Παραδείγματα:

α) Η μητέρα εργάζεται. (Ενικός αριθμός – ένα πρόσωπο).

β) Οι μητέρες εργάζονται. (Πληθυντικός αριθμός – πολλά πρόσωπα).

Τα ρήματα όπως και τα ουσιαστικά έχουν: Ενικό και Πληθυντικό αριθμό.

Τα ρήματα έχουν τρία πρόσωπα και στους δυο αριθμούς.

	Ενικός αριθμός	Πληθυντικός αριθμός
α΄ πρόσωπο	εγώ διαβάζω	εμείς διαβάζουμε
β΄ πρόσωπο	εσύ διαβάζεις	εσείς διαβάζετε
γ΄ πρόσωπο	αυτός, - η, - ό διαβάζει	αυτοί, -ές, -ά διαβάζουν

ΒΟΗΘΗΤΙΚΑ ΡΗΜΑΤΑ

Παραδείγματα:

π.χ. Έχω τελειώσει τα μαθήματά μου.

Σήμερα είμαι στενοχωρημένος.

Τα ρήματα: «έχω» και «είμαι» λέγονται βοηθητικά γιατί μας βοηθούν να σχηματίσουμε ορισμένους χρόνους των ρημάτων.

α) Κλίση του ρήματος «έχω».

Ενεστώτας	Παρατατικός	Μέλλοντας	Μετοχή
έχω	είχα	θα έχω	έχοντας
έχεις	είχες	θα έχεις
έχει	είχε	θα έχει
έχουμε	είχαμε	θα έχουμε
έχετε	είχατε	θα έχετε
έχουν	είχαν	θα έχουν

β) Κλίση του ρήματος «είμαι».

Ενεστώτας	Παρατατικός	Μέλλοντας	Μετοχή
είμαι	ήμουν	θα είμαι	όντας
είσαι	ήσουν	θα είσαι
είναι	ήταν	θα είναι
είμαστε	*ήμαστε	θα είμαστε
*είστε	*ήσαστε	θα είστε
είναι	ήταν	θα είναι

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ

Θέμα – Χαρακτήρας – Κατάληξη:

- Θέμα είναι το πρώτο μέρος του ρήματος που δεν αλλάζει: τρέχ – ω

- Χαρακτήρας είναι ο τελευταίος φθόγγος του θέματος: τρέχ – ω

- Κατάληξη είναι το τελευταίο μέρος του ρήματος που αλλάζει: τρέχ - ω

Ενεργητική φωνή

Ενεστώτας	Παρατατικός	Αόριστος
- ω	- α	- α
τρέχ - εις	έ – τρεχ - ες	έ τρεξ - ες
- ει	- ε	- ει
θέμα - ουμε	τρέχ - αμε	τρέξ - αμε
- ετε	- ατε	- ατε
χαρακτήρας - ουν	έ – τρεχ - αν	έ – τρεξ - αν

Ενεστωτικό, αοριστικό θέμα – αύξηση.

Τα ρήματα έχουν δύο θέματα:

α) Το ενεστωτικό (του Ενεστώτα)

π.χ. δέν – ω, δέν – ομαι

β) Το αοριστικό (του αορίστου)

π.χ. έ – δεσ – α

· Από το ενεστωτικό θέμα σχηματίζονται οι εξής χρόνοι:

Ενεστώτας: δέν – ω

Παρατατικός: έ – δεν – α

Μέλλοντας Εξακολουθητικός: θα δέν - ω

· Από το αοριστικό θέμα σχηματίζονται οι υπόλοιποι χρόνοι:

Αόριστος: έ – δεσ – α

Μέλλοντας Στιγμιαίος: θα δέσ – ω

Παρακείμενος: έχω δέσ - ει

Υπερσυντέλικος: είχα δέσ – ει

Συντελεσμένος Μέλλοντας: θα έχω δέσ – ει

· Τα ρήματα της Α΄ συζυγίας, που αρχίζουν από σύμφωνο και είναι δισύλλαβα, στον Παρατατικό και στον Αόριστο παίρνουν ένα «ε» μπροστά από το θέμα.

· Το «ε» αυτό λέγεται συλλαβική αύξηση. Η αύξηση διατηρείται όταν τονίζεται ( στα τρία πρόσωπα του Ενικού και στο γ΄ πρόσωπο του πληθυντικού αριθμού).

π.χ. δέν – ω, έ – δενα, έ – δενες, έ – δενε, έ – δεναν.

έ – δεσα, έ – δεσες, έ – δεσε, έ – δεσαν.

ΚΛΙΣΗ ΡΗΜΑΤΩΝ

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ ( Α΄ συζυγία )

Ενεστώτας	Παρατατικός	Αόριστος	Μέλλοντας εξακολουθητικός
δένω	έδενα	έδεσα	θα δένω
δένεις	έδενες	έδεσες	θα δένεις
δένει	έδενε	έδεσε	θα δένει
δένουμε	δέναμε	δέσαμε	θα δένουμε
δένετε	δένατε	δέσατε	θα δένετε
δένουν	έδεναν	έδεσαν	θα δένουν

Μέλλοντας στιγμιαίος	Παρακείμενος	Υπερσυντέλικος	Μέλλοντας συντελεσμένος
θα δέσω	έχω δέσει	είχα δέσει	θα έχω δέσει
θα δέσεις	έχεις δέσει	είχες δέσει	θα έχεις δέσει
θα δέσει	έχει δέσει	είχε δέσει	θα έχει δέσει
θα δέσουμε	έχουμε δέσει	είχαμε δέσει	θα έχουμε δέσει
θα δέσετε	έχετε δέσει	είχατε δέσει	θα έχετε δέσει
θα δέσουν	έχουν δέσει	είχαν δέσει	θα έχουν δέσει

Απαρέμφατο: δέσει

Μετοχή: δένοντας

Παρατηρήσεις

Τα ρήματα που τελειώνουν σε – αινω σχηματίζουν τον αόριστο σε – υνα.

π.χ. ομορφαίνω - ομόρφυνα

ακριβαίνω - ακρίβυνα

μακραίνω - μάκρυνα

πλαταίνω - πλάτυνα

Τα ρήματα που τελειώνουν σε – λλω σχηματίζουν το αοριστικό θέμα με ένα «λ»

π.χ. προσβάλλω (Ενεστώτας)

πρόσβαλα (Αόριστος)

« Σχηματισμός του Αορίστου των ρημάτων σε –ίζω, -ώνω, και –ώ.

Έλα να δούμε μαζί δυο πραγματάκια για τις καταλήξεις του Αορίστου, έτσι ώστε να διευκολυνθείς στην ορθογραφία σου. Πρόσεξε λοιπόν αυτά τα μικρά μυστικά.

α) Τα ρήματα που τελειώνουν σε –ίζω σχηματίζουν τον Αόριστο σε –ίσα ( με γιώτα). Πρόσεξε όμως πολύ εδώ, γιατί τα ρήματα που εξαιρούνται απ’ τον κανόνα των ρημάτων που τελειώνουν σε –ιζω, εξαιρούνται κι εδώ. Με λίγα λόγια κρατάει το καθένα τη δική του κατάληξη.

π.χ. δακρύζω – δάκρυσα, αθροίζω – άθροισα, δανείζω – δάνεισα κ.λ.π.

β) Τα ρήματα που τελειώνουν σε –ώνω σχηματίζουν τον Αόριστο σε –ωσα.

π.χ. παγώνω – πάγωσα, λερώνω – λέρωσα, ζυμώνω – ζύμωσα κ.λ.π.

Εδώ δεν υπάρχουν εξαιρέσεις.

γ) Τα ρήματα που τελειώνουν σε –ώ ( δεύτερη συζυγία ) σχηματίζουν τον Αόριστο σε –ησα.

π.χ. οδηγώ – οδήγησα, μετρώ – μέτρησα, προχωρώ – προχώρησα κ.λ.π.

Και σ’ αυτή την περίπτωση δεν υπάρχουν εξαιρέσεις.

Η ΜΕΤΟΧΗ

Στο διάλειμμα τα παιδιά βγαίνουν τρέχοντας στην αυλή του σχολείου. αρχίζουν το παιχνίδι χοροπηδώντας, λέγοντας αστεία και γελώντας. Όταν χτυπήσει το κουδούνι κουρασμένα κι ευχαριστημένα μπαίνουν στις αίθουσές τους.

Στο παραπάνω κειμενάκι οι λέξεις που είναι γραμμένες πιο έντονα, δηλαδή οι λέξεις;

τρέχοντας

λέγοντας

χοροπηδώντας

γελώντας

κουρασμένα

ευχαριστημένα

λέγονται μετοχές

Η μετοχή άλλοτε είναι άκλιτη, π.χ. τρέχοντας, χοροπηδώντας, γελώντας, και άλλοτε κλιτή με τρία γένη και μοιάζει με επίθετο, π.χ. ευχαριστημένος, ευχαριστημένη, ευχαριστημένο.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΜΕΤΟΧΕΣ

Η άκλιτη μετοχή της ενεργητικής φωνής, όταν είναι προπαροξύτονη, σχηματίζει την κατάληξη - οντας με όμικρον ενώ όταν είναι παροξύτονη σχηματίζει την κατάληξη - ώντας με ωμέγα. Και για να το θυμάσαι καλύτερα, να ξέρεις πως όταν τονίζεται το - ώντας γράφεται με ωμέγα, ενώ όταν δεν τονίζεται γράφεται με όμικρον ( - οντας ).

π.χ. τρέχ οντας

γελ ώντας

Η παθητική μετοχή έχει κατάληξη « - μένος, - μένη, - μένο,»

π.χ. δεμένος – η - ο

βρεγμένος –η - ο

ποτισμένος –η - ο

αγαπημένος - η - ο

κρυμμένος – η – ο

3. Η κατάληξη της παθητικής μετοχής - μένος γράφεται με δύο μι « μμ» όταν πριν απ’ αυτήν υπάρχει κάποιο απ’ τα : π , β, φ, πτ.

π.χ. βάφω - βαμμένος

καλύπτω - καλυμμένος

ΑΝΩΜΑΛΑ ΡΗΜΑΤΑ

Κάποια ρήματα δε σχηματίζουν ομαλά το οριστικό θέμα και τους αντίστοιχους μ’ αυτό

χρόνους. Τα ρήματα αυτά ονομάζονται ανώμαλα ρήματα.

Κάποια που συναντάμε πιο συχνά είναι:

Ενεστώτας Αόριστος

ανεβαίνω ανέβηκα

βγαίνω βγήκα

βλέπω είδα

βρίσκω βρήκα

έρχομαι ήρθα

κατεβαίνω κατέβηκα

λέ (γ) ω είπα

μένω έμεινα

μπαίνω μπήκα

μεθώ μέθυσα

πηγαίνω πήγα

σέρνω έσυρα

στέλνω έστειλα

φεύγω έφυγα

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Σχηματίζω προτάσεις, βάζοντας τις λέξεις σε σωστή σειρά:

α) Γιώργος – τρένο – το – ταξιδεύει – Ο – με

…………………………………………………………………………………………………………….

β) δυνατό – ακούστηκε – ένα – φτερούγισμα – Ξαφνικά

…………………………………………………………………………………………………………….

γ) είχε – Το μωρό – δεν – όρεξη

…………………………………………………………………………………………………………….

δ) πατέρας – εφημερίδα – Ο – διαβάζει

…………………………………………………………………………………………………………….

Υπογραμμίζω τα ρήματα:

Ο Αλέξης έδωσε στη Μαρία το βιβλίο του.

Πότε έφτασες;

Είχα αφήσει τη ζακέτα μου πάνω στο κρεβάτι.

Συχνά μαζευόμαστε εδώ για παιχνίδι.

Μετά το μπάνιο σκουπίζομαι καλά.

Κοιτάξτε προσεκτικά γύρω σας και να μου πείτε τι παρατηρείτε.

Χρησιμοποιώ το κατάλληλο ρήμα για να σχηματίσω πρόταση, δείχνοντας τι κάνει.

Ο δάσκαλος ………………………………………………………………………………………………

Ο γιατρός ………………………………………………………………………………………………...

Τα πουλιά ………………………………………………………………………………………………...

Η μητέρα …………………………………………………………………………………………………

Ο μαθητής ………………………………………………………………………………………………..

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

(στο υποκείμενο και το αντικείμενο.)

Σημειώνω το Ρ και το Υ στις προτάσεις και απαντώ στην ερώτηση.

Υ Ρ

π.χ. Το αυτοκίνητο ήρθε στην ώρα του. (Ποιος ήρθε; το αυτοκίνητο)

Ο πατέρας εργάζεται σκληρά. (Ποιος εργάζεται; ………………………………………………………..)

Τα λουλούδια στον κήπο μοσχοβολούν. (Ποια μοσχοβολούν; ………………………………………….)

Ο άρρωστος θεραπεύτηκε από το γιατρό. (Ποιος θεραπεύτηκε; ………………………………………..)

Ο δρόμος σκουπίστηκε από τον οδοκαθαριστή. (Ποιος σκουπίστηκε; ………………………………….)

Γράφω μια απλή πρόταση με το καθένα από τα παρακάτω ζευγάρια λέξεων.

παπάς – καμπάνα ………………………………………………………………………………………...

σπουργίτης – σταφύλια …………………………………………………………………………………..

σύννεφα – ουρανός ………………………………………………………………………………………

λουλούδια – πότισμα …………………………………………………………………………………….

Συμπληρώνω τις προτάσεις με το κατάλληλο αντικείμενο:

α) Ο επιπλοποιός κατασκευάζει ………………………………………………………………………….

β) Ο Πέτρος έλυσε το ……………………………………………………………………………………

γ) Ο κηπουρός περιποιείται το …………………………………………………………………………..

δ) Οι γεωργοί καλλιεργούν τα …………………………………………………………………………...

ε) Τα πουλιά φτιάχνουν τις ………………………………………………………………………………

στ) Ο βοσκός κουρεύει τα ………………………………………………………………………………...

Άσκηση για κατηγορούμενο

· Στις παρακάτω προτάσεις να υπογραμμίσεις το κατηγορούμενο και δίπλα στην παρένθεση να γράψεις τι μέρος του λόγου είναι το καθένα:

Η παρέα ήταν ευχάριστη (……………………………………)

Ο πατέρας μου εκλέχτηκε πρόεδρος. (…………………………………….)

Ο μεσαίος είναι ο δήμαρχος. (……………………………………..)

Η Άννα έγινε γιατρός. (……………………………………..)

Ο διευθυντής έμεινε αμήχανος (……………………………………...)

Ο Παναγιώτης είναι πολύ διαβασμένος. (……………………………………..)

Εσύ είσαι ο τρίτος. (……………………………………...)

Ο παππούς φαίνεται χαρούμενος. (……………………………………...)

Ο Νίκος πάει για βουλευτής. (……………………………………...)

Ο αδερφός μου στάθηκε τυχερός. (……………………………………...)

Το έπιπλο ήταν ξύλινο. (……………………………………...)

Ο θείος παρουσιάζεται σαν μεσίτης. (……………………………………...)

Η εντολή ήταν να μη φύγει κανένας. (……………………………………...)

Ο τοίχος είναι πέτρινος. (……………………………………...)

Η Έλλη είναι καθηγήτρια (……………………………………...)

Ο Οδυσσέας είναι κτυπημένος. (……………………………………...)

Η κανάτα ήταν γυάλινη. (……………………………………...)

Ο Τάκης κληρώθηκε για διαχειριστής. (……………………………………..)

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

(στα παρεπόμενα του ρήματος – φωνές)

Γράφω τα παρακάτω ρήματα στη φωνή που ανήκουν:

( κρύβομαι, υπάρχω, τραγουδώ, τραυματίζομαι, τρυπιέμαι, συζητώ, θυμάμαι, ακολουθώ )

Ενεργητική φωνή: ……………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………….

Παθητική φωνή: ………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………………….

Υπογραμμίζω τα ρήματα στο παρακάτω κείμενο. Μετά τα γράφω σε 2 στήλες ανάλογα με τη φωνή

που ανήκουν:

Ο Φάνης άνοιξε τα μάτια του. Από κάποιες τρύπες της καλύβας βλέπει ουρανό και καταλαβαίνει πως είναι ακόμη νύχτα.

Μα δυσκολεύεται να κοιμηθεί άλλο. Ντύνεται και γλιστρά έξω από την καλύβα. Θέλει να δει τη νύχτα στο δάσος.

( Τα ψηλά βουνά. Ζ. Παπαντωνίου.)

Ενεργητική φωνή	Παθητική φωνή

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

(στα πρόσωπα του ρήματος)

Συμπληρώνω το κατάλληλο πρόσωπο στα ρήματα:

Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός

………. τρέχω ………. τρέχουμε

………. τρέχεις ………. τρέχετε

……….τρέχει ………. τρέχουν

Γράφω το πρόσωπο και τον αριθμό των παρακάτω ρημάτων:

(α) (αυτοί) διαβάζουν ……………………................ (β) συμπληρώνω ………………………………….

(αυτός) παίζει ………………………………….. γράφουν ……………………………………….

(εγώ) τραγουδώ ………………………………... κοιμάται …………………………………........

(εσείς) κερδίζετε ………………………………. προσπαθείς ……………………………………

(αυτές) πλένονται ……………………………… γυμναζόμαστε ………………………………...

(εμείς) ακούμε …………………………………. φεύγετε ………………………………………..

(εσύ) έρχεσαι …………………………………… είμαστε ………………………………..............

Ενώνω με γραμμές το ίδιο πρόσωπο στους δύο αριθμούς:

κρύβεις έκρυψαν

έκρυψε κρύβατε

έκρυβες κρύβατε

έκρυβα κρύβαμε

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

(στα πρόσωπα και στους χρόνους)

Βάζω το ρήμα της πρότασης στον πληθυντικό αριθμό:

Εγώ πηγαίνω περίπατο. ……………………………………………………………..

Αυτός παίζει μπάλα. ……………………………………………………………..

Εσύ έχεις το νου σου στο παιχνίδι. ……………………………………………………………..

Πώς πέρασες το καλοκαίρι; ……………………………………………………………...

Σχηματίζω το α΄ πρόσωπο των ρημάτων σε όλους τους χρόνους.

Διαβάζω και γράφω.

Ενεστ : …………………………………………………………………………………………………….

Παρατ. : …………………………………………………………………………………………………...

Αόρ. : ……………………………………………………………………………………………………..

Μ. Εξακ. : ………………………………………………………………………………………………...

Μ. Στιγμ. : ………………………………………………………………………………………………...

Παρακ. : …………………………………………………………………………………………………..

Υπερ. : …………………………………………………………………………………………………….

Μ. Συντελ. : ………………………………………………………………………………………………

Υπογραμμίζω τα ρήματα και γράφω δίπλα από κάθε πρόταση σε ποιο χρόνο ανήκουν.

( παροντικό, μελλοντικό, παρελθοντικό )

α) Αύριο θα έχουν τελειώσει τα βάσανά μου. (………………………….)

β) Θα φύγω και δε θα γυρίσω ποτέ μου. (………………………..)

γ) Αυτό πάντα ονειρευόμουν για την εξοχή. (…………………………)

δ) Πραγματοποίησα ό,τι είχα ονειρευτεί. (…………………………)

ε) Λύνουμε πολλά προβλήματα στην τάξη. (…………………………)

στ) Σήμερα η φίλη μου βαφτίζει το μωράκι της. (…………………………)

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

( στα βοηθητικά ρήματα )

Γράφω στο σωστό χρόνο και πρόσωπο το βοηθητικό ρήμα «έχω»:

Χθες ο αδελφός μου ……………………….. πυρετό.

Αύριο (εμείς) …………………… καλό καιρό.

Πέρυσι (εμείς) ………………………. άλλα βιβλία.

Όλα τα παιδιά ……………………. αγωνία για τη νέα σχολική χρονιά.

(Εσείς) ………………………. αγοράσει τα τετράδιά σας;

(Εσύ) ……………………. ετοιμάσει για αύριο τα μαθήματά σου;

Γράφω στο σωστό χρόνο και πρόσωπο το βοηθητικό ρήμα «είμαι»:

Πέρυσι (εμείς) …………………… μαθητές της τρίτης τάξης.

Φέτος (εμείς) …………………….. στην Τετάρτη τάξη.

Του χρόνου (εμείς) ……………………….. στην Πέμπτη τάξη.

Τα μαθήματα πέρυσι …………………….. εύκολα.

στην Τετάρτη τάξη θα ………………………….. περισσότερα παιδιά.

Εσείς σε ποια τάξη ………………………. ;

………………….. μαθητές του Δημοτικού Σχολείου;

Κλίνω το ρήμα «είμαι» στον Παρατατικό σχηματίζοντας από μία πρόταση για κάθε πρόσωπο:

Παρατατικός:

…………………………………………………………………………………………………………….

ΑΣΚΗΣΗ

(κλίση ρήματος)

Να κλίνω το ρήμα στολίζω:

Ενεστώτας Παρατατικός

--------------------------------------- ----------------------------------------

Αόριστος Μέλλοντας Εξακολουθητικός

--------------------------------------- ----------------------------------------

Μέλλοντας Στιγμιαίος Παρακείμενος

--------------------------------------- ----------------------------------------

Υπερσυντέλικος Συντελεσμένος Μέλλοντας

--------------------------------------- ----------------------------------------

Μετοχή: ………………………. Απαρέμφατο: …………………..

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

( Παρατατικός – Αόριστος - Χ. Α.)

Γράφω το α΄ πρόσωπο του Ενικού αριθμού του Παρατατικού και του Αορίστου των ρημάτων:

γνωρίζω: γνώριζα γνώρισα

κλείνω: ………………………………………………………………………………………………………..

κρύβω: ………………………………………………………………………………………………………...

παιδεύω: ………………………………………………………………………………………………………

ψάχνω: ………………………………………………………………………………………………………...

πιέζω:………………………………………………………………………………………………………….

αλλάζω:………………………………………………………………………………………………………..

Γράφω το α΄ πρόσωπο του Πληθυντικού αριθμού του Παρατατικού και του Αορίστου των ρημάτων:

Παρατατικός Αόριστος

κρυώνω: ………………………………………………………………………………………………………

μαγειρεύω: ……………………………………………………………………………………………………

σωπαίνω: ……………………………………………………………………………………………………...

παίζω: …………………………………………………………………………………………………………

λύνω: ………………………………………………………………………………………………….............

γυρίζω: ……………………………………………………………………………………………………......

τελειώνω: ……………………………………………………………………………………………………..

Γράφω τα ρήματα στο ίδιο πρόσωπο και στον ίδιο αριθμό σ’ όλους τους χρόνους.

(χρονική αντικατάσταση).

	κερδίζω	δανείζεις	βάφει
Ενεστώτας
Παρατατικός
Αόριστος
Μ. Εξακολουθητικός
Μ. Στιγμιαίος
Παρακείμενος
Υπερσυντέλικος
Μ. Συντελεσμένος

Ασκήσεις στον Αόριστο

1. Προσπάθησε να σχηματίσεις τον Αόριστο στα παρακάτω ρήματα :

δροσίζω : ………………………………. κελαρύζω: ……………………………………..

γυρίζω: ………………………………… τηλεγραφώ: ……………………………………

αλωνίζω: ………………………………. ζημιώνω: ……………………………………...

γαβγίζω: ……………………………….. αθροίζω: ……………………………………....

συγχύζω: ………………………………. τιμώ: …………………………………………..

διορθώνω: ……………………………… κλειδώνω: ……………………………………

χειροκροτώ: ……………………………. ανθίζω: ………………………………………..

τσαλακώνω: ……………………………. δανείζω: ………………………………………

τιμωρώ: ………………………………… αναβλύζω: …………………………………….

κυκλώνω: ………………………………. αγαπώ: ………………………………………..

2. Να κλίνεις τα παρακάτω ρήματα στον Αόριστο της ενεργητικής φωνής:

( δροσίζω – δανείζω – κελαρύζω – οργώνω – κλειδώνω – δακρύζω – θυμώνω )

Αόριστος Ενεργητικής Φωνής

ΑΣΚΗΣΗ

(κλίση ρήματος)

Να κλίνω το ρήμα χτυπώ:

Ενεστώτας Παρατατικός

--------------------------------------- ----------------------------------------

Αόριστος Μέλλοντας Εξακολουθητικός

--------------------------------------- ----------------------------------------

Μέλλοντας Στιγμιαίος Παρακείμενος

--------------------------------------- ----------------------------------------

Υπερσυντέλικος Συντελεσμένος Μέλλοντας

--------------------------------------- ----------------------------------------

Μετοχή: ………………………. Απαρέμφατο: …………………..

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

(χρονικής αντικατάστασης)

Κάνω χρονική αντικατάσταση:

	κυνηγάτε	τραγουδάτε	συζητάτε
Ενεστώτας
Παρατατικός
Αόριστος
Μ. Εξακολουθητικός
Μ. Στιγμιαίος
Παρακείμενος
Υπερσυντέλικος
Μ. Συντελεσμένος

Γράφω τα ρήματα στο ίδιο πρόσωπο και στον ίδιο αριθμό σ’ όλους τους χρόνους:

	εξαντλώ	κατοικείς	θεωρεί
Ενεστώτας
Παρατατικός
Αόριστος
Μ. Εξακολουθητικός
Μ. Στιγμιαίος
Παρακείμενος
Υπερσυντέλικος
Μ. Συντελεσμένος

Κάνω χρονική αντικατάσταση στα ρήματα:

	προσβάλλω	προβάλλω	αμφιβάλλω
Ενεστώτας
Παρατατικός
Αόριστος
Μ. Εξακολουθητικός
Μ. Στιγμιαίος
Παρακείμενος
Υπερσυντέλικος
Μ. Συντελεσμένος

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

(στον Αόριστο, Μετοχή, Απαρέμφατο και καταλήξεις -αι, -ε )

Γράφω τον Αόριστο των ρημάτων:

*Ρήματα*	Αόριστος
μακραίνω
ακριβαίνω
πλαταίνω
ομορφαίνω
βαθαίνω
μικραίνω
πληθαίνω

Γράφω τις μετοχές και τα απαρέμφατα των ρημάτων:

*Ρήματα*	Μετοχή	Απαρέμφατο
χαρίζω
απλώνω
βοηθώ
αφαιρώ
διπλώνω
πηδώ

Συμπληρώνω το -αι ή -ε.

Κοιμούμ……. νωρίς. Ζεσταίνομ……. πολύ.

Σηκωθήκαμ……. αργά. Είχαμ……. πυρετό.

Τελειώσαμ…….. σύντομα. Είδαμ……. το έργο.

Ετοιμάζομ……. γρήγορα. Είμ…….. τυχερός.

Κατεβήκαμ……. τις σκάλες. χαίρομ……. που σε βλέπω.

ΑΣΚΗΣΗ

(κλίση ρήματος)

Να κλίνω το ρήμα σηκώνομαι:

Ενεστώτας Παρατατικός

--------------------------------------- ----------------------------------------

Αόριστος Μέλλοντας Εξακολουθητικός

--------------------------------------- ----------------------------------------

Μέλλοντας Στιγμιαίος Παρακείμενος

--------------------------------------- ----------------------------------------

Υπερσυντέλικος Συντελεσμένος Μέλλοντας

--------------------------------------- ----------------------------------------

Μετοχή: ………………………. Απαρέμφατο: …………………..

ΑΣΚΗΣΗ

(κλίση ρήματος)

Να κλίνω το ρήμα χτυπιέμαι:

Ενεστώτας Παρατατικός

--------------------------------------- ----------------------------------------

Αόριστος Μέλλοντας Εξακολουθητικός

--------------------------------------- ----------------------------------------

Μέλλοντας Στιγμιαίος Παρακείμενος

--------------------------------------- ----------------------------------------

Υπερσυντέλικος Συντελεσμένος Μέλλοντας

--------------------------------------- ----------------------------------------

Μετοχή: ………………………. Απαρέμφατο: …………………..

ΑΣΚΗΣΗ

(κλίση ρήματος)

Να κλίνω το ρήμα κοιμάμαι – ούμαι:

Ενεστώτας Παρατατικός

--------------------------------------- ----------------------------------------

Αόριστος Μέλλοντας Εξακολουθητικός

--------------------------------------- ----------------------------------------

Μέλλοντας Στιγμιαίος Παρακείμενος

--------------------------------------- ----------------------------------------

Υπερσυντέλικος Συντελεσμένος Μέλλοντας

--------------------------------------- ----------------------------------------

Μετοχή: ………………………. Απαρέμφατο: …………………..

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

(στον Αόριστο και στις καταλήξεις -αι, -ε )

Γράφω το α΄ πρόσωπο του αορίστου στα ρήματα:

στέλνω: ……………………………………

θέλω: ……………………………………...

ξέρω: ……………………………………...

παίρνω: ……………………………………

βλέπω: …………………………………….

ανεβαίνω: …………………………………

κατεβαίνω: ………………………………..

πηγαίνω: …………………………………..

πίνω: ………………………………………

βρίσκω: ……………………………………

γέρνω: ……………………………………..

λέγω: ………………………………………

φεύγω: …………………………………….

μπαίνω: ……………………………………

βγαίνω: ……………………………………

μεθώ: ……………………………………...

Συμπληρώνω σωστά τα κενά:

Πριν πάω σε πάρτι, στολίζομ…….

Μ’ αυτά τα ψεύτικα λουλούδια στολίζουμ……. τη βιτρίνα του καταστήματός μας.

Ο Γιάννης κουρεύετ……. στο κομμωτήριο.

Κουρεύετ……. μόνος σας τα πρόβατα;

Αυτό το ψάρι δεν ψαρεύετ……. εύκολα.

Εσείς πού ψαρεύετ……. ; Στο ποτάμι ή στη θάλασσα;

Δε με πείθετ……. ότι έχω άδικο.

Ο Ηλίας δεν πείθετ……. εύκολα.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

(στις μετοχές και στην ορθογραφία των ρημάτων.)

Γράφω τις παθητικές μετοχές των ρημάτων:

ανοίγομαι ………………………… ξεριζώνομαι …………………………

κουράζομαι ………………………… ράβομαι …………………………

κολλιέμαι ………………………… βάφομαι …………………………

ποτίζομαι ………………………… γράφομαι …………………………

βρέχομαι ……………………….... κυκλώνω …………………………

Συμπληρώνω -α ι ή -ε.

Ακούτ….. τη μουσική που πλανιέτ….. στον αέρα;

Ο Γιάννης κάθετ….. ήδη στο τραπέζι, θέλετ….. να καθίσετ….. κι εσείς;

Βουρτσίζουμ….. τακτικά το τρίχωμα του σκύλου για να γίνετ….. λαμπερό.

Αυτό το διαμέρισμα δεν πωλείτ….. . Αν θέλετ….. μπορείτ….. να το νοικιάσετ….. .

Ό,τι χάνετ….. εσείς, το βρίσκουμ….. εμείς.

Αναρωτιέμ….. πού να βρίσκετ….. τώρα.

Βλέπετ….. εκείνο το αγόρι που στέκετ….. εκεί;

Βρέχετ….. τα ρούχα για να σιδερώνοντ….. ευκολότερα.

Πλένομ….. πολλές φορές την ημέρα.

Συμπληρώνω ό,τι λείπει:

Το ποτάμι κυλά. Δε γυρ…ζ… πίσω ούτε μ…ν… στο ίδιο μέρος. Το καλοκαίρι λιγοστ… και το χειμώνα φουσκ… .

Καθώς κυλά, π…ρνά από γκρεμούς και χαράδρες και ποτ…ζ…. τις πεδιάδες. Π…ρν… μαζί του πέτρες, κλαδιά και χώματα και τα πηγ…ν… στη θάλασσα. Το ποτάμι δε σωπ…ν… ποτέ. Άλλοτε κελαρ…ζ… κι άλλοτε βου…ζ… .

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

(φωνή το χρόνο και στη χ.α.)

Συμπληρώνω τον πίνακα:

Ρήματα	Φωνή	Χρόνος
λύνομαι
λύνουμε
δέχεστε
δεχόμαστε
ντύθηκε
δένεται
δένετε
χτενίστηκε
άνθιζα
θα κρύβεται
θα κρύβετε
θα λούσεις
θα θεριστεί
είχαμε παίξει
θα έχουν αγωνιστεί

Κάνω χρονική αντικατάσταση στα ρήματα:

	παρουσιαζόμαστε	λογαριαστήκατε	αντιμετωπίζονταν
Ενεστώτας
Παρατατικός
Αόριστος
Μ. Εξακολουθητικός
Μ. Στιγμιαίος
Παρακείμενος
Υπερσυντέλικος
Μ. Συντελεσμένος

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

(στα πρόσωπα ,στους αριθμούς και τη χ.α.)

Βάζω τις παρακάτω προτάσεις στον άλλο αριθμό:

α) Δουλεύω και κουράζομαι.

………………………………………………………………………………………………………….

β) Ρωτάς και μαθαίνεις.

………………………………………………………………………………………………………….

γ) Είσαι κρυωμένος κι έχεις πυρετό.

………………………………………………………………………………………………………….

δ) Μη λυπάστε που φεύγετε.

………………………………………………………………………………………………………….

ε) Ο ψαράς κάθεται και μπαλώνει το δίχτυ του.

………………………………………………………………………………………………………….

στ) Είσαι ευγενικός.

………………………………………………………………………………………………………….

ζ) Σκέφτεσαι πριν απαντήσεις.

………………………………………………………………………………………………………….

η) Πλένεται, ντύνεται και ξεκινάει για το σχολείο.

………………………………………………………………………………………………………….

Κάνω χρονική αντικατάσταση στα ρήματα:

	κυνηγάτε	τραγουδάτε	συζητάτε
Ενεστώτας
Παρατατικός
Αόριστος
Μ. Εξακολουθητικός
Μ. Στιγμιαίος
Παρακείμενος
Υπερσυντέλικος
Μ. Συντελεσμένος

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

(στην αναγνώριση των ρημάτων)

Αναγνωρίζω τα ρήματα ( φωνή, συζυγία, χρόνος, αριθμός, πρόσωπο ).

π.χ. έχει αγοράσει: ρήμα

φωνής ενεργητικής

συζυγίας α΄

χρόνου Παρακείμενου

αριθμού ενικού

προσώπου γ΄

του ρήματος αγοράζω.

1. είχατε πλέξει: ………………………………….

………………………………….

2. θα πληρωθούν: ………………………………….

………………………………….

3. κρύφτηκαν: ………………………………….

…………………………………..

…………………………………...

……………………………………

4. ακολουθούσε: ……………………………………

……………………………………

…………………………………….

5. χτυπηθήκαμε: …………………………………….

…………………………………….

……………………………………..

ΑΣΚΗΣΗ

(στην ορθογραφία των ρημάτων)

Συμπληρώνω ό,τι λείπει:

Φέτος πηγαίν….. στην Τρίτη δημοτικού.

Ο παππούς φυτ….. μαρούλια.

Όποιος κλέ…..ει, μπαίν….. φυλακή.

Ντ….. νομαι, δ…..νω τα κορδόνια των παπουτσιών μου, πλ…..νω τα δόντια μου και φεύγ…. .

Το γιαούρτι π…..ζει.

Ο σκύλος γαβγ…..ζει και η γάτα νιαουρ…..ζει.

Του δάν…..σα το βιβλίο μου και δάκρ…..σε από τη συγκίνηση.

Καθώς άπλ…..να τα ρούχα, μάγκ…..σα το δάχτυλό μου.

Επιμέλεια: Άγγελος Μπαστέας, 4ο Δημοτικό σχολείο Δάφνης

Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Δημοτικό εδώ.

Ρήματα - Θεωρία και ασκήσεις - Γλώσσα Δ' Δημοτικού

Δημοσίευση σχολίου

Ιστορία Γ' Γυμνασίου - Σχεδιαγράμματα ανά κεφάλαιο

Φτιαγμένο με πολύ μεράκι από τον

Contact form