Γράφει ο Αποστόλης Ζυμβραγάκης.
Ανέκαθεν στις φιλοσοφικές αναζητήσεις του ανθρώπινου νου κυριαρχούσε το ερώτημα περί της ύπαρξής μας. "Σκιάς όναρ άνθρωπος" υποστήριζε λυρικά ο ποιητής Πίνδαρος, για να απαντήσει χρόνια αργότερα με φιλοσοφική σκέψη ο Πλάτων πως "άνθρωπος: ο αναθρών ά όπωπε". Φυσικά, το ερώτημα έμεινε και θα μείνει αναπάντητο εις τους αιώνες των αιώνων. Γι' αυτό και οι θεμελιώδεις φιλοσοφικοί προβληματισμοί, απασχολούν ακόμα και σήμερα. Τι είμαστε τελικά;
Πρώτιστα, είμαστε ό,τι μπορούμε να είμαστε. Αυτή ακριβώς είναι και η αρχή της εξέλιξης. Ο άνθρωπος δεν ήταν εξαρχής έτσι όπως είναι σήμερα. Έγινε αυτό που είναι, επειδή το μπόρεσε. Εξελίχτηκε στη σημερινή του υπόσταση, έχοντας πετύχει όλα τα ανθρώπινά του επιτεύγματα, διότι απλώς μπόρεσε. Πώς, όμως, ο άνθρωπος μπορεί να πετύχει; Δεν υπάρχει άλλη απάντηση από τη γνώση. Μπορείς να πετύχεις, μόνο ό,τι γνωρίζεις.
Συνεπώς, μπορούμε να είμαστε ό,τι γνωρίζουμε να είμαστε. Πριν από το κατορθωτό στέκεται σαν τείχος το ακατόρθωτο. Πριν από τη γνώση υπάρχει η άγνοια. Ό,τι μπορούμε να πετύχουμε, είναι αυτό που γνωρίσαμε και μπορέσαμε να το πετύχουμε. Με τη γνώση, ο άνθρωπος κατάφερε να ρίξει τα τείχη της άγνοιάς του και να αντικρίσει τον ουρανό, χωρίς να περιορίζεται το βλέμμα του από υψωμένες πέτρες. Γεννιέται, λοιπόν, το ερώτημα: Τι είναι αυτό που γνωρίζουμε; Η απάντηση μπορεί να είναι πολυσύνθετη. Ωστόσο, στην υπεραπλούστευσή της, μπορεί να υποστηριχθεί πως τελικά γνωρίζουμε αυτό που θέλουμε να μάθουμε.
Επεκτείνοντας την αρχική συλλογιστική, γνωρίζουμε να είμαστε ό,τι θέλουμε να είμαστε. Τίποτα δεν θα γνωρίζαμε και τίποτα δεν θα μπορούσαμε να πετύχουμε, αν προηγουμένως δεν επιθυμούσαμε κάτι τέτοιο. Εν αρχή είναι η βούληση. Κι εδώ γεννιέται ίσως το θεμελιώδες ερώτημα του καιρού μας: Πόσο ελέυθερη είναι η βούλησή μας; Η θέληση που έχουμε είναι πραγματικά ανεξάρτητη από οτιδήποτε άλλο πέρα από τον εαυτό μας ή μήπως η θέλησή μας ελέγχεται από μηχανισμούς που τη χειραγωγούν;
Μάλλον, θέλουμε να είμαστε ό,τι είναι αποδεκτό να είμαστε. Αυτό διαφαίνεται με ενάργεια σε όλη την πορεία της ανθρώπινης ζωής. Από τα παιδικά χρόνια, στα οποία το παιδί θέλει με όλη του τη δύναμη τα αγαθά εκείνα που θα το κάνουν αποδεκτό στην παρέα συνομηλίκων, μέχρι και την επιλογή του επαγγέλματός του ενήλικου πια ανθρώπου, κατά την οποία βασικότερα κριτήρια γίνονται ο υψηλός μισθός και η κοινωνική καταξίωση, θέτοντας σε δεύτερη μοίρα τις πραγματικές επιθυμίες του, η ανθρώπινη βούληση κινείται γύρω από αυτό που είναι κοινωνικά αποδεκτό.
Τελικά, είμαστε ό,τι είναι αποδεκτό να είμαστε. Το φιλοσοφικό ερώτημα σήμερα πρέπει να επαναδιατυπωθεί. Δεν έχει σημασία τι ακριβώς είμαστε, αλλά ποιος είναι αυτός που ορίζει τι είναι αποδεκτό να είμαστε; Τα σημερινά τείχη που έχουν υψωθεί μπροστά από την ανθρωπότητα δεν θα πέσουν έχοντας απλώς τη γνώση για να μπορέσουμε να πετύχουμε αυτό που θέλουμε να είμαστε. Τα σημερινά τείχη της ανθρωπότητας θα πέσουν μόνο όταν καταλάβουμε ποιος και τι μάς ορίζει να θέλουμε να είμαστε.
Για το e-didaskalia.blogspot.gr
Αποστόλης Ζυμβραγάκης, φιλόλογος.
Διαβάστε περισσότερα άρθρα μου εδώ.